Unit 5 Peta Dlm Dialektologi PDF

PBL 1033 DIALEKTOLOGI UNIT 5: PETA DALAM DIALEKTOLOGI 1  OBJEKTIF PEMBELAJARAN  Unit ini akan memfokus kepada; 1. Dialek dalam dialektologi 2. Pemetaan bahasa 3. Pemetaan data 4. Pemetaan bahasa nasional 2  HASIL PEM...

PBL 1033 DIALEKTOLOGI UNIT 5: PETA DALAM DIALEKTOLOGI 1  OBJEKTIF PEMBELAJARAN  Unit ini akan memfokus kepada; 1. Dialek dalam dialektologi 2. Pemetaan bahasa 3. Pemetaan data 4. Pemetaan bahasa nasional 2  HASIL PEMBELAJARAN  Pada akhir unit ini pelajar berupaya: 1. Mengetahui tentang dialek dalam dialektologi. 2. Memahami pemetaan bahasa, pemetaan data dan pemetaan bahasa nasional. 3  DIALEK DALAM DIALEKTOLOGI  Dialek daerah (regional dialect, local dialect dan geographical dialect) ialah dialek yang dituturkan oleh kumpulan manusia dalam satu-satu kawasan geografi. Con. D. Kelantan, kerana dialek tersebut dalam daerah Kelantan, D. Lenga, kerana dialek tersebut terdapat dalam kawasan Lenga, Johor.  Dialek seketika dikenali sebagai temporal dialect. Dialek seketika dilihat dari sudut zaman, iaitu penggunaan dialek mengikut perkembangan zaman seperti bahasa Melayu kuno, bahasa Melayu klasik, bahasa Melayu zaman Pramoden, dan bahasa Melayu zaman moden. Antara satu zaman dengan satu zaman yang lain terdapat perbezaan-perbezaan. 4  DIALEK DALAM DIALEKTOLOGI  Dialek-dialek Melayu terbahagi kepada beberapa dialek iaitu; Kawasan Jenis Dialek Melayu Semenanjung Malaysia Dialek Petani, Kedah dan dialek utara, (17 dialek) Kelantan, Pulai Condong, Hulu Terengganu, Terengganu Pantai, Tioman, Pahang, Sungai Perak, Sayung, Perak Tengah, Selangor, Negeri Sembilan, Melaka, Lenga, Johor, dan Singapura. Sumatera Dialek Melayu di Temiang, Langkat, Deli, Serdang, Asahan, Siak, Kuantan, Riau, Jambi, Palembang, Bengkulu, Bangka dan Belitung. 5  DIALEK DALAM DIALEKTOLOGI Kawasan Jenis Dialek Melayu Riau Dialek Riau terbahagi kepada dua subdialek besar iaitu Dialek Riau Daratan dan Dialek Riau Kepulauan. Dialek Riau Daratan 18 subdialek Dialek Riau Kepulauan 13 subdialek Kalimantan Dialek Melayu Sarawak, Sambas, Pontianak, Ketapang, Kota Waringin, Banjar, Pasir, Kutai, Berau, Bukit, Brunei, Sintang, Sanggau dan Sabah. Luar daerah induk Bahasa Melayu Jakarta, Bali, Larantuka, bahasa Melayu Kupang, Ambon, Banda, Ternate, Manado, Makassar, Campa, Thailand Tengah, Myanmar Selatan, Sri Lanka, dan Afrika Selatan. 6  PERBEZAAN/KELAINAN DIALEK Perbezaan Contoh Fonologi Makan – make (Kelantan) Morfologi Habiskan – peghabih (Kedah) Sintaksis Sudah melabur – melabur doh (Kelantan) Kosa Kata Tidur – lena (Kedah) Semantik Selalu – selalu bererti terus (Kelantan) Ungkapan Ke sana ke mari – pi mai pi mai (Kedah) Walaupun terdapat perbezaan tetapi perbezaannya tidaklah menyeluruh. Perbezaan yang menonjol ialah dari segi fonologi dan kosa kata. Perbezaan lain adalah kurang. 7  TEORI-TEORI TENTANG DIALEK DAN PERBEZAAN DIALEK  Haliday mengutarakan teori tentang perbezaan dialek dari segi area-defined, iaitu dialek yang wujud dari segi perbezaan daerah. Satu lagi ialah socially defined, iaitu perbezaan dialek yang disebabkan oleh tatatingkat masyarakat. Haliday membahagikan dialek kepada dialek daerah dan dialek sosial.  Ahli dialektologi Jerman mengemukakan teori pola-pola bertanda (marked pattern). Maksudnya ialah setiap dialek mempunyai ciri-ciri bunyi tersendiri atau yang lainnya yang khas sebagai tanda perbezaannya dengan dialek-dialek lain. 8  TEORI-TEORI TENTANG DIALEK DAN PERBEZAAN DIALEK  Edward Sapir mengemukakan teori hanyut (drift theory). Dalam teori ini dikatakan bahasa akan terus berkembang selagi masyarakat penggunanya bertambah. Ia akan terus meresap ke dalam bahasa lain atau dialek lain. Contohnya ialah bahasa Cina yang berasal dari utara (Beijing) kemudian ia berkembang luas ke selatan, utara, barat dan timur. Penuturnya semakin bertambah, setelah begitu lama ‘menghanyut’ akhirnya lahirlah lapan dialek China seperti yang wujud pada masa ini. 9  TEORI-TEORI TENTANG DIALEK DAN PERBEZAAN DIALEK  Leonard Bloomfield pula mengemukakan teori tentang dialek berdasarkan perbezaan daerah (locality). Sesuatu bahasa berbeza disebabkan oleh daerah yang berbeza. Hal ini berlaku kerana pengalaman dan pengetahuan yang berbeza, dan dengan itu mereka menamakan sesuatu benda berdasarkan lokaliti dan situasi kawasan tersebut.  