VERBINTENISSENRECHT-SAMENVATTING EERSTE DEEL (definitief).pdf

PROF. THIJS THANGE SAMENVATTING VERBINTENISSENRECHT ALGEMEEN CONTRACTENRECHT VRIIJE UNIVRSITEIT BRUSSEL – 2023-2024’ THIEL SODJI De inhoud van deze samenvattingmag niet worden g...

PROF. THIJS THANGE SAMENVATTING VERBINTENISSENRECHT ALGEMEEN CONTRACTENRECHT VRIIJE UNIVRSITEIT BRUSSEL – 2023-2024’ THIEL SODJI De inhoud van deze samenvattingmag niet worden gereproduceerd, verspreid, doorverkocht, of op enige andere wijze gebruikt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Thiel Sodji. 1 THIEL SODJI.................................................................................................................................................... 0 TITEL I. VERBINTENISSEN UIT OVEREENKOMSTEN........................................................................................... 9 DEEL 1. INLEIDING........................................................................................................................................... 9 HOOFDSTUK 1. WAT IS EEN VERBINTENIS?............................................................................................................. 9 1.1 Begripsomschrijving............................................................................................................................ 9 1.1.1 Definitie en elementen......................................................................................................................................... 9 1.1.2 Voorwerp.............................................................................................................................................................. 9 1.1.3 Soorten............................................................................................................................................................... 10 1.2 Schematisch....................................................................................................................................... 10 1.3 Bronnen van verbintenissen.................................................................................................................... 11 1.3.1 Bronnen opgenomen in Boek 5.......................................................................................................................... 11 1.3.2 Rechtmatig vertrouwen...................................................................................................................................... 12 1.4 Natuurlijke verbintenis............................................................................................................................ 12 1.5 Verbintenissenrecht versus zakenrecht................................................................................................... 13 1.6 Juridisch kader......................................................................................................................................... 14 HOOFDSTUK 2. CONTRACTBEGRIP EN HET ALGEMEEN CONTRACTENRECHT IN PERSPECTIEF................................................ 14 2.1 Contractbegrip......................................................................................................................................... 14 2.2 Belang van het contractenrecht.............................................................................................................. 14 2.3. Olympisch sporten: relativiteit algemeen contractenrecht.................................................................... 15 2.4 Internationalisering, Europeanisering, regionalisering…......................................................................... 16 2.5 Soorten contracten.................................................................................................................................. 16 2.5.1 Consensuele, vormelijke of zakelijke contracten................................................................................................ 16 2.5.2 Wederkerige en eenzijdige contracten............................................................................................................... 17 2.5.3. Contracten onder bezwarende titel en ten kosteloze titel................................................................................ 17 2.5.4 Vergeldende contracten en kanscontracten....................................................................................................... 17 2.5.5 Raamcontracten en toetredingscontracten........................................................................................................ 18 2.5.6. Consumentencontracten en meerpartijencontracten....................................................................................... 18 2.5.7 Duurcontracten versus aflopende contracten.................................................................................................... 19 2.5.8 Contracten intuitu personae versus contracten intuitu pecuniae...................................................................... 19 2.5.9 Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten.......................................................................................... 19 2.5.10 Gemengde contracten...................................................................................................................................... 20 DEEL 2. CONTRACTVRIJHEID, CONTRACTUELE GEBONDENHEID EN HUN BEPERKINGEN................................. 21 HOOFDSTUK 1. CONTRACTVRIJHEID.................................................................................................................... 21 1.1 Contractvrijheid: basisbeginsel................................................................................................................ 21 1.1.1 Wettelijke grondslag........................................................................................................................................... 21 1.1.2 Soorten contractvrijheid..................................................................................................................................... 21 1.2 Contractvrijheid: fundamenteel recht en functies................................................................................... 22 HOOFDSTUK 2. BEPERKINGEN AAN DE VRIJHEID..................................................................................................... 22 2.1 Vooraf: Boek 5 => in principe suppletief recht......................................................................................... 22 2.2 Openbare orde en regels van dwingend recht......................................................................................... 22 2.2.1 Wettelijke grondslag........................................................................................................................................... 22 2.2.2 Openbare orde.................................................................................................................................................... 23 2.2.3 Dwingend recht................................................................................................................................................... 23 2.2.4 Onderscheid dwingend recht en aanvullend recht............................................................................................. 24 2.2.5 Schendingen regels dwingend recht of regels openbare orde........................................................................... 24 2.3 Fundamentele rechten............................................................................................................................ 25 2.4 Verbod van rechtsmisbruik...................................................................................................................... 25 2.4.1 Algemeen rechtsbeginsel.................................................................................................................................... 25 2  2.4.2 Bewijslast............................................................................................................................................................ 26 2.4.3 Rechtsmisbruik v. rechtsverwerking................................................................................................................... 26 2.4.4 Sancties rechtsmisbruik...................................................................................................................................... 26 2.5 Fraus omnia corrumpit............................................................................................................................ 26 2.5.1 Begripsomschrijving............................................................................................................................................ 27 2.5.2 Toepassingsvereisten.......................................................................................................................................... 27 2.5.3 Rechtsgevolgen................................................................................................................................................... 27 2.6 Wetsontduiking....................................................................................................................................... 28 2.6.1 Begrip.................................................................................................................................................................. 28 2.6.2 Toepassingsvoorwaarden................................................................................................................................... 28 2.6.3 Rechtsgevolgen................................................................................................................................................... 28 2.6.4 Onderscheid tussen wetsontduiking en wetsafwijking....................................................................................... 29 2.6.5 Onderscheid tussen wetsontduiking en rechtsmisbruik..................................................................................... 29 2.6.6 Onderscheid tussen wetsontduiking en veinzing................................................................................................ 29 2.7 Buitencontractuele foutaansprakelijkheid.............................................................................................. 29 2.7.1 Begrip.................................................................................................................................................................. 29 2.7.2 Buitencontractuele foutaansprakelijkheid bij het sluiten van een contract....................................................... 30 2.7.3 Buitencontractuele foutaansprakelijkheid bij het uitvoeren van een contract.................................................. 30 DEEL 3. ONTSTAAN VAN CONTRACTEN......................................................................................................... 30 HOOFDSTUK 1. ONDERHANDELINGEN................................................................................................................. 30 1.1 Onderhandelingsvrijheid......................................................................................................................... 30 1.1.1 Vrijheid om te onderhandelen............................................................................................................................ 