وتار سەبارەت بە تەندروستی کۆمەڵگا PDF
Document Details
Uploaded by BeauteousWisdom8659
Northern Technical University
Tags
Summary
ئەم دۆکیومێنتێکە لەسەر تەندروستی کۆمەڵگا بە زمانی کوردی، کە باس لە پێکهاتەی تەندروستی، هۆکارەکانی نەخۆشی و خۆپاراستن لە نەخۆشی دەکات. باس لە قۆناغەکانی نەخۆشی و خۆپاراستن لە نەخۆشی دەکات.
Full Transcript
يهکهم وتار س ﻻيهنی پهتا و هۆکاری نهخۆشی م ژووی سروشتی نهخۆشييهکه بهسهر دوو قۆناغی بنهڕەتيدا دابهشکراوە يهکهم: پ ی دەوتر ت ماوەی پ ش نهخۆشی دروستکردن ،که لهم ماوەيهدا بهريهککهوتن و کارل ککردن له ن وان هۆکارە...
يهکهم وتار س ﻻيهنی پهتا و هۆکاری نهخۆشی م ژووی سروشتی نهخۆشييهکه بهسهر دوو قۆناغی بنهڕەتيدا دابهشکراوە يهکهم: پ ی دەوتر ت ماوەی پ ش نهخۆشی دروستکردن ،که لهم ماوەيهدا بهريهککهوتن و کارل ککردن له ن وان هۆکارە هۆکارەکان و ژينگه و خانهخو دا ڕوودەدات.س ﻻيهنی پهتازانيی ئهگهر کارل کهکه ئهر نی ب ت ،قۆناغی دووەم دەست پ دەکات س ﻻيهنی پهتازانيی :س ﻻيهنی پهتاناسی بريتييه له خانهخوێ ،که مرۆڤ يان ئاژە ه ،هۆکاری هۆکاری نهخۆشييه بايۆلۆژييهکان بريتييه له ميکرۆب ،ڤايرۆس ،يان مشهخۆر و ژينگه ،که هۆکار و بارودۆخه کهشوههواييهکانه که ههرکات ک گۆڕانکاريان بهسهردا هات ،ڕەنگه بب ته هۆی ئا ﻻوازبوونی بهرگری خانهخوێ يان زيادکردنی ه زی هۆکاری هۆکارەکه. دووەم :ئهمه قۆناغی نهخۆشخوازە و چهند قۆناغ ک لهخۆدەگر ت ،که به ڕ کوپ کی کرۆنۆلۆژی بهم ش وەيهی خوارەوەيه: -Oقۆناغی کهرەوزکردن ،که ت يدا کاردانهوەی نهخۆشيهکه بهب هيچ نيشانهيهکی کلينيکی ديار ڕوودەدات -Oقۆناغی نهخۆشی ،که ت يدا نيشانه جياوازەکانی نهخۆشييهکه دەردەکهون -Oقۆناغی چاکبوونهوە ،که ت يدا نيشانهکان دەست دەکهن به کهمبوونهوە )کلينيکی(.چاک بوونهوە(. بهگشتی دەرئهنجامی نهخۆشييهکه بريتييه له :يان چاکبوونهوەی تهواو ،يان نهخۆشی در ژخايهن ،کهمئهندامی ،يان مردن ئاستی خۆپاراستن له نهخۆشی ئهگهری دەست وەردانی پزيشکی و ڕ گاکانی خۆپاراستن له نهخۆشييهکه بهسهر س ئاستدا دابهشکراوە: خۆپاراستنی سهرەتايی ،واته گرتنهبهری ڕ وشو نی پ ويست بۆ ڕ گريکردن له ڕوودانی نهخۆشييهکه ،جا چ... -1ڕ وشو نی گشتی بۆ پ شخستنی و بهرزکردنهوەی