Wprowadzenie do ekokryminologii PDF

Wprowadzenie do ekokryminologii (podstawowe pojęcia i ich definicje), zakres zainteresowań ekokryminologii. Ekokryminologia: - kryminologia środowiskowa - kryminologia środowiska - przestępczość przeciwko środowisku - zielona kryminologia - przestępstwa przeciwko środowisk...

Wprowadzenie do ekokryminologii (podstawowe pojęcia i ich definicje), zakres zainteresowań ekokryminologii. Ekokryminologia: - kryminologia środowiskowa - kryminologia środowiska - przestępczość przeciwko środowisku - zielona kryminologia - przestępstwa przeciwko środowisku - ekologiczna kryminologia Ekokryminologia to niezwykle młoda i dynamiczna dziedzina. Jej początki sięgają zaledwie lat 90. ubiegłego wieku, motorem jej rozwoju jest wzrastająca świadomość istniejących związków przyczynowo-skutkowych między degradacją środowiska naturalnego, a zwyczajowo tradycyjnym przedmiotem badań kryminologii, tj. szkód społecznych i instytucji kontroli społecznej. Definicja ekokryminologii wg. prof. Wiesława Pływaczewskiego - zajmuje się problematyką destrukcyjnego wpływu człowieka na środowisko naturalne. W obszarze zainteresowania - w szczególności przestępczość oraz inne zachowania patologiczne, problematyka partycypacji państw, rządów, korporacji międzynarodowych i poszczególnych społeczności w generowaniu szkód środowiskowych, problematyka efektywności działań organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Inne definicje ekokryminologii wskazują, że bada szkody dokonywane na środowisku, na zwierzętach oraz na ludziach przez wielkie instytucje: rządy państw, multinarodowe korporacje, ugrupowania militarne lub paramilitarne oraz osoby fizyczne. Przedmiotem jej zainteresowania jest szkoda ekologiczna i przepisy regulujące kwestię ochrony bądź eksploatacji środowiska, a także ich stosowanie. Cele ekokryminologii wg Roba White’a: - zbadanie natury szkody ekologicznej - zbadanie funkcjonowania mechanizmów legislacyjnych (regulacji prawnych) oraz instytucji nieformalnej kontroli społecznej wobec szkód ekologicznych - znalezienie i opisanie związków między zmianami w określonych środowiskach a procesami kryminalizacyjnymi Zbadanie natury szkody ekologicznej: - stworzenie typologii rodzajów środowisk i próba określenia ich roli oraz stopnia ochrony w społeczno-prawnych ramach koncepcyjnych, uwzględniając czynniki ekologiczne, rozłożenie osadnictwa, różnorodność biologiczną etc - analiza poszczególnych przestępstw ekologicznych oraz stworzenie typologii takich przestępstw, kładąc nacisk na takie zjawiska jak: ochrona flory i fauny, zanieczyszczenie powietrza, obrót i składowanie niebezpiecznych odpadów, niewłaściwe użytkowanie ziemi etc  - analiza zagadnienia, co składa się na przestępstwo ekologiczne z punktu widzenia ochrony określonych dóbr prawnych, szkody społecznej, praw ekologicznych i publicznego interesu Zbadanie funkcjonowania mechanizmów legislacyjnych oraz instytucji nieformalnej kontroli społecznej wobec szkód ekologicznych może być osiągnięte poprzez: - analizę procesu legislacyjnego i kryminalizacyjnego - w odniesieniu do przestępstw ekologicznych - analizę istniejących systemów kontroli oraz alternatywnych sposobów regulacji - jeśli takowe istnieją - zbadanie aktywnych środków przedsiębranych w celu utrzymania lub ochrony środowiska - monitoring, interwencje prewencyjne, programy edukacyjne - przestudiowanie środków reaktywnych na naruszenia środowiska - reakcja wymiaru sprawiedliwości karnej, środki służące ochronie prywatnej własności, kontroli wspólnot ludności i egzekwowaniu praw ludności tubylczej, rolę wyroków precedensowych i sankcje administracyjne Znalezienie i opisanie związków między zmianami w określonych środowiskach a procesami kryminalizacyjnymi: - zbadanie przyczyn i uwarunkowań - motywacje, skłonność, strukturalna zdolność do popełnienia przestępstw przeciwko środowisku oraz zaangażowanie władz publicznych - zbadanie natury szkody ekologicznej - w świetle planowania urbanistycznego, rozwoju przemysłu, sieci dróg, rynku mieszkaniowego - odkrycie, że szkoda ekologiczna ma istotny wpływ na rozwój biologiczny jednostek i ich społeczne perspektywy - źródłem szkody może być np. zatrucie ołowiem, niebezpieczne odpady, zanieczyszczenie powietrza, wadliwe i nieszczelnie skonstruowana sieć kanalizacyjna - zbadanie procesów kryminalizacyjnych związanych z konfliktami wokół problemów ekologicznych - akcje protestacyjne i przeciwnicy akcji Cele ekokryminologii wg Nigela Southa: - udokumentowanie istniejących przestępstw przeciwko środowisku oraz stworzenie ich typologii i kryteriów rozróżnienia - nakreślenie kierunków jakimi ustawodawstwo ekologiczne podąża oraz ocena problemów politycznych, które się z tym wiążą - połączenie zagadnień społecznych nierówności i przestępstw przeciwko środowisku - ocena roli zielonych ruchów społecznych (oraz towarzyszących im “kontrataków imperium”) w doprowadzeniu do zmiany postrzegania problemów ekologicznych Niestety: - przestępczość przeciwko środowisku z uwagi na swoją specyfikę, ciągle pozostaje poza głównym nurtem zainteresowań organów ścigania - stan ten zachęca świat przestępczy do inwestowania w tzw. niszowe nielegalne rynki  - przestępczość wymierzona w środowisko nie jest zjawiskiem jednolitym - cechuje ją wyjątkowa różnorodność, co znajduje odzwierciedlenie w braku zwartych regulacji prawnych - co - uniemożliwia wypracowanie międzynarodowych strategii zapobiegawczych Przykłady segmentów czarnego rynku zagrażających środowisku: - nielegalne pozyskiwanie i obróbka egzotycznego drewna dla przemysłu drzewnego i meblarskiego - nielegalny handel odpadami - proceder zawłaszczania cennych przyrodniczo obszarów i przeznaczenia ich na wysypiska śmieci - nielegalny sektor budownictwa i wydobycia surowców energetycznych (ropa, gaz) oraz cennych minerałów - nielegalny obrót materiałami promieniotwórczymi - przestępstwa przeciwko dzikiej faunie i florze (wildlife crime) Przestępstwa przeciwko dzikiej faunie i florze (wildlife crime): - z danych interpolu wynika, że nielegalny rynek handlu chronionymi gatunkami fauny i flory zapewnia międzynarodowym gangom dochód szacowany na 10-15 mld dolarów rocznie, co lokuje ten proceder, obok handlu narkotykami i bronią, w czołówce czarnych rynków - polega przede wszystkim na masowym odławianiu zwierząt, najczęściej przybierającym formę kłusownictwa - wykazuje silne związki m.in. z korupcją przedstawicieli administracji publicznej oraz służb ścigania i strażników ochrony przyrody, przemytem, niehumanitarnym traktowaniem zwierząt, fałszerstwami dokumentacji przewozowej etc Globalna strategia zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych: - dokument adresowany do wszystkich państw członkowskich ONZ - wyznacza 17 celów głównych i szereg zadań szczegółowych, przewidzianych do realizacji do 2030 r. Cele zrównoważonego rozwoju: - koniec z ubóstwem - zero głodu - dobre zdrowie i jakość życia - dobra jakość edukacji - równość płci - czysta woda i warunki sanitarne - czysta i dostępna energia - wzrost gospodarczy i godna praca - innowacyjność, przemysł, infrastruktura - mniej nierówności - zrównoważone miasta i społeczności  - odpowiedzialna konsumpcja i produkcja - działania w dziedzinie klimatu - życie pod wodą - życie na lądzie - pokój, sprawiedliwość i silne instytucje - partnerstwa na rzecz celów Zielona kryminologia - bada szkody dokonywane na środowisku, na zwierzętach oraz na ludziach (na społeczeństwach w skali mikro i makro) przez wielkie instytucje: rządy państw, multinarodowe korporacje, ugrupowania militarne i paramilitarne oraz osoby fizyczne. Przedmiotem jej zainteresowania jest szkoda ekologiczna i przepisy regulujące kwestię ochrony bądź eksploatacji środowiska, a także ich stosowanie. W zielonej kryminologii wyróżnia się trzy główne podejścia, które w różny sposób ujmują związek między człowiekiem a środowiskiem, a co za tym idzie, inaczej definiują szkodę ekologiczną i sposoby reakcji na nią: - antropocentryczne - lokuje w centralnym miejscu zaspokojenie ludzkich potrzeb, istnieje dziewiczych lasów jest instrumentalnie traktowane jako środek zaspokojenia ludzkich potrzeb; podejście to zakłada, że gatunek ludzki cechuje się biologiczną, mentalną i moralną wyższością nad pozostałymi. Regulacje prawne nie służą ich ochronie dla nich samych, lecz co najwyżej zapobiec mają ich rabunkowej eksploatacji przez ludzi w celach komercyjnych lub kolizji interesów określonych gałęzi gospodarki (np. rolnicy i górnicy) bądź konfliktom między firmami a grupami ludności (np. kompanie górnicze a grupy ludności tubylczych) - biocentryczne - zakłada, że homo sapiens jest jednym z wielu gatunków żyjących na ziemi i nie ma podstaw, aby stawiać się ponad inne organizmy żywe. Wielkie dziewicze puszcze mają wartość samą w sobie, niezależnie od tego, jaką wartość przypisują im ludzie i jakie korzyści chcą z nich czerpać. Ostatnie dzikie zakątki planety stanowią wartość bezcenną, ponieważ są najdogodniejszym siedliskiem niezliczonej liczby gatunków. Podejście to zakłada ochronę takich ekosystemów przed ludzką działalnością, kiedy tylko okazują się one zbyt kruche, by poradzić sobie z jej skutkami. Prawodawstwo ma przede wszystkim służyć ochronie środowiska