UUP Skripta (1) PDF

SMJERNICE ZA UČENJE TEORETSKOG DIJELA ISPITA **1. Objasnite angažovanje vrijednosti kao oblik ulaganja (stranica 32)** Materijalni elementi proizvodnje, sredstva za rad i materijal pribavljaju se u razmjeni za novac sa njihovim proizvođačima. Preobražavanje vrijednosti iz novčanog oblika u natural...

SMJERNICE ZA UČENJE TEORETSKOG DIJELA ISPITA **1. Objasnite angažovanje vrijednosti kao oblik ulaganja (stranica 32)** Materijalni elementi proizvodnje, sredstva za rad i materijal pribavljaju se u razmjeni za novac sa njihovim proizvođačima. Preobražavanje vrijednosti iz novčanog oblika u naturalne oblike sredstva za proizvodnju predstavlja njihovo blokiranje. To je određeni način vezivanja vrijednosti u naturalnim oblicima, jer im je sužena raspoloživost u odnosu na novčani oblik. Ovakvo angažovanje predstavlja određeni vid pripreme za otpočinjanje tehnološke faze ciklusa reprodukcije. Angažovanje vrijednosti nastale kao posljedica pribavljanja elemenata proizvodnje za novac -- nabavkom sredstava za proizvodnju i isplatom zarada radnicima, zadržavaju se u datom ciklusu reprodukcije organizacionog sistema. Nakon te razmjene vlastitog proizvoda za novac, vrijednosti kojima raspolaže posmatrani sistem vraćaju se u svoj univerzalni oblik. **2. Kako glasi osnovni ekonomski princip reprodukcije (navesti), a koji su izvedeni (parcijalni) principi (navesti i definisati)? (stranica 36)** Osnovni ekonomski princip reprodukcije glasi: ostvariti maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja. Izvedeni (parcijalni) principi su: princip produktivnosti, princip ekonomičnosti i princip rentabilnosti. Princip **produktivnosti** glasi: ostvariti određeni fizički proizvod s minimalnim utrošcima radne snage. Princip **ekonomičnosti** glasi: ostvariti određenu cijenu proizvodnje uz minimalne troškove elemenata. Princip **rentabilnosti** glasi: ostvariti maksimalni profit kao preduzetnički rezultat, uz minimalno angažovanje sredstava u reprodukciji. **3. Šta su faktori (potencijali)? (38)** Specifična dejstva koja uslovljavaju funkcionisanje privrednog subjekta nazivaju se faktori. Ovi faktori svojim djelovanjem uslovljavaju veličinu i strukturu ulaganja i rezultata reprodukcije. **4. Navesti faktore, kratko objasniti svaki i navesti primjer kako taj faktor utiče na poslovanje preduzeća. (stranica 38)** Faktori (potencijali) su: a\) **prirodni** potencijal -- proizlazi iz prirodnih uslova koji utiču ili mogu uticati na cjelokupni organizacioni sistem. Ovi prirodni faktori obično djeluju kao određena radna sredina shvaćena u najširem smislu kao određeni klimatski i drugi prirodni uslovi za rad. Dijeli se na: unutrašnje i spoljne prirodne potencijale. b\) **tehnički** potencijal -- podrazumijeva sve materijalne ulazne i izlazne elemente procesa, koji su plod ljudskog rada i koji na bilo koji način utiču ili mogu uticati na rezultate ekonomskog sistema. Ovaj materijalni izlaz organizacionog procesa je proizvod sa svojim upotrebnim kvalitetima, dok su materijalni ulazi tog procesa sredstva za rad i predmeti rada. c\) **tržišni** potencijal -- na materijalno organizacioni sistem i njegove rezultate utiče: preko obima moguće realizacije roba i usluga, preko ulaznih i izlaznih cijena procesa i preko nivoa ulaznih elemenata. d\) **uslovi** **društvene** **ekonomije** -- kao potencijali su pretežno konstuticioni elementi makro sistema. Oni su istovremeno i bitna komponenta ukupnih raspoloživih resursa ekonomije preduzeća. Ovaj potencijal na ekonomiju preduzeća se ispoljava preko: makroekonomskog, političkog, obrazovnog sistema ali i preko nivoa društveno -- ekonomskog razvoja, zakonske i normativne regulative.. e\) **kadrovski** **potencijal** -- proizlazi iz kvantitativnog i kvalitativnog stanja kadrova koji su uključeni ili koji mogu biti uključeni u organizacioni proces. Kadrovski potencijal može biti interni i eksterni. f\) **finansijski** **potencijal** -- podrazumijeva mogućnost finansiranja tekućih, srednjoročnih i dugoročnih potreba materijalno organizacionog sistema. Ove mogućnosti se formiraju u zavisnosti od: obima i strukture finansijskih izvora, uslova finansiranja i strukture uloženih sredstava. g\) **organizacioni** **potencijal** -- tu podrazumijevamo kompoziciju ljudskih aktivnosti u korištenju raspoloživog potencijala. Te kompozicije ljudskih aktivnosti nazivaju se organizacijom. **5. Šta je proizvodnja? Navedite karakteristike proizvodnje? (stranica 41)** Proizvodnja je odnos čovjeka prema prirodi u kome on svojim radom predmete iz prirode prilagođava svojim potrebama. Karakteristike proizvodnje su: pojava novih upotrebnih kvaliteta, proces ljudskog rada, ulaganje sredstava za proizvodnju i ulaganje radne snage u procesima rada. **6. Kako se može izraziti vrijednost proizvodnje? (stranica 44). Šta je proizvedena vrijednost i koje su komponente proizvedene vrijednosti? Od čega se sastoji prenijeta vrijednost, a od čega nova vrijednost? Po čemu se tržišna cijena proizvoda razlikuje od proizvedene vrijednosti?** Vrijednost proizvodnje može da se kvantitativno izražava i tretira kao: proizvedena vrijednost i tržišna cijena proizvoda. Proizvedena vrijednost je izraz društveno priznatih ulaganja elemenata proizvodnje, koja predstavljaju uslov za dobijanje novog proizvoda. Prenijeta vrijednost se sastoji od vrijednosti sredstava za proizvodnju -- vrijednosti utrošenog materijala i vrijednosti utrošenih sredstava za rad. Koponenta nove vrijednosti je postojala kao količina bioenergije, dakle proizvodne energije radnika. Tržišna cijena proizvoda je vrijednost koju društvo priznaje tome proizvodu pri njegovoj razmjeni na tržištu. Ona ne mora da bude ravna njegovoj proizvedenoj vrijednosti već može da odstupa od te vrijednosti naviše ili naniže. Da li će i u kojoj mjeri tržišna vrijednost odstupati naviše ili naniže od proizvedene vrijednosti, zavisi od toga koliko proizvođač procijeni. **7. Koja dva oblika sredstava prepoznajemo? (stranica 53)** Postoje dva osnovna kriterijuma diferenciranja i to: a) diferenciranje prema tehničkim pojavnim oblicima (naturalni aspekt) sredstava, b) diferenciranje prema ekonomskim pojavnim oblicima (ekonomski aspekt) sredstava. **8. Navedite naturalne oblike sredstava! (stranica 54)\ **Naturalni oblici sredstava su: a\) osnovni materijal na kojem se obavlja tehnološki proces, b\) materijal za potpomaganje tehnološkog procesa, c\) materijal za organizovanje procesa rada i reprodukcije, d\) sredstva za rad pomoću kojih se obavlja proces rada. **9. Navedite i objasnite ekonomske oblike sredstava? (stranica 55) (detaljnija se nalazi u Praktikumu -- na kraju knjige)** Ekonomski oblici sredstava su: obrtna sredstva i stalna sredstva. Obrtna sredstva su sredstva