تهندروستی ،وەک پهروەردەی تهندروستی ،خۆراکدانی دروست بۆ ههموو قۆناغهکانی گهشهکردنی ژيان ،گرنگيدان به گهشهکردنی کهسايهتی مرۆڤ ،دابينکردنی شو نی نيشتهج بوونی گونجاو و بارودۆخی کارکردنی قبو کراو ،و ئهنجامدانی پشکنينی ڕۆتينی خوليی. Bيان ڕ وشو نی خۆپار زی تايبهت وەک: Oکوتان دژی نهخۆشييهکی دياريکراو Oڕ وشو نی خۆپار زی له دژی مهترسييه پيشهييهکان Oڕ وشو نی خۆپار زی له ڕووداوەکان Oڕ وشو نی خۆپار زی له ههند ک هۆکاری ههستياری خۆپاراستنی :ﻻوەکی واته دەستنيشانکردنی پ شوەخته و چارەسهری کاريگهر بۆ ڕ گريکردن له ڕوودانی نهخۆشی کلينيک يان ئهگهر ئهمه نهکرا ،ڕ گريکردن له گهشهکردنی نهخۆشييهکه بۆ قۆناغه پ شکهوتووەکان و ڕ گريکردن له ئا ۆزييهکانی. ئهم ڕ کارانه بريتين له: -ئهنجامدانی پشکنينی پزيشکی گشتگير و زوو دەستنيشانکردنی نهخۆشييهکه. -ئهنجامدانی پشکنينی پزيشکی هه بژ ردراو بۆ دياريکردنی نهخۆشييه ئيند ميکهکان. -چارەسهری پ ويست بۆ وەستاندنی پرۆسهی نهخۆشييهکه و ڕ گريکردن له ئا ۆزييهکانی. نموونه دەرزی بهرگری گ ۆبۆلين بۆ ڕ گريکردن له ڕوودانی سور ژە له مندا ندا له يهکهم ڕۆژەکانی قۆناغی کهرەوزکردندا، يان بهکاره نانی چارەسهر به پهنسلين بۆ ماوەی دە ڕۆژ له ههوکردنی قوڕگهکانی ستر پتۆکۆک بۆ ڕ گريکردن له دووبارەبوونهوەی تای ڕۆماتيزم. خۆپاراستن له قۆناغی س يهم :به واتای چاکسازييه بۆ کهسانی خاوەن پ داويستی تايبهت و ئامانجی ﻓ رکردنی تاکهکهس چۆنيهتی ژيان لهگه يدا تووشبوونی ئهو و ﻓ رکردنی کۆمه گا چۆن باشترين سوود لهم تاکه وەربگر ت ،ڕ کارەکان ل رەدا تيشک دەخهنه سهر ئهنجامی نهخۆشييهکه به مهبهستی ڕ گريکردن له ناهاوسهنگی له کۆمه گادا ،وەک... -دابينکردنی ئامرازەکانی ڕاه نانهوە و چاکسازی بۆ نهخۆشخانه و کۆمه گا -پهروەردەی تهندروستی گونجاو سهبارەت به ش وازەکانی چاکسازی -دابينکردنی شو نی تايبهت بۆ چارەسهری چاکسازيت بينی ت بينی له قۆناغی يهکهمی پ ش نهخۆشی دروستکردندا ،ئاستی خۆپاراستن سهرەتاييه له قۆناغی دووەمی نهخۆشخوازيدا ،ئاستی خۆپاراستن له پلهی دووەم و س يهمدايه يهکهم :بريکارەکانی نهخۆشييهکه ،که پۆل ن دەکر ن بۆ: أ -هۆکاری دەرەکی -1هۆکارە پ کهاته سروشتيهکان که کاريگهری زيانبهخشيان لهسهر