30 1.2 Precontractuele aansprakelijkheid: beperkingen aan de onderhandelingsvrijheid................................. 31 1.2.1 Overzicht beperkingen........................................................................................................................................ 31 1.2.2 Foutief afgebroken onderhandelingen............................................................................................................... 31 1.2.3 Schending precontractuele informatieplichten.................................................................................................. 34 1.2.4 Geen misbruik of geweld.................................................................................................................................... 36 1.3 Afspraken tijdens de onderhandelingen - voorcontracten...................................................................... 37 1.3.1 Uiteenlopende, al dan niet bindende contracten............................................................................................... 37 1.3.2 Voorcontracten..................................................................................................................................... 37 1.3.3 Raam- of kaderovereenkomst............................................................................................................................ 39 HOOFDSTUK 2. TOTSTANDKOMING VAN EEN CONTRACT.......................................................................................... 39 2.1 Consensualsime en formaliteiten............................................................................................................ 39 2.1.1 Consensualisme.................................................................................................................................................. 39 2.1.2 Formaliteiten: uiteenlopende functies............................................................................................................... 40 2.2 Wilsovereenstemming............................................................................................................................. 41 2.2.1 Wilsovereenstemming via aanbod en aanvaarding............................................................................................ 41 2.2.2 Aanbod................................................................................................................................................................ 42 2.2.3 Aanvaarding........................................................................................................................................................ 44 2.2.4 Overeenkomst bij aanvaarding aanbod.............................................................................................................. 44 2.2.5 Totstandkoming meerpartijenovereenkomst..................................................................................................... 45 2.3 Bedoeling om rechtsgevolgen te creëren................................................................................................ 45 2.4 Wilsautonomie........................................................................................................................................ 45 2.4.1 Basisbeginsel....................................................................................................................................................... 45 2.4.2 Ook relativering.................................................................................................................................................. 46 2.4.3 Genuanceerde benadering................................................................................................................................. 46 2.4.4 Discrepantie tussen de werkelijke wil en de verklaarde wil?............................................................................. 47 2.4.5 Rol van de vertrouwensleer in het Belgische recht............................................................................................ 47 2.5 Algemene voorwaarden.......................................................................................................................... 48 2.5.1 Toepasselijkheid van algemene voorwaarden.................................................................................................... 48 3  2.5.2 Battle of the forms - tegenstrijdige algemene voorwaarden: welke gelden?..................................................... 49 2.5.3 Verzet mogelijk tegen de toepassing van algemene voorwaarden van medecontractant................................. 50 2.5.4 Interpretatie en geldigheid................................................................................................................................. 50 HOOFDSTUK 3. GELDIGHEIDSVEREISTEN- EN GEBREKEN........................................................................................... 51 3.1 Inleiding................................................................................................................................................... 51 3.2 Geldigheid van een contract.................................................................................................................... 51 3.3 Gebrek in de wil van een partij................................................................................................................ 52 3.3.1 Overzicht............................................................................................................................................................. 52 3.3.2 Bewustzijnsverlies............................................................................................................................................... 52 3.3.3 Wilsgebreken...................................................................................................................................................... 52 3.3.4 Bewijs en sancties bij wilsgebreken.................................................................................................................... 58 3.4 Gebrek aan rechts- of handelingsbekwaamheid..................................................................................... 59 3.4.1 Rechtsbekwaamheid........................................................................................................................................... 59 3.4.2 Handelingsbekwaamheid.................................................................................................................................... 59 3.5 Onbestaand, onmogelijk, ongeoorloofd of onbepaalbaar voorwerp...................................................... 60 3.5.1 Begrip: voorwerp............................................................................................................................................... 60 3.5.2 Onmogelijk/onbestaand voorwerp..................................................................................................................... 60 3.5.3 Buiten de handel/ Ongeoorloofd voorwerp....................................................................................................... 61 3.5.4 Onbepaalbaar voorwerp..................................................................................................................................... 62 3.5.5 Toekomstige goederen....................................................................................................................................... 62 3.6 Onbestaand, valse of ongeoorloofde oorzaak......................................................................................... 62 3.6.1 Begrip: oorzaak................................................................................................................................................... 62 3.6.2 Geen of valse oorzaak......................................................................................................................................... 63 3.6.3 Ongeoorloofde oorzaak...................................................................................................................................... 64 3.6.4 Bewijslast inzake oorzaak/oorzaak rechtsvergelijkend onder druk.................................................................... 64 3.6.5 Abstracte verbintenissen.................................................................................................................................... 64 3.7 Benadeling............................................................................................................................................... 65 3.7.1 In principe geen controle op gelijkwaardigheid van prestaties.......................................................................... 65 3.7.2 Wettelijke uitzonderingen inzake benadeling.................................................................................................... 66 3.8 Strijdigheid met de openbare orde of een rechtsregel van dwingend recht............................................ 66 3.8.1 Pro memorie: openbare orde en regels van dwingend recht............................................................................. 66 3.8.2 Toetsing van geoorloofdheid.............................................................................................................................. 66 3.8.2 Toepassing: onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten (b2c).................................................. 67 3.8.3 Regulering van contracten tussen ondernemingen (b2b).................................................................................. 68 3.8.4 Toepassing: gemeenrechtelijk verbod op onrechtmatige bedingen (art. 5.52 BW)........................................... 70 HOOFDSTUK 4. SANCTIE VOOR GELDIGHEIDSGEBREK BIJ SLUITEN CONTRACT: NIETIGVERKLARING EN VERVAL........................ 71 4.1 Nietigverklaring....................................................................................................................................... 71 4.1.1 Relatieve en absolute nietigheid......................................................................................................................... 71 4.1.2 In werking stellen van de nietigheid................................................................................................................... 71 4.1.3 Nietigheid voor de rechter.................................................................................................................................. 72 4.1.4 Verweermiddelen ten aanzien van nietigverklaring........................................................................................... 73 4.1.5 Reikwijdte van de nietigverklaring: volledig of gedeeltelijk................................................................................ 73 4.1.6 Gevolgen van de nietigverklaring....................................................................................................................... 75 4.1.7 Restitutie na nietigverklaring.............................................................................................................................. 75 4.1.8 Andere gevolgen van de nietigverklaring........................................................................................................... 