Psikoloji Araştırma Yöntemleri Ders Notları PDF

PSİKOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ MSC BELİZ KÖROĞLU Vize sonrası 8. hafta ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Bilimsel araştırmalardaki her işlem gibi, alanyazın taraması da belirli amaçlarla yapılır. Başka bir deyişle, iyi bir alanyazın taramasının yapılmakta olan araştırmaya belirli katkılar sağlam...

PSİKOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ MSC BELİZ KÖROĞLU Vize sonrası 8. hafta ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Bilimsel araştırmalardaki her işlem gibi, alanyazın taraması da belirli amaçlarla yapılır. Başka bir deyişle, iyi bir alanyazın taramasının yapılmakta olan araştırmaya belirli katkılar sağlaması beklenir. Söz konusu katkıların bazılarını aşağıdaki biçimde özetlemek olanaklıdır: 1. Kavramsal Çerçeve Oluşturmak Ele alınan sorunla ilgili kuramsal açıklamalar, eldeki sorunu çoğulcu bakış açılarıyla ve tüm yönleriyle anlamaya olanak tanır. Bu kapsamda, araştırılmak üzere seçilen sorunun kuramsal temelleri, disiplinlerarası boyutları, alanda geçerli olan tanımlamalar/sınıamalar, incelenen konunun tarihsel gelişimi ve konunun genel görünü mü oluşturulmaya çalışılır. Böylece, araştırılacak olan sorun daha iyi betimlenmiş ya da tanımlanmış olacağı için sorun daha net anlaşılır. Alanyazın taraması sayesinde, yapılacak araştırmaya bir arka plan oluşturulur ya da bağlam yaratılmış olur.  Bilimsel çalışmalar hep başkalarının yaptıklarının üstüne eklendiği için bir anlamda öncekilerin bıraktığı yerden yeni araştırmacılar başlamış olur. Var olan çalışmaları incelemek ve onlardan bir şeyler öğrenmek, araştırmacılar için çok önemli olan kuramsal birikimi ortaya çıkarır. Böylece, hem konunun yapısı açıklığa kavuşturulur hem de var olan araştırma zinciri içinde yeni çalışmanın ilişkilendirildiği halkalar gösterilmiş olur. 2. Sorunu Sınırlamak Araştırma için seçilen konunun ya da sorunun tanımlamasını ve işedönük biçimde sınırlandırılmasını yapabilmek için o güne kadar alanda yapılmış olan çalışmaları incelemeye gereksinim vardır. Konuyu çok geniş tutmak, kontrolün yitirilmesine ve araştırma amaçlarının gerçekleşmemesine yol açabilir.  3. Yeni Yaklaşımlar Bulmak Başarılı araştırmacılar, kendi çalışmalarında alternatif yöntemlerden yararlanabilen insanlardır. Bunun için de seçilen konuya uygun olabilecek yöntemleri iyi belirlemek ve bunları birbirini tamamlayacak biçimde ustaca kullanabilmek gerekir. Alanyazın taraması sayesinde çalışılan alan ya da araştırılan sorunla ilgili olarak başka çalışmalarda kullanılan yaklaşımlar incelenerek, yapılacak yeni araştırmalar için alternatif yaklaşımlar geliştirilebilir. En önemlisi de, başkalarının yaptığı hatalar yapılmamış olur.  4. Olanaksızla Uğraşmayı Önlemek Bilim insanları zor işlerle uğraşırlar ama olanaksız işlerle uğraşmazlar. Zorlukları öngörmek ve onları aşma konusunda çözüm seçenekleri geliştirmek bilimcilerin olağan işleri arasındadır. Ancak bilim insanları yapılamayacak işler için çok değerli olan zamanlarını boş yere harcamazlar ya da harcamamaları gerekir. Olanaksızlıkları öngörebilmek de bilimcilerin yetkinliklerinin önemli bir parçasıdır. 5. Alandaki Güncel Tartışmaları Saptamak Bilimin her alanında birçok tartışma konusu vardır. Alanyazını yakından izleyen ya da inceleyen bir araştırmacı hangi konuların gündemde olduğunu, alandaki uzmanlar arasında nelerin tartışıldığını, yapılan tartışmaların ne tür görüşler/kanıtlar ortaya attıklarını öğrenme fırsatı yakalar. Dahası, bu tartışmalardan yararlanarak kendi çalışmasını tasarımlar.  