تهندروستی و سهﻻمهتی -ههيه هۆکارە بايۆلۆژييهکان :وردە زيندەوەران ،ڕووەکی زيانبهخش و ئاژە ه زيانبهخشهکانی جهستهيی -ماددە کيمياييهکان :ماددە کيمياييه سروشتييهکان -هۆکارەکانی کهشوههوا :گهرما -سهرما -هۆکارەکانی تيشکدانهوە :تيشکی سروشتی له بهرگهههوا يان خاکهوە 2-هۆکاری دەرئهنجامی کردەوەی مرۆڤ لهناو ژينگه و خراپ گونجاندن: ئهمانه هۆکارگهل کن که له ئهنجامی کاری مرۆيی له بواری پ شکهوتن بهب مهبهست دروست دەبن ،وەک: -تيشکی ئايۆنيزە و نائايۆنيز و ئهو زيانه بۆماوەييانهی که دەيگهيهنن -ماددە کيمياييه دروستکراوەکان که له پيشهسازی و کشتوکاڵ و دەرماندا بهکاردەه نر ن و ئهو ژەهراويبوونهی که تووشی دەبن -هۆکارە ﻓيزياييهکان وەک :ژاوەژاو و لهرزين -هۆکارەکانی دەرئهنجامی هه سوکهوتی هه هی مرۆڤ ،وەک :خۆکوشتن ،ئالوودەبوون ،کوشتن و هۆکارەکانی ﻓشارکۆمه يهتی و ئابووری ب هۆکارە ناوخۆييهکان: کۆمه ک هۆکاری بۆماوەيی و هۆرمۆن و ميتابۆليکن که دەبنه هۆی ههند ک نهخۆشی ناسراو ه شتا هاندەر کی دەرەکی دياريکراو دەستنيشان نهکراوە ڕەنگه تاکه ماددەيهکی نهخۆشخواز ڕۆ کی سهرەکی له پرۆسهی نهخۆشيناسی نهخۆشييهکدا بگ ڕ ت لهوانهيه زياتر له هۆکار ک بهشداربن له پرۆسهی نهخۆشييهکهدا دووەم : Environmeژينگه بريتييه له کۆی ههلومهرج و هۆکارە دەرەکييهکان که کاريگهرييان لهسهر ژيان و دروستبوونی زيندەوەرە زيندووەکان و بايۆلۆجی و ڕەﻓتاری مرۆڤ و کۆمه گا ههيه . هۆکارە ژينگهييهکان ڕۆ يان ههيه له دياريکردنی ڕ ژەی ب وبوونهوەی نهخۆشييهکه و کاريگهری نهر نی يان ئهر نييان لهسهر خانهخوێ و هۆکارەکانی تر ههيه نهخۆشی :مرۆڤ له کارل کی بهردەوامدايه لهگهڵ ئهو ژينگهيهی که دەورەی داوە و کاريگهری لهسهر دروست دەکات و تووشی دەب ت و لهم ژينگهيهشدا نهخۆشی ڕوودەدات.بهرکهوتن لهگهڵ هۆکارەکانی نهخۆشی و بارودۆخهکان جۆر و بڕی بهرکهوتنهکه دياری دەکات و ههروەها ڕادەی وە مدانهوەش دياری دەکات ميوانداری ئهم داواکارييه دەتوانر ت ژينگه له ڕووی پهتازانييهوە ل کۆ ينهوەی لهسهر بکر ت به دابهشکردنی بهسهر ئهم توخمه سهرەکيانهی خوارەوە: -1ژينگهی ﻓيزيکی: ئهم س هۆکارەی خوارەوە لهخۆدەگر ت ﻓاکتهری جوگراﻓی :واته کاريگهری هه کهوتهی جوگراﻓيای ناوچهيهک لهسهر جۆری ئهو نهخۆشيانهی