75 4.1.9 Andere verwante rechtsfiguren.......................................................................................................................... 76 4.2 Sanctie voor geldigheidsgebrek na sluiten contract: verval.................................................................... 76 4.2.1 Verval wegens verdwijnen van voorwerp........................................................................................................... 76 4.2.2 Toepassingsvereisten verval............................................................................................................................... 76 4.2.3 Gevolgen verval.................................................................................................................................................. 77 4.2.4 Gevolgen verval voor rest van overeenkomst.................................................................................................... 77 4  HOOFDSTUK 5. VERTEGENWOORDIGING............................................................................................................. 78 5.1 Begripsomschrijving................................................................................................................................ 78 5.1.1 Belang van vertegenwoordiging......................................................................................................................... 78 5.1.2 Onmiddellijke versus middellijke vertegenwoordiging....................................................................................... 78 5.2 Vertegenwoordigingsbevoegdheid.......................................................................................................... 79 5.3 Onmiddellijke vertegenwoordiging......................................................................................................... 79 5.3.1 Vertegenwoordiging binnen de bevoegdheid.................................................................................................... 79 5.3.2 Vertegenwoording buiten bevoegdheid............................................................................................................. 80 5.3.3 Gehoudenheid van vertegenwoordiger die binnen zijn bevoegdheid handelde?.............................................. 80 5.3.4 Aansprakelijkheid van vertegenwoordiger die buiten zijn bevoegdheid handelde?.......................................... 81 5.4 Middellijke vertegenwoordiging.............................................................................................................. 81 5.4.1 Schematisch........................................................................................................................................................ 81 5.4.2 Types middellijke vertegenwoordiging............................................................................................................... 81 5.4.3 Gevolgen van middellijke vertegenwoordiging.................................................................................................. 81 5.5 Schijnvertegenwoordiging....................................................................................................................... 81 5.6 Belangenconflict...................................................................................................................................... 82 DEEL 4. INHOUD EN WERKING VAN CONTRACTEN TEN AANZIEN VAN CONTRACTSPARTIJEN........................ 83 HOOFDSTUK 1. TEN AANZIEN VAN CONTRACTSPARTIJEN.......................................................................................... 83 1.1 Verbindende kracht van de overeenkomst.............................................................................................. 83 1.1.1 Verbindende kracht............................................................................................................................................ 83 1.2 Verbintenissen en niet-verbintenisrechtelijke afspraken......................................................................... 83 1.2.1Verschil tussen verbintenissen en niet-verbintenisrechtelijke afspraken........................................................... 83 1.3 Interpretatie van de overeenkomst......................................................................................................... 84 1.3.1 Begrip.................................................................................................................................................................. 84 1.3.2 Verschillende benaderingen............................................................................................................................... 84 1.3.3 Basisregel interpretatie: gemeenschappelijke bedoeling................................................................................... 84 1.3.4 Interpretatierichtlijnen van de wetgever............................................................................................................ 86 1.3.5 Subsidiaire interpretatieregels............................................................................................................................ 87 1.3.6 Interpretatieregels in bijzondere wetgeving....................................................................................................... 87 1.3.7 Contractuele interpretatieregels........................................................................................................................ 88 1.3.8 Interpretatievrijheid van de rechter en grenzen................................................................................................ 88 1.4 Kwalificatie van een overeenkomst......................................................................................................... 88 1.4.1 Inhoud................................................................................................................................................................. 88 1.4.2 Kwalificatie van gemengde contracten............................................................................................................... 89 1.4.3 Combinatietheorie.............................................................................................................................................. 89 1.4.4 Absorptietheorie................................................................................................................................................. 89 1.4.5 Contract sui generis............................................................................................................................................ 90 1.5 Aanvulling................................................................................................................................................ 90 1.5.1 Aanvulling........................................................................................................................................................... 90 1.5.2 Aanvulling op grond van de wet......................................................................................................................... 90 1.5.3 Aanvulling op grond van de gebruiken............................................................................................................... 91 1.5.4 Aanvulling op grond van de goede trouw........................................................................................................... 91 1.5.5 Contractualisering............................................................................................................................................... 91 1.6 Matigende of beperkende werking van de goede trouw......................................................................... 92 1.6.1 Zelfde test als bij verbod van rechtsmisbruik..................................................................................................... 92 1.6.2 Verbod op rechtsmisbruik................................................................................................................................... 92 1.7 Verbintenissen intuitu personae.............................................................................................................. 92 1.7.1 Begripsomschrijving............................................................................................................................................ 92 1.7.2 Specifieke regels voor intuitu personae verbintenissen..................................................................................... 93 1.8 Opeisbaarheid: opschortende voorwaarde en termijn............................................................................ 93 5  1.8.1 Begrippen............................................................................................................................................................ 93 1.8.2 Opschortende voorwaarde................................................................................................................................. 95 1.8.3 Opschortende termijn of tijdsbepaling............................................................................................................... 98 1.9 Duur van contractuele verbintenissen..................................................................................................... 99 1.9.1 Overzicht............................................................................................................................................................. 99 1.9.2 Bepaalde duur................................................................................................................................................... 100 1.9.3 Onbepaalde duur.............................................................................................................................................. 101 1.9.4 Verlening of vernieuwing van het contract....................................................................................................... 101 1.9.5 Bijzondere wetgeving........................................................................................................................................ 102 1.9.10 Wederzijdse of minnelijke beëindiging........................................................................................................... 103 1.9.11 Eenzijdige opzegging....................................................................................................................................... 103 1.10 Ontbindende voorwaarde.................................................................................................................... 106 1.10.1 Begrip en kenmerken...................................................................................................................................... 106 1.10.2 Gevolgen van ontbindende voorwaarde........................................................................................................ 107 HOOFDSTUK 2. GOEDERENRECHTELIJKE GEVOLGEN.............................................................................................. 108 2.1 Consensueel en monistisch stelsel......................................................................................................... 108 2.1.1 Één rechtshandeling......................................................................................................................................... 