Teori gelombang (wave theory). Teori ini mengatakan bahawa bentuk-bentuk bahasa berasal dari satu jenis dialek atau bahasa dan selepas itu mengembang dan menyebar luas ke kawasan yang lebih besar menjadi bahasa atau dialek yang ada kaitan dengan induknya yang asal. 10  FAKTOR-FAKTOR KEWUJUDAN DIALEK  Terpisah dari segi tempat  Dialek terpisah oleh keadaan muka bumi seperti banjaran gunung, sungai besar, atau yang terpencil di sebuah pulau. Contoh D. Kedah berbeza dengan D. Kelantan kerana terpisah oleh Banjaran Gunung Titiwangsa.  Terpisah dari segi zaman  Dialek terpisah oleh zaman iaitu semakin lama terpisah semakin banyak perbezaan. Contoh bahasa Melayu Sri Lanka yang telah terpisah 200 tahun berbeza dengan bahasa Melayu Malaysia. Bahasa Melayu Afrika Selatan lebih banyak lagi bezanya 11 kerana telah terpisah lebih daripada 300 tahun.  FAKTOR-FAKTOR KEWUJUDAN DIALEK  Pengalaman yang berlainan  Pengalaman-pengalaman dialek yang berlainan akan menghasilkan dialek yang berlainan atau sekurang- kurangnya kata-kata yang digunakan berbeza. Contoh di pantai timur ada musim tengkujuh sedangkan di pantai barat tiada. Dengan itu di pantai timur ada perkataan ‘tengkujuh’ tetapi tidak ada di pantai barat. Contoh lain kata ‘menetak’ di Melaka (Sg. Rambai) ungkapan ‘pergi menetak’ bermaksud pergi menetak daun rumbia untuk dibuat atap. Tetapi di Kedah ungkapan ‘pergi menetak’ bermaksud ialah menetak ikan dengan menggunakan parang panjang di sawah terutamanya pada waktu 12 malam.  FAKTOR-FAKTOR KEWUJUDAN DIALEK  Pengaruh luar yang berlainan  Bahasa Melayu di Malaysia dengan bahasa Indonesia asalnya daripada induk bahasa yang sama, iaitu bahasa Melayu Johor-Riau. Tetapi apabila bahasa ini terpisah – Johor dipengaruhi oleh bahasa Inggeris sedangkan Riau dipengaruhi oleh Belanda dan bahasa-bahasa daerah yang lain, maka timbul bahasa-bahasa yang berbeza, iaitu berbeza dari segi sebutan, kosa kata, semantik dan lain-lain. 13  KAWASAN DIALEK  Dialek-dialek mempunyai beberapa kawasan dan setiap kawasan berbeza sifat dan peranannya. Kawasan-kawasan tersebut ialah; a. Kawasan Pusat (Focal Area) Kawasan pusat bersifat rencam kerana menjadi pusat kebudayaan dan perubahan. Bagi bahasa Melayu Kuala Lumpur yang terletak di kawasan pusat yang wujud pelbagai institusi seperti DBP, universiti-universiti, jabatan kerajaan dan kementerian. Di sini bahasa Melayu disebarkan ke seluruh negara, inilah peranan kawasan pusat. Di setiap negeri mempunyai kawasan pusat contoh Alor Setar (Kedah), Kota Bharu (Kelantan), Johor Bahru (Johor) dan Kuching (Sarawak). 14  KAWASAN DIALEK b. Kawasan Peralihan (Transitional Area) Kawasan peralihan terletak di antara dua kawasan dialek seperti di antara dialek Perak, dan dialek Utara (Kedah), dialek Kelantan dengan Terengganu atau Johor dengan Negeri Sembilan. Dalam kawasan peralihan ini akan didapati kedua-dua unsur dialek bercampur aduk antara satu sama lain. Garis isoglos tidak hanya satu melainkan kadang-kadang dalam bentuk berkas isoglos (bundles of isogloss). Contoh: Dialek Perak (Utara) – /ayaq/, /pasiaq/ mengikut unsur dialek utara (Kedah). 