که لهو دا دەبينر ن دابهشبوونی جوگراﻓيای نهخۆشييهک يارمهتيمان دەدات بۆ گهڕان و دۆزينهوەی هۆکارەکانی نهخۆشی، ههروەها دابهشبوونی جوگراﻓيای نهخۆشييهک بهپ ی س ئاست دياری دەکات: .1له سهرانسهری جيهاندا دابهش دەکر ت .2لهسهر ئاستی ههر م دابهشی بکهن .3لهسهر ئاستی و ت دابهش دەکر ت ﻓاکتهری جيۆلۆجی :پ کهاتهی جيۆلۆجيی ناوچهيهک به ش وەيهکی ڕاستهوخۆ يان ناڕاستهوخۆ کاريگهری لهسهر ڕوودان و ب وبوونهوەی زۆر ک له نهخۆشيهکان دەب ت ،پ کهاتهی جيۆلۆجی خاکهکه توانای ئهم ناوچهيه بۆ بهرههمه نانی خۆراک دياری دەکات.يان جۆری ئهو پيشهسازيانهی که دەتوانر ت ئهنجام بدر ن ،و بهو هۆيهوە ب وبوونهوەی بهدخۆراکی يان ڕوودانی ههند ک نهخۆشی پيشهيی ،کهمی يۆد لهوانهيه بب ته هۆی تووشبوون به گهدەی ئيند ميک ،و کهمی ﻓلۆرين لهوانهيه بب ته هۆی خراپبوونی ددان. ﻓاکتهری کهشوههوا :واته پلهی گهرمی و ش و جوو هی با و ڕ ژەی بارانبارين ،بهو پ يهی گۆڕانی کهشوههوا کاريگهری ڕاستهوخۆی لهسهر تهندروستی مرۆڤ ههيه.ههروەها کاريگهری ناڕاستهوخۆی ههيه لهڕ گهی کاريگهرييهکانيان لهسهر ڕەﻓتار و خووەکانی.نموونهی کاريگهری ڕاستهوخۆ :ل دانی خۆر -بهسته هک . -ئهو ڕووداوانهی که له ئهنجامی ﻻﻓاوەوە ڕوودەدەن.سهبارەت به کاريگهری ناڕاستهوخۆ :کهشوههوای گهرم يهک که له نموونهکان ،بهو پ يهی يارمهتی ب وبوونهوەی م شووله و م شووله دەدات و بهم ش وەيه...نهخۆشيهکان -2ژينگهی بايۆلۆجی: واته ههموو زيندەوەرە زيندووەکان که دەوری مرۆڤ دەدەن ،به ههموو جۆرەکانی ئاژەڵ و ڕووەک لهو ناوچهيهی مرۆڤ ت يدا دەژی ،ماددە زيندووەکانی نهخۆشخواز به بهش ک له ژينگهی بايۆلۆجی دادەنر ت. بوونی پ ويسته بۆ ڕوودانی نهخۆشييه درميهکان ،ههروەها کۆمه ک نهخۆشی درميش ههن که له ڕ گهی ميديای زيندووەوە دەگوازر نهوە و بوونی ئهو ميديا زيندووانهش پ ويسته بۆ ڕوودانی ئهو نهخۆشيانه ،بۆ نموونه مهﻻريا ناگوازر تهوە جگه له بوونی م شوولهی ئهنۆﻓيليس بۆ ههند ک نهخۆشی تووشبوو ،يهک يان چهند خانهخو يهکی ئاژەڵ ،و بوونی ئهم خانهخوێ ئاژە ه پ ويسته بۆ ب وبوونهوەی نهخۆشييهکه.ئهلئهنتانی و نيشتهج بوونی له ناوچهکهدا -3ژينگهی کۆمه يهتی و ئابووری.