108 2.1.2 Uitzonderingen op consensueel stelsel............................................................................................................ 109 2.2 Causaal stelsel....................................................................................................................................... 109 DEEL 5. GEVOLGEN EN UITWERKING VAN CONTRACTEN TEN AANZIEN VAN DERDEN.................................. 110 HOOFDSTUK 1. GEVOLGEN EN UITWERKING VAN CONTRACTEN TEN AANZIEN VAN DERDEN............................................. 110 1.1 Partij versus derde................................................................................................................................. 110 1.2 Twee beginselen: relativiteit en tegenwerpelijkheid............................................................................. 110 1.2.1 Begripsomschrijving.......................................................................................................................................... 110 1.2.2 Grenslijn............................................................................................................................................................ 110 1.3 Relativiteit van overeenkomsten........................................................................................................... 111 1.4 Uitzondering op de relativiteit: derdenbegunstiging............................................................................. 111 1.5 Sterkmaking.......................................................................................................................................... 112 1.5.1 Begripsomschrijving.......................................................................................................................................... 112 1.5.2 Kettingbeding.................................................................................................................................................... 113 HOOFDSTUK 2. DERDENBEGUNSTIGING............................................................................................................. 113 2.1 Derdenbeding........................................................................................................................................ 113 2.1.1 Begrip en functie............................................................................................................................................... 113 2.1.2 Bestaan en geldigheidsvoorwaarden................................................................................................................ 114 2.1.3 Gevolgen........................................................................................................................................................... 115 2.2 Rechststreekse vordering...................................................................................................................... 115 2.2.1 Overzicht........................................................................................................................................................... 115 2.2.2 Toepassingen...................................................................................................................................... 116 2.2.3 Gevolgen........................................................................................................................................................... 117 2.2.4 Tegenwerpelijkheid van verweermiddelen....................................................................................................... 118 2.3 Kwalitatieve rechten.............................................................................................................................. 118 2.3.1 Begrip................................................................................................................................................................ 118 2.3.2 Toepassingen.................................................................................................................................................... 119 §2. Uitbreiding: aanneming gevolgd door koop........................................................................................................ 119 §3. Uitbreiding: koop gevolgd door aanneming........................................................................................................ 119 2.3.3 Gevolgen........................................................................................................................................................... 119 HOOFDSTUK 3. TEGENWERPELIJKHEID............................................................................................................... 120 3.1 Uitgangspunt: tegenwerpelijkheid van contract................................................................................... 120 3.2 Bepaalde contracten: wettelijke formaliteiten voor tegenwerpelijkheid.............................................. 120 3.3 Tegenwerpelijkheid in nadeel van derden: derde-medeplichtigheid aan contractbreuk...................... 121 6  3.4 Toepassingsvereisten: derde-medeplichtigheid aan contractbreuk...................................................... 121 3.5 Sancties voor derde-medeplichtigheid aan contractbreuk.................................................................... 122 3.6 Tegenwerpelijkheid in het voordeel van derden.................................................................................... 123 HOOFDSTUK 4. UITZONDERINGEN INZAKE DE TEGENWERPELIJKHEID......................................................................... 123 4.1 Pauliaanse vordering............................................................................................................................. 123 4.1.1 Begrip en toepassingsvereisten........................................................................................................................ 123 4.1.2 Gevolgen........................................................................................................................................................... 124 4.2 Veinzing of simulatie............................................................................................................................. 125 4.2.1 Begrip en verschijningsvormen......................................................................................................................... 125 4.2.2 Gevolgen........................................................................................................................................................... 125 DEEL 6. WANPRESTATIE, VERZUIM EN SANCTIES......................................................................................... 126 HOOFDSTUK 1. WANPRESTATIE OF CONTRACTBREUK............................................................................................ 126 1.1 Overzicht................................................................................................................................................ 126 1.2 Toerekeningsvatbaarheid...................................................................................................................... 126 1.3 Wanprestatie veronderstelt toerekenbare niet-nakoming.................................................................... 127 1.4 Aard van de verbitnenis: middelen-, resultaats- of garantieverbintenis............................................... 127 1.4.1 Soorten............................................................................................................................................................. 127 1.4.2 Verschillende onderscheidscriteria................................................................................................................... 128 1.5 Types en gradaties van tekortkomingen............................................................................................... 128 1.5.1 Types................................................................................................................................................................. 128 1.5.2 Gradaties........................................................................................................................................................... 129 1.6 Samenloopverbod.................................................................................................................................. 129 1.6.1 Begripsomschrijving.......................................................................................................................................... 129 1.6.2 Uitgangpunt...................................................................................................................................................... 130 1.6.3 Uitzondering..................................................................................................................................................... 130 1.7 Fouten van hulppersonen...................................................................................................................... 130 1.8 Wanprestatie ingevolge het gebruik van goederen.............................................................................. 131 HOOFDSTUK 2. VERZUIM............................................................................................................................... 132 2.1 Begripsomschrijving.............................................................................................................................. 132 2.2 Ingebrekestelling................................................................................................................................... 132 2.3 Uitzondering op de vereiste van ingebrekestelling................................................................................ 133 2.4 Gevolgen van ingebrekestelling............................................................................................................. 133 HOOFDSTUK 3. SANCTIES WEGEN WANPRESTATIE................................................................................................ 134 3.1 Inleiding................................................................................................................................................. 134 3.1.2 Overzicht soorten sancties................................................................................................................................ 134 3.1.2 Contractualisering............................................................................................................................................. 135 3.2 Keuzerecht voor de schuldeiser............................................................................................................. 135 3.3 Cumul van sancties?.............................................................................................................................. 136 3.4 Afdwingbaarheid van contractuele verbintenissen............................................................................... 136 3.5 Mogelijke obstakels voor de toepassing van sancties........................................................................... 136 3.6 De sancties wegens wanprestatie......................................................................................................... 137 3.6.1 Uitvoering in natura door de schuldenaar........................................................................................................ 