koja u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda potpuno gube svoju upotrebnu vrijednost, prenosi se u vrijednost novog proizvoda. Drugim riječima, njihova se cijela vrijednost reprodukuje u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda. Ta sredstva imaju karakter obrtnih sredstava, s obzirom na to što se sva njihova vrijednost obrne u jednom ciklusu reprodukcije. Ona mogu da se izdiferenciraju u dvije kategorije: u prvu kategoriju obrtnih sredstava spadaju ona sredstva kojima se obrće minuli rad u reprodukciji sadržan u osnovnom, pomoćnom i potrošnom materijalu, a u drugu kategoriju obrtnih sredstava spadaju sredstva za obrtanje živog rada u reprodukciji. Stalna sredstva su vrijednost sredstava za proizvodnju koja u jednom ciklusu reprodukcije djelimično gube svoju upotrebnu vrijednost djelimično se i prenosi u vrijednost novog proizvoda. Njihova se vrijednost reprodukuje u potpunom iznosu tek kad se potpuno istroši njihova upotrebna vrijednost. U jednom se ciklusu reprodukuje samo jedan dio vrijednosti ovih sredstava, ostatak njihove vrijednosti ostaje vezan za ta sredstva u sljedećem ciklusu reprodukcije. **10. Na koji način sredstva moraju biti usklađena sa zadatkom? Navesti i kratko objasniti. (stranica 57)** Za normalno fukncionisanje nužno je da se u strukturi sredstava i dinamici te strukture ostvaruje, u odnosnu na zadatak materijalno organizacionog sistema u makroekonomskom okruženju: kvalitativna, kvantitativna i vremenska usklađenost. Kvalitativna usklađenost sredstava sa zadatkom funkcija je karaktera djelatnosti preduzeća. Struktura sredstava po namjeni i tehničkim osobinama uslovljena je funkcijom koju to preduzeće obavlja u procesu reprodukcije. Ukoliko postoji samo djelimična usklađenost ili potpuna neusklađenost između sredstava i zadataka, zadatak će biti ili djelimično izvršen ili će njegova realizacija potpuno izostati. Kvantitativna usklađenost sredstava sa zadatkom je funkcija obima poslova koje preduzeće treba da izvrši u sklopu ukupnog zadatka u društvenoj reprodukciji. Ukoliko postoji nepodudarnost između sredstava i zadataka, odnosno ukoliko izostane ovaj proces adaptiranja, zadatak neće biti obavljen ili će se sredstva neracionalno koristiti. Između sredstava i obima poslova mora da postoji i određena vremenska usklađenost. Poslovi se uvijek vremenski limitiraju ukoliko se u datom periodu, s obzirom na zadatak ne obezbijede dovoljna sredstva, zadatak koji je konkretna organizacija preuzela od ukupnog zadatka u društvenoj reprodukciji neće biti izvršen. Neizvršavanje zadatka može imati vrlo nepovoljne ekonomske konsekvence. **11. Klasifikacija troškova po različitim kriterijumima -- navesti kriterije (str. 86).** Troškovi elemenata proizvodnje kao oblik ulaganja vrijednosti u proces reprodukcije klasifikuju se po nekoliko osnovnih kriterijuma. Svi kriterijumi klasifikovanja troškova zasnovani su na potrebi upravljanja ovim podsistemom ukupnog ekonomskog sistema, u smislu djelovanja na njihovu veličinu, strukturu i dinamiku. Prema glavnim priterijumima klasifikovanja troškova ova pojava razlaže se po elementima proizvodnje, mjestima njihovog nastanka, njihovoj vezanosti za proizvode, načinu njihovog prenošenja na proizvode, uslovljenosti proizvodnjom i njenom pripremom. **12. Klasifikacija troškova po elementima proizvodnje. Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 86)** Proces proizvodnje odvija se kao svojevrna interakcija njena tri elementa: radne snage (radna snaga je ona koja stvara, znanja, iskustvo samih radnika su ono što ulazi u sastav gotovog proizvoda) sredstva za rad (sredstva koja jedan dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode u vidu amortizacije) i materijala (predmet rada na kojem se odvijaju određene fizičke i hemijske promjene u cilju dobivanja proizvoda i usluga). Svaki od elemenata proizvodnje na specifičan način učestvuje u stvaranju novog upotrebnog kvaliteta proizvoda. Pri tome gubi se njihov upotrebni kvalitet, čiji kvantitativni izraz su troškovi. Troškovi koji spadaju u ovu vrstu su: troškovi materijala, troškovi sredstava za rad i troškovi radne snage. **13. Klasifikacija troškova prema mjestu nastanka Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 92)** Proces proizvodnje u okviru organizacionog sistema odvija se na osnovu tehničke podjele rada, pri čemu se posebno organizuju poslovi pripreme i proizvodnog izvršenja. Klasifikovanje troškova prema mjestu nastanka podrazumjeva njihovo razlaganje na dva osnovna segmenta: podsistem režijskih poslova i podsistem proizvodnog izvršenja. Kako se podsistem pripremno-završnih poslova odlikuje složenošću, režijski troškovi se diferenciraju po pojedinim segmentima organizacije kao: troškovi pogonske režije, razmjenske režije i upravne režije. U ovu grupu troškova svrstavaju se slijedeće karakteristične veličine ulaganja u podsistemu pripreme proizvodnje: troškovi materijala pripremno-završnim poslovima, radne snage na poslovima rukovođenja i upravljanja, radne snage na poslovima projektovanja, konstrukcije i kontrole proizvoda, radne snage na komercijalnim, finansijskim, kadrovskim i sličnim opštim poslovima i sl. Druga grupa podjele, poslovi proizvodnog izvršenja i ovdje spadaju: troškovi osnovnog materijala, pomoćnog materijala, pogonske energije, radne snage na tehnološkim poslovima, radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji, sredstva za rad koja neposredno učestvuju u procesu proizvodnje. **14. Klasifikacija troškova prema mjestu vezanosti za nosioce Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 94)** \- Postoje: pojedinačni i zajednički troškovi. ***1. Pojedinačni troškovi*** Pod njima se podrazumjevaju ona trošenja koja su nastala kao neposredna posljedica izdrade određene jedinice proizvoda. Oni su posljedica utrošaka elemenata proizvodnje uglavnom, materijala i radne snage, posebno vezanih za određenu jedinicu proizvoda. U ovu grupu ubrajaju se troškovi: osnovnog materijala, pomoćnog materijala, radne snage na tehnološkim operacijama. ***2. Zajednički troškovi.*** Osnovne karakteristike zajedničkih troškva je u tome što se ne mogu precizno vezivati za pojedine proizvode i što se ne mogu normirati po jedinici proizvoda. Ovi dijelovi troškova podrazumjevaju efikasnu organizaciju i obezbjeđenje njihovog reprodukovanja. Skupina zajedničkih troškova nosi naziv opšti i tu se ubrajaju troškovi: režijskog materijala, radne snage na režijskim poslovima i svih sredstava za rad osim specijalnih alata u pojedinačnoj proizvodnji. **15. Klasifikacija troškova prema načinu obračuna po nosiocima. Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 96)** S obzirom na mogućnost prenošenja troškova elemenata proizvodnje na nosioce, razlikuju se dvije osnovne skupine ovog oblika, a to su: direktni i indirektni troškovi. *1. **Direktni** **troškovi**.