چهند ﻓاکتهر ک لهم ژينگهيهدا ڕۆ ی بنهڕەتی دەگ ڕن له ڕ ژەی ڕوودان و ب وبوونهوە نهخۆشی و ئهم هۆکارانه بريتين له: پ کهاتهی تهمهنی دانيشتووان دابهشبوونی دانيشتووان بهپ ی ڕەگهز کر کاری پيشهيی داب و نهريتی کۆمه گا ئاستی ﻓ ربوون و ڕۆشنبيری ئاستﻰ داهات چهند هۆکار ک ههن کاريگهرييان لهسهر بهرگری جهسته ههيه بهرامبهر به نهخۆشی .1تهمهن -2س کس -3ت کچوونی کارکردنی ميکانيکی يان کارايی له ه هکانی بهرگری جهستهدا ،وەک برين له پ ست يان ڕ گريکردن له جو ه ڕيشا ی ههناسهدان له جگهرەک شهکاندا -4خۆراک -5بوونی نهخۆشی له جهستهدا -6هۆکارە سهرکوتکهرەکانی بهرگری ،وەک نهخۆشييه بۆماوەييهکان و وەرگيراوەکانی کهمی بهرگری، کاريگهرييهکی بهرچاويان ههيه ڕاستهوخۆ کاريگهری لهسهر بهرگری جهسته ههيه بهرامبهر به ماددە نهخۆشخوازەکان -7هۆکاری کۆمه يهتی وەک گهشت و گواستنهوە -8کولتوور -9وە ئايين وتارى دووەم پهروەردەی تهندروستی پهروەردەی تهندروستی و ڕ کارەکانی :پهروەردەی تهندروستی پهروەردەی تهندروستی پهروەردەی تهندروستی ڕازيکردنی ئهندامانی کۆمه گايه بۆ گۆڕينی خوو و ڕەﻓتارەکانيان له ژيانی ڕۆژانهدا بهرەو خووی تهندروست وە ئهو خزمهتگوزارييه تهندروستيانهی که لهبهردەستياندايه بهکاربه نن بۆ باشترکردنی باری تهندروستييان. پهروەردەی تهندروستی دوو بوار ههيه له گهياندنی زانياری به کۆمه گا: *.گۆڕەپانی قوتابخانه. *کايهی کۆمه يهتی. بۆ د نيابوون له سهرکهوتنی پرۆسهی پهروەردەی تهندروستی ،پ ويسته بنهمايهکی زانستی ههب ت ،ئهويش: .1پ ويستی. 2زانياری و ڕاستييهکان بزانه. 3کواليتی ڕەﻓتار و پراکتيزەکان. پ ش دەستپ کردنی ههر کردار ک له پرۆسهی پهروەردەی تهندروستيدا ،پ ويسته ئهو کهسانه دەستنيشان بکهين که دەمانهو ت ڕەﻓتارەکانيان بگۆڕين له ڕووی: .1ئهو کهسانهی پ ويستيان به ئامۆژگاری ههيه. 2کولتوور و پهروەردەيان چييه؟ 3بيروباوەڕيان چييه؟ 4زانينی ش وازی ژيانيان. ئامانجهکانی پهروەردەی تهندروستی: ئامانجی گشتی پهروەردەی تهندروستی بريتييه له هه سهنگاندنی ڕەﻓتاری ئهندامانی کۆمه گا و ئاراستهکردنيان بهرەو پهرەپ دان و باشترکردنی باری تهندروستييان بۆ گهيشتن به دۆخ کی تهندروستی ئايدياڵ بۆ تاک و بهم پ يهش کۆمه گا. ئامانجه تايبهتهکانی پهروەردەی تهندروستی بريتين له: .1دابينکردنی ههموو زانياری و زانيارييهک لهسهر تهندروستی و نهخۆشی و ڕوونکردنهوەی ئهوەی که دەتوانر ت بۆ ئهندامانی کۆمه گا ڕوون بکر تهوە. .2هه سهنگاندنی واقيﻌی تهندروستی لهﻻيهن ئهندامانی کۆمه گا و کارمهندانی بنکهی تهندروستی. 