naturalnego, zwłaszcza obszarów uważanych za dzikie w celu zachowania bioróżnorodności i spójności gatunkowej na całej planecie, prawo czyli ludzie, ma chronić przyrodę przed innymi ludźmi dla samej przyrody. - ekocentryczne - z tej perspektywy dziewicze lasy mają fundamentalne znaczenie z punktu widzenia długo wymiarowego przetrwania życia, ludzkiego i nieludzkiego. Ekocentryzm stara się znaleźć balans między potrzebami ludzkimi w korzystaniu z zasobów naturalnych a zapewnieniem ochrony biocentrycznych wartości (czyli zachowania różnorodności biologicznej na możliwie największym obszarze planety), które są niezbędne również do przetrwania ludzkości i długofalowego zaspokojenia jej potrzeb (zapewnienie ciągłej produkcji czystego powietrza, czystej rzeki i żyznych gleb). Ekocentryzm popiera metody produkcji które przedkładają dalekowzroczne potrzeby ekosystemu ponad doraźne potrzeby ekonomiczne. Ustawodawstwo w takim ujęciu powinno uwzględniać przede wszystkim ekologiczne granice eksploatacji przyrody, nie zaś wzrost ekonomiczny czy akumulację dóbr. greenwashing prawa środowiskowe sprawiedliwość środowiskowa - odnosi się do dystrybucji otoczeń/środowisk między ludźmi tak, aby zapewnić każdemu dostęp do podstawowych zasobów naturalnych (przede wszystkim wody) na określonym terytorium geograficznym. obywatelstwo ekologiczne - pojęcie to zakłada, że ludzie są tylko jednym z wielu gatunków istot żywych składających się na całą złożoność ekosystemu, który powinien być chroniony dla swojego własnego dobra poprzez konstrukcję praw dla środowiska. sprawiedliwość ekologiczna - kładzie nacisk na stan całej biosfery oraz prawa gatunków nieludzkich, podkreśla wpływ działalności człowieka nie tyle na innych ludzi, ile na całą przyrodę. prawa zwierząt i sprawiedliwość gatunków - zakłada, że zwierzęta nienaczelne mają, w myśl utylitarnych założeń maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia, podobne prawa jak ludzie, niezbywalną wartość i prawo do pełnego szacunku i humanitarnego traktowania w oparciu o etykę odpowiedzialnej opieki. Teoria wybitych szyb - jej twórcy uważają, że brak reakcji na drobne akty wandalizmu czy też przestępstwa wywołuje serię kolejnych coraz niebezpieczniejszych patologicznych zachowań, które w konsekwencji prowadzą do zawłaszczania przestrzeni publicznej przez środowiska patologiczne. stan taki prowadzi do dezintegracji społeczności lokalnych, zjawisko to przejawia się m.in. wzrostem poziomu zagrożenia w społecznościach lokalnych, a tym samym brakiem akceptacji dla działań formalnych agend kontroli społecznej. Analiza podstawowych cech zielonej przestępczości, takich jak: - zbiorowy i anonimowy charakter ofiar - anonimowość sprawców - abstrakcyjne rozumienie szkody ekologicznej - powszechne niedostrzeganie przez legislatorów istoty problematyki przestępstw przeciwko środowisku - komplikacje w trakcie zbierania dowodów prowadzi do wniosku, że niejednokrotnie ich istota jest zbliżona do konstrukcji przestępstw bez ofiar. Terroryzm ekologiczny - przyjmuje się, że jest to wprowadzanie do atmosfery, wody lub gruntu, w tym także do mórz sfery terytorialnej, substancji zagrażającej zdrowiu ludzi lub zwierząt albo środowisku naturalnemu, jeśli zachowanie to pozostaje w związku z działaniem indywidualnym lub zbiorowym, którym celem jest poważne zakłócenie porządku publicznego poprzez zastraszenie lub terror. Ekoterroryzm - zjawisko stosowania przemocy w celu wprowadzenia w życie doktryn ekologicznych, ale również “dokonywanie zniszczeń w środowisku naturalnym i stosowanie zagrożeń”. Nielegalne użycie przemocy lub groźby jej użycia wobec osób lub mienia w celu wywarcia nacisku na podmioty publiczne lub prywatne w sferze działań podejmowanych przez wymienione podmioty odnoszące się do środowiska naturalnego. Opiera się na trzech elementach: - wskazanie metod działania określonych jako stosowanie przemocy lub groźby jej użycia - adresatem tej groźby są podmioty publiczne takie jak np. organy administracji, instytucje naukowe, ale również podmioty prywatne np. spółki, przedsiębiorstwa prowadzące inwestycję na obszarach, które w opinii radykalnych ekologów powinny być chronione - cel działania ekoterrorystów - osiągnięcie efektu psychologicznego w postaci wywarcia nacisku głównie poprzez zastraszenie zmierza do realizacji celu jakim jest ochrona środowiska, chodzi tutaj głównie o spowodowanie przez przemoc określonych zachowań, np. przerwanie prac leśnych, rezygnację z stosowania okrutnych praktyk wobec zwierząt, powstrzymanie się od emitowania zanieczyszczeń, zaniechanie połowów. Fenomenologia przestępczości ekoterrorystycznej powinna uwzględniać takie podstawowe zagadnienia jak charakterystyka grup terrorystycznych, analiza strategii i taktyk stosowanych, a także ocenę skutków działania. Najbardziej znane są: ALF (Animal Libertation Front), Earth First!, ELF (Earth Libertation Front). Analiza form organizacyjnych stwarza podstawę do oceny, że są to ugrupowania wykorzystujące model sieciowy. Należą do nich takie własności jak: - działania i koordynacja elementów systemu nie są formalnie skodyfikowane przez relacje hierarchiczne, lecz wyłaniają się i zmieniają w zależności od konkretnego zadania - sieci posiadają dynamicznie tworzone i zmieniające się połączenia obustronne, wykraczające poza daną organizację - więzi zewnętrzne i wewnętrzne nie stanowią skutku decyzji biurokratycznych, lecz efekt wspólnych norm, wartości, interesów i wzajemnego zaufania. Ekotaż - to sabotaż ekologiczny w celu ochrony przyrody, przy czym działania te są ukierunkowane na podniesienie kosztów niszczenia środowiska naturalnego i jest skierowany przeciwko tym, którzy w tym niszczeniu przyrody aktywnie uczestniczą. Taktyka ekotażu stanowi także przedmiot rozważań w podręcznikach ekoterrorystycznych, wyszczególnione są zasady prowadzenia zamachów, w szczególności nacisk kładziony jest na reguły bezpieczeństwa zabezpieczające sprawców przed wykryciem. Z kryminalistycznego punktu widzenia instrukcje obejmują takie zagadnienia jak prowadzenie wywiadu przestępnego, stosowanie kamuflażu, zacieranie śladów i niszczenie dowodów popełnionych przestępstw. Międzynarodowe i krajowe prawo ochrony środowiska naturalnego Pojęcie środowiska w aktach prawa międzynarodowego: - Sekretarz Generalny ONZ U’Thanta, przekładając w roku 1969 Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ swój raport “Człowiek i jego środowisko” w sprawie środowiska człowieka, objął tym określeniem fizycznie i biologicznie otoczenie człowieka, bez względu na to, czy chodzi o środowisko naturalne, czy też o środowisko będące wynikiem działalności ludzkiej - Deklaracja Sztokholmska z 1972 roku uzupełnia i uściśla to pojęcie, zaliczając do środowiska - obok elementów naturalnych (ziemia i jej zasoby, powietrze, woda, flora, fauna) także jego elementy, które stworzył człowiek, w tym warunki pracy i życia Międzynarodową współpracę w zakresie ochrony środowiska należy postrzegać na dwóch podstawowych poziomach: - celem jest stworzenie odpowiednich instrumentów służących wywieraniu presji na kraje i przedsiębiorców, prowadzącej do zmiany postaw - działania te są w większości realizowane za pomocą wielostronnych umów międzynarodowych - konwencji, ich głównym inicjatorem jest ONZ - podobne inicjatywy są odejmowane przez UE w ramach prawa wspólnotowego, te czynności dotyczą spraw regionalnych, ale mają większą siłę oddziaływania, ponieważ obejmują wszystkie państwa członkowskie - drugą grupę inicjatyw stanowią działania mające na celu poprawę wiedzy o środowisku i przewidywanych zagrożeniach - istotny jest monitoring stanu środowiska, jest on prowadzony na poziomie lokalnym (państwowym) i globalnym - w pierwszym przypadku odpowiedzialność za prawidłowe prowadzenie badań przypada na poszczególne państwa - w drugim organizacje międzynarodowe koordynują działania na poziomie poszczególnych państw, zbierają dane i poddają je analizie - np. raporty Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (United Nations Environmental Programme - UNEP) i Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu (International Panel of Climat Change - IPCC) Źródła klasycznego prawa ochrony środowiska: a) źródła główne - konwencje międzynarodowe - zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów międzynarodowych, powyższe oświadczenie rodzi prawa i obowiązki skuteczne w prawie międzynarodowym - zwyczaj międzynarodowy - praktyka państw uznaną za prawo  - ogólne zasady - zazwyczaj wywodzą się z porządków prawa wewnętrznego, są to też zasady prawa, które mają zastosowanie do wszystkich stosunków, wśród nich należy wymienić zasadę słuszności lub zasadę dobrej wiary b) źródła pomocnicze - orzeczenia sądowe - poglądy doktryny uwaga!!! w prawie międzynarodowym decyzja sądu ma zazwyczaj moc wiążącą między stronami, które toczą spór, mimo, że sądy nie są związane swoimi poprzednimi decyzjami to bardzo często biorą je pod uwagę. Doktryna, podobnie jak orzecznictwo sądów stanowi pomocnicze źródło prawa międzynarodowego. Zasady międzynarodowego prawa środowiska W dziedzinie międzynarodowego prawa środowiska opracowaniem katalogu zasad tego prawa zajmowano się podczas obu Konferencji Narodów Zjednoczonych, podczas których przyjęto: - w 1972 r. - Deklarację sztokholmską w sprawie środowiska człowieka - w 1992 r. Deklarację z Rio w sprawie środowiska i rozwoju Zawarte w tych deklaracjach zasady odnoszą się do środowiska ujmowanego jako fizyczne i biologiczne otoczenie człowieka, obejmujące swym zakresem środowisko traktowane jako całość oraz poszczególne jego elementy. Większość z tych zasad ma jednak dość ogólny charakter. Ponadto, nie są to zasady ukierunkowane wyłącznie na ochronę środowiska naturalnego, zwłaszcza w wypadku Deklaracji z Rio, lecz jednocześnie na działania zmierzające do uzyskania wzrostu gospodarczego, poprawy jakości życia, urzeczywistnienia zrównoważonego rozwoju. Katalog zasad: - zasada zrównoważonego rozwoju - istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania problematyki ochrony środowiska z polityką w poszczególnych działach gospodarki - zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska - jej treść sprowadza się do nałożonego na Komisję Europejską obowiązku dbałości m.in. o stan środowiska we wszystkich przedkładanych jej propozycjach związanych z ustanowieniem lub funkcjonowaniem wspólnego rynku; w szczególności dotyczy to propozycji rzutujących na stan zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska naturalnego i ochrony konsumentów, które Komisja powinna rozpatrywać, przyjmując za podstawę zapewnienie wysokiego poziomu ochrony w tych segmentach - zasada przezorności (ostrożności) - przezorność powinna prowadzić do zapewnienia wysokiego i bezpiecznego dla zdrowia i życia ludzkiego poziomu ochrony środowiska w możliwie najwcześniejszym stadium podejmowania decyzji; zasada ta wymaga od Wspólnoty i jej państw członkowskich wzięcia w takiej sytuacji pod uwagę wszystkich dostępnych danych porównawczych i zdobyczy naukowo - technicznych, w celu powzięcia trafnej decyzji lub rezygnacji z danego przedsięwzięcia - zasada prewencji - wywodzi się z rozumowania, że “lepiej zapobiegać niż leczyć”, pozwala chronić środowisko na bardzo wczesnym etapie działalności człowieka; zakłada, że zwalczanie negatywnych dla środowiska skutków powinno następować już na etapie planowania i realizacji poszczególnych przedsięwzięć w oparciu o dostępną wiedzę, procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowania podjętych działań. - zasada zanieczyszczający płaci - koszty usuwania szkód ekologicznych powinien ponosić sprawca zanieczyszczenia - zasada usuwania szkód u źródła - oznacza to, że szkodę w środowisku należy zlikwidować (lub jej zapobiec) jak najwcześniej, tzn. w początkowej fazie produkcji, a nie dopiero po jej zakończeniu. - zasada stosowania najlepszych dostępnych technik - jest wynikiem przekonania, że stosowanie nowych, sprawdzonych technik i technologii może pozytywnie oddziaływać na stan środowiska - zasada regionalizacji - oznacza potrzebę skoordynowania polityki regionalnej Wspólnoty z działaniami ochronnymi prowadzonymi wobec regionalnych, europejskich ekosystemów oraz, że działania w jednym państwie nie powinny pogarszać stanu środowiska w innych państwach - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi - oznacza konieczność uwzględnienia problematyki ochrony środowiska we wszystkich politykach Wspólnoty i traktowaniu jej z równą uwagą, z jaką traktuje się cele gospodarcze czy społeczne - zasada uspołeczniania polityki ekologicznej - zakłada możliwie szeroki udział społeczeństwa w kreowaniu polityki ekologicznej państwa oraz zmierza do ustanowienia takich mechanizmów, które zapewnią podejmowanie lokalnych decyzji na jak najniższym i najbliższym obywatela szczeblu. - zasada subsydiarności (pomocniczości) - daje prawo Wspólnocie do podejmowania działań nie należących do jej traktatowych kompetencji, ale wówczas, gdy państwa członkowskie nie są w stanie tych celów osiągnąć poprzez własne działania lub gdy skutki proponowanych działań zostaną lepiej zrealizowane przez Wspólnotę - zasada klauzul zabezpieczających - zezwala państwom członkowskim na podejmowanie środków tymczasowych, ale tylko z powodów pozaekonomicznych oi podlegających procedurom kontrolnym Wspólnoty  - zasada równego dostępu do środowiska (niedyskryminacji) - oznacza zaspokojenie w pierwszej kolejności potrzeb materialnych i cywilizacyjnych współczesnego społeczeństwa, ale bez naruszania możliwości rozwoju i zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń. Zaspokajanie potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, narodów, grup społecznych oraz jednostek poprzez ich sprawiedliwy dostęp do ograniczonych zasobów i walorów środowiska; zapewnienie jednostce zdrowego w sensie fizycznym i psychicznym oraz bezpiecznego w sensie ekonomicznym i społecznym, funkcjonowania w możliwie najmniej zakłóconym środowisku. Zasada ta oznacza ponadto brak jakiejkolwiek dyskryminacji w korzystaniu z jego dobrodziejstw i w dochodzeniu praw jednostki naruszonych szkodliwym dla niej oddziaływaniem środowiska. Ochrona praw zwierząt 1. Światowa Deklaracja Praw Zwierząt przyjęta przez UNESCO w Paryżu w 1978 r. ma charakter postulatów etycznych. Podstawowa idea - rozpowszechnianie zasady, że każde zwierzę ma pewne prawa, a nieznajomość tych praw prowadziła i prowadzi człowieka na drogę przestępstw przeciwko naturze i zwierzętom. Inne założenia aktu: - równość wszystkich zwierząt wobec życia i praw do egzystencji - prawo istot żywych do szacunku - zakaz tępienia innych zwierząt, ich wyzyskiwania i maltretowania - obowiązek człowieka do ochrony i sprawowania opieki nad zwierzętami - nakaz szybkiego i bezbolesnego uśmiercania zwierzęcia, jeśli zachodzi taka konieczność - postulat zakazu używania zwierząt do celów rozrywkowych 2. Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych przyjęta w Genewie 20.02.1935 r. 3. Europejska Konwencja o ochronie zwierząt w czasie międzynarodowego transportu przyjęta w Paryżu 13.02.1968 r. 4. Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem przyjęta w Waszyngtonie 03.03.1973 r. 5. Europejska Konwencja o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju przyjęta w Strasburgu 10.03.1979 r. 6. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt przyjęta w Bonn 23.06.1979 r. 7. Europejska Konwencja o ochronie zwierząt - kręgowców używanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych przyjęta w Strasburgu 18.03.1968 r. 8. Europejska Konwencja o ochronie zwierząt domowych przyjęta w Strasburgu 13.11.1987 r. 9. Ochrona praw zwierząt - prawo wspólnotowe:  - Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. - w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, która dała podstawę do stworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 - Umowa między UE, Kanadą a Rosją w 1997 r. - umowa w sprawie międzynarodowych norm odłowu humanitarnego - zatwierdzona decyzją Rady UE z dnia 26.01.1998 r. (nr98/142/WE) - Dyrektywa Rady nr 98/58/WE z dnia 20.07.1998 r. dotycząca ochrony zwierząt hodowlanych - Rozporządzenie Rady UE z dnia 22.12.2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenia (WE) nr 1255/97 10. Działania przeciwko nielegalnemu pozyskiwaniu drewna tropikalnego - plan działań FLEGT (Forest Law Enforcement, Governance and Trade) z 2003 r. zawarty między UE a pozaeuropejskimi krajami - producentami drewna. Obszary zainteresowań UE: - wspieranie krajów eksportujących drewno, zwłaszcza tych rozwijających się - podejmowanie przedsięwzięć na rzecz legalnego obrotu drewnem - wspieranie polityki przejrzystości w obszarze zamówień publicznych - udzielanie wsparcia dla prywatnego sektora branży drzewnej i leśnej - udzielanie finansowych gwarancji dla podmiotów gospodarczych inwestujących w branżę leśną - popularyzowanie istniejących dokumentów prawnych usprawniających rynek handlu drewnem lub inicjowanie nowych rozwiązań organizacyjno-prawnych w tym zakresie W zakresie ochrony środowiska szczególnie trzeba być wrażliwym na odmienne podejście do tych samych problemów ze strony krajów rozwiniętych i rozwijających się. Konflikt między bogatą północą i biednym południem jest widoczny w wielu obszarach działalności ludzkiej. Wynika on z innego poziomu świadomości czyhających zagrożeń. W krajach bogatych, gdzie ludzie nie muszą poświęcać wiele uwagi na znalezienie pracy i zaspokojenie podstawowych potrzeb, zauważa się problemy wyższego rzędu, np. zagrożenia środowiskowe. W krajach biednych nadal podstawowym problemem jest zapewnienie sobie odpowiedniego standardu życia (dostęp do żywności, wody pitnej, energii, pracy i schronienia). Kolejną różnicą pomiędzy tymi dwoma grupami państw jest dostęp do wiedzy i zasobów finansowych. Technologie przyjazne środowisku są kosztowne, więc dostępne jedynie dla wąskiej grupy odbiorców. Problemem jest przekonanie społeczeństw biedniejszych krajów, że wykorzystanie droższego rozwiązania (np. technologii produkcji), może przynieść większe korzyści w długim okresie czasu (np. poprzez oszczędność surowców, energii, itp.). Często dochodzi do sytuacji, kiedy kraje rozwinięte dążą do sprzedaży biednym technologii, które już nie są używane w bogatym świecie, m.in. ze względów środowiskowych. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej również wymusza na naszym kraju obowiązek wprowadzania i dostosowywania regulacji prawnych spójnych z normami Europejskimi. W artykule 2 Traktatu Lizbońskiego zapisano, że Unia: “Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego.” Polskie prawo ochrony środowiska: 1. Konstytucja: - art. 5 - Rzeczpospolita Polska…, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. - art. 68 ust. 4 - Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. - art. 74 - Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. - art. 31 ust. 3 - Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. - art. 86 - Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowanie przez siebie jego pogorszenia. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. 2. Umowy międzynarodowe (istotne z punktu widzenia ochrony środowiska/regionów jako całości) 3. Akty prawa europejskiego 4. Ustawy - ustawa ramowa (część ogólna prawa ochrony środowiska, w tym definicje) oraz regulacje sektorowe. Lex specjalis derogat legi generalis 5. Rozporządzenia wykonawcze do ww. ustaw 6. Akty prawa miejscowego - uwzględniające w swej treści konieczność ochrony środowiska - stanowione przez organy stanowiące i kontrolne JST (wyjątkowo wykonawcze i wojewodowie) np. uchwała w sprawie czystości i porządku w gminie. Polskie prawo ochrony środowiska w ujęciu: - szerokim - system aktów prawnych, których przedmiotem ochrony jest środowisko, definicja “część składowa praw administracyjnych obejmujący/normy prawa administracyjnego regulujące zasady ochrony elementów środowiska, korzystania z zasobów środowiska, w tym wprowadzania do środowiska substancji lub energii oraz obowiązki organów administracji publicznej i podmiotów korzystających ze środowiska, jak również sankcje za ich nieprzestrzeganie” - wąskim - ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska System polskich aktów prawnych mających na celu ochronę środowiska: Ustawa ramowa - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Ustawy sektorowe m.in.: - Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie - Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko - Ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych - Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji - Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne - Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach - Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach Środowisko - art. 3 pkt 39 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska “ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami”. Ustawa przykładowo wylicza elementy środowiska: - powierzchnia ziemi - kopaliny - powietrze - wody - elementy różnorodności biologicznej - krajobraz - klimat katalog pozostaje jednak otwarty. Podobną definicję środowiska zawierała poprzednia ustawa ogólna, czyli ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.). Ochrona środowiska - art. 3 pkt 13 ustawy p.o.ś. Ochrona środowiska to podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta powinna polegać w szczególności na: - racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu jego zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju  - przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom - przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności: 1. zasady ustalania: - warunków ochrony zasobów środowiska - warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska - kosztów korzystania ze środowiska 2. obowiązki organów administracyjnych 3. odpowiedzialność i sankcje. Najważniejszym aktem prawa międzynarodowego ustanowionego w celu ochrony dziedzictwa naturalnego jest Konwencja UNESCO - jest uważana za międzynarodowy instrument ochrony zasobów kulturowych i przyrodniczych oraz wprowadza nowy wymiar w ochronie przyrody. Przedmiotem regulacji Konwencji UNESCO obok obiektów dziedzictwa kulturowego są także zasoby dziedzictwa naturalnego, które zostały podzielone na trzy grupy: - pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego  - formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania. - miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna. pewnym dopełnieniem rodzajów obiektów dziedzictwa naturalnego są krajobrazy kulturowe jako osobna grupa dóbr wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Został podzielony na dwie kategorie: - krajobraz zaprojektowany i utworzony w sposób zamierzony przez człowieka - krajobraz który przekształcał się w sposób organiczny w związku z naturalnym otoczeniem, w tej kategorii rozróżnia się: - krajobraz reliktowy, którego proces ewolucji zakończył się w przeszłości - krajobraz żywy, który zachował aktywną rolę społeczną we współczesnym społeczeństwie - krajobraz kulturowy skojarzeniowy Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych - publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN), zawiera listę zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin, ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku, większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka. Główne źródła degradacji środowiska Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany, np. korozję metali. Degradacja środowiska: - pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego, spowodowane zaburzeniem jego naturalnych struktur i mechanizmów samoregulacji - wynika głównie z zanieczyszczeń gleb, atmosfery i wód poprzez wprowadzenie do środowiska toksycznych chemikaliów, które zaburzają naturalny przepływ materii i energii, a w następstwie prowadzą do ubożenia składu gatunkowego flory i fauny, zmniejszenia aktywności biologicznej ekosystemów oraz spadku ich odporności - zachodzi przede wszystkim wskutek działalności człowieka - nadmierna i nieprawidłowa eksploatacja zasobów przyrodniczych doprowadza do ich destrukcji, a także do zmian w rzeźbie terenu i w kształcie krajobrazu naturalnego - rośnie wraz z rozwojem urbanizacji i osadnictwa oraz ze wzrostem liczby ludności - ma ujemny wpływ na jakość żywności, wdychanego powietrza i warunków ekologiczno-sanitarnych Zachowania i działania prowadzące do degradacji środowiska mogą mieć wymiar zbiorowy lub jednostkowy - proces ten dokonuje się bowiem zarówno w wyniku działalności ogromnych, zorganizowanych podmiotów (np. wydobycie złóż ropy naftowej), jak i decyzji podejmowanych przez pojedynczych ludzi (niesegregowanie odpadów, ogrzewanie domów piecami starej generacji i używanie do tego celu nieodpowiednich surowców, itd) Zanieczyszczenie środowiska może być spowodowane przez: - źródła naturalne (np. wulkany) - sztuczne (antropogeniczne - spowodowane działalnością człowieka), które następuje w wyniku niezamierzonej, ale systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko lub jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń. Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych. Rodzaje zanieczyszczeń środowiska: - zanieczyszczenie powietrza - zanieczyszczenie wody - zanieczyszczenie gleby - skażenie promieniotwórcze - zanieczyszczenie hałasem - zanieczyszczenie krajobrazu  - zanieczyszczenie światłem Degradacja gleb: - gleba łatwo niszczeje i stosunkowo trudno się odnawia - nie ma takiego rodzaju gleby, który całkowicie opierałby się degradacji - do zakłócenia funkcji gleb dochodzi poprzez niekorzystne zmiany w budowie profilu glebowego , zmniejszenie zawartości składników mineralnych oraz próchnicy (a także zaburzeń ich obiegu), erozję, zmianę pH, zmiany w składzie fauny i mikroflory, zmiany stosunków wodnych i termicznych. - zewnętrznym objawem degradacji gleby jest brak produktów biomasy na obszarach zdegradowanych za niszczenie gleby odpowiadają: - zjawiska naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, susze czy pożary - w największym stopniu za degradację tego typu odpowiadają zjawiska antropogeniczne, do których można zaliczyć nieprawidłową uprawę roli, intensywny wypas zwierząt, wycinkę i wypalanie lasów, a przede wszystkim zanieczyszczenie gleby chemikaliami, rozszerzanie terenów zabudowy miejskiej i przemysłowej, a także odkrywkową i podziemną eksploatację dóbr naturalnych. Zapobieganie degradacji gleb: - rekultywacja gleb - polega na właściwym ukształtowaniu rzeźby terenu, poprawieniu właściwości fizycznych i chemicznych gleby, uregulowaniu stosunków wodnych, wzmacnianiu skarp, zbudowaniu dróg i niezbędnych obiektów gospodarczych lub turystycznych, zasianiu traw i innych niskopiennych roślin oraz zadrzewieniu połączonym z wysianiem odpowiednich grzybów itp. - śródpole zadrzewienia - fitomelioracje - melioracja biologiczna, poprawienie produktywności gleb i możliwości wykorzystania gruntów przez zakładanie upraw odpowiednio dobranych gatunków roślin - stosowanie nawozów organicznych Degradacja wody: - zachodzi wskutek zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych, które powodowane są z kolei wprowadzaniem do wód zanieczyszczeń w postaci ścieków przemysłowych i komunalnych - zanieczyszczenia takie jak ścieki z gospodarstw domowych, środki piorące, śmieci, odpady, odchody, nawozy sztuczne, substancje radioaktywne powodują zmiany w ekosystemie wodnym (np. zagrażają żyjącym w nich organizmom żywym), a także obniżają jakość wody na tyle, że przestaje być ona zdatna do picia i do celów gospodarczych. - w roku 2019 ilość wytwarzanych w Polsce ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia wyniosła 2 176,5 hm3 (w stosunku do roku 2000 zmalała o ok. 