* Osnovna karakteristika sastoji se u mogućnosti njihovog prenošenja po pojedinim nosiocima, proizvodima i uslugama. U ovu grupu ubrajaju se troškovi: osnovnog materijala, pomoćnog materijala, radne snage na poslovima izrade i radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji. *2. **Indirektni** **troškovi**.* U ovu grupu troškova ubrajaju se sva ona trošenja elemenata proizvodnje koja se ne mogu utvrđivati za pojedine vrste proizvoda posebno. Kod indirektnih troškova javljaju se sljedeće vrste trošenja: troškovi materijala na pripremno - završnim poslovima, radne snage na režijskim poslovima i troškovi sredstva za rad -- amortizacija -- u uslovima vremenskog obračunavanja i sl **16. Klasifikacija troškova prema uslovljenosti proizvodnjom i njenom pripremom. Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 96)** U ekonomskoj teoriji i praksi najčešće se tretira podjela troškova zasnovana na kriterijumu uslovljenosti njihove visine i dinamike veličina i dinamikom proizvodnje i njene pripremljenosti. Proces proizvodnje u savremenim uslovima privređivanja podrazumijeva uspostavljanja određenog kapaciteta, što predstavlja oblik proizvodne pripreme. Tek nakon tako izvršene opšte i posebne pripreme nastaje proizvodno izvršenje. Ukupni troškovi na bazi kriterijuma njihove zavisnosti od veličine kapaciteta i njihovog korištenja dijele se na: 1) fiksne, 2) relativno fiksne i 3) proporcionalne, upravo prema tome da li su uslovljeni: kapacitetom (1), organizacijom njegovog korišćenja (2) ili proizvodnjom, odnosno proizvodnim izvršenjem (3). **(1) Fiksni troškovi.** \(1) Apsolutno fiksni troškovi -- su troškovi koji su u okviru datog kapaciteta uvijek isti bez obzira na obim proizvodnje tj. njeno smanjivanje ili povećanje što važi samo za ukupne apsolutno fiksne troškove. Ovi troškovi su nepromjenjivi bez obzira da li koristimo naša sredstva za rad ili ne. Ako fiksne troškove posmatramo po jedinici proizvoda onda se može primjetiti da se fiksni troškovi smanjuju ako se obim proizvodnje (broj proizvoda -- Q) povećava, stoga se kaže da imaju degresiju koja je u početku vrlo jaka a kasnije slabija. Karakterističan oblik ovih troškova su: 1. Troškovi amortizacije u uslovima vremenske amortizacije 2. Troškovi investicionog održavanja 3. Premije osiguranja 4. Zakupnine, najamnine 5. Troškovi režijskog materijala na nivou mezoekonomskog sistema 6. Troškovi radne snage na pripremno završnim poslovima na nivou ukupnog mezoekonmoskog sistema (troškovi rada u pripremi proizvodnje, plate rukovodioca) 2\) Relativno fiksni troškovi -- javljaju se pri prelasku iz jedne zone obima proizvodnje zaposlenosti u drugu. Oni su apsolutno fiksni troškovi u okviru jedne zone ali ako preduzeće odluči da proširi kapacitet tj. poveća obim proizvodnje (takav primjer je uvođenje druge i treće smijene) sa njima se javljaju troškovi: nove radne snage, plata tim radnicima, novi troškovi u pripremi, nove proizvodnje, troškovi mašina koje se češće kvare itd. Ovi troškovi su fiksni u okviru obima proizvodnje tj. zone zbog koje su i nastale. Ako smanji obim proizvodnje npr. ukine jedna smjena relativno fiksni troškovi se neće smanjivati istim intezitetom nego sporije jer ne nestaju svi uzroci koji su doveli do pojave ovih troškova. Relativno fiksni troškovi po jedinici proizvoda -- su takvi da se smanjuju tj imaju degresiju. Sa uvođenjem smijene odnosno nove zone dolazi do skokovitog rasta troškova po jedinici proizvoda i sa daljim radom dolazi ponovo do degresije. 3\) Proporcijonalni troškovi (varijabilni troškovi) Neposredna izrada proizvoda, na osnovu uspostavljenog kapaciteta i organizovanja njegovog iskorišćenja, uslovljava pojavu samo određene vrste troškova, koji su uslovljeni svakom novom jedinicom proizvoda i koji se mijenjaju u upravnoj srazmeri sa promjenama obima proizvodnje. To su, uglavnom troškovi: osnovnog materijala, pomoćnog materijala, radne snage na poslovima izrade, u uslovima pretežno ručne i ručnomašinske proizvodnje radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji. Proporcionalni troškovi, koji se kreću u upravnoj srazmjeri sa promjenama obima proizvodnje kada se posmatraju u njihovom ukupnom iznosu, po jedinici proizvoda su konstantna veličina. Značajna karakteristika ovih troškova jeste i njihovo utvrživanje za svaku jedinicu proizvoda, što se mora uvažavati u vezi sa upravljanjem ponašanjem ovog dijela trošenja elemenata proizvodnje. Tako, racionalizovanje ovog dela trošenja podrazumjeva njihovo normiranje još u fazi tehnološke pripreme, kao i kontrolisanje održavanja tako normiranih veličina pri izradi svake jedinice ili grupe proizvoda. S obzirom na uslovljenost visine ovih troškova količinom proizvoda, za njih se može reći da se javljaju i kreću u funkciji obima proizvodnje. Zato su oni potpuno otklonjivi u uslovima obustavljanja proizvodnje, što nije slučaj sa fiksnim i relativno fiksnim troškovima, koji se ne mogu otklanjati ako je nastala određena priprema bilo u obliku uspostavljanja kapaciteta, bilo u vidu formiranja datog sloja - zone - korišćenja kapaciteta. **17. Reagibilnost troškova (stranica 100). Šta je reagibilnost? Formula za računanje. Reagibilnost po vrstama troškova (iznos stepena/ koeficijenta reagibilnosti i značenje)** (Reagibilnost troškova nam pokazuje da li troškovi reaguju na promjenu obima proizvodnje ili ne reaguju.) Ponašanje troškova elementa proizvodnje u funkciji dinamike obima proizvodnje kvantitativno se može izraziti stepenom njihovog reagovanja. Stepen reagovanja, kao kvantitativni izraz odnosa promjena troškova i promjena obima proizvodnje, naziva se stepen reagibilnosti. Stepen reagibilnosti kao kvantitativni izraz osjetljivosti troškova utvrđuje se stavljanjem u odnos koeficijenta promjene troškova i koeficijenata promjene obima proizvodnje, odnosno stepena korišćenja kapaciteta. Formula: ΔTr=ΔTk / ΔQk. Reagibilnost po vrstama troškova: 1.Stepen reagibilnosti fiksnih troškova 2\. Stepen reagibilnosti proporcionalnih troškova 3\. Stepen reagibilnosti realtivno fiksnih troškova **18. Šta je proizvodni kapacitet? (stranica 108) Objasnite tehnički i ekonomski kapacitet.