Təhsildə İKT - Elnur Umudlu PDF

Xəzər Universiteti/Khazar University (\@khazar\_information) Instagram photos and videos **Müəllim:** Arzu Nəsirli **Tələbə:** Elnur Umudlu **Fakültə:** Humanitar, Təhsil və Sosial elmlər **İxtisas:** Tarix və coğrafiya müəllimliyi **Mövzu:** Təhsildə İKT-dən istifadə. Tarix və Coğrafiya ixti...

Xəzər Universiteti/Khazar University (\@khazar\_information) Instagram photos and videos **Müəllim:** Arzu Nəsirli **Tələbə:** Elnur Umudlu **Fakültə:** Humanitar, Təhsil və Sosial elmlər **İxtisas:** Tarix və coğrafiya müəllimliyi **Mövzu:** Təhsildə İKT-dən istifadə. Tarix və Coğrafiya ixtisasının tədrisində faydaları və problemlər  **Mündəricat** {#mündəricat.TBal} ============== [**[İKT nədir və onun əhəmiyyəti]** 2](#ikt-n%C9%99dir-v%C9%99-onun-%C9%99h%C9%99miyy%C9%99ti) [**[Rəqəmsal Öyrənmə Alətləri və Resursları]** 2](#r%C9%99q%C9%99msal-%C3%B6yr%C9%99nm%C9%99-al%C9%99tl%C9%99ri-v%C9%99-resurslar%C4%B1) [**[Birgə Öyrənmə]** 2](#birg%C9%99-%C3%B6yr%C9%99nm%C9%99) [**[Fərdiləşdirilmiş Öyrənmə]** 2](#f%C9%99rdil%C9%99%C5%9Fdirilmi%C5%9F-%C3%B6yr%C9%99nm%C9%99) [**[Məlumat əldə etmək]** 2](#m%C9%99lumat-%C9%99ld%C9%99-etm%C9%99k) [**[İştirak və Motivasiya]** 3](#i%C5%9Ftirak-v%C9%99-motivasiya) [**[Distant və Uzaqdan Təhsil]** 3](#distant-v%C9%99-uzaqdan-t%C9%99hsil) [**[Effektiv İnzibati İdarəetmə]** 3](#effektiv-inzibati-idar%C9%99etm%C9%99) [**[Coğrafiya fənnində İKT-dən istifadə və onun üstünlükləri]** 4](#co%C4%9Frafiya-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-d%C9%99n-istifad%C9%99-v%C9%99-onun-%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BCkl%C9%99ri) [**[Coğrafiyanın fənnində İKT-dən istifadə]** 4](#co%C4%9Frafiyan%C4%B1n-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-d%C9%99n-istifad%C9%99) [**[Coğrafiyanın fənnində İKT-nin üstünlükləri]** 5](#co%C4%9Frafiyan%C4%B1n-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-nin-%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BCkl%C9%99ri) [**[Tarix fənnində İKT-dən istifadə və onun üstünlükləri]** 6](#tarix-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-d%C9%99n-istifad%C9%99-v%C9%99-onun-%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BCkl%C9%99ri) [**[Tarix fənnində İKT-dən istifadə]** 6](#tarix-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-d%C9%99n-istifad%C9%99) [**[Tarix fənnində İKT-nin üstünlükləri]** 8](#tarix-f%C9%99nnind%C9%99-ikt-nin-%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BCkl%C9%99ri) [**[Coğrafiya və Tarix fənninin tədrisində istifadə olunan İKT proqramları]** 9](#co%C4%9Frafiya-v%C9%99-tarix-f%C9%99nninin-t%C9%99drisind%C9%99-istifad%C9%99-olunan-ikt-proqramlar%C4%B1) [**[Coğrafiyanın tədrisində istifadə olunan İKT proqramları]** 9](#co%C4%9Frafiyan%C4%B1n-t%C9%99drisind%C9%99-istifad%C9%99-olunan-ikt-proqramlar%C4%B1) [**[Tarixin tədrisində istifadə olunan İKT proqramları]** 11](#tarixin-t%C9%99drisind%C9%99-istifad%C9%99-olunan-ikt-proqramlar%C4%B1) [**[İKT-dən istifadə zamanı qarşımıza çıxan problemlər]** 13](#ikt-d%C9%99n-istifad%C9%99-zaman%C4%B1-qar%C5%9F%C4%B1m%C4%B1za-%C3%A7%C4%B1xan-probleml%C9%99r) [**[Coğrafiya fənnində]** 13](#co%C4%9Frafiya-f%C9%99nnind%C9%99) [**[Tarix fənnində]** 15](#tarix-f%C9%99nnind%C9%99) [**[Nəticə]** 16](#n%C9%99tic%C9%99) [**[Ədəbiyyat siyahısı]** 17](#%C9%99d%C9%99biyyat-siyah%C4%B1s%C4%B1) **İKT nədir və onun əhəmiyyəti** ================================ Təhsildə İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının istifadəsi tədris və təlim proseslərini dəyişdirərək onları daha interaktiv, çevik və əlçatan edib. Təhsildə İKT-nin istifadə olunduğu bəzi əsas sahələr bunlardır: **Rəqəmsal Öyrənmə Alətləri və Resursları** ------------------------------------------- **E-kitablar və Rəqəmsal Dərsliklər:**Elektron kitablar hiperlinklər, videolar və viktorinalar kimi interaktiv xüsusiyyətləri təmin edərək ənənəvi kağız əsaslı dərslikləri əvəz etdi. **Onlayn Kurslar və MOOCs:** Coursera, edX və Khan Academy kimi platformalar tələbələrin istənilən yerdən daxil ola biləcəyi pulsuz və ya ödənişli kurslar təqdim edir və bu, öz-özünə öyrənməyə imkan verir. **Təhsil Proqramı:** Moodle və ya Google Classroom kimi simulyasiyalar, oyunlar və öyrənmə idarəetmə sistemləri (LMS) kimi proqram təminatı tələbələrə interaktiv təcrübələr vasitəsilə mürəkkəb anlayışları qavramağa kömək edir. **Birgə Öyrənmə** ----------------- **Onlayn Müzakirə Forumları:** Tələbələr onlayn platformalar vasitəsilə müzakirələrdə iştirak edə, fikirlərini bölüşə və layihələrdə əməkdaşlıq edə bilərlər. **Bulud əsaslı əməkdaşlıq:** Google Disk, Microsoft OneDrive və Dropbox kimi alətlər tələbələrə yerdən asılı olmayaraq real vaxt rejimində sənədlər, təqdimatlar və cədvəllər üzərində birgə işləməyə imkan verir. **Video Konfrans:** Zoom, Skype və Google Meet kimi proqramlar müəllimlərə virtual dərslər və seminarlar keçirməyə imkan verir ki, bu da coğrafi cəhətdən uzaqda olan tələbələr üçün təhsili əlçatan edir. **Fərdiləşdirilmiş Öyrənmə