13%), natomiast ilość ścieków nieoczyszczonych 106,0 hm3 (w stosunku do roku 2000 zmalała o 65%)  - głównymi źródłami ścieków są procesy wytwarzania energii elektrycznej, pary wodnej i gorącej wody (zwłaszcza w elektrowniach i elektrociepłowniach konwencjonalnych opalanych węglem kamiennym) - najwięcej ścieków wymagających oczyszczenia powstaje w procesach przetwórstwa przemysłowego (51%) oraz z działalności górniczej i wydobywczej (32%). Charakterystycznymi zanieczyszczeniami ścieków przemysłowych są: sole metali ciężkich, kwasy i zasady mineralne, cyjanki, toksyczne związki organiczne (fenole, ropa naftowa i jej pochodne, barwniki) - w ściekach komunalnych dominują natomiast zanieczyszczenia organiczne oraz związki azotu lub fosforu Zapobieganie i ograniczanie degradacji wód: - zakładanie filtrów wodnych - budowa oczyszczalni ścieków - składowanie odpadów w miejscach do tego przeznaczonych - sadzenie drzew w okolicach zbiorników wodnych Degradacja atmosfery: - polega na zmianie proporcji składników naturalnych atmosfery m.in. wskutek jej zapylenia - do zapylania dochodzi czasem w wyniku zjawisk naturalnych, głównie wybuchów wulkanów, w przeważającej mierze przyczynia się jednak do niego człowiek poprzez transport, przemysł i wytwarzanie smogu - zanieczyszczenie i degradację powietrza powodują również zanieczyszczanie gleb i wód oraz przynoszą takie efekty, jak dziura ozonowa, anomalie pogodowe, kwaśne deszcze czy globalne ocieplenie - główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych ze stacjonarnych źródeł przemysłowych i komunalnych, podstawowe znaczenie mają w tym względzie procesy spalania paliw w sektorze produkcji i przetwarzania energii, przemyśle, gospodarstwach domowych i transporcie. - Zanieczyszczenia powietrza w miastach pochodzą głównie z transportu i komunikacji oraz z tzw. niskiej emisji, której źródłem są przede wszystkim indywidualne paleniska domowe, piece, kotłownie i inne instalacje grzewcze wyposażone w kotły nieodpowiedniej klasy, w których wykorzystuje się niskiej jakości węgiel, muł i miał węglowy, czasem nawet odpady. Szacuje się, że z tych źródeł pochodzi 46% zanieczyszczeń pyłowych (PM10) i 84 % benzo(a)pirenu. Substancje te są składnikami smogu występującego na obszarze miast. - natomiast głównym zanieczyszczeniem komunikacyjnym jest powstający w wyniku spalania paliw płynnych dwutlenek azotu i wspomniane węglowodory. Zanieczyszczenia emitowane do powietrza podlegają procesowi transportu z masami powietrza, w przypadku niskich źródeł mogą być rozpraszane w bliskiej odległości od miejsca ich emisji, jeśli jednak są emitowane z wysokich kominów, to są przenoszone ponad granicami państw na duże odległości. Z tego względu na stan zanieczyszczenia powietrza w Polsce ma wpływ także transgraniczny transport zanieczyszczeń. Emitowane w Polsce związki siarki i azotu docierają głównie do Rosji, Ukrainy, na Białoruś i do krajów skandynawskich, podczas gdy do Polski napływają głównie zanieczyszczenia z Niemiec i Czech. Zapobieganie degradacji powietrza: - ograniczenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery poprzez wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii - usuwanie z powietrza pyłów i innych zanieczyszczeń - stosowanie filtrów na kominy oraz ekologiczne ogrzewanie budynków - stosowanie benzyny bezołowiowej - ograniczenie natężenia ruchu samochodowego Skażenie promieniotwórcze: - skażenie wody, gleby lub powietrza substancjami promieniotwórczymi powstałe przeważnie podczas awarii urządzeń jądrowych (np. elektrowni jądrowej), wybuchu bomby atomowej, skażenie może powstać na skutek (według częstości występowania): - niewłaściwego składowania materiałów radioaktywnych  - wycieku promieniotwórczego z instalacji jądrowych (zwykle substancji chłodzącej reaktor) - emisji radioaktywnych gazów na skutek przegrzania stosu (lub wybuchu) w elektrowni jądrowej - na skażonym obszarze nie ma środków do życia, zboża i rośliny uprawne giną lub wchłonąwszy substancje promieniotwórcze same stają się źródłem napromieniowania Zanieczyszczenie hałasem - jest ono typowe dla środowiska miejskiego, zanieczyszczenie spowodowane dużą emisją hałasu przez: - urządzenia mechaniczne np. maszyny budowlane - środki transportu - takie jak samoloty, samochody - instalacje nagłośnieniowe - muzykę - klimatyzatory - systemy wentylacyjne itp Zanieczyszczenie światłem: - nadmierne oświetlenie nocne, spowodowane przez sztuczne źródła - utrudnia obserwację astronomiczną nieba oraz ma negatywny wpływ na faunę i florę naturalnie przystosowaną do życia w ciemności w czasie nocy oraz niekorzystne działanie na zdrowie człowieka - oświetlenie u roślin jest sygnałem aktywującym kwitnienie oraz okres spoczynku zimowego, a u zwierząt reguluje czynności fizjologiczne, orientację w przestrzeni, relacje z innymi osobnikami (własnego i innych gatunków)  - efekt najbardziej widoczny w rozwiniętych i gęsto zaludnionych miastach - głównie przez oświetlenie uliczne, oświetlenie reklamowe i iluminacje obiektów architektonicznych bądź oświetlenie stadionów Zanieczyszczenie świetlne można podzielić na: - oświetlenie poza miejscami do tego przeznaczonymi - oświetlenie miejsc, w których oświetlenie jest niepotrzebne - oświetlenie spowodowane przez nieosłonięte źródła światła o dużej luminacji Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych 80 % populacji, a w Unii Europejskiej 67 % mieszka na obszarach, w których nocne niebo nigdy nie jest ciemniejsze niż przy księżycu świecącym w pełni. Niestety, przy współczesnym stylu życia społeczeństw nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie nocnego oświetlenia, jednak jego racjonalne używanie może przyczynić się nie tylko do ograniczenia zanieczyszczenia świetlnego, ale i do oszczędności energii. W celu ochrony ciemnego nieba na świecie wyznaczane są specjalne obszary - parki ciemnego nieba. Mogą one być włączone do sieci parków ciemnego nieba certyfikowanych przez DarkSky International Dark-Sky Association (IDA). Zanieczyszczenie krajobrazu - polega na zmniejszeniu wartości estetycznych otoczenia przez ingerencję człowieka, np. hałdy. Przestępczość przeciwko środowisku Walka UE z przestępczością środowiskową Przestępczość środowiskowa: - jest trzecią największą dziedziną aktywności przestępczej w świecie - rośnie w tempie 5-7% rocznie - generuje 110-281 mld USD corocznych strat Co to jest?: - niewłaściwe zbieranie, transportowanie, odzyskiwanie lub trwałe składowanie odpadów - nielegalne emitowanie lub zrzucanie substancji do atmosfery, wody czy gleby - zabijanie, niszczenie, posiadanie chronionych gatunków dzikich zwierząt i roślin oraz handel nimi - nielegalny handel substancjami niszczącymi ozon Elementy charakterystyczne przestępczości środowiskowej: 1. szczególny rodzaj wiktymizacji - skutki przestępstwa często nie są widoczne w chwili jego popełnienia, lecz mogą się pojawić za kilka lat i wpłynąć na kolejne pokolenia - przestępcy nie zwracają uwagi na to, że sprawca przestępczości środowiskowej jest jednocześnie jego ofiarą, nie zdają sobie sprawy, że skutki ich czynu w przyszłości będą oddziaływać także na nich samych 2. trudność w prowadzeniu postępowania dowodowego: - pomysł wyboru i wykorzystania określonych dowodów przydatnych - potwierdzenie popełnienia czynu zabronionego, poprzez skuteczne i proceduralnie prawidłowe przeprowadzenie tych dowodów - wprowadzenie ich do procesu karnego i prawidłowa ich interpretacja  3. zagadnienie “ciemnej liczby” - ofiary nie odczuwają bezpośrednio skutków przestępstwa i nie czują się zobowiązane do reakcji, tj. złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa lub nie mają świadomości długofalowych skutków tych przestępstw Zarówno Kodeks Karny z 1932 r. jak i Kodeks Karny z 1969 r. nie zawierały odrębnych przepisów grupujących normatywnie czyny zabronione związane ze środowiskiem naturalnym. Powiększenie zakresu penalizacji Kodeksu Karnego z 1997 r. o przestępstwa przeciwko środowisku z pewnością było spowodowane zwiększeniem świadomości prawnej i społecznej, jak ważne dla struktury państwa jest środowisko oraz pojawieniem się coraz to nowszych działań naruszających stan środowiska naturalnego. Kodeks Karny z 1997 r. Rozdział XXII Przestępstwa przeciwko środowisku Art. 181 Powodowanie zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Przykładowo - wyciek niebezpiecznych substancji - zostaje zanieczyszczony znaczny obszar, np. lasy, łąki lub zbiorniki wodne, na którym zamieszkują liczne organizmy, w tym rzadko występujące. Art. 182 Zanieczyszczenie środowiska w znacznych rozmiarach. Przykładowo - wyrzucanie niebezpiecznych substancji - zostaje zanieczyszczony znaczny obszar, np. lasy, łąki lub zbiorniki wodne, na którym zamieszkują liczne organizmy, w tym rzadko występujące. Art. 183 Naruszanie przepisów w postępowaniu z odpadami Miejsca sprzyjające popełnianiu przestępstw środowiskowych z obszaru gospodarki odpadami: - miejsca ogólnodostępne rzadko odwiedzane - miejsca bez stałych użytkowników i jednocześnie bez nadzoru formalnego lub nieformalnego  - place parkingowe - drogi dojazdowe do autostrad i dróg szybkiego ruchu - wszelkie miejsca izolowane i niechronione obiekty na uboczu Problematyka pożarów nielegalnych składowisk odpadów: - na terenie kraju znajduje się 28 spalarni odpadów niebezpiecznych - 23 miejsca są dostosowane do unieszkodliwiania odpadów medycznych - spalanie odpadów komunalnych na wysypiskach, w porównaniu z kontrolowanym unieszkodliwianiem odpadów w spalarniach, wytwarza 200 razy więcej pyłu, 750 razy więcej dioksyn i furanów oraz 800 razy więcej lotnych związków organicznych - koszt utylizacji odpadów sukcesywnie wzrasta - w 2018 roku wynosił 3200 złotych, po czym w 2019 roku około 5200 złotych za tonę odpadu niebezpiecznego - jak wskazuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska od stycznia 2018 roku do lipca 2021 roku miało miejsce 327 pożarów składowisk odpadów, najwięcej zanotowano w 2018 roku - było ich aż 134. Efekty unijnych operacji policyjnych 2018 - 2021: - 8,3 mln euro łączna wartość konfiskat - 829 zatrzymanych osób Konfiskata: - 167 452 t odpadów - nielegalny rynek odpadowy w UE generuje roczne dochody w wysokości 4-15 mld EUR - 1 174 t e-odpadów - 1 tona smartfonów zawiera 100x więcej złota niż 1 tona rudy złota, przemycane z Europy e-odpady przetwarza się ręcznie uwalniając silne toksyny. Art. 184 Nieodpowiednie postępowanie z materiałami promieniowania jonizującego. Miejsce składowania powstałych w Polsce odpadów promieniotwórczych znajduje się na terenie byłego fortu wojskowego w Różanie. Art. 185 Kwalifikowane typy przestępstw przeciwko środowisku Art. 186 Niedopełnienie obowiązków dbałości o urządzenia zabezpieczające środowisko. Art. 187 Niszczenie i uszkadzanie terenów i obiektów prawnie chronionych. Tereny i obiekty prawnie chronione: - parki narodowe - rezerwaty przyrody - pomniki przyrody - parki krajobrazowe - zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - obszary chronionego krajobrazu - użytki ekologiczne - parki (ogrody) wiejskie Art. 188 Prowadzenie działalności zagrażającej środowisku Działalność zagrażająca środowisku - działalność generująca zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, a zwłaszcza: hałas, wibracje, zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenie odpadami. Art. 188a Nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia. Wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku uregulowane są także w: - Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne - Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych - Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych - Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach - Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową - Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych - Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu - Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska - Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów - Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji Podział przestępstw przeciwko środowisku: 1. pierwotne - ich bezpośrednim skutkiem jest degradacja środowiska naturalnego i zniszczenie zasobów naturalnych, można wymienić: - zanieczyszczenie powietrza - największymi emitentami są rządy, wielkie korporacje, a dopiero na trzecim miejscu konsumenci. - deforestacja - wylesianie, do przestępstw tej grupy należy zaliczyć czyny związane z wyrębem lasów deszczowych i wyjaławianiem cennych ziem  dokonywanych przez tych, którzy eksploatują zasoby naturalne dla własnych celów i “czarne rynki” rozwinięte wokół nielegalnego obrotu wieloma cennymi towarami pozyskiwanych z lasów. - czyny prowadzące do wymierania gatunków i naruszania praw zwierząt - oprócz handlu chronionymi gatunkami zwierząt do tej grupy można zaliczyć także organizowanie walk psów, zakładanie pułapek na borsuki i inne spektakle z udziałem zwierząt organizowane dla celów rozrywkowych, a także tzw “wojny rybne” o strefy połowów na Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym. - czyny powodujące skażenie wody 2. wtórne - zwane symbiotycznymi, które najczęściej nie są działaniami bezprawnymi, lecz pozaprawnymi przyczyniającymi się do powstania szkód ekologicznych. Dzielą się na: - zinstytucjonalizowana przemoc przeciwko grupom opozycyjnym wobec polityki rządu, władza państwowa potępia i zwalcza terroryzm, lecz kiedy chce spacyfikować jakąś grupę protestującą przeciwko sobie, nie waha się sięgnąć po te same metody. - zorganizowana przestępczość zajmująca się obrotem niebezpiecznymi odpadami, pełne luk i niejasności przepisy na temat obrotu odpadami, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, stworzyły ogromny rynek krajowego i międzynarodowego nielegalnego obrotu śmieciami i niebezpiecznymi odpadami. Obrót i składowanie odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych, jest wysoce dochodowym interesem, który stanowi jedną z ważniejszych form działalności zorganizowanych grup przestępczych. 3. kolorowe ekoprzestępstwa - podział ze względu na ich publiczne postrzeganie oraz inny rodzaj szkód, które wywołują: - brunatne przestępstwa - związane z urbanizacją i zanieczyszczeniem powietrza, należą do nich: zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie deszczowej wody w miastach, zanieczyszczenie plaż, używanie pestycydów, wycieki ropy, zanieczyszczenie zlewisk wody oraz składowanie śmieci i niebezpiecznych odpadów - zielone przestępstwa - dotyczą zachowania i ochrony dzikiej przyrody: kwaśne deszcze, niszczenie mateczników i siedlisk zwierząt, niszczenie dzikiej przyrody, wyrąb lasów, niszczenie warstwy ozonowej, toksyczne algi, wprowadzenie przez człowieka inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt niszczących lokalną faunę i florę i skażenie wody - białe przestępstwa - czyny związane z osiągnięciami nauki i wpływem nowych technologii, które z jednej strony są przejawem postępu naukowego, z drugiej jednak niosą ze sobą zagrożenie dla ludzi i całego ekosystemu: GMO, napromieniowanie żywności, procesy in vitro, klonowanie tkanek ludzkich, genetyczna dyskryminacja, choroby zakaźne związane ze złym  stanem środowiska mikroklimatyczne patologie zamkniętych pomieszczeń, eksperymenty na zwierzętach. Do najbardziej szkodliwych zjawisk godzących w naturalne zasoby środowiska można zaliczyć: - komercyjną wycinkę lasów (zwłaszcza tropikalnych) - zanieczyszczenie ziemi, wód oraz powietrza poprzez działalność międzynarodowych korporacji, a także prywatyzacja tych obszarów - kłusownictwo zwierząt zagrożonych wyginięciem, a także nielimitowane pozyskiwanie chronionych gatunków fauny i flory oraz ich pochodnych, w tym przemysłowe odławianie ryb - wojny oraz konflikty zbrojne na obszarach uznanych za szczególnie cenne przyrodniczo - bezprawne przeznaczanie cennych obszarów przyrodniczych na cele inwestycyjne - masową turystykę zorientowaną na pozyskiwanie rzadkich gatunków zwierząt lub ich pochodnych - utrwalone stereotypy związane z tradycyjnym postrzeganiem środowiska jako przestrzeni o nieograniczonych zasobach - zjawisko korupcji wśród funkcjonariuszy policji, służb granicznych, strażników parków przyrodniczych oraz pracowników inspekcji sanitarnej - międzynarodowe konflikty pomiędzy firmami posiadającymi bogate złoża naturalne ziemi prowadzące do przestępstw przeciwko środowisku - znęcanie się nad zwierzętami - nielegalny handel odpadami Do odpadów niebezpiecznych zalicza się substancje stałe, ciekłe i gazowe, których skład zarówno morfologiczny, jak i właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne zagrażają zdrowiu i życiu człowieka, zwierzętom i roślinom, a także jednoznacznie wpływają na degradację środowiska. Ponadto, są: - szkodliwe i toksyczne - rakotwórcze - żrące - zakaźne - mutagenne - substancje, które w wyniku kontaktu z wodą, powietrzem lub kwasem uwalniają toksyczne lub wysoce toksyczne gazy. Kryminologiczne i prawnokarne aspekty przestępczości przeciwko zwierzętom Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt Art. 1 - Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą - człowiek jest zwierzęciu winien poszanowanie, ochronę i opiekę. - w sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzecz. Sposoby traktowania zwierząt - pożądane art. 4 Humanitarne traktowanie zwierząt - traktowanie uwzględniające potrzeby zwierzęcia i zapewniające mu opiekę i ochronę. art. 5 - każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania. Kategorie zwierząt na gruncie ustawy: - zwierzęta bezdomne - zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały - zwierzęta domowe - zwierzęta tradycyjnie przebywające wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu, utrzymywane przez człowieka w charakterze jego towarzysza. - zwierzęta gospodarskie - zwierzęta gospodarskie w rozumieniu przepisów o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich - zwierzęta dzikie - zwierzęta nieudomowione żyjące w warunkach niezależnych od człowieka - zwierzęta laboratoryjne - w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych - zwierzęta wykorzystywane do celów specjalnych - zwierzęta, których profesjonalna tresura oraz używanie odbywa się na podstawie odrębnych przepisów, regulujących szczegółowe zasady działania jednostek Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, AW, Policji, SG i innych formacji podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, KAS, ratownictwa oraz regulujących zasady szkolenia i wykorzystywania psów - przewodników osób ociemniałych. - zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych. Przypisanie zwierzęcia do jednej z wyżej wymienionych grup nie zawsze jest oczywiste, w przeciwieństwie do psa czy kota, np. koń, królik, a nawet świnia mogą zostać zaklasyfikowane jako zwierzęta domowe albo jako zwierzę gospodarskie. Przestępstwa w ustawie o ochronie zwierząt można zaklasyfikować do jednej z grup: - przestępstwa przeciwko życiu zwierzęcia - znęcanie się nad zwierzętami Zabrania się zabijania zwierząt, z wyjątkiem: - uboju i uśmiercania zwierząt gospodarskich oraz dzikich ptaków i ssaków utrzymywanych przez człowieka w celu pozyskania mięsa i skór - połowu ryb zgodnie z przepisami o rybołówstwie i rybactwie śródlądowym - konieczności bezzwłocznego uśmiercenia - działań niezbędnych do usunięcia poważnego zagrożenia sanitarnego ludzi lub zwierząt - zabicia lub poddania ubojowi zwierząt gospodarskich z nakazu powiatowego lekarza weterynarii - usuwania osobników zagrażających ludziom lub innym zwierzętom, jeżeli nie jest możliwy inny sposób usunięcia zagrożenia - polowań, odstrzałów i ograniczania populacji zwierzyny łownej Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpienia, a w szczególności: - umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, w tym znakowanie zwierząt stałocieplnych przez wypalanie lub wymrażanie - zabiegi mające na celu zmianę wyglądu zwierzęcia i wykonywane w celu innym niż ratowanie jego zdrowia lub życia, w szczególności przycinanie psom uszu i ogonów (kopiowanie) - używanie do pracy, w celach sportowych lub rozrywkowych zwierząt chorych, zbyt młodych lub starych, zmuszanie ich do czynności, których wykonywanie może spowodować ból - bicie zwierząt przedmiotami twardymi i ostrymi lub zaopatrzonymi w urządzenia obliczone na sprawianie specjalnego bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn - przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami w oczywisty sposób nieodpowiadającymi ich sile i kondycji lub stanowi dróg lub zmuszanie ich do zbyt szybkiego biegu - transport zwierząt, w tym hodowlanych, rzeźnych i przewożonych na targowiska, przenoszenie lub przepędzanie w sposób powodujący ich zbędne cierpienie i stres - używanie uprzęży, pęt, stelaży, więzów lub innych urządzeń zmuszających zwierzę do przebywania w nienaturalnej pozycji, powodujących zbędny ból, uszkodzenia ciała albo śmierć - dokonywanie zabiegów i operacji chirurgicznych przez osoby nieposiadające wymaganych uprawnień, niezgodne z zasadami sztuki lekarsko - weterynaryjnej, bez  zachowania koniecznej ostrożności i oględności, w sposób sprawiający ból, któremu można było zapobiec - złośliwe straszenie lub drażnienie - utrzymywanie w niewłaściwych warunkach bytowania, utrzymywanie ich w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa, w pomieszczeniach lub klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji - porzucanie zwierzęcia, a w szczególności psa lub kota przez właściciela bądź przez inną osobę, pod której opieką zwierzę pozostaje - stosowanie okrutnych metod w chowie lub hodowli zwierząt - organizowanie walk zwierząt - obcowanie płciowe ze zwierzęciem (zoofilia) - wystawianie zwierzęcia domowego lub gospodarskiego na działanie warunków atmosferycznych, które zagrażają jego zdrowiu lub życiu - transport żywych ryb lub ich przetrzymywania w celu sprzedaży bez dostatecznej ilości wody umożliwiającej oddychanie - utrzymywanie zwierzęcia bez odpowiedniego pokarmu lub wody przez okresu wykraczający poza minimalne potrzeby właściwe dla gatunku Zwierzęta domowe: - obowiązek zapewnienia pomieszczenia chroniącego przed zimnem, upałami i opadami, z dostępem do światła dziennego, umożliwiającego swobodną zmianę pozycji ciała, odpowiednią karmę i stały dostęp do wody - zakaz trzymania na uwięzi w sposób stały dłużej niż 12 godzin w ciągu doby lub powodujący uszkodzenie ciała lub cierpienie oraz niezapewniający możliwości niezbędnego ruchu - długość uwięzi nie może być krótsza niż 3 m - osoba, która napotka porzuconego psa lub kota, w szczególności pozostawionego na uwięzi, ma obowiązek powiadomić o tym najbliższe schronisko dla zwierząt, straż gminną lub policję Ustawa zabrania: - wprowadzania do obrotu zwierząt domowych na targowiskach, targach i giełdach - prowadzenia targowisk, targów i giełd ze sprzedażą zwierząt domowych - wprowadzania do obrotu psów i kotów poza miejscami ich chowu lub hodowli - rozmnażania psów i kotów w celach handlowych - puszczania psów bez możliwości ich kontroli i bez oznakowania umożliwiającego identyfikację właściciela lub opiekuna Pseudohodowle funkcjonują ze względów materialnych, najczęściej rozmnażane są w nich zwierzęta modnych i popularnych ras. Działają dzięki wyłączeniu z systemu rejestracji i kontroli hodowlanej. Kierują się wyłącznie interesem ekonomicznym, przez co warunki życia zwierząt zapewniane są zazwyczaj możliwie najniższym kosztem. Zwierzęta gospodarskie: - kto utrzymuje zwierzęta gospodarskie jest obowiązany do zapewnienia im opieki i właściwych warunków bytowania - warunki chowu lub hodowli zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub innych cierpień - sposób i warunki używania zwierząt do pracy nie mogą stwarzać nieuzasadnionego zagrożenia dla ich życia i zdrowia ani zadawać im cierpienia - osoba wykorzystująca zwierzęta do pracy ma obowiązek zapewnić im w ciągu każdej doby wypoczynek dla regeneracji sił, właściwy dla danego gatunku Zabrania się w szczególności: - przeciążania zwierząt - używania do pracy zwierząt chorych lub niedożywionych - używania uprzęży, rzędów wierzchowych, juków, podków, pojazdów lub narzędzi mogących, ze względu na zły stan techniczny lub niewłaściwą konstrukcję spowodować obrażenia ciała lub śmierć zwierzęcia - używania do popędzania zwierząt przedmiotów lub narzędzi, które mogą spowodować okaleczenie zwierzęcia - zmuszania do wyczerpującego kłusu lub galopu zwierząt ciągnących ładunek - używania do zrywki drewna koni poniżej piątego roku życia Zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych: - warunki występów, treningów i tresury oraz metody postępowania takimi zwierzętami nie mogą zagrażać ich życiu i zdrowiu ani powodować cierpienia - zakaz stosowania farmakologicznych i mechanicznych metod i środków dopingujących - zwierzęta powinny mieć zapewniony właściwy wypoczynek, zabrania się w szczególności wykorzystywania tych zwierząt bezpośrednio po transporcie, bez regeneracji wypoczynkowo - ruchowej  - zabrania się wykorzystywania zwierząt w widowiskach i sportach noszących znamiona okrucieństwa, w szczególności zabrania się organizowania walk z udziałem byków, psów, kogutów - do tresury i pokazów dla celów widowiskowo - rozrywkowych mogą być wykorzystywane tylko zwierzęta urodzone i wychowane w niewoli i tylko takie, którym mogą być zapewnione warunki egzystencji stosowne dla potrzeb danego gatunku - nie wolno prowadzić tresury zwierząt wyłącznie w celu zwiększenia ich agresywności - zabrania się propagowania lub upowszechniania drastycznych scen zabijania, zadawania cierpienia lub innej przemocy ze strony człowieka, której ofiarami są zwierzęta, chyba że te sceny mają na celu napiętnowanie okrutnego zachowania wobec zwierząt Formy przestępczości wobec dzikich zwierząt: - niszczenie naturalnych siedlisk zwierząt - kłusownictwo - nielegalny handel zagrożonymi gatunkami zwierząt Siedliska ptaków: - rzeki - zbiorniki wodne - trzcinowiska - łąki - torfowiska przykładowe sytuacje mogące stwarzać zagrożenie dla ptaków to: - niszczenie brzegów - rozjeżdżanie den rzek, strumieni - zasypywanie - osuszanie zbiorników wodnych Wycinanie trzcinowisk - sama wycinka trzciny nie wymaga żadnej zgody (należy ją traktować podobnie jak koszenie łąk), niemniej jednak będzie wykroczeniem, jeśli dojdzie do niej w okresie lęgowym ptaków, w miejscu gdzie lęgną się ptaki. Szczególną uwagę powinna zwrócić wycinka trzciny od 1 marca do 15 października. W takiej sytuacji wycinający powinien posiadać ekspertyzę ornitologiczną poświadczającą, że nie niszczy gniazd i/lub lęgów ptaków. Kłusownictwo: - zabijanie, chwytanie lub ściąganie zwierzyny oraz łowienie ryb z naruszeniem obowiązującego prawa, bez wymaganych uprawnień, w niedozwolony prawnie sposób, a także w niedozwolonym czasie lub miejscu - nielegalne działania przeciwko - szkodnictwo leśne art. 53 występki - prawo łowieckie Kto: 1) poluje na przelotne ptactwo łowne na wybrzeżu morskim w pasie 3000 m od brzegu w głąb morza lub 5000 m w głąb lądu, 2) poluje z chartami lub ich mieszańcami, 3) poluje w czasie ochronnym, 4) poluje nie posiadając uprawnień do polowania, 4a) wbrew zakazowi określonemu w art. 42aa zakazy pkt 14, zakłada narzędzia lub urządzenia przeznaczone do łowienia, chwytania lub zabijania zwierzyny, 5) wchodzi w posiadanie zwierzyny za pomocą broni i amunicji innej niż myśliwska, środków i materiałów wybuchowych, trucizn, karmy o właściwościach odurzających, sztucznego światła, lepów, wnyków, żelaz, dołów, samostrzałów lub rozkopywania nor i innych niedozwolonych środków, 6) nie będąc uprawnionym do polowania wchodzi w posiadanie zwierzyny - podlega karze pozbawienia wolności do lat 5. Najczęstszą nielegalną pamiątką są koralowce przywiezione z Egiptu i Tunezji, turyści próbują