** Proizvodni kapacitet definiše se kao sposobnost nekog organizacionog sistema da proizvede datu količinu proizvoda u jedinici vremena. Tehnički kapacitet - Pod tehničkim kapacitetom podrazumijevaju se tehničke mogućnosti sredstava za rad izražene količinom energije, materije ili informacija koje se mogu preraditi u jednom organizacionom sistemu u jedinici vremena. Ovako posmatran tehnički kapacitet sredstava za rad jeste intervalna veličina. Početna tačka tog intervala čini minimalni, a njegova gornja tačka predstavlja maksimalni kapacitet. Minimalni kapacitet predstavlja donju granicu mogućnosti funkcionisanja određenog sredstva kao tehničkog sistema. Ekonomski kapacitet - Ekonomski aspekt proizvodnog kapaciteta podrazumjeva odnos između učinaka koji dati organizacioni sistem proizvodi i ulaganja uslovljenih uspostavljanjem toga sistema. Pri tome, razlikuju se tri stepena korištenja ekonomskog kapaciteta: minimalni, maksimalni i optimalni. Pod ekonomski minimalnim kapacitetom podrazumjeva se donji stepen korištenja tehničkog kapaciteta pri kome se vrijednost proizvodnje izjednačava s troškovima, odnosno u kome je višak vrijednosti jednak O. Ekonomski maksimalni kapacitet predstavlja onu gornju tačku korištenja tehničkog kapaciteta u kojoj se ponovo cijena koštanja izjednačava s cijenom proizvodnje. Optimalni ekonomski kapacitet označava onaj stepen korištenja proizvodnog potencijala organizacionog sistema na kome se postiče maksimalna pozitivna razlika između vrijednosti proizvodnje i ukupnih troškova. Usko grlo se javlja zbog neusklađenosti i predstavlja ono sredstvo za rad koje u grupi sredstava za rad ima najmanju propusnu moć tj. najmanju sposobnost da proizvede onoliko proizvoda koliko mogu druga sredstva. **19. Grafički prikaz ukupnih troškova sa pretežnim učešćem varijabilnih troškova u ukupnim troškovima elemenata proizvodnje (stranica 139).** **\ ** **20. Grafički prikaz ukupnih troškova sa pretežnim učešćem fiksnih troškova u ukupnim troškovima elemenata proizvodnje (stranica 139).**  **21. Koje su tri specifične pojave u ponašanju ukupnih troškova? (stranica 141)** Tri specifične pojave u ponašanju ukupnih troškova su: degresija troškova, progresija troškova i remanentnost troškova. \***Pojava** **degresije** podrazumjeva zaostajanje rasta troškova za porastom obima proizvodnje u okviru datog kapaciteta. To proističe iz okolnosti što ukupni troškovi svoj rast započinju od nivoa njihove fiksne komponente, dok obim proizvodnje započinje od nultog stepena korištenja kapaciteta. Pri tome, ukupni troškovi, u funkciji porasta obima proizvodnje, rastu samo u svojoj varijabilnoj komponenti, jer se fiksna komponenta ne mijenja. \***Nastojanje** da se ostvari maksimalno korištenje tehničkih kapaciteta, uslovljava brži rast troškova od porasta obima proizvodnje. Pojava takvog kretanja ukupnih troškova predstavlja progresiju. Pojava progresije troškova elemenata proizvodnje na višim stepenima korištenja kapaciteta karakteristična je i za ponašanje po jedinici proizvoda. \***Remanentnost** se javlja u funkciji smanjivanja stepena korištenja kapaciteta. Pojava remanentnosti troškova je karakteristična u uslovima privremenog povećanja stepena korištenja kapaciteta, od kojeg se mora odustajati čim nestane potrebe za tako povećanim obimom proizvodnje. U takvim uslovima dolazi do potrebe dodatnog ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje zbog uspostavljanja novog sloja korištenja kapaciteta. **22. Objasnite pojam degresija, progresija i remanentnost troškova.** \***Pojava** **degresije** podrazumjeva zaostajanje rasta troškova za porastom obima proizvodnje u okviru datog kapaciteta. To proističe iz okolnosti što ukupni troškovi svoj rast započinju od nivoa njihove fiksne komponente, dok obim proizvodnje započinje od nultog stepena korištenja kapaciteta. Pri tome, ukupni troškovi, u funkciji porasta obima proizvodnje, rastu samo u svojoj varijabilnoj komponenti, jer se fiksna komponenta ne mijenja. \***Nastojanje** da se ostvari maksimalno korištenje tehničkih kapaciteta, uslovljava brži rast troškova od porasta obima proizvodnje. Pojava takvog kretanja ukupnih troškova predstavlja progresiju. Pojava progresije troškova elemenata proizvodnje na višim stepenima korištenja kapaciteta karakteristična je i za ponašanje po jedinici proizvoda. \***Remanentnost** se javlja u funkciji smanjivanja stepena korištenja kapaciteta. Pojava remanentnosti troškova je karakteristična u uslovima privremenog povećanja stepena korištenja kapaciteta, od kojeg se mora odustajati čim nestane potrebe za tako povećanim obimom proizvodnje. U takvim uslovima dolazi do potrebe dodatnog ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje zbog uspostavljanja novog sloja korištenja kapaciteta. **23. Objašnjenje i grafički prikaz linearne i nelinearne degresije ukupnih i prosječnih troškova (stranica 141)** Linearna degresija -- do pojave linearne degresije troškova dolazi u uslovima zaostajanja porasta ukupnih troškova za porastom obima proizvodnje, kada se ukupni iznos ovog oblika ulaganja sastoji iz fiksne i proporcionalne komponente. U takvim uslovima dolazi samo do promjena proporcionalnih troškova, dok se visina fiksnih troškova zadržava na početnom nivou, uslovljenom uspostavljanjem datog kapaciteta.  Nelinearna degresija -- ako se u funkcionisanju organizacionog sistema javlja, pored fiksnih i proporcionalnih troškova, i njihova relativno fiksna komponenta, doći će do pojave nelinearne degresije. Nužno se javlja i relativno fiksna komponenta u ukupnim troškovima. A kako relativno fiksni troškovi, zbog njihove uslovljenosti organizacionom strukturom korištenja kapaciteta, imaju nelinearan razvojni tok, i ukupni troškovi u dinamici korištenja kapaciteta dobijaju ovu nelinearnu tendenciju u svome razvoju.  **24. Objašnjenje i grafički prikaz remanentnosti troškova (stranica 147) Koji troškovi dovode do pojave remanentnosti?** Remanentnost se javlja u funkciji smanjivanja stepena korištenja kapaciteta. Pojava remanentnosti troškova je karakteristična u uslovima privremenog povećanja stepena korištenja kapaciteta, od kojeg se mora odustajati čim nestane potrebe za tako povećanim obimom proizvodnje. U takvim uslovima dolazi do potrebe dodatnog ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje zbog uspostavljanja novog sloja korištenja kapaciteta. Troškovi koji dovode do pojdave remanentnosti su relativno fiskni troškovi. **25. Objašnjenje i grafički prikaz razvojnog toka ukupnih troškova (stranica 150)** Praćenjem razvojnog toka troškova u funkciji povećanog obima proizvodnje od nultog do najvišeg stepena korištenja kapaciteta, uočava se tendencija da kvantitativni izraz ovog oblika ulaganja raste sporije u nižim proizvodnim slojevima. Zato je obim proizvodnje, koji predstavlja niži stepen korištenja kapaciteta, karakterističan kao zona degresije. **26. Objašnjenje i grafički prikaz razvojnog toka prosječnih troškova (stranica 151)** Na liniji razvoja stepena korišćenja kapaciteta, zona degresije se završava u onoj tački gdje se projektuje prva najniža ordinatna vrijednost troškova po jedinici proizvoda. Upravo u tački gde se završava zona degresije započinje zona optimalnosti, u kojoj troškovi po jedinici proizvoda zadržavaju prethodno pomenuti minimum..  **27. Objasnite zonu degresije, optimalnosti i progresije u razvojnom toku ukupnih i prosječnih troškova? (kratko objašnjenje i koja kategorija troškova dominira u svakoj zoni)** Zona degresije predstavlja onaj sloj korištenja kapaciteta u kome ukupni troškovi rastu ispod proporcionalno, a troškovi po jedinici proizvoda opada. Zona progresije -- obim proizvodnje, može da se poveeća i preko zone optimalnosti, ali tada dolazi do pojave progresije ako ukupnih troškova, tako i cijene koštanja. Taj sloj proizvodnje karakteriše se intenzivnim rastom, zbog čega se naziva zona progresije. Zona optimalnosti -- promjena obima proizvodnje od nulte do maksimalne tačke korištenja uspostavljenog kapaciteta prolazi kroz određenu tačku u kojoj su troškovi po jedinici proizvoda najniži i koja predstavlja najpovoljniji stepen iskorištenja proizvodne mogućnosti. U toj tački ostvaruje se najveća pozitivna razlika između prodajne cijene proizvoda koja je konstantna u odnosu na promjene stepena korištenja kapaciteta konkretnog preduzeća i cijene koštanja. Zato se ova tačka na liniji razvoja naziva optimalni kapacitet. **28. Šta su granični troškovi? (Stranica 154)** Granični troškovi se definišu kao količnik troškova diferencije i dodatne proizvodnje. Stavljanjem u odnos troškova diferencije i dodajnog obima proizvodnje dobija se kvantitativni izraz koji predstavlja granične troškove. **29. Grafički prikaz razvoja graničnih i prosječnih troškova (stranica 155). Objasnite odnos između graničnih i prosječnih troškova preduzeća uz pomoć grafikona.** Granični troškovi opadaju pri porastu obima proizvodnje u najvećem dijelu zone degresije. Oni su pri tome uvijek niži od prosječnih troškova po jedinici proizvoda. Takvu svoju karakteristiku oni zadržavaju sve do njihovog izjednačavanja sa prosječnim troškovima u zoni optimalnosti. U zoni progresije granični troškovi još intenzivnije rastu u odnosu na njihov rast u gornjim slojevima zone degresije. To je rezultat progresivnog rasta relativno fiksne komponente u strukturi ukupnih troškova, što je uslovljeno prenaprezanjem organizacije korištenja kapaciteta iznad optimalnosti. Zato su u zoni progresije granični troškovi veći od prosječnih. **30. Da li ukupni troškovi mogu da se smanjuju kada se povećava obim proizvodnje? Objasnite** Ukupni troškovi se ne mogu smanjivati povećanjem obima proizvodnje, upravo zbog toga što su uslovljeni istim. Kada raste obim proizvodnje, rastu i ukupni troškovi. **31. Ako preduzeće ima visoke fiksne troškove, da li je bolje da ima veći ili manji obim proizvodnje? Zašto?** Ukoliko preduzeće ima visoke fiksne troškove, bolje je da ima veći obim proizvodnje kako bi se ti troškovi bolje rasporedili po jedinici proizvoda. **32. Ukupni fiksni i prosječni varijabilni troškovi grafički se prikazuju na isti način. Međutim, između njih postoji razlika. Objasnite tu razliku!** Razlika između ukupnih fiksnih i prosječnih varijabilnih troškova je u tome što ukupni fiksni troškovi su vezani za prirodu posla i veličinu poslovnog kapaciteta, te su zbog toga uvijek isti, dok su prosječni varijabilni troškovi uvijek isti zbog svoje prirode, odnosno isti su za svaku jedinicu proizvoda. **33. Definicija kalkulacija?** Kalkulacije predstavljaju računski postupak utvrđivanja cijene koštanja proizvoda (jediničnih troškova). Raspoređivanje ukupnih troškova po proizvodima naziva se kalkulacija. **34. Zahtjevi koje moraju ispuniti kalkulativne metode (metodološki problem prenošenja troškova na nosioce)?** Osnovni cilj obračunavanja troškova po proizvodima jeste opterećivanje svake vrste i jedinice proizvoda onim iznosom troškova koji je ona i prouzrokovala. U tom smislu, kalkulacija cijene koštanja izrađuje se prema određenim principima koji obezbjeđuju da se tro{kovi elemenata proizvodnje pravilno rasporede na njihove nosioce. - Kalkulacija treba da bude **tačna**, odnosno da prenese na svaki proizvod onoliko troškova koliko je prouzrokovano njegovom izradom; - Troškove **treba obračunavati po mjestima njihovog nastanka** (sektorima, pogonima, i drugim podsistemima organizacionog sistema), kao i po njihovim nosiocima (proizvodima, uslugama ili drugim učincima). To je potrebno da bi se mogla utvrditi odgovornost za prekomjerne troškove, kao i zasluge za sniženje cijene koštanja, čime se obezbjeđuje kontrola ekonomičnosti poslovanja - Kalkulacija mora biti podešena prema načinu poslovanja ekonomskog sistema ili njegovih organizacionih podsistema, kao i prema proizvodima čija se cijena koštanja utvđuje. To je princip **prilagodljivosti** kalkulacije; - Iznosi troškova koji se kalkulacijom prenose na proizvode treba da budu **dokumentovani** odgovarajućim evidencijama (knjigovodstvenim i drugim dokumentima); - Kalkulacija mora biti **pregledna**, odnosno omogućavati klasifikaciju troškova; - Kalkulacija mora biti **pravovremena**, odnosno davati pokazatelje na vrijeme po principu real times; - Postupak razvrstavanja troškova u kalkulaciji mora da objezbedi uporedivost s kalkulacijama u drugim periodima, kao i s planskom kalkulacijom, s kalkulacijama drugih pogona, pačak i drugih preduzeća. Time se utvrđuje princip **uporedivosti** kalkulacije; - Izrada kalkulacije mora biti **ekonomična**. To znači da se kod kalkulacije cijene koštanja mora objezbediti racionalan odnos između njene preciznosti i troškova uslovljenih ostvarenjem te preciznosti. **35. Vrste kalkulacija -- metoda izračunavanja cijene koštanja?** **U ekonomskoj teoriji i praksi kalkulacije se dijele prema načinu izrade i prema vremenu izrade (planska kalkulacija cijene koštanja i stvarna kalkulacija cijene koštanja).\ Vrste** **kalkulacija:** - Diviziona kalkulacija - Kalkulacija pomoću ekvivalentnih brojeva - Kalkulacija kuplovanih proizvoda - Dodatna kalkulacija - Metod "direct costing" - Kombinovani metod **36. Razlika između cijene koštanja i prodajne cijene?** Prodajna cijena robe predstavlja zbir fakturne, nabavna cijene robe i ukupnih troškova te robe. Prodajna cijena ustvari cijena koštanja proširena za dobit, odnosno maržu koju proizvod obezbjeđuje Cijena koštanja je formirana zbirom svih troškova koje je proizvod prouzrokovao. Nabavna cijena robe predstavlja iznos uloženog novca u kupovinu određene količine robe. Nabavna cijena robe je jednaka cijeni koštanja. **37. Kod računanja cijene koštanja proizvoda, koju vrstu troškova pratimo po nosiocu (proizvodu), a koju vrstu troškova alociramo po nosiocima? Na koji način dodatna kalkulacija i kalkulacija ekvivalentnih brojeva alocira indirektne troškove na nosioce?