137 3.6.2 Uitvoering in natura door een derde of schuldeiser zelf: vervanging............................................................... 139 3.6.3 Schadeherstel: herstel in natura of schadevergoeding..................................................................................... 140 3.6.4 Bedingen inzake schade en aansprakelijkheid.................................................................................................. 147 3.6.5 Prijsvermindering.............................................................................................................................................. 152 3.6.6 Opschortingsrecht: ENAC.................................................................................................................................. 154 3.6.7 Retentierecht.................................................................................................................................................... 156 3.6.8 Ontbinding wegens wanprestatie..................................................................................................................... 157 7  3.6.9 Zijdelingse vordering......................................................................................................................................... 161 3.6.10 Verbod van samenloop................................................................................................................................... 162 DEEL 7. GEWIJZIGDE OMSTANDIGHEDEN: OVERMACHT EN IMPREVISIE...................................................... 163 INLEIDING OVERMACHT EN IMPREVISIE.............................................................................................................. 163 HOOFDSTUK 1. OVERMACHT.......................................................................................................................... 164 1.1 Belang, begrip en grondslag.................................................................................................................. 164 1.2 Overzicht toepassingsvereisten............................................................................................................. 164 1.2.1 Eerste verieste: omstandigheid gewijzigd nadat de overeenkomst is gesloten............................................... 165 1.2.2 Tweede vereiste: onmogelijke uitvoering in natura......................................................................................... 165 1.2.3 Derde vereiste: niet-toerekenbare gebeurtenis............................................................................................... 165 1.3 Gevolgen van overmacht....................................................................................................................... 166 1.3.1 Tijdelijke overmacht.......................................................................................................................................... 166 1.3.2 Definitieve overmacht...................................................................................................................................... 166 1.4 Aanvullende verplichtingen bij overmacht............................................................................................ 167 1.5 Overmachtclausules.............................................................................................................................. 167 HOOFDSTUK 2. IMPREVISIE............................................................................................................................ 168 2.1 Begrip en grondslag.............................................................................................................................. 168 2.2 Toepassingsvereisten............................................................................................................................ 169 2.3 Gevolgen................................................................................................................................................ 169 2.4 Imprevisieclausule................................................................................................................................. 169 DEEL 8. SAMENVATTING VAN HET ALGEMEEN CONTRACTENRECHT............................................................ 170 HOOFDSTUK 1. HET LEVEN VAN EEN CONTRACT................................................................................................... 170 1.1 Overzicht tijdlijn..................................................................................................................................... 170 1.2 Precontractuele fase.............................................................................................................................. 170 1.3 Fase van totstandkoming/sluiten van het contract............................................................................... 171 1.4 Geldigheid van het contract.................................................................................................................. 171 1.5 Inhoud en werking van contract t.a.v. contractpartijen........................................................................ 172 1.6 Inhoud en werking van contract t.a.v. derden....................................................................................... 172 1.7 Uitvoering en niet-uitvoering van contract........................................................................................... 172 1.8 Gewijzigde omstandigheden................................................................................................................. 173 1.9 Einde van het contract........................................................................................................................... 173 1.10 Postcontractuele fase.......................................................................................................................... 173 8 TITEL I. VERBINTENISSEN UIT OVEREENKOMSTEN Deel 1. INLEIDING Hoofdstuk 1. Wat is een verbintenis? 1.1 Begripsomschrijving 1.1.1 Definitie en elementen Art. 5.1 BW: “Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.” Artikel 5.1 BW definieert dus het concept van een verbintenis en bevat drie belangrijke elementen, waaronder: 1. Rechtsband/rechtsverhouding: Een verbintenis creëert een juridische relatie tussen twee partijen. Het legt verplichtingen op aan de schuldenaar ten opzichte van de schuldeiser, waardoor er een juridische band ontstaat tussen deze partijen. 2. Schuldeiser (actiefzijde) en schuldenaar (passiefzijde): Een verbintenis omvat altijd twee partijen. De schuldeiser is degene die een prestatie mag eisen, terwijl de schuldenaar degene is die verplicht is om die prestatie te leveren. De schuldeiser is de actieve partij die de verbintenis kan afdwingen, terwijl de schuldenaar de passieve partij is die de verplichting moet nakomen. 3. Afdwingbaarheid van prestatie: De schuldeiser heeft het recht om de nakoming van de prestatie te eisen, zelfs als dit via juridische stappen moet gebeuren. Dit betekent dat als de schuldenaar de overeengekomen prestatie niet vrijwillig levert, de schuldeiser naar de rechter kan stappen om de prestatie af te dwingen. Hierin wordt met ‘in rechte’ bedoelt: in het kader van een gerechtelijke procedure 1.1.2 Voorwerp Het voorwerp van een verbintenis kan variëren en omvat doorgaans een van de volgende vier soorten prestaties: 1. Een verbintenis om ‘iets te geven’: Dit verwijst naar verbintenissen waarbij de schuldenaar verplicht is om een bepaald goed of eigendom aan de schuldeiser over te dragen, - Voorbeeld: Bij de verkoop van een huis, het geven van een bepaalde geldsom. 2. Een verbintenis om ‘iets doen’: Hierbij moet de schuldenaar een bepaalde actie ondernemen of een dienst verrichten voor de schuldeiser - Voorbeeld: Het leveren van reparatiewerkzaamheden, of een aannemer die een bepaald gebouw moet bouwen. 3. Een verbintenis om ‘iets niet doen’: Dit betekent dat de schuldenaar wordt verplicht om bepaalde handelingen of activiteiten na te laten. - Voorbeeld: Het niet concurreren met de schuldeiser binnen een bepaald geografisch gebied na het beëindigen van een arbeidsovereenkomst - Ander voorbeeld: niet-concurrentiebeding in een contract 9  Je koopt bijvoorbeeld een bakkerij over van iemand, dan ga je in het contract zetten dat die bakker van wie je de bakkerij naast jou geen nieuwe bakkerij mag openen om zo concurrentie te voorkomen. 4. Een verbintenis om ‘iets te garanderen’: Dit houdt in dat de schuldenaar verantwoordelijk is voor het waarborgen van een bepaalde uitkomst. - Voorbeeld: Een garantie geven op de kwaliteit van een product of de prestaties van een dienst. 1.1.3 Soorten Er zijn ook verschillende soorten verbintenissen op basis van de aard van de verplichtingen, waaronder: 1. Inspanningsverbintenissen: verbintenissen waarbij de schuldenaar zich inspant om een doel te bereiken, zoals een normaal zorgvuldig persoon of m.a.w. zoals een bonus pater familias. Er wordt hier dus geen resultaat beloofd. - Voorbeeld: Een arts kan niet beloven dat hij/zij iemand geneest, maar doet wel zo hard mogelijk zijn/haar best, spant zich zo hard mogelijk in om de patiënt te genezen. 2. Resultaatsverbintenissen: waarbij de schuldenaar verplicht is een specifiek resultaat te bereiken. Hierbij is er sprake van een wanprestatie, wanneer het beloofde resultaat niet bereikt wordt. Overmacht (gebeurtenis buiten de wil of schuld van de schuldenaar en die de schuldenaar niet kon voorzien, waardoor de schuldenaar zijn overeenkomst onmogelijk kan nakomen;) kan je wel vrijstellen van het nakomen van de verbintenis. - Voorbeeld: een advocaat beloofd zijn cliënt om een bepaalde dag hoger beroep in te stellen, doet hij dit niet → dan heeft hij een wanprestatie gepleegd. 3. Garantieverbintenissen: waarbij de schuldenaar instaat voor een bepaalde toestand of uitkomst. Het is eigenlijk een soort van sterke resultaatsverbintenis, omdat overmacht hierbij de schuldenaar niet kan vrijstellen van het nakomen van de verbintenis. Dit houdt dus in dat ongeacht of er al dan niet overmacht in het spel was, wordt de niet nakoming van de verbintenis door de schuldenaar beschouwd als een wanprestatie. Het type verbintenis bepaalt de mate van verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de schuldenaar voor het bereiken van het gewenste resultaat. Daarnaast is de soort van verbintenis waarover het gaat ook belangrijk voor het bewijs. 1.2 Schematisch De meeste contracten zijn wederkerig, d.w.z. dat beide partijen een verbintenis hebben Ø Voorbeeld: koopcontract Bevat altijd minstens 2 verbintenissen: verbintenis van de koper (betalen van de koopprijs) en verbintenis van de verkoper (overdracht goed) (koopprijs - levering goed): De koper enerzijds verbindt zich ertoe om een bepaald bedrag te betalen (de koopprijs) aan de verkoper → voor deze verbintenis is de koper de SA en de verkoper de SE. De verkoper anderzijds zich verbindt om een specifiek product of goed aan de koper te leveren → voor deze verbintenis is de koper de SE en de verkoper is de SA. 10 Beide partijen hebben wederzijdse verplichtingen. De koper moet de koopprijs betalen, en de verkoper moet het product leveren dat overeenkomt met wat in het contract is gespecificeerd. Dit betekent dat zowel de koper als de verkoper verplicht zijn om iets te doen in het kader van het contract. 