wwieźć buty z pytona czy ozdoby z kości słoniowej, szacuje się, że aż 12 000 słoni afrykańskich jest nielegalnie zabijanych każdego roku, aby zaspokoić potrzeby rynku. Wiele gatunków roślin i zwierząt ginie także przez tradycyjną medycynę azjatycką np. tygrys. Wiara w moc specyfików ze sproszkowanych części jego ciała przyczyniła się do spadku jego populacji o 95 % w ciągu ostatnich 100 lat. Obecnie tygrysów jest na wolności ok. 3200. Zwierzęta zagrożonych gatunków przeznacza się też na luksusowe torebki, buty, paski i oczywiście na futra. Koneserzy luksusowej galanterii szczególnie cenią skóry waranów. W efekcie kilka gatunków m.in. waran pustynny czy waran żółtawy, znalazło się na skraju wyginięcia. Egzotyczne zwierzęta sprzedaje się też po prostu na mięso. Kodeks wykroczeń art. 164 Wybieranie piskląt, niszczenie gniazd, lęgowisk. Kto, wybiera jaja lub pisklęta, niszczy lęgowiska lub gniazda ptasie albo niszczy lęgowiska, nory lub mrowiska znajdujące się w lesie albo na nienależącym do niego gruncie rolnym, podlega karze grzywny albo karze nagany. art. 165 Płoszenie, ściganie, zabijanie zwierząt. Kto, w lesie, w sposób złośliwy płoszy albo ściga, chwyta, rani lub zabija dziko żyjące zwierzę, poza czynnościami związanymi z polowaniem lub ochroną lasów, jeżeli czyn z mocy innego przepisu nie jest zagrożony karą surowszą, podlega karze grzywny albo karze nagany. Znamiennym aktem prawnym na arenie międzynarodowej, który w piśmiennictwie traktującym o statusie prawnym zwierząt uznano za swoistą konstytucję, torującą drogę dalszym aktom prawnym, jest Światowa Deklaracja Praw Zwierząt przyjęta przez UNESCO w Paryżu w 1978 r. Instytucjonalne i pozainstytucjonalne formy przeciwdziałania przestępczości wymierzonej w środowisko naturalne. Organizacje działające na świecie Greenpeace International - międzynarodowa organizacja pozarządowa - działa na rzecz ochrony środowiska naturalnego - założona w 1971 r. w Vancouver w Kanadzie - ma swoje oddziały w 55 państwach świata, podlegają one centrali w Amsterdamie - podstawą finansowania Greenpeace są darowizny od indywidualnych darczyńców oraz organizacji charytatywnych - w Polsce powstał w 2004 roku Cele statutowe najważniejszych kampanii: - zatrzymanie zmian klimatycznych, zaprzestanie spalania paliw kopalnych i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii - ochrona różnorodności biologicznej - powstrzymywanie wydobycia surowców w regionie Arktyki - ochrona oceanów oraz fauny i flory morskiej, w tym sprzeciw wobec przełowienia - ochrona lasów, jak również żyjących w nich zwierząt i roślin oraz pośrednio ludzi od nich zależnych - sprzeciw wobec wykorzystywania energii atomowej - wspieranie rozbrojenia i pokoju poprzez próby zapobiegania przyczynom konfliktów zbrojnych i apele o likwidację wszelkiej broni jądrowej - sprzeciw wobec używania toksycznych związków chemicznych oraz popierania stosowania ich bezpiecznych substytutów - promocja rolnictwa ekologicznego poprzez wspieranie i zachęcanie do zakładania tradycyjnych farm Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (World Wide Fund for Nature, WWF) - międzynarodowa organizacja pozarządowa zajmująca się ekologią - powstała w 1961 roku w Szwajcarii - podstawowym zadaniem jest zatrzymanie postępującej degradacji środowiska naturalnego oraz dążenie do jak najbardziej harmonijnej koegzystencji ludzi w środowisku przyrodniczym - zajmuje się ochroną przyrody, promocją badań i edukacji - do osiągnięć WWF zaliczamy ochronę wielu zagrożonych gatunków zwierząt i roślin - w latach 80. XX wieku WWF współtworzył Światową strategię w zakresie ochrony przyrody pod egidą Organizacji Narodów Zjednoczonych - zwalcza nielegalny handel zwierzętami oraz ginącymi gatunkami roślin Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agency) - agencja Unii Europejskiej zajmująca się ochroną środowiska  - zadaniem jest zbieranie informacji o zagrożeniach i problemach związanych z ochroną środowiska oraz dostarczaniem ich odpowiednim podmiotom UE odpowiedzialnym za ochronę środowiska naturalnego - działa od 1994 roku - ma siedzibę w Kopenhadze - składa się z państw członkowskich oraz kandydatów do UE - organizacja publikuje raport Środowisko Europy 2020 - stan i prognozy, w których dokonuje kompleksowej oceny stanu środowiska naturalnego w Europie Polska Organem władzy odpowiedzialnym w RP za ochronę środowiska i klimatu jest Ministerstwo Klimatu i Środowiska, które powstało 6 października 2020 r. Zadaniem ministerstwa jest ochrona środowiska naturalnymi oraz nadzorowanie Lasów Państwowych i Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. W zakresie jego kompetencji znalazły się też zagadnienia dotyczące polityki klimatycznej oraz zrównoważonego rozwoju. Ma ono też nadzorować odpowiedzialne za to instytucje. Rolą Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska jako organu administracji rządowej jest: - współudział w realizacji polityki ochrony środowiska - kontrola odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i ich naprawa - zbieranie danych i opracowywanie informacji dotyczących m.in. programu Natura 2000 - współpraca z organami ochrony środowiska innych państw, organizacjami międzynarodowymi, Komisją Europejską, Głównym Konserwatorem Przyrody, Państwową Radą Ochrony Przyrody, jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami ekologicznymi - wykonywanie zadań związanych z siecią Natura 2000 oraz z systemem ekozarządzania i audytu, zgodnie ze stosowanymi przepisami Państwowa Rada Ochrony Środowiska: - opracowywanie dla ministra właściwego do spraw klimatu, opinii w sprawach ochrony środowiska, a także przedstawienie propozycji i wniosków zmierzających do tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz do zachowania lub poprawy jego stanu Krajowa Komisja do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko - wydawanie opinii w sprawach przedłożonych przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w związku z jego uprawnieniami wynikającymi z ustawy - przedstawienie opinii i wniosków, w tym dotyczących rozwoju metodologii i programów szkoleniowych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko - wydawanie opinii w sprawach projektów aktów prawnych dotyczących systemu ocen oddziaływania na środowisko - współpraca z regionalnymi komisjami do spraw ocen oddziaływania na środowisko Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - realizacja zadań publicznych (m.in. służba hydrologiczno-meteorologiczna, państwowy monitoring środowiska, ochrona przyrody w parkach narodowych itp) - przeznacza środki przede wszystkim na finansowanie dużych inwestycji o znaczeniu ogólnopolskim i ponadregionalnym - finansuje działania w zakresie likwidacji zanieczyszczeń wody, powietrza i ziemi, a także zadania z dziedziny geologii i górnictwa, monitoringu środowiska, przeciwdziałania zagrożeniom środowiska, ochrony przyrody i leśnictwa, edukacji ekologicznej itp - w 2020 roku do największych wydatków Funduszu należeć będą dotacje na działania służące ochronie atmosfery (w tym program Czyste Powietrze - 1,9 mld zł) oraz wpłata na Fundusz Dróg Samorządowych (1,4 mld zł) - priorytetem jest pełne wykorzystanie funduszy europejskich wydatkowanych za pośrednictwem Programu Operacyjnego “Infrastruktura i Środowisko” Liga Ochrony Przyrody - celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego dla nas i przyszłych pokoleń - organizuje liczne warsztaty, seminaria, konferencje, wycieczki przyrodnicze, konkursy, wystawy - próbą zwrócenia uwagi młodych ludzi na problemy związane z ochroną środowiska jest organizowana od ponad 35 lat Olimpiada Wiedzy Ekologicznej - jest wydawcą miesięcznika “Przyroda Polska” w którym opisywany jest świat polskiej przyrody Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami (TOZ) - założone 1 listopada 1864 roku - celem jest działanie na rzecz humanitarnego traktowania zwierząt, poszanowania ich praw oraz ich ochrony - współpracuje z innymi organizacjami na świecie: Światowym Towarzystwem Opieki nad Zwierzętami oraz Królewskim Towarzystwem Zapobiegania Okrucieństwu wobec Zwierząt - największym osiągnięciem było doprowadzenie do uchwalenia Ustawy o ochronie zwierząt w dniu 21 sierpnia 1997 roku - współorganizuje Światowy Tydzień Zwierząt Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody “pro Natura” - działa w sferze ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego - wzmocnienie zarządzania zasobami środowiska, zwłaszcza cennymi przyrodniczo terenami m.in. poprzez uzupełnienie stanu wiedzy przyrodniczej oraz tworzenie i doskonalenie planów zarządzania ochroną przyrody w dialogu ze społecznościami lokalnymi - wspieranie przyjaznej przyrodzie gospodarki rolnej i stawowej, poprzez promowanie pakietów rolno - środowiskowych Unii Europejskiej i produktów regionalnych - rozwój form turystyki zharmonizowanej z walorami przyrodniczymi - takimi jak rowerowa, przyrodnicza, agroturystyka - poprawa stanu środowiska, a w szczególności uregulowanie gospodarki wodnej i poprawa czystości wód - tworzenie mechanizmów trwałego rozwoju na poziomie społeczności lokalnych poprzez inspirowanie i wzmacnianie inicjatyw społecznych - wymiana doświadczeń z innymi cennymi przyrodniczo obszarami w polsce i za granicą