3هاندان بۆ پهرەپ دانی خزمهتگوزارييه تهندروستييهکان. 4ئهنجامدانی تو ژينهوە و تو ژينهوە لهسهر واقيﻌی ڕەﻓتارەکانی پهيوەست به تهندروستی به مهبهستی باشترکردنی باری تهندروستی کۆمه گا له ڕووی کۆمه يهتی و ئابوورييهوە. -5دروستکردنی نهوەيهکی هۆشياری تهندروستی و خو ندەوار بۆ ئهوەی له داهاتوودا ئهندامی سهرکهوتووی کۆمه گه بن. پهيوەندی :پهيوەندی جهماوەری پهيوەندی جهماوەری به ههر ديدار کی ن وان دوو کهس يان زياتر پ ناسه دەکر ت که تيايدا کهسی يهکهم پهيامهکه بگهيهن ته دووەم له داهاتوودا.ئامرازی پ شکهوتوو ههيه که پرۆسهی پهيوەندی ﻓيکری و گواستنهوەی پهيام ئاسان دەکات. ئهوەی پ يان دەوتر ت ش وازی پهيوەنديکردن دوو جۆرن -1پهيوەندی ڕاستهوخۆ ،چ به تاک يان به کۆمهڵ هه ڕوه ها په يوه ﻧﺪی کارمه ﻧﺪاﻧﯽ ته ﻧﺪروستﯽ له گه ڵ هاوو تيان ،کﯚبووﻧه وه و سيﻤيناری به ڕده وام ،سه ڕداﻧﯽ ما ه کان ،کﻠينيکه تايبه ته کان ،بنکه ی ته ﻧﺪروستﯽ ،ﻧه خﯚشخاﻧه ،بنکه ی ته ﻧﺪروستﯽ ،قوتابخاﻧه ،تاقيگه کان و له بواری ته ﻧﺪروستﯽ پيشه يﯽ. -2پهيوەﻧﺪی ﻧاڕاستهوخﯚ. : ﺋهم ش وازە کهمتﺮ کاريگهرە له يهکهم و له ﺋهگهری ﺋهوەی که دەب ﺖ ههوا ﯽ تهﻧﺪروستﯽ گﺮﻧﮓ ب وبکﺮ تهوە بﯚ ژمارەيهکﯽ زۆر له خه ﮏ که ﻧاتواﻧﺮ ﺖ له يهک کاتﺪا چاويان پ بگات ،بهکارد ﺖ ،ﺋهو ش وازەيه که دەتواﻧ ﺖ له خ ﺮاتﺮيﻦ کاتﺪا بگاته خه ﮏ و بﯚ...زۆرتﺮيﻦ ژمارە ،به م ﺋهوە... له ههمان کاتﺪا گﺮاﻧه و پ ويﺴتﯽ به دەستﯽ ل هاتوو و هوﻧهری ههيه بﯚ کارکﺮدن و ﺋهم ش وازاﻧهش بﺮيتيﻦ له تهلهﻓﺰيﯚن و ڕاديﯚ و سﯚشيال ميﺪيا. ﺋام ﺮی دەﻧگﯽ و بينﺮاو :يارمهتيﺪەری پهروەردەيﯽ ﺋهماﻧه ﺋهو ﺋامﺮازاﻧهن که دەتواﻧﺮ ﺖ بﯚ ﺋاساﻧکاری پﺮۆسهی گهياﻧﺪﻧﯽ پهيامهکه )ماددەی زاﻧﺴتﯽ( له مامﯚستاوە بﯚ ﻓ ﺮخواز بهکاربه نﺮ ﺖ ﺋامﺮازە پهروەردەييهکان بهم ش وەيه پﯚل ﻦ دەکﺮ ﻦ: .1ﺋامﺮازە دەﻧگييهکاﻧﯽ پهيوەﻧﺪيکﺮدن وەک ڕاديﯚ و تﯚمارکﺮدﻧﯽ دەﻧگﯽ. 