6. Sorular ve Denenceler Geliştirmek Araştırmanın alt amaçları çoğunlukla sorular ya da denenceler şeklinde ifade edilir. O halde ne zaman sorular, ne zaman denenceler kullanılmalıdır? İncelenen alanyazın, belirli eğilimleri ya da yönelimleri ortaya koyuyorsa, başka bir deyişle test edilmeye değer güçlü savlar varsa alt amaçlar denence şeklinde yazılarak test edilir. Ancak alanyazında yeterince güçlü eğilimler ya da test edecek kadar olgunlaşmış savlar bulunmuyorsa alt amaçları sorular biçiminde ifade etmek ve araştırmada o sorulara yanıt aramak daha yerinde olur. Dolayısıyla, alanyazın taraması, araştırmacıların uygun soru ve denenceler geliştirerek bunlarla ilgili bulgular ortaya koyma çabasına katkıda bulunmuş olur.  7. Önemli Çalışmaları ve Kişileri Öğrenmek Bir alanda yapılan bilimsel çalışmaların tümü aynı değerde değildir. Bazı çalışmalar büyük katkılar sağladığı için çok önemsenir. Herkes bu çalışmaları okur ve onlardan yararlanır. Bunlara genel olarak “kilometre taşı niteliğindeki çalışmalar” denir. Buna karşılık, bazı çalışmalar da küçük katkılar ortaya koyar ve çok sınırlı sayıda insanın ilgisini çeker. Kapsamlı bir alanyazın taraması yapıldığında, araştırılan konuyla ilgili önemli çalışmalar saptanır ve bunların ortaya koyduğu sonuçlardan yararlanma olanağı elde edilmiş olur. Bunun devamında doğal olarak alandaki önemli isimleri öğrenme şansı da ortaya çıkar ki bilim dünyasında aynı alanda çalışan insanların birbirini tanıması ve aralarında bağlantı kurulması çok önemlidir.  8. Elde Edilen Sonuçları Karşılaştırmak Her araştırmada elde edilen sonuçlar alanyazın bağlamında tartışılır. Bunu yaparken araştırmacılar genellikle kendi elde ettikleri sonuçları başka çalışmaların sonuçlarıyla karşılaştırırlar. Böylece değişik araştırmaların sonuçları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar belirlenmiş olur. Karşılaştırmalar sayesinde hangi sonuçların hangi koşulların ürünü olduğunu anlama fırsatı da doğar.  9. Toplu Değerlendirmeler Yapmak Araştırmanın yapıldığı alandaki kaynakların sayısına ve niteliğine bağlı olarak bazen toplu değerlendirmeler gerçekleştirilmektedir. Belirli alanlarda bu çalışmalar büyük değer taşımaktadır. Özellikle bir konuda çok sayıda araştırma varsa her çalışmanın ele aldığı özel konular olacak ve alternatif yöntemler kullanılacaktır. Bunun doğal sonucu da birbirine benzemeyen ya da çelişen sonuçlardır. Böyle bir durumda var olan araştırmaların tam olarak ne söylediğini saptamak kolay değildir. Yeni bir çalışmaya başlayacak olan araştırmacılar, alanda o güne değin nelerin araştırıldığını ve bu araştırmalarda hangi sonuçlara ulaşıldığını bilmek isterler. Dahası, alanda araştırılmayı bekleyen konuları açıklığa kavuşturmak için de var olan durumun net bir fotoğrafını çekmek gerekir. İşte bu nedenle, alanyazını yo- ğun görünen konularda toplu değerlendirmeler yapmak oldukça işlevsel katkılar sağlar. Kısacası, alandaki görüntü yeterince net değilse ve yapılan çalışmalar farklı sonuçlar ortaya koymuşsa, toplu değerlendirmeler sayesinde görüntü netleştirilmiş ve alanyazında özgün bazı yargılara ulaşılmış olur.  10. Alandaki Boşlukları Görmek Araştırmacılar için yapılmış olan bilimsel çalışmaların sonuçları kadar araştırılması gereken yeni sorunların saptanması da önemlidir. Hatta yeni araştırma konularını saptamak çoğu zaman daha heyecan verici bir buluştur. Alanyazın taraması sırasında araştırılmaya muhtaç ya da aydınlatılmayı bekleyen yeni konular da ortaya çıkabilir. Bir anlamda, keşfedilmeyi bekleyen yeni bilgi alanları bulunur. Saptanan boşluklar, yeni yapılacak çalışmalar için “araştırma uzayı” olarak da adlandırılır. Şöyle de söylenebilir: Alanyazın taramasıyla, yeni araştırmanın gerekçesi ya da var olan çalışmalarla ilişkisi ortaya konulmuş olur. Dahası, alanyazın taraması, araştırmanın yapıldığı alanda önceden neler yapıldığını, yeni olarak da neleri yapmaya gereksinim duyulduğunu aydınlatır. ALANYAZIN TARAMA ÖLÇÜTLERİ Bir araştırmada alanyazın taraması yaparken belirli ilkeleri ve ölçütleri gözetmekte yarar vardır. Bunlara dikkat etmeden yapılan bir alanyazın taraması, araştırmaya beklenen katkıları sağlayamaz hatta yanıltıcı bile olabilir. Alanyazın taraması sırasında dikkate alınması gereken ölçütler aşağıda açıklanmıştır. 