15  KAWASAN DIALEK c. Kawasan Tinggalan (Relic Area) Kawasan yang terletak jauh dari kawasan pusat dan tiada sebarang pembaharuan tetapi sebaliknya wujud penentangan. Di kawasan ini masyarakat masih mengekal ciri-ciri lama atau tradisional. Contoh daerah Patani, Thailand orang Melayunya masih menggunakan perkataan ‘tengala’ (daripada perkataan tenggala). Pada hal di tempat-tempat lain telah bertukar kepada bajak. Begitu juga bagi sesetengah kawasan di Kelantan masih menggunakan perkataan seperti iktisad, siasah dan pitih (daripada pitis), sedangkan di KL sudah lama menggunakan perkataan ekonomi, politik dan wang atau duit. Hal ini bermakna daerah Patani dan 16 sekitarnya termasuk ke dalam kawasan tinggalan.  KAWASAN DIALEK d. Kawasan Pinggiran (Marginal Area, Lateral Area) Kawasan ini terletak di kawasan yang sangat jauh dari pusat. Bahkan ia jauh terpencil. Masyarakatnya menggunakan kata-kata yang jauh lebih tua daripada kawasan tinggalan. Mungkin pada masa dahulu ada kerajaan Melayu di sana atau pernah menggunakan bahasa Melayu secara meluas. Contoh di Thailand Tengah, Champa, Ternate, Sri Lanka dan Afrika Selatan. 17 PETA BAHASA DI MALAYSIA - BRUNEI 18 PETA BAHASA DI SEMENANJUNG 19 PETA BAHASA DI SARAWAK & BRUNEI 20 PETA BAHASA DI SABAH 21 PETA BAHASA INDONESIA 22 PETA BAHASA DI KALIMANTAN 23 PETA BAHASA DI SUMATERA 24 PETA BAHASA DI PAPUA/IRIAN 25 PETA BAHASA SULAWESI 26 PETA BAHASA JAWA & BALI 27 PETA BAHASA THAILAND SELATAN 28  PEMETAAN DIALEK/BAHASA  Kajian Nor Hashimah Jalaluddin et. al (2017), penyebaran dialek Melayu di langkawi – analisis geolinguistik.  Kajian Nor Hashimah Jalaluddin (2016), variasi kata ganti nama dialek di pesisir sungai perak: analisis geographical information system (GIS).  Kajian Nor Hashimah Jalaluddin (2015), penyebaran dialek Patani di Perak – analisis geolinguistik.  Rujuk – bahan bacaan tambahan. 29  GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Perkembangan teknologi telah mengubah corak penyelidikan dialek, kini ramai sarjana luar dan tempatan giat menjalankan kajian dialek berbantukan Geographic Information System (GIS) yang dikenali dengan kajian geolinguistik.  Kajian geolinguistik ini telah dilakukan olehTeerarojanarat dan Tingsabadh (2011) dan Onishi (2010). Teerarojanarat dan Tingsabadh (2011) telah meneliti varian leksikal dialek Thai. Penelitian dialek tersebut telah diaplikasikan dengan menerapkan teknologi GIS yang berjaya membentuk isoglos dialek kawasan berdasarkan kaedah overlay.  Onishi (2010) juga telah membentuk isoglos berdasarkan varian populasi dialek yang disimbolkan di dalam peta dengan bantuan sistem maklumat geografi ini melalui teknik choropleth. Sumber: Nor Hashimah Jalaluddin et al. (2017) GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Pengkaji tempatan juga tidak ketinggalan meneroka teknologi GIS ke dalam bidang kajian linguistik. Nor Hashimah Jalaluddin et al. (2013; 2016), Nor Hashimah Jalaluddin (2015), mula mengkaji varian leksikal dialek di Perak mengikut persempadanan daerah dan telah menghasilkan satu peta taburan kata ganti nama (KGN) bagi kawasan Perak Utara, pesisir Sungai Perak dan juga penyebaran dialek Melayu Patani di Perak Utara.  Kesahihan GIS dalam memetakan taburan dialek dengan tepat memungkinkan pemetaan isoglos dialek-dialek Melayu seluruh Malaysia pada masa hadapan. 31 Sumber: Nor Hashimah Jalaluddin et al. (2017) GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Kajian geolinguistik menggabungkan kajian leksikal dan bunyi dan pada masa yang sama telah mengintegrasikan maklumat non-linguistik seperti ruang (spatial), sejarah, migrasi dan persempadanan (lihat makalah).  Ini telah memberikan huraian yang jitu mengenai penyebaran sesuatu dialek. Satu keistimewaan geolinguistik ialah membantu menghasilkan isoglos pada peta dialek. Sumber: Nor Hashimah Jalaluddin et al. (2017) 32 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Penghasilan peta ini sangat tepat berdasarkan titik kampung yang dipilih. Malah penentuan persempadanan isoglos akan dicorakkan oleh data lapangan yang dikutip. Pelbagai varian yang ditemui akan dicatat. Ekoran itu, menjadikan kajian ini sangat sistematik dan saintifik.  