1.3 Bronnen van verbintenissen 1.3.1 Bronnen opgenomen in Boek 5 Art. 5.3, lid 1 BW: Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract, uit de buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet” Artikel 5.3, lid 1 BW regelt de verschillende bronnen waaruit verbintenissen kunnen ontstaan. Hier volgt een uitleg van de verschillende bronnen: 1. Rechtshandeling: Verbintenissen kunnen ontstaan uit rechtshandelingen: handelingen waaraan het recht bepaalde rechtsgevolgen verbindt gewild door het handelend rechtssubject. Het kan gaan om meerzijdige rechtshandelingen (waarbij beide partijen wederzijdse verplichtingen aangaan (de overeenkomst) of eenzijdige rechtshandelingen (waarbij één partij een verbintenis op zich neemt zonder dat er een wederzijdse overeenkomst is (zoals een schenking of belofte). 2. Oneigenlijk contract/Quasi contract: Dit is de rechtsfiguur van de onverschuldigde betaling, de zaakwaarneming en de onrechtvaardige verrijking. Onder bepaalde omstandigheden kunnen verbintenissen ontstaan uit oneigenlijke of onverschuldigde contracten. Dit gebeurt wanneer een partij onbedoeld een voordeel heeft verkregen, bijvoorbeeld als gevolg van een onverschuldigde betaling. In dergelijke gevallen kan de wet voorzien in een verbintenis om het onbedoeld verkregen voordeel terug te geven. Heeft eigenlijk niets met contracten te maken. 3. Buitencontractuele aansprakelijkheid: Verbintenissen kunnen ook voortkomen uit situaties waarin iemand aansprakelijk is voor schade of verlies aan een andere partij zonder dat er een contractuele relatie bestaat tussen hen. Dit staat bekend als buitencontractuele aansprakelijkheid, en het kan leiden tot de verplichting om schadevergoeding te betalen aan het slachtoffer van de schade. - Voorbeeld: Stel dat Alice een glazen pot van haar vensterbank laat vallen en de pot raakt Bob, die op dat moment onder het raam staat. De pot veroorzaakt letsel bij Bob. Er is geen contractuele relatie tussen Alice en Bob in dit scenario. Alice heeft echter een wettelijke plicht om voorzichtig te zijn en te voorkomen dat haar eigendom schade toebrengt aan anderen. Hieruit ontstaat een verbintenis tot buitencontractuele aansprakelijkheid. Þ Alice is de schuldenaar en heeft de verplichting om de schade te vergoeden die Bob heeft geleden als gevolg van haar nalatigheid. Þ Bob is de schuldeiser en kan, indien nodig, juridische stappen ondernemen "in recht" om schadevergoeding te eisen voor zijn letsel. 11  4. Wet: De wet kan ook specifieke verbintenissen creëren. Dit kan inhouden dat de wet vereist dat bepaalde handelingen worden uitgevoerd of dat bepaalde rechten en plichten worden nageleefd, ongeacht de wil van de partijen en zonder dat er een specifieke overeenkomst of rechtshandeling aan is voorafgegaan. - Voorbeeld: De belastingwetgeving kan bepalen dat een persoon een bepaald bedrag aan belastingen moet betalen aan de overheid. Þ De persoon is de schuldenaar en heeft de wettelijke verplichting om de belasting te betalen. Þ De overheid is de schuldeiser en kan juridische stappen ondernemen om de belasting te innen als de persoon niet vrijwillig voldoet aan de wettelijke verplichting. 1.3.2 Rechtmatig vertrouwen Een andere bron van verbintenis niet opgenomen in het Boek 5 is het “rechtmatig vertrouwen": bepaald vertrouwen te wekken t.a.v. een andere persoon. Door dat vertrouwen op te wekken ben je ook gebonden tot een bepaalde prestatie. Het is niet aanvaard als autonome bron, maar er komen wel de wettelijke toepassingen voor. - Voorbeeld: schijnmandaat (zie art. 1.8, §5 BW) Verwijst naar situaties waarin partijen zich kunnen beroepen op de schijnbare bevoegdheid van een persoon om namens hen op te treden. Dit kan het geval zijn in situaties zoals schijnmandaat, waarbij iemand ten onrechte de schijn wekt dat hij bevoegd is om namens een andere persoon op te treden. In dergelijke gevallen kan een derde partij vertrouwen op deze schijnbare bevoegdheid, wat tot verbintenissen kan leiden. Deze vorm van verbintenis is gebaseerd op wettelijke regels en niet op een autonome bron van verbintenissen. Al het voorgaande wordt soms ook de ‘civielrechtelijke verbintenis’ genoemd. Naast de civielrechtelijke verbintenis, hebben we ook de ‘natuurlijke verbintenis. 1.4 Natuurlijke verbintenis Art. 5.2 BW: “De natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering niet kan worden afgedwongen. Restitutie is niet mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd nagekomen. De erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een verbintenis ontstaan” Bij de natuurlijke verbintenis zijn er dus altijd 2 aspecten: 1. Niet afdwingbaar 2. Eens uitgevoerd zonder dwang, niet meer terugvorderbaar Het verschil met de civielrechtelijke verbintenis: is dat een civielrechtelijke verbintenis wel kan worden afgedwongen, maar een natuurlijke verbintenis niet. De afdwingbaarheid is hier dus afwezig, zowel wat betreft de nakoming, als de terugvordering van wat vrijwillig werd gepresteerd. Echter is het wel een rechtsgeldige verbintenis. - Voorbeeld natuurlijke verbintenis: verjaarde schuld Je sluit contract met iemand en o.b.v. dat contract moet je 10.000 euro betalen. De verjaringsregels zeggen echter (los van bijzondere regels) dat de rechtsvordering tot betaling na 10 jaar verjaart. De SE liet 10 jaar niets van zich weten, na 15 jaar komt de SE zijn 10.000 euro vragen. Echter is deze rechtsvordering verjaard; de verbintenis die initieel aangegaan was om die 10.000 euro te betalen is niet meer afdwingbaar. Echter kan ondanks de verjaring toch betalen, terwijl dit eigenlijk niet nodig was. De SA voert dus een natuurlijke verbintenis uit. Later kom je erachter dat je de SE het geld eigenlijk niet meer verschuldigd was, omdat het verjaard was. Als je het probeert 12  terug te vorderen is dat niet mogelijk omdat vanaf het moment dat je de SE betaalde je een natuurlijke verbintenis aanging. - Ander voorbeeld: De lener die interest betaald heeft welke niet bedongen was, heeft een natuurlijke verbintenis voldaan: hij kan de gedane betaling niet terugvorderen, en ze evenmin op het kapitaal in mindering brengen - Ander voorbeeld: In geen geval kan de verliezer voor speelschulden of schulden uit een weddenschap terugeisen wat hij vrijwillig betaald heeft, behoudens bedrog, list of oplichting. Natuurlijke verbintenissen komen ook vaak voor in de familiale context, omdat er als het ware een algemene maatschappelijke consensus is dat bepaalde partijen en bepaalde verbintenis op zich hebben. - Voorbeeld: 2 mensen wonen 20 jaar feitelijk samen (juridisch niets geregeld → niet gehuwd, niet wettelijk samenwonend). Stel 1 van de 2 geliefden overlijdt, gaat de andere geliefde de begrafeniskost betalen. Stel er zou plots bijvoorbeeld een ruzie met de familie zou ontstaan, waardoor hij zegt dat hij geen juridische band met zijn geliefde had en dat het ook niet zijn taak was om die begrafeniskost te betalen, maar de taak van iemand van de familie. Echter zal dit niet lukken, omdat de geliefde na 20 jaar samenwonen uitvoering heeft gegeven aan een natuurlijke verbintenis. Dit heeft als rechtsgevolg, dat die begrafeniskosten niet teruggevorderd zullen kunnen worden. Stel nu dat de begrafeniskosten niet betaald zouden zijn, zou een familielid niet kunnen zeggen dat de geliefde daarvoor moet instaan, omdat die verbintenis niet in rechte afdwingbaar was. Zou hij dit toch gedaan hebben/betaald hebben, dan pas zou het niet meer terugvorderbaar zijn. Het is echter wel mogelijk om een natuurlijke verbintenis in een vermogensrechtelijke verbintenis om te zetten, zodat deze uiteindelijk wel afdwingbaar is. Hiervoor moet er voldaan zijn aan twee vereisten: 1. Er moet een erkenning zijn door de schuldenaar over de nakoming van de verbintenis (kan zowel stilzwijgend als uitdrukkelijk) 2. De maatschappij beschouwt de gehoudenheid van de schuldenaar als vanzelfsprekend Het gaat vaak om natuurlijke verbintenissen in de familiesfeer. Zo kan het verstrekken van levensonderhoud een natuurlijke verbintenis zijn na het beëindigen van een samenwoning. - Voorbeeld: Wanneer het gaat om een relatie van 30 jaar waarbij de man heeft beloofd om altijd te voorzien in het levensonderhoud van de vrouw. Na het beëindigen van de relatie kan de man dan gebonden zijn door deze verbintenis. 1.5 Verbintenissenrecht versus zakenrecht 13 Geen numerus clausus bij verbintenissen, betekent m.a.w. dat je over allerlei zaken verbintenissen kan sluiten, zonder enige beperkingen. Bij het goederenrecht zijn dit echter maar een beperkt aantal gevallen die wettelijk bepaald zijn. - Voorbeeld: alleenafnamecontract C mag, als hij kennis heeft van het alleenafnamecontract tussen A en B, B geen voorstel doen tot een contract voor bier. Hierdoor zou hij zich derde-medeplichtig maken aan contractbreuk C mag wel informeren bij B en eventueel een voorstel doen voor de afname van bijvoorbeeld frisdrank 1.6 Juridisch kader Zie slides 18 - 23 Hoofdstuk 2. Contractbegrip en het algemeen contractenrecht in perspectief 2.1 Contractbegrip De definitie van een contract/overeenkomst is terug te vinden in artikel 5.4 BW: “Een contract, of overeenkomst, is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan” Een verbintenis is niet hetzelfde als een contract, in het Oud BW worden beide begrippen vaak door elkaar gehaald. Een contract is een bron van een verbintenis m.a.w. uit een contract vloeit er een verbintenis voort: Ø Verbintenis om iets te doen – bv. bouw van huis Ø Verbintenis om iets te geven – bv. betaling van verkoopprijs Ø Verbintenis om iets niet te doen – bv. vertrouwelijkheidsverbintenis, niet-concurrentieverbintenis Ø Verbintenis om iets te garanderen – … Een contract is ook niet hetzelfde als het contractuele document. Wilsovereenstemming volstaat om te spreken over een contract, het is m.a.w. in dit geval een mondeling contract. Het contract is puur/louter de wilsovereenstemming tussen 2 personen. Het klassieke rechtsgevolg van een contract is het doen ontstaan van een verbintenis. In een contract kan ook worden overeengekomen om als rechtsgevolg te hebben dat het een verbintenis uitdooft. Ten slotte is het laatste rechtsgevolg van een contract dat het contract bindend is, het heeft dus een bindende kracht. 2.2 Belang van het contractenrecht Dagdagelijks sluit men contracten; bijv.: broodje kopen, blikje kopen… Dagdagelijks voer je ook contracten uit: bijv.: je stuurt een bericht naar iemand → je sluit contract met je telecomprovider… Het contractenrecht is van centraal belang in de ontwikkeling van de samenleving en economie vanwege de vele rollen die het speelt en de spanning tussen eigenbelang en het belang van anderen. Hier zijn enkele redenen waarom het contractenrecht van essentieel belang is: 14  1. Vrij ondernemen: Goederen kunnen worden uitgewisseld; zaken kunnen gekocht en verkocht worden, zaken starten… Contracten bieden zekerheid. - Voorbeeld: Als je contract sluit m.b.t. het aanbieden van een bepaalde dienst, dan heb je in principe de zekerheid dat je na het verrichten van de dienst betaling zal krijgen. 