2ﺋامﺮازە بينﺮاوەکاﻧﯽ پهيوەﻧﺪيکﺮدن وەک و نهک شان ،چاپ ،ﻧهخشه ،و نهی وەستاو و جو و، و ه کاری. 3ﺋامﺮازی بينﺮاو و بيﺴتﺮاو بﯚ پهيوەﻧﺪيکﺮدن وەک ﻓيﻠﻤﯽ ﺋهﻧيﻤهيشﻦ و تهلهﻓﺰيﯚن و ڤيﺪيﯚ و شاﻧﯚگهری. چهﻧﺪ هﯚکار ﮏ ههن که هه بژاردﻧﯽ ش وازەکه دياری دەکهن ،ﺋهواﻧيﺶ: .1که سهرﻧجﯽ ﻓ ﺮخوازەکه ڕادەک ش ﺖ 2لهگهڵ ش واز و خوو و ڕەﻓتار و بيﺮوباوەڕی ﻓ ﺮخوازدا يهکﺪەگﺮ تهوە. 3پ ويﺴتﯽ به ﻓﺮەچهشنﯽ ههيه و پشﺖ ﻧهبه ستﻦ به يهک ش واز. 4لهگهڵ ش واز و ل هاتوويﯽ مامﯚستادا يهکﺪەگﺮ تهوە وتاری س يهم ههوکﺮدﻧﯽ توﻧﺪی کﯚﺋهﻧﺪامﯽ ههﻧاسهدان و کﯚﻧتﺮۆ کﺮدﻧيان ههوکﺮدﻧﯽ توﻧﺪی کﯚﺋهﻧﺪامﯽ ههﻧاسه ،ﺣا هت که که کاريگهری لهسهر کﯚﺋهﻧﺪامﯽ ههﻧاسهدان دەب ﺖ و دەب ته هﯚی ههوکﺮدن و گيﺮاﻧﯽ لووت و قوڕگ وە بﯚرييهکاﻧﯽ ههﻧاسه.ههوکﺮدﻧﯽ توﻧﺪی کﯚﺋهﻧﺪامﯽ ههﻧاسهدان زۆر باوە و دەکﺮ ﺖ له ﺋهﻧجامﯽ چهﻧﺪ هﯚکار کﯽ جياوازەوە ب ﺖ ،لهواﻧه: ﺋهمهش ڤايﺮۆس و بهکتﺮيا و هﯚکارەکاﻧﯽ ژينگه دەگﺮ تهوە. ﻧيشاﻧه باوەکاﻧﯽ ههوکﺮدﻧﯽ توﻧﺪی ههﻧاسهدان بﺮيتيﻦ له کﯚکه ،گيﺮاﻧﯽ لووت ،قورگ ﺋ شه، سهرﺋ شه، وە تايهکﯽ مامناوەﻧﺪ.ههروەها لهواﻧهيه ﻧهخﯚش ههسﺖ به ماﻧﺪو تﯽ و ماﻧﺪو تﯽ گشتﯽ بکات، ﺋهم ﻧيشاﻧاﻧه بهزۆری کاتيﻦ له ماوەيهکﯽ کورتﺪا کاڵ دەب تهوە. ش وازەکانی گواستنهوە: 1د ۆپی بچووک 2بهرکهوتنی ڕاستهوخۆ .3پيسبوونی ههوا .4خۆل دانی ڕاستهوخۆ کۆمه ک نهخۆشی توندی کۆئهندامی ههناسهدان ههن که کاريگهرييان لهسهر تهندروستی ههيه. -1هه مهتی باو به هۆی ڤايرۆسی جياوازەوە دروست دەب ت و به نيشانهکانی وەک گيرانی لووت و کۆکه و پژمين و قورگ ئ شه دەناسر تهوە.سهرمابوون لهوانهيه کاريگهری لهسهر تهرکيز و ئهدای گشتی خو ندکاران ههب ت. -2ئهنﻔلۆنزا :بههۆی ڤايرۆسی ئهنﻔلۆنزاوە دروست دەب ت و به نيشانهکانی وەک تا ،ماندو تی ،سهرئ شه ،قورگ ئ شه ،و کۆکهی وشک ناسراوە.ئهنﻔلۆنزا دەتوان ت له سهرمابوون جدديتر ب ت و پ ويستی به پشوودانی زياترە بۆ چاکبوونهوە. -3ئازاری قوڕگ ئ شهی قورگ :ئازاری قورگ دەب ته هۆی ئازار و سوربوونهوەی قوڕگ و قورسی قووتدان و کۆکه.قورگ ئ شه دەتوان ت کاريگهری نهر نی لهسهر توانای قسهکردن و تهرکيزکردن ههب ت. -4ههوکردنی بۆرييهکانی ههناسه :ههوکردنی بۆرييهکانی ههناسه دەب ته هۆی کۆکهيهکی بهردەوام و ههناسه تهنگی و بهرزبوونهوەی پلهی گهرمی.