1. Kapsamlılık Genellikle araştırma yapılan alanda daha önceden üretilmiş birçok çalışma vardır. Bunların önemli bir bölümü yayınlanmıştır. Araştırmacıların kendi çalışmalarını bir zemine oturtabilmeleri ve eldeki araştırmanın alana hangi ek katkıları sağladığını netleştirebilmeleri için var olan kaynakları iyi incelemeleri gerekir. Alanda üretilmiş olan bilgi miktarını doğru ve dengeli biçimde yansıtabilmek için araştırmacılar hangi kaynakları incelediklerine dikkat etmelidirler. Burada ne kadar kaynak tarandığı kadar hangi kaynakların incelendiği de önemlidir. Çok az sayıda kaynakla yetinmek alandaki bilgilerin niteliğini ve miktarını doğru yansıtmaz. Kuramsal açıklamalar, araştırma sonuçları, izlenen yöntemler, tartışma konuları ve yeni eğilimleri tam olarak ortaya koyabilmek için kapsamlı bir alanyazın taraması yapmaya özen gösterilmelidir.  2. Eleştirellik Alanyazın taraması yaparken araştırmacıların var olan bilgileri özetleyip geçmek yerine eleştirel bir tutum sergilemeleri beklenir. Kaynaklardan notlar alıp sonra bunları birbiri ardına rapor eden bir araştırmacı, alandaki eksikleri ve yeni araştırma gereksinimlerini göremez. Dahası, bu tür araştırmacılar, farklı kuramsal tartışmaları ve birbiriyle çelişen ya da çelişiyor gibi görünen araştırma sonuçlarını da tam olarak anlayamaz. Alanyazın taraması yapan bir araştırmacı, incelediği kaynakların satır aralarını iyi okuyabilmelidir. Tartışmalarda tutarlılık var mı? Araştırmalar kendi amaçlarına ulaşmış mı? Yöntemsel tercihler doğru mu? Beklenmedik etkilerden söz edilebilir mi? Ulaşılan sonuçlar, kullanılan yöntemlerden etkilenmiş olabilir mi? Araştırmaların sonuçları arasında ne gibi benzerlikler ve farklılıklar dikkati çekmektedir? Birbiriyle çelişen sonuçların açıklaması ne olabilir? Eleştirel okuma yapmayan bir araştırmacı bu tür soruların hiçbiriyle ilgilenmeyeceği için alanyazını özetlemenin ötesine geçemez.  Kaynakları eleştirel olarak değerlendirirken içeriğe dönük ciddi soruların yanı sıra kolayca yanıtlanabilecek basit bazı sorular da sorulabilir. Yazar kimdir, yazdığı alanda uzman mıdır? Kaynağın yayın yılı nedir, kaynak güncel midir? Kaynak bir kitap ise son baskısı mıdır? Yayıncı saygın mıdır, bilimsel yayınlar konusunda tanınmış mıdır? Kaynak bir makale ise yayınlayan dergi hakemli midir ya da alanda bilinmekte midir?  3. Özümseyicilik Araştırmacı incelediği alanyazını gerçekten anlamış görünüyor mu? Bu sorunun yanıtı, özgün ve işlevsel araştırmalar yaparken çok önemlidir. Ne yazık ki, birçok araştırmanın alanyazın taramasıyla ilgili bölümü yığma bir yapı gibidir. Deyim yerindeyse, tuğlaların arasında harç olmadığı için yapı sağlam değildir. Özellikle alanyazına hâkim olmayan araştırmacılar, kaynaklardan aldıkları notları birbiri ardına sıralar geçerler. Araştırmayı okuyan bir kişi kısa süre içinde sıkılır ve alanyazının ne söylediğini tam anlamıyla kavrayamaz. Oysa araştırmacı tıpkı bir öykü yazar gibi kendi içinde sağlam bir olay örüntüsü kurgulamak zorundadır. Başka bir deyişle, alanyazın taramasıyla ilgili bölümde araştırmacı başkalarına teslim olmamalı ve yazdıklarının kendi kaleminden çıktığını hissettirmelidir. Bunun için konular arasında