2. Risicoverdeling tussen partijen: Contracten stellen partijen in staat om de risico's en verantwoordelijkheden van een transactie of overeenkomst duidelijk te definiëren. Ze kunnen bepalingen opnemen voor wat er moet gebeuren in het geval van onverwachte gebeurtenissen of geschillen. Dit draagt bij aan stabiliteit en zekerheid in zakelijke relaties. - Voorbeeld: Je start met een aantal vrienden een project op → contract biedt de mogelijkheid om te bepalen wie welk risico gaat dragen. Iemand draagt het financiële risico, iemand anders het andere enzovoort. - Ander voorbeeld: Bouw van huis → sleutel op de deur 3. Realisatie van individuele en maatschappelijke doelstellingen: Contracten stellen individuen en organisaties in staat om hun doelstellingen te realiseren, of dat nu gaat om het aangaan van arbeidsrelaties, het kopen en verkopen van goederen en diensten, het financieren van projecten, of het sluiten van investeringsovereenkomsten. Ze vormen de juridische basis voor het nastreven van uiteenlopende belangen en doelen. 4. … Bescherming van zwakkere partijen: In het contractenrecht bestaat een erkenning van de spanning tussen eigenbelang en het belang van anderen. Het bevat vaak regels ter bescherming van zwakkere partijen in een contract, zoals consumenten, werknemers, en kleine bedrijven. Deze regels kunnen beperkingen opleggen aan het gebruik van onredelijke voorwaarden en clausules en streven naar een eerlijke behandeling. Van deze regels/clausules kan er niet worden afgeweken. 2.3. Olympisch sporten: relativiteit algemeen contractenrecht Het contractenrecht kan beschouwd worden als Olympisch Sporten. Waarom? Omdat algemeen contractenrecht: de basis vormt voor elk contract/algemene framework (hoe komt een contract tot stand, hoe kan je een contract wijzigen, wat bij contractbreuk…), maar echter dienen we dit ook wel te relativeren. Waarom relativeren? Omdat er ook specifieke regels (specifiek contractenrecht) kunnen gelden, zoals bijv.: huurovereenkomst, hierbij dien je rekening te houden met de algemene regels van het algemeen contractenrecht, maar ook met de bijzondere regels inzake huur. Hetzelfde geldt voor een koopovereenkomst; rekening houden met de algemene regels, maar ook met de regels koop. Naast de algemene regels moet je ook kijken naar het contractueel document zelf, indien er 1 is: wat staat er in het contract geschreven, is er misschien afgeweken van een aantal regels van het algemeen contractenrecht en kon die afwijking geldig… Ook zijn er voor specifieke sectoren: b2c (regels in relatie met consumenten) en b2b (regels in relatie met ondernemingen). Tot slot is er ook nog sectorregulering: zeer specifieke regulering m.b.t. een sector. 15  2.4 Internationalisering, Europeanisering, regionalisering… Het contractenrecht is nog steeds grotendeels nationaal ingevuld: dus door de federale wetgever → uitgangspunt. Echter zitten we met een gelaagdheid: in bepaalde domeinen zijn er regels waar je rekening moet houden met internationale regel; bijv.: verkoop roerende goederen in een internationale context → zelfs wanneer het Belgisch recht van toepassing is, kan ook het Weens koopverdrag spelen (internationalisering). Verder is er ook een europeanisering: regels vanuit Europa; bijv.: de bescherming van consumenten → vaak geïnspireerd door Europa → gevolg: consument in België en Nederland zal op een bepaalde hoogte over soortgelijke rechten beschikken. Naast de internationale en Europese laag, is er ook de regionale laag (regionalisering). Vlaanderen, Brussel en Wallonië; bijv.: huurregelgeving → regio’s kunnen ook/zijn bevoegd om op vlak van huur bepaalde regels aan te nemen. Naast algemene federale regels van contractenrecht, kan het dus nuttig/zelfs vereist zijn om naar een bepaald decreet te kijken. 2.5 Soorten contracten 2.5.1 Consensuele, vormelijke of zakelijke contracten Art. 5.5 BW: “Een contract is consensueel wanneer het tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming van de partijen zonder dat zijn geldigheid onderworpen is aan een vormvereiste. Een contract is vormelijk wanneer zijn geldigheid onderworpen is aan een vormvereiste. Een contract is zakelijk wanneer zijn totstandkoming onderworpen is aan de overhandiging van een voorwerp door een partij aan de andere” Bij consensuele contracten: gelden geen vormvereiste voor geldigheid of totstandkoming, voor het bewijs eventueel wel - Voorbeeld: Tuinman → jij en je tuinman gaan akkoord om bepaalde werken te verrichten in je tuin. Bij vormelijke contracten: gelden er wel vormvereisten m.b.t. geldigheid en totstandkoming. - Voorbeelden: Þ Een huwelijkscontract (notariële akte vereist) Þ Hypotheekcontract; als je een woning koopt vraagt bank vaak een hypotheek op je woning (zekerheid), mocht je niet in staat zijn om het geld aan de bank terug te verkopen, dan heeft de bank het voorrecht om je huis te verkopen en het geld van de verkoop te gaan innen (authentieke notariële akte vereist) Þ Schenking eenzijdig contract om niet (authentieke notariële akte vereist). Partijen hebben ook de mogelijkheid om vormvereisten in te voeren, zelfs als dit niet wettelijk vereist is. Ze kunnen dus overeenkomen in een soort van voorcontract: “wij gaan onderhandelen, maar wij willen niet gebonden zijn, zolang wij beide en onze raad van besturen allebei dat document hebben ondertekend”. Zij maken dus een subjectief plichtig contract → partijen komen dus overeen dat er pas en contract is wanneer onderworpen aan een vormvereiste 16 Bij zakelijke contracten: overhandiging van een zaak vooraleer er sprake is van een contract. Contract bestaat pas, wanneer een bepaald goed wordt overhandigd. - Voorbeeld: bewaargeving Jij wilt dat iemand je gsm in bewaarneming neemt, zal het contract pas bestaat als je je gsm effectief aan die persoon geeft. Die persoon wordt bewaarnemer en heeft een aantal verbintenissen o.b.v. de wet. Als hij bijvoorbeeld je gsm verliest, zou dat mogelijk tot een aansprakelijkheid aanleiding kunnen geven. 2.5.2 Wederkerige en eenzijdige contracten Art. 5.6 BW: “Een contract is wederkerig wanneer de partijen over en weer jegens elkaar verbonden zijn. (beide partijen hebben een verbintenis) Een contract is eenzijdig wanneer een partij verbonden is jegens een andere, zonder enige verbintenis voor laatstgenoemde” (1 iemand heeft een verbintenis) - Voorbeeld wederkerige contracten: huurovereenkomst Huurder moet huurprijs betalen, de verhuurder moet woning ter beschikking stellen - Voorbeeld eenzijdige contracten Schenking, bewaargeving (persoon moet goed deftig bewaren) … Het onderscheid tussen contracten heeft een praktisch belang. 2.5.3. Contracten onder bezwarende titel en ten kosteloze titel Art. 5.7 BW: “Een contract is onder bezwarende titel wanneer het voor elke partij een voordeel oplevert. Een contract is ten kosteloze titel wanneer een partij die aan de andere een voordeel verschaft, in ruil daarvoor geen voordeel krijgt” Contracten onder bezwarende titel: - Voorbeeld: koopcontract Verkoper krijgt geld, koper krijgt product Contracten ten kosteloze titel: - Voorbeeld: Schenking: partij die iets schenkt heeft geen voordeel, want geeft een voordeel weg 2.5.4 Vergeldende contracten en kanscontracten Art. 5.8 BW: “Een contract is vergeldend wanneer, bij zijn totstandkoming, de wederkerige prestaties als gelijkwaardig worden beschouwd. Een contract is een kanscontract wanneer de gelijkwaardigheid van de wederkerige prestaties waartoe de partijen zich verbonden hebben, onzeker is doordat het bestaan of de omvang van één van de prestaties afhangt van een onzekere gebeurtenis. Het veronderstelt het bestaan van een kans op winst of een risico op verlies” Vergeldend contract: - Voorbeeld: koopovereenkomst Goed en prijs worden uitgewisseld, en dat wordt als gelijkwaardig beschouwd. Kanscontract - Voorbeeld: verzekeringsovereenkomst Prestatie van de verzekerde ligt vast > hij zal telkens een som moeten betalen om verzekerd te blijven > verzekeraar zal enkel prestatie moeten verrichten indien een bepaalde omstandigheid 17  zich voordoet zoals bijvoorbeeld die brand. Dus het hangt af van een onzekere, maar mogelijke gebeurtenis. - Ander voorbeeld: verkoop op lijfrente Prijs van het goed is afhankelijk van hoelang de persoon zou leven. Het is mogelijk dat de verzekeraar nooit een prestatie zal moeten leveren. Er is dus een kans dat hij een bepaalde prestatie zal moeten leveren. Ander voorbeeld: verkoop op lijfrente → iemand verkoopt zijn of haar huis, i.p.v. vaste prijs af te spreken, blijft verkoper er wonen, maar wanneer hij overlijdt krijg je het huis. En i.p.v. je een koopprijs betaald, zal je elke maand een bepaalde prijs betalen. 2.5.5 Raamcontracten en toetredingscontracten Art. 5.9 BW: “Een raamcontract is een contract waarbij de partijen de algemene principes overeenkomen waarbinnen zij latere uitvoeringscontracten zullen sluiten” Het is m.a.w. een kader dat vastgelegd wordt tussen partijen. - Voorbeeld: distributieovereenkomst/afnameovereenkomst Je sluit met de verdeler van telefoons een overeenkomst om samen te werken: elk jaar ga jij zijn telefoons exclusief verdelen in België en je zegt dat je elk jaar tussen de 5.000 à 10.000 telefoons zal verkopen. Dat is een kader dat je vastlegt. Maar in uitvoering van dat kadercontract kan je individuele koopovereenkomsten sluiten. Dus telkens wanneer je een individuele bestelling gaat plaatsen, gaat u als het ware o.b.v. van het raamcontract een individuele koopovereenkomst sluiten. Art. 5.10 BW: “Een contract is een toetredingscontract wanneer het vooraf en eenzijdig is opgesteld door een partij en er niet over onderhandeld kan worden. Het feit dat over sommige bedingen van het contract kan worden onderhandeld, sluit de toepassing van dit artikel op de rest van het contract niet uit, indien de globale beoordeling leidt tot de conclusie dat het niettemin gaat om een toetredingscontract” - Voorbeeld: het online aankopen van iets Aanvaarden of niet aanvaarden, je dient akkoord te zijn met alle clausules, je kan niet bepaalde clausules uitsluiten, je dient al de algemene voorwaarden te aanvaarden. Je aanvaard hetzij ze allemaal, hetzij geen enkele. Weinig onderhandelingsmarge. Vaak zijn verzekeringsovereenkomsten of overeenkomsten met banken ook toetredingscontracten. Belangrijk bij interpretatie, omdat een interpretatieregel zegt dat wanneer een bepaalde clausule onduidelijk is in een toetredingscontract, dan wordt dat geïnterpreteerd in het nadeel van de opsteller. 2.5.6. Consumentencontracten en meerpartijencontracten “Een contract Contract metconsument met een – art. is een consument hetBW 5.11 contract gesloten tussen een onderneming in de zin van het Wetboek van economisch recht en een consument in de zin van dat Wetboek” Altijd kijken wetboek economisch recht, wanneer het gaat over een overeenkomst met een consument! Meerpartijencontract – art. 5.12 BW: “Een meerpartijencontract is een contract door meer dan twee partijen aangegaan” - Voorbeeld: 18  Iemand van de 4 partijen in het contract begaat een wanprestatie, wordt het contract dan geschrapt voor iedereen of enkel voor degene die de wanprestatie begaan heeft? 2.5.7 Duurcontracten versus aflopende contracten Duurovereenkomsten: overeenkomsten die voor een onbepaalde of langdurige periode worden gesloten en voortduren totdat een van de partijen de overeenkomst beëindigt. - Voorbeeld: Huurovereenkomst > strekt zich uit over een bepaalde periode van tijd, waarbij dus elke maand een bepaalde prijs betaald dient te worden Aflopende contracten: overeenkomsten met een duidelijk gespecificeerde einddatum of vervaldatum. Ze hebben een vooraf bepaalde looptijd en eindigen automatisch wanneer die looptijd verstrijkt, zonder dat er een specifieke beëindigingshandeling nodig is. - Voorbeeld: Koopovereenkomst > simpele eenmalige transactie, waarna het contract is afgelopen. 