ڕەنگه ههوکردنی بۆرييهکانی ههناسه کاريگهری لهسهر توانای بهشداريکردن له چاﻻکييه جهستهييهکان و سهرنجدان لهسهر خو ندن ههب ت. -5ههوکردنی جيوبهکان )جيوبهکان( دەب ته هۆی گيران و ئازاری دەم و لووت ،ئاوی لووت ،و سهرئ شه. ههوکردنی جيوبهکان لهوانهيه بب ته هۆی ههستکردن به ناڕەﺣهتی و سهرقا بوون. بۆ کۆنترۆ کردنی ب وبوونهوەی نهخۆشييه توندەکانی کۆئهندامی ههناسهدان ،دەتوانر ت ئهم ڕ وشو نه خۆپار زييانهی خوارەوە بگير تهبهر: -1-دەستشۆردن :به بهردەوامی دەستهکانت بشۆ به بهکاره نانی ئاو و سابون بۆ ماوەی ﻻنيکهم 20چرکه.پ ويسته دەستهکان پ ش خواردن و دوای خواردن و دوای بهکاره نانی ﺣهمام و دوای پژمين يان کۆکه و دوای دەست ل دان له ڕووی پيسبوو بشۆردر ت. -2دوور بکهوەرەوە له دەست ل دان له دەموچاوت ههو بدە به دەستی ناپاک دەست له دەموچاوت نهدەيت.لووت و چاو و دەم به خاڵ دادەنر ت ڤايرۆس و ميکرۆب دەچنه ژوورەوە ،بۆيه پ ويسته خۆت بهدوور بگر ت له دەست ل دانی به دەستی ناپاک. -3داپۆشينی دەم و لووت :بهکاره نانی شانه يان ئهژنۆی چهماوو له کاتی کۆکه يان پژمين ،و دوورکهوتنهوە له بهرکهوتنی ڕاستهوخۆ لهگهڵ کۆکه يان پژمينی خه ک. -4دووری کۆمه يهتی :ههو بدە له کهسان ک دوور بکهونهوە که نهخۆشی توندی ههناسهدانيان ههيه و تا دەتوانن دوور بکهونهوە له شو نه قهرەبا ﻐهکان. -5ههواگۆڕک ی باش :پهنجهرە بکهرەوە و ههواگۆڕک ی ژوورەکان به بهردەوامی بۆ ئهوەی ههوای پاک بچ ته دەرەوە و کهمبوونهوەی که هکهبوونی ڤايرۆسهکان له ههوادا. -6پاکوخاو نی کهسی :پاراستنی پاکوخاو نی کهسی باش و بهکاره نانی شانه کاغهزەکان و لهگهڵ خۆتدا بيه هرەوە بۆ ئهوەی ڕووکاری هاوبهش پ ش بهکاره نانيان بسڕيتهوە. -7کوتان :پشکنينی خشتهی پ شنيارکراوی کوتان بۆ پاراستن له نهخۆشييه باوەکانی کۆئهندامی ههناسهدان و وەرگرتنی ڤاکسينی گونجاو وەک ئهنﻔلۆنزای وەرزی )ههوکردنی سييهکان بههۆی بهکتريا( -8پاراستنی کۆئهندامی بهرگری لهش :خواردنی ژەمه هاوسهنگهکانی دەو همهند به ڤيتامين و کانزاکان، وەرزشکردن به بهردەوامی ،وە خهوتنی پ ويست بۆ بهه زکردنی سيستمی بهرگری لهش و بهرەنگاربوونهوەی نهخۆشيهکان. -9هۆشياری و پهروەردە :پ دانی کهرەستهی پهروەردەيی و زانياری تهندروستی سهبارەت به نهخۆشييه توندەکانی کۆئهندامی ههناسهدان و چۆنيهتی خۆپاراستن ل يان.