Teknik chloropleth akan menunjukkan dengan tepat di titik kampung manakah varian dialek itu ditemui. Maklumat ini sangat jelas dan menarik untuk dihuraikan. Teknik chloropleth telah digunakan seperti dalam peta 3 dan peta 4 dalam menghuraikan penyebaran dialek di Langkawi (rujuk bahan bacaan tambahan). Sumber: Nor Hashimah Jalaluddin et al. (2017) 33 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Geographic Information Systems (GIS) is a computer-based tool that analyzes, stores, manipulates and visualizes geographic information, usually in a map.  Sistem Maklumat Geografi (GIS) ialah alat berasaskan komputer yang menganalisis, menyimpan, memanipulasi dan menggambarkan maklumat geografi, biasanya dalam peta.  Fungsi GIS ialah: (a) mencipta data geografi (b) mengurus data geografi (c) menganalisis (d) memaparkan data tersebut di atas peta. 34 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Kelazimannya kita akan mengalami kesukaran untuk memvisualisasikan atau menggambarkan kedudukan latitud, logitud dan koordinat daripada jadual seperti berikut: 35 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Tetapi apabila kita menambah kedudukan ini pada peta, ia seperti ‘keajaiban’ kepada pembaca.  Kedudukan Latitud dan Logitud dalam peta. 36 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  Garis latitud dari timur-barat dan selari dengan satu sama lain.  Garis longitud dari utara-selatan. Garis ini bertumpu di kutub.  Koordinat latitud dan longitud penting dalam pemetaan sesuatu bahasa dan dialek. 37 GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS)  GIS merupakan alat pengkomputeran yang terkini dan penting dalam pemetaan sesuatu bahasa atau dialek.  Oleh itu, teknologi terkini berbantukan GIS sangat berkesan dan memudahkan sesuatu pemetaan dilakukan.  GIS ini boleh didapati secara percuma dalam laman sesawang atas talian.  Contoh:  13 Free GIS Software Options: Map the World in Open Source - GIS... 38  https://gisgeography.com/free-gis-software/ KESIMPULAN  Kajian tentang dialek dalam bidang dialektologi mempunyai pelbagai teori dan faktor-faktor kewujudan dialek.  Dialek dapat dibahagikan kepada pecahan kawasan yang menaunginya dan kawasan ini dipisahkan oleh isoglos tertentu.  Bidang dialektologi amat menitikberatkan tentang pemahaman berkaitan dengan pemetaan data bahasa khususnya dialek.  Bidang dialektologi telah mengalami perkembangan terkini dengan kewujudan 39 GIS.  RUJUKAN  Amat Juhari Moain. (2007). Sosiolinguistik. Selangor: Universiti Putra Malaysia.  Asmah Hj. Omar. (1988). Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.  Chambers, J. K. & Trudgill, P. (1999). Dialektologi. Terj. Annuar Ayub. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.  Farid M. Onn & Ajid Che Kob. (1993). Simposium Dialek : Penyelidikan dan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.  Nor Hashimah Jalaluddin. (2015). Penyebaran Dialek Patani di Perak: Analisis Geolinguistik. Jurnal Antarabangsa Dunia Melayu Jilid 8 (2), 310- 330.  Nor Hashimah Jalaluddin, Norlisafina Sanit, Zaharani Ahmad, Harishon Mohd. Radzi. (2016). Variasi Kata Ganti Nama Dialek di Pesisir Sungai Perak: Analisis Geographical Information System (GIS), GEMA Online® Journal of Language Studies 109 Volume 16(1), 109-123.  Nor Hashimah Jalaluddin. (2017). Penyebaran Dialek Melayu di Langkawi: Analisis Geolinguistik. GEMA Online® Journal of Language Studies Volume 17(4), 159-178.  Rohani Mohd Yusof, (2003). “Kuala Kangsar Sebagai Zon Transisi Dialek”, Jurnal Bahasa, Jilid 3 (3), 588-606. 40  SEKIAN TERIMA KASIH 41