** Prema nosiocu pratimo direktne troškove koji su bliski varijabilnim. Oni su troškovi koji se bez problema mogu rasporediti na proizvode, dok indirektne troškove alociramo po nosiocima. Oni su zajednički troškovi, često fiksni, te se raspoređuju na proizvode korištenjem određenih "ključeva" za raspored. Dodatna kalkulacija alocira indirektne troškove prema formuli (1+ Tind/Tdir), dok kalkulacija ekvivalentnih brojeva prvo utvrđuje indirektni uslovni proizovod, te pomoću ekvivalentnih brojeva utvrđujemo indirektne troškove. Kod kalkulacije ekvivalentnih brojeva zajednički indirektni troškovi se dijele, a utvrđivanje pune cijene koštanja se izvodi sabiranjem Tck=Tdir+Tind. **38. Diviziona kalkulacija -- navesti područje primjene, potencijale i ograničenja, formulu i objasniti postupak izračunavanja!** **Ona se primjenjuje u homogenoj proizvodnji. Postupak ove kalkulacije jeste da se utvrdi ukupni iznos troškova i da se podjele količinom proizvedenih proizvoda. U uslovima fazne proizvodnje primjenjuje se višefazna diviziona kalkulacija pomoću koje se troškovi utvrđuju posebno za svaku fazu a zatim se dijeli brojem jedinica ostvarenog učinka u njoj. Prednosti višefazne kalkulacije: omogućava bolju kontrolu troškova tj uvid u ekonomičnost proizodnje.** - Homogena proizvodnja - Postupak izračunavanja: Ukupni troškovi (troškovi materijala, sredstava za rad i radne snage tj. direktni i indirektni troškovi se dijele sa obimom jednorodnih proizvoda) T = UT/Q - Primjena: rudnici, topionice,pivare, električne centrale.. **39. Kalkulacija pomoću ekvivalentnih brojeva - navesti područje primjene, potencijale i ograničenja, formulu i objasniti postupak izračunavanja!** Primjenjuje se u uslovima proizvodnje više proizvoda koji su međusobno srodni i imaju zajedničke troškove. Metoda kalkulacije pomoću ekvivalentnih brojeva izvodi se tako što se različiti proizvodi svedu na uslovne jedinice. Zatim ukupni indirektni troškovi podijele se zbirom uslovnih jedinica, te se dobije iznos indir. troškova po uslovnoj jedinici. Kada se iznos indir. troškova po uslovnoj jedinici pomnoži odgovarajućim koeficijentom za datu vrstu proizvoda dobije se iznos indir. troškova po jedinici te konkretne vrste proizvoda. Utvrđivanje pune cijene koštanja postupkom kalkulacije pomoću ek. brojeva izvodi se sabiranjem iznosa ovako utvrđenih indirektnih troškova po jedinici date vrste proizvoda i direktnih troškova po jedinici toga proizvoda koji se neposredno prenose na nosioce. Primjena: valjaonica lima - Srodni proizvodi sa zajedničkim troškovima - Indirektni troškovi se raspoređuju na gotove proizvode pomoću unaprijed utvrđenih odnosa -- tzv- koeficijena ekvivalencije. - Pomoću njih se utvrđuje indirektan trošak uslovnog proizvoda kao i pojedinačni indirektni troškovi. - Srodni proizvodi -- kalkul. pomoću ekvivalentnih brojeva **40. Kalkulacija kuplovanih proizvoda -- navesti iste elemente!** **Primjenjuje se uslovima izrade više vrsta proizvoda u jedinstvenom tehnološkom postupku kao organskih komponenti jedne sirovine. Javlja se problem kako odvojiti troškove proizvodnje osnovnog proizvoda odnosno utvrditi njegovu cijenu koštanja. Ovom metodom kalkulacije ukupni troškovi obračunavaju se u ukupnom iznosu, a zatim se od toga iznosa oduzmu procjenjene vrijednosti sporednih proizvoda te preostali iznos podjeli količinom osnovnog proizvoda. Primjena: prehrambena (proizvodnja šećera) i hemijska industrija** - Osnovni proizvod i sporedni proizvodi (nus proizvodi, kuplovani, vezani) - Kuplovani -- nastaju kao pratilac u proizvodnji osnovnog proizvoda (npr. šećer i melasa). - Računa se cijena koštanja samo osnovnog proizvoda. **41. Dodatna kalkulacija - navesti iste elemente!** - Primjenjuje se u uslovima eterogena proizvodnje, gdje se ne mogu svi troškovi utvrđivati neposredno po nosiocima, jer se javlja i indirektna komponenta u njihovoj strukturi. - Na iznos direktnih troškova dodaje se odgovarajući iznos indirektnih troškova, izračunat na bazi odnosa ukupnih direktnih i ukupnih indirektnih troškova. **42. Metoda direct costing -- navesti iste elemente!** **U savremenom poslovanju privrednih subjekata u najvećem broju industrijiski razvijenih zemalja često se primjenjuje metoda obračuna cijene koštanja po direktnim troškovima pod nazivom direct costing. Polazi od okolnosti da se proizvodi realizuju po tržišnim cijenama koji se formiraju na osnovu odnosa između ponude i potražnje.Indirektni troškovi koji se odnose na više proizvoda utvrđuju se ukupnom iznosu i ne raspoređuju se po vrstama i jedinicama proizvoda. Direktni troškovi koji nastaju neposredno u funkciji pojave svake nove jedinice proizvoda utvrđuju se neposredno po nosiocima.** - Jedina metoda kod koje se utvrđuje poslovni rezultat a ne cijena koštanja. - Ukupni indirektni troškovi se utvrđuju u ukupnom iznosu i ne raspoređuju po proizvodima. Utvrđuje se razlika ukupnih prihoda i ukupnih direktnih troškova, i ona služi za pokriće indirektnih troškova. **43. Razlika između metode direct costing i ostalih metoda?** „Direct costing" je jedina metoda kod koje se utvrđuje poslovni rezultat a ne cijena koštanja. **44. Suština kombinovanja kalkulativnih metoda?** U praksi poslovanja preduzeća, pri obračunu cijene koštanja proizvoda ili usluga, rijetko se sreće primjena samo jedne od metoda kalkulacije. S obzirom na složenost procesa poslovanja u savremenim privrednim subjektima, širok asortiman proizvoda, primjenu više tehnoloških postupaka i sl., nužno je i obračun troškova po nosiocima usavršavati. Zato se, često, kombinuje više metoda kalkulacije za utvrđivanje cijene koštanja pojedinih proizvoda, usluga ili drugih učinaka. **45. Definisanje proizvoda i njegove karakteristike?** Proizvod je rezultat ljudskog rada, koji na osnovu svojih svojstava može zadovoljiti neku ljudsku potrebu. Proizvod su u tom smislu i izvršene usluge proizvođača pojedinca ili proizvođača kolektiva drugim pojedincima i kolektivima. U robno-novčanim uslovima proizvod dobija karakter robe, a to znači da ima upotrebnu vrijednost i vrijednost i da je namijenjen drugima, a ne njegovom proizvođaču. Karakteristike proizvoda. Supstancu dobijenog proizvoda u najvećoj mjeri čini supstanca osnovnog materijala koji se u njega ugrađuje. Zato je količina materijala izrade, odnosno osnovnog materijala koja se troši u proizvodnji određenog proizvoda zavisiti od oblika, dimenzije, kvaliteta i ostalih karakteristika toga proizvoda. Pri tome, proizvodi višeg kvaliteta zahtevaju, pored ostalog, viši kvalitet osnovnog materijala. Slično tome, veće dimenzije gotovog proizvoda podrazumevaju i veći utrošak osnovnog materijala za njegovo dobijanje. **46. Načini izražavanja proizvoda?