2.5.8 Contracten intuitu personae versus contracten intuitu pecuniae Contracten intuitu personae: overeenkomsten die omwille van de persoon/persoonlijke kwaliteiten van een bepaalde persoon gesloten worden. - Voorbeeld: Je neemt iemand aan op advocatenkantoor > je sluit contract met X of Y omwille van wie de persoon is, ander voorbeeld: naar specifiek ziekenhuis gaan, specifieke chirurg voor operatie, dan mag de chirurg niet plots haar assistent sturen voor de operatie wanneer ze een dag geen zin heeft voorbeeld. - Ander voorbeeld: kredietnemer Bank wil krediet afsluiten met iemand die veel kredietwaarde heeft i.p.v. iemand die weinig kredietwaarde heeft Ø Onder meer van belang bij vervanging. Contracten intuitu pecuniae: overeenkomsten waarbij het specifieke doel van het contract de levering van geld is. Met andere woorden, dit type contract heeft betrekking op situaties waarin de kernverplichting van de ene partij is om een bepaalde som geld aan de andere partij te betalen. - Voorbeeld: een eenvoudige geldleningsovereenkomst. Stel dat persoon A persoon B een bedrag van 5.000 euro leent en ze een schriftelijke overeenkomst ondertekenen waarin staat dat persoon A het geleende bedrag aan persoon B zal terugbetalen binnen een bepaalde termijn, samen met rente. In dit geval is het specifieke doel van het contract de betaling van een geldbedrag, en het contract valt onder de categorie van contracten intuitu pecuniae. 2.5.9 Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten Benoemde contracten: overeenkomsten waarop je bepaald etiket kunt kleven. Specifieke en benoemde typen contracten die wettelijk worden erkend en waarvoor de wet gedetailleerde regels en voorschriften biedt. Deze contracten hebben meestal een vastgestelde benaming en zijn duidelijk gedefinieerd in de wet. Het etiket bepaald welke rechtsregels van toepassing zijn op het contract. - Voorbeeld: koopovereenkomst, huurovereenkomst → benoemen wat voor overeenkomst het is. Onbenoemde contracten: overeenkomsten die niet onder een specifieke wettelijke categorie of benoemd contracttype vallen. Ze zijn niet expliciet in de wet gedefinieerd zoals benoemde contracten dat zijn. Onbenoemde contracten ontstaan wanneer partijen een overeenkomst sluiten waarbij de verplichtingen en voorwaarden niet worden beheerst door specifieke wettelijke bepalingen, maar eerder door algemene principes van het contractenrecht, inclusief het aanbod, de aanvaarding en wederzijdse instemming. 19 Er zijn onbenoemde contracten die je kan benoemen, maar die niet geregeld worden zoals het sponsoringcontract. In BW vind je geen regels terug inzake sponsoring, waardoor het onbenoemd is en je dus zult moeten terugvallen op het algemeen contractenrecht. 2.5.10 Gemengde contracten Gemengde contracten: overeenkomsten die bestanddelen van verschillend contracten in zich hebben. - Voorbeeld: verhuur van kopiemachines Ondernemingen kopen die kopiemachines niet, maar ze huren die > contract bevat bepalingen omtrent huur, maar ook omtrent onderhoud, ander voorbeeld: conciërge in een gebouw > deze krijgt vaak een woning (huur), maar anderzijds is er ook een arbeidsverenkomst. - Ander voorbeeld: Kopen garagepoort in winkel, naast de verkoop (koopaspect)gaan ze het ook komen installeren (aannemingsaspect). Ø Bij gemengde contracten zijn verschillende theorieën van toepassing: combinatietheorie, absorptietheorie, contract sui generis §1. Combinatietheorie Combinatietheorie – art. 5.67, lid 1 BW: “Wanneer een contract bedingen bevat die vallen onder verschillende categorieën van contracten, wordt elk beding onderworpen aan de regels die van toepassing zijn op de categorie waartoe het behoort” Je gaat de regels combineren: regels die van toepassing zijn op het ene deel pas je daarop toe, regels die van toepassing zijn op het andere deel, pas je daarop toe. - Voorbeeld: verkoop garage Op aspect verkoop pas je de regels inzake koop toe, op het aspect installatie, indien deze gebrekkig gebeurt zal je de regels inzake aanneming toepassen. Je past dus beide sets van regels toe, op hetzelfde contract. §2. Absorptietheorie Absorptietheorie – art. 5.67, lid 2 BW: “Indien een contract evenwel, in bijkomstige orde, bedingen omvat die behoren tot een categorie die verschilt van degene waartoe het contract in hoofdorde behoort, wordt het contract in zijn geheel, met de nodige aanpassingen, onderworpen aan de regels die daarop in hoofdorde van toepassing zijn, tenzij de desbetreffende bijkomstige bedingen uit hun aard een eigen reglementering noodzaken” Wanneer 1 aspect hoofdbestanddeel is en een ander aspect een subbestanddeel. Het hoofdbestanddeel absorbeert dan het subbestanddeel. - Voorbeeld: verkoop en installatie van een gestandaardiseerde keuken Je koopt een keuken, een typemodel (geen keuken op maat) en die gaat de winkel ook bij u installeren. Die plaatsing/installatie is ondergeschikt aan de verkoop van de keuken, dus op de installatie zal men ook de regels inzake verkoop toepassen. Het stuk installatie wordt dus geabsorbeerd door het bestanddeel ‘verkoop’. §3. Contract sui generis Contract sui generis – art. 5.67, lid 3 BW: “Dit artikel is van toepassing onder voorbehoud van de andersluidende wil van de partijen en van elke relevante dwingendrechtelijke regel of regel van openbare orde” Het is een categorie die op zichzelf staat: geen specifieke regels, maar regels van het algemeen contractenrecht worden toegepast. 20 Deel 2. CONTRACTVRIJHEID, CONTRACTUELE GEBONDENHEID EN HUN BEPERKINGEN Hoofdstuk 1. Contractvrijheid 1.1 Contractvrijheid: basisbeginsel 1.1.1 Wettelijke grondslag Art. 5.14 BW: “Buiten de gevallen die de wet bepaalt, staat het iedereen vrij om al dan niet een contract te sluiten en om zijn medecontractant te kiezen, zonder de redenen van zijn keuze te moeten verantwoorden. De partijen zijn vrij om de inhoud van het contract te bepalen, voor zover dit voldoet aan de bij wet bepaalde geldigheidsvereisten.” (contractvrijheid) Zie ook art. 5.15, lid 1 BW: “De partijen zijn vrij precontractuele onderhandelingen aan te vatten, te voeren en af te breken” (onderhandelingsvrijheid) 1.1.2 Soorten contractvrijheid Met betrekking tot de contractvrijheid dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen enerzijds de materiële en anderzijds de formele contractvrijheid. §1. Materiële contractvrijheid De materiële contractvrijheid houdt in dat partijen vrij zijn om de inhoud en de voorwaarden van hun contracten te bepalen, zolang ze binnen de wettelijke grenzen blijven. Het omvat drie aspecten: 1. Vrijheid om al dan niet te contracteren – in principe geen contractdwang 2. Vrijheid om te contracteren met wie een partij wil 3. Vrijheid om de inhoud van contract te bepalen, onder voorbehoud van het dwingend recht, alsook de regels van de openbare orde §2. Formele contractvrijheid In principe geen vormvereisten, d.w.z. dat partijen vrij zijn om de vorm en de voorwaarden van hun contracten te bepalen, zolang ze aan de wettelijke vereisten voldoen. Dit betekent dat partijen in grote lijnen vrij zijn om te kiezen hoe ze hun overeenkomsten willen structureren, zolang ze zich houden aan de geldende wetten en regelgeving, inclusief bepaalde formele vereisten, zoals schriftelijke documentatie, handtekeningen en wettelijk voorgeschreven vormvereisten voor specifieke soorten contracten. §3. Verschil tussen materiële contractvrijheid en formele contractvrijheid Materiële contractvrijheid heeft betrekking op de vrijheid van contractpartijen om de inhoud en voorwaarden van hun contracten te bepalen. Materiële contractvrijheid richt zich op de inhoudelijke aspecten van het contract. Formele contractvrijheid, daarentegen, heeft betrekking op de vrijheid om de vorm en de wijze van de totstandkoming van het contract te bepalen. Het heeft te maken met de regels en voorschriften die de vorm en de geldigheid van het contract beïnvloeden. Formele contractvrijheid richt zich op de procedurele aspecten van het contract. In essentie geeft materiële contractvrijheid partijen de vrijheid om te bepalen wat er in een contract staat, terwijl formele contractvrijheid betrekking heeft op de manier waarop het contract wordt opgesteld en tot stand komt. 21  1.2 Contractvrijheid: fundamenteel recht en functies De contractvrijheid is een fundamenteel recht in ons rechtssysteem, het wordt ook zo erkend, alsook gezien als een onderdeel van de vrijheid van ondernemen. Het wordt samen met het eigendomsrecht gezien als de juridische basis van onze vrijemarkteconomie. Waarom? Omdat de vrijheid om al dan niet contracten te sluiten, zorgt ervoor dat we handel kunnen drijven en de economie vorm kunnen geven. Klassiek leggen we de band met de wilsautonomie (= de vrije beschikking over de eigen rechtssfeer). Iedereen beschikt in principe over wilsautonomie. Niemand is verplicht een contract te sluiten, echter zijn er op elke vrijheid wel een aantal beperkingen. Toch beschik je over een wilsautonomie m.b.t. contracten. Klassiek wordt er ook vaak een link gelegd inzake contracten en contractvrijheid, met het gerechtvaardigd vertrouwen (= bij het sluiten van een contract, gaat men ervan uit dat het contract ook effectief nageleefd zal worden). Ø Het gerechtvaardigd vertrouwen is ook de onderlinge grondslag voor de bindende kracht. Anders zouden contracten geen waarde hebben. Soms spelen er bij contracten ook overwegingen van efficiëntie; bijv.: de algemene voorwaarden op het internet → staat beetje haaks op wilsautonomie, je wilt de voorwaarden niet, wat je wel wilt is de koop sluiten. Toch wordt dit op een bepaalde hoogte toegelaten, vanuit efficiëntie oogpunt, omdat op die manier de transactiekosten om een contract te sluiten worden verlaagd. Je hoeft niet te onderhandelen op ‘bol.com’, je kan gewoon de algemene voorwaarden aanklikken en vervolgens het product kopen. Het spanningsveld met de rechtvaardigheid blijft hier een rol spelen, ondanks het werken met algemene voorwaarden efficiënt is, moet er nog steeds een bescherming zijn voor de zwakkere partij en die mag niet zomaar allerhande clausules worden opgedrongen. Hoofdstuk 2. Beperkingen aan de vrijheid 2.1 Vooraf: Boek 5 => in principe suppletief recht Volgens art. 5.3, lid 2 BW zijn de bepaling van Boek 5 van aanvullend recht: “De bepalingen van dit boek zijn van aanvullend recht tenzij uit de tekst of de draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of gedeeltelijk een karakter van dwingend recht of van openbare orde hebben” Aanvullend recht is het geheel van rechtsregels in het verbintenissenrecht die een aanvullende werking hebben. Het Belgisch verbintenissenrecht is principieel van aanvullend recht. De leemtes die eventueel in uw overeenkomst kunnen voorkomen, worden ingevuld door het aanvullend recht, dat ook een regeling voorziet wanneer het zelf leemtes bevat. Het aanvullend recht wordt toegepast ter aanvulling van wat men contractueel niet heeft voorzien. Als u niets anders heeft voorzien in uw overeenkomst, dan zijn de regels van aanvullend recht