uygun geçişleri başarıyla yapabilmeli ve kendi değerlendirmelerini sunabilmelidir. Alanyazını yeterince özümsemeden yazan araştırmacılar raporlarında kendi seslerini tam duyuramazlar. Bu demektir ki, başkalarının çalışmalarını özetlemekten kendi değerlendirmelerine, bakış açılarına ve saptamalarına yer kalmaz. Dahası, araştırmacı kendi yaptığı işe imzasını atamamış olur ki bunun da yansıması değişik tonlarda birbirini izleyen alıntılar ya da fikirlerdir. Nitekim yararlanılan bazı kaynaklar koyu bir akademik dile dayanırken bazıları alabildiğine sanatsal bir dili yansıtmaktadır. Bunları kendi dilinden anlatan bir araştırmacı olmayınca paragraar arasında büyük farklılıklar oluşmaktadır. Oysa araştırmacı kendi kullandığı dil ve tonda yazmalıdır ki, sunulan bilgileri özümsemiş olduğu kolayca anlaşılabilsin.  4. Güncellik İlke olarak eski kaynaklar yerine daha güncel kaynaklardan yararlanmak önemlidir. Bu, hem bilimin birikimliliği hem de güncelliği açısından önemlidir. Varsayım olarak, daha yeni kaynakların öncekilerin üzerine eklemeler yapacağı düşünüldüğü için önemli bir bilgi atlanmamış olur. Ayrıca, aynı kaynağın eski yazımlarına göre yeni yazımlarında eklemeler, çıkarmalar, düzeltmeler ve geliş- tirmeler olabilir. Daha yeni kaynaklar bunları da yansıtır. Özellikle tezlerde ve araştırma makalelerinde değerlendirmeciler ortalama kaynak yaşını hesaplar ve yazarın güncel kaynaklardan yararlanma durumu hakkında bir fikir edinmeye çalışırlar. Çoğu zaman ortalama kaynak yaşının 5-10 yıl arasında olması beklenir.  5. Sistemlilik Alanyazın taramalarında yaygın kullanılan sistematik yaklaşımlar olarak zamansal, konusal ve yöntemsel yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır. Zamansal (chronological) yaklaşımda ya kaynakların yayınlandığı yıllara göre bir anlatım sırası izlenir ya da eğilimlere göre bir anlatım yeğlenir. Konusal (thematic) yaklaşımda zaman akışı yerine belirli konulara ya da başlıklara göre bir sıra izlenir. Kuşkusuz, bazen konuların sunuluş sırası ile yıllara göre akış örtüşebilir. Yöntemsel (methodological) yaklaşımda ise odaklama noktası zaman ya da konu değil araştırmacının kullandığı yöntemdir.  6. Bütünsellik Alanyazın taramasında bütünü görebilmek ya da bütünselliği sağlayabilmek için bazı yöntemlere başvurulmaktadır. Çoğu zaman araştırmacılar baştan bir planlama yapmakta ve ilerledikçe bu planı güncellemektedirler. Böylece, her aşamada, hangi noktada olduklarını görme olanağı doğmaktadır. Konunun tamamını görebilmek bakımından da bu son derece önemlidir. Bazı araştırmacılar ise, kavram haritaları oluşturmakta ve konular arasındaki ilişkileri şematik olarak görselleştirmektedirler. Bu da, genel resmi görmeye olanak sağlamaktadır.  Özetlemek gerekirse, alanyazın taramasına ilişkin bölümü yazarken araştırmacı bazı kurallara ya da ilkelere dikkat etmelidir. Bunların başlıcaları şunlardır; Seçici olmalı: Her kaynaktan en önemli ya da en çok katkı sağlayan yerleri almalı, ilgisiz yararlanmalara gitmemelidir. Alıntıları çok sık kullanmamalı: Aktarılmak istenen bilgi başka türlü ya da daha güzel ifade edilemiyorsa ancak o zaman doğrudan alıntı yapılmalıdır. Özetleme ve sentezleme dengesini iyi kurmalı: Var olan görüşler özetlenmeli ama bunlara ilişkin yorumlar ve değerlendirmeler de yapılmalıdır. Kendi sesini duyurmalı: Yazılanların bir bölümü başkalarının fikirlerini sunarken merkezde araştırmacının kendi bakış açısı olmalıdır. Yeniden ifade etmede dikkatli olmalı: Araştırmacı başkalarının görüşlerini kendi görüşüymüş gibi sunmaya çalışmamalıdır. Yazılanlar birkaç kez düzeltmeli: İlk yazımlardan sonra yapılacak yerinde düzeltmelerle metin olabildiğince mükemmelleştirilmelidir.