** **Proizvod se kvantitativno izražava odnosno mjeri fizičkim jedinicama. Takav način izražavanja proizvoda kao rezultata proizvodnje je najadekvatniji jer se radi o upotrebnom kvalitetu određenog materijalnog dobra kojim se mogu podmiriti pojedine finalne ili reprodukcione potrebe. Kao rezultat proizvodnje može se izražavati fizičkim jedinicama mjere samo kada se radi o homogenom asortimanu. Kada se proizvodi širi asortiman odnosno više vrta proizvoda javlja se metodološki problem izražavanja njegovog rezultata fizičkim jedinicama mjere kao jedinstvene veličine** - Fizička jedinica mjere kao izraz proizvoda - Tržišna cijena kao izraz proizvoda - Cijena koštanja kao izraz proizvoda - Proizvod izražen objektivno potrebnim radom **47. Ukupni prihod i faktori ukupnog prihoda?** Ukupni prihod je funkcija tržišta u okviru dejstva tržišnih faktora na prodajne cijene po kojima se proizvodnja realizuje i na osnovu kojih se formira ukupan prihod. Isto tako, apsorpciona moć tržišta, kao i odnos konkurencije, uslovljavaju ukupni prihod datog preduzeća. Faktori ukupnog prihoda koji djeluju na njegovu veličinu i dinamiku su mnogobrojni, ali ih, s obzirom na to kako djeluju na materijalno-organizacioni sistem, možemo grupisati na interne i eksterne. Interni faktori su, na primer, struktura i veličina sredstava, struktura i veličina kolektiva, specijalizacija i kooperacija u proizvodnji, organizacija rada i sl. Eksterni su, na primjer, prirodni faktori, faktori privrednog sistema, faktori tržišta i sl. Svaki od tih faktora različito utiče na pojedine elemente ukupnog prihoda. Tako, na realizovanu vrijednost proizvodnje oni utiču putem obima proizvodnje i putem cijene po jedinici realizovanog proizvoda. **48. Definicija prihoda, rashoda, dobiti i gubitka?** Preduzeće ostvaruje **prihod** obavljajući djelatnost radi koje je osnovano. Prihodi preduzeća dijele se na redovne prihode i neposredne prihode. **Rashodi su** posljedica obavljanja djelatnosti preduzeća. Ukupni rashodi u preduzeću mogu se klasifikovati na redovne rashode i neposredne rashode. **Dobitak** (**dobit**) predstavlja dio novostvorene vrijednosti - koji ostaje preduzeću nakon podmirivanja radničkih zarada za izvršeni rad kao izraza utrošene radne snage, koja je, sa ovog aspekta, samo treći element reprodukcije. Na taj način posmatrano, dobitak predstavlja preduzetnički efekat ulaganja vrijednosti u proces reprodukcije. **Gubitak** predstavlja negativni rezultat poslovanja. Kada preduzeće iz zbira ostvarenih prihoda ne mo\`e nadoknaditi rashode, jer su rashodi veći od prihoda, tada je rezultat poslovanja negativan i naziva se gubitak. **49. Redovni i neposredni prihodi, redovni i neposredni rashodi -- definicija i primjeri za navedene kategorije?** **Redovni prihod** proizvodno preduzeće ostvaruje vršeći redovno svoju djelatnost tj. proizvodnju i prodaju gotovih proizvoda. Gotovi proizvodi namijenjeni su tržištu i oni se prodaju po prodajnim (tržišnim) cijenama bilo na domaćem ili inostranom tržištu. **Neposredni prihodi** predstavljaju neuobičajene stavke koje utiču na povećanje poslovnog rezultata. Oni nisu u neposrednoj vezi sa proizvodnjom i prodajom proizvoda. Oni nastaju povremeno, neplanirano. U neposredne prihode spadaju: prihodi od dotacija, subvencije, regresi i kompenzacije, razne vrste viškova zaliha materijala, proizvoda, viškovi novca i vrijednosnih papira, prihodi od penala, kazni, odustanica, nagrada, zateznih kamata, naplaćenih otpisanih potraživanja, pozitivni efekti revalorizacije i ostali neposredni prhodi. **Redovni rashodi** su oni rashodi koji su nastali poslovanjem preduzeća tj. radi proizvodnje gotovih proizvoda. Visina redovnih rashoda zavisi od količine i cijene utrošenih elemenata reprodukcije. Zato je neophodno u cilju ekonomičnog poslovanja postići optimalnu kombinaciju elemenata, što podrazumijeva i moguću zamjenu elemenata u procesu reprodukcije kako bi rashodi bili što manji. **Redovni rashodi obuhvataju:** troškove prodatih proizvoda, vremenske troškove (amortizacija, indirektni -- opšti vremenski troškovi), troškove prodatih roba, materijala i stalnih sredstava, troškove finansiranja, tj. kamate, negativne kursne razlike i sl. **Neposredni rashodi** nisu u neposrednoj vezi sa proizvodnjom i prodajom gotovih proizvoda. Oni nisu značajni za odvijanje procesa reprodukcije, ali se moraju nadoknaditi. Ne pojavljuju se često i ne potiču od događaja iz redovnog poslovanja. **U neposredne rashode** spadaju: utvrđeni manjkovi na zalihama, plaćene kazne, penali i razne štete, plaćene dangube, otpisi nekurentnih zaliha, negativni efekti revalorizacije, nenaplativa potraživanja, neotpisana vrijednost i drugi rashodi otuđenih i rashodovanih stalnih sredstava i sl. **50. Objasnite razliku između prihoda i profita (dobiti)!** Prihodi predstavljaju „bruto" dotok sredstava u preduzeće, koji nije umanjen za troškove koje je prouzrokovao (rashode), dok dobit se odnosi na poslovni rezultat koji je rezultirao situacijom u kojoj su prihodi veći od rashoda. **51. Bruto i neto dobit, način raspodjele neto dobiti?** Dobit može biti: bruto dobit i neto dobit. Prema našim važećim propisima iz dobiti preduzeća prvo se nadoknađuje porez i doprinosi. Porezi su dio dobitka preduzeća koji uzima država za pokriće svojih rashoda. Prema tome, **bruto** dobitak, predstavlja ostvareni dobitak prije oporezivanja. Bruto dobitak je prava veličina za upoređivanje uspješnosti poslovanja izmedu preduzeća. **Neto** dobit ili čista dobit je najznačajniji neto rezultat nakon oporezivanja. Neto dobit, kao čisti finansijski rezultat preduzeća, **raspoređuje** se prema zakonskim i internim odlukama na: dio po osnovu rada (plate zaposlenih radnika), dio po osnovu kapitala, neraspoređeni dobitak. Osnovni princip raspodjele treba da bude uravnoteženje interesa doničara, menadžera i preduzeća. **52. Pokriće gubitka?** Za pokriće gubitka koriste se različita sredstva, kao: sredstva rezervi, neraspoređeni dobitak, vlastiti kapital. **53. Osnovni i parcijalni principi reprodukcije?** Osnovni ekonomski princip reprodukcije glasi: ostvariti maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja. Izvedeni (parcijalni) principi su: princip produktivnosti, princip ekonomičnosti i princip rentabilnosti. Princip **produktivnosti** glasi: ostvariti određeni fizički proizvod s minimalnim utrošcima radne snage. Princip **ekonomičnosti** glasi: ostvariti određenu cijenu proizvodnje uz minimalne troškove elemenata. Princip **rentabilnosti** glasi: ostvariti maksimalni profit kao preduzetnički rezultat, uz minimalno angažovanje sredstava u reprodukciji. **54. Produktivnost -- definicija, metode za računanje produktivnosti, faktori produktivnosti, sprovođenje** **principa produktivnosti?** **PRODUKTIVNOST** - Produktivnost rada je ekonomski princip prema kome treba ostvariti određenu proizvodnju s minimalnim utrošcima radne snage. Proizvodnja, tj.brojnik, može se izraziti: 1\) fizičkim jedinicama mjere, 2\) tržišnom cijenom proizvoda, 3\) cijenom koštanja i 4\) društveno potrebnim radom. Najčešće metode koje se upotrebljavju za mjerenje produktivnosti rada su: **a) naturalni metoda**, kod homogene proizvodnje: rudnicima,željezarama, nekada u poljoprivredi. **b) naturalno-uslovni metod,** primjenjuju preduzeća koja proizvode srodne proizvode. - **Prednosti** su što se proizvodnja izražava u prirodnom obliku i mogu se mjeriti svi nivoi u preduzećima. - **Nedostaci su**:promjena radnog vremena utiče da se koeficijent ekvivalencije mijenja,ne može se primijeniti ako imamo kooperante i kada postoji nedovršena proizvodnja. **c) radni metod***,* ovdje se proizvodnja iskazuje u norma satima. - **Prednost** ove metode je u tome što se mogu mjeriti potpuno heterogeni proizvodi. - **Nedostaci** su: uzima se samo rad direktnih radnika, svako preduzeće ima svoje norme pa se ne može komparirati produktivnost. **Faktori produktivnosti** 1\) objektivni faktori i 2\) subjektivni faktori. **U objektivne faktore spadaju: tehnički, društveni i prirodni faktori. Najznačajniji tehnički faktori produktivnosti su:** 1\) karakteristike proizvoda, 2\) karakteristike tehnološkog procesa, 3\) karakteristike sredstava za rad, 4\) karakteristike materijala, 5\) radna sredina, 6\) vid i nivo organizacije rada i dr. Među društvene faktore ubrajamo: proizvodne odnose, privredne prilike, tržište, razvijenost saobraćaja, običaji i navike stanovništva i sl. **Najvažniji subjektivni faktori su:** - kvalifikovanost radnika, - intenzivnost rada, - razne organizacione mjere - izbor i odlučivanje o nizu tehničkih uslova proizvodnje i slično. **Sprovođenje principa produktivnosti** - Ovdje se misli na poduzimanje različitih mjera da se poveća produktivnost. To su organizacione mjere, mjere tehničke racionalizacije, mjere društvenog karaktera. - Među organizacione mjere ubrajamo: bolje korištenje kapaciteta, podizanje kvalifikacione strukture kolektiva, povećanje intenzivnosti rada, razne mjere organizacije rada. - Tehničke racionalizacije i rekonstrukcije podižu produktivnost rada preko 50%, dovode do izmjene troškova, sume angažovanih sredstava, promjene ritma proizvodnje i dr. - Produktivnost je ekonomski princip -- zahtjev da se ostvari određena proizvodnja uz minimalan utrošak radne snage. - Ind P = Pn/Po x 100 Mjerenje produktivnosti: 1. Fizičkim jedinicama mjere ( naturalni metod, naturalno-uslovni metod i radni metod) 2. Tržišnom cijenom proizvoda 3. Cijenom koštanja 4. Društveno potrebnim radom **55. Zašto (ne) možemo primijeniti metode za mjerenje produktivnosti fizičkim jedinicama mjere kada imamo više od jednog proizvoda (heterogena proizvodnja)?** Zbog heterogenosti proizvodnje i nejednakosti samih rezultata proizvodnje ukoliko se izražavaju fizičkim jedinicama mjere (npr. litar i kilogram) nemoguće je primijeniti metode za mjerenje produktivnosti fizičkim jedinicama mjere, a da dobijemo jedinstven rezultat, što nam je i cilj. **56. Ekonomičnost -- definicija, metode za računanje ekonomičnosti -- naturalni i vrijednosni izraz ekonomičnosti, mjerenje ekonomičnosti, sprovođenje principa ekonomičnosti, koeficijent ekonomičnosti?** **Ekonomičnost je ekonomski princip koji se ispoljava u težnji da se ostvari određena vrijednost uz minimalno trošenje sva tri elementa reprodukcije (predmeta rada,sredstava za rad i rada).** **Naturalno izražavanje - ako se pojmu ekonomičnosti priđe sa stanovništva fizičkog trošenja elemenata proizvodnje tj ako se ona shvati kao zahtjev da se određena proizvodnja ostvari sa što manjim utrošcima elemenata proizvodnje materijala, sred za rad i radne snage ekonomičnost će biti:** **E=Q / M+I+L** **Vrijednosno izražavanje - ako se utrošci sredstava za proizvodnju izmnože cijenama tih sredstava po jedinici a utrošci radne snage odgovarajućim zaradama po jedinici rada i zbir ovih financijiskih iznosa stavi u odnos prema količini proizvoda koja je rezultat toga trošenja dobiće se cjenovni izraz ekonom:** **E=Q / MCm + ICi + LCl** **Mjerenje ekonomičnosti - proizvod u izrazu ekonomičnosti iskazan je njegovom vrijednošću. Međutim proizvodi se na tržištu normalno ne razmjenjuju po njihovoj vrijednosti već po njihovim cijenama koje odstupaju naviše ili naniže od vrijednosti. Usljed toga proizvođač ne zna vrijednost svoga proizvoda.** **Sprovođenje principa ekonomičnosti podrazumijeva preduzimanje mjera u vezi sa utrošcima elemenata proizvodnje kako bi se smanjila ili eliminisala odstupanja između stvarnih i potrebnih utrošaka.** **57. Koeficijent ekonomičnost - tumačenje. Ukoliko se povećaju/ smanje prihodi i/ ili troškovi, kakav će to uticaj imati na koeficijent ekonomičnosti?** **Koeficijent ekonomičnosti može biti:** **1. Veći od jedan (K\>1), znači da je poslovanje ekonomično. Veći koeficijent znači veću ekonomičnost elemenata reprodukcije;** **2. Manji od jedan (K\ 1. U uslovima homogenog proizvodnog programa primjenjiv je radni metod za mjerenje produktivnosti netačno 2. Podjela troškova na troškove fiksne i varijabilne zasniva se na sljedećem kriteriju: klasifikacija troškova prema uslovljenosti proizvodnjom i njenom pripremom 3. Koeficijent reagibilnosti proporcionalno varijabilnih troškova je 1 4. U knjizi dr Mire \... prihodi se dijele na: posrednje i neposredne 5. Kombinovani sistem obračuna amortizacije predtsavlja kombinaciju: vremenskog i funkcionalnos sistema pri čemu se uzimaju u obzir veće vrijed amortizacije 6. Zaokružite tačnu formulu za računanje koef obrta: Ko = P/S 7. U slučaju da preduzeće proizvodi samo jedan proizvod, tada je za računanje cijene koštanja najlakše primjeniti sljedeću kalkulaciju: divizionu kalkulaciju 8. Optimalne zalihe materijala i optimalni broj nabavki materijala se računaju na bazi prosječnih zaliha? tačno 9. Stalna sredstva prenose svoju vrijdnost na gotove proizvode: postepeno 10. Trajanje obrta predstavlja vrijeme za koje se izvši veći broj obrta? netačno 11. Zaokružite stalna sredstva koja se ne amortizuju: šume umjetnički premeti 12. Kod degresivne amortizacije godišnji iznos amortizacije: opadaju iz godine u godinu 13. Kako se imenuju faktori produktivnosti koji su vezani za proizvođača (radna snaga) i organizacione napore u preduzeću: subjektivni 14. Degresivno varijabilni troškovi ukupni su oni troškovi koju opadaju sa promjenom obima proizvodnje: netačno 15. Obrazac A1\A1\>A3 najbolke opisuje godišnje iznose amortizacije koji se dobiju koristeći: degresivni metod 16. U uslovima homogenog proizvodnog programa primjenjiv je radni metod za mjerenje produktivnosti: netačno 17. Za pokriće gubitka koriste se različita sredtsva kao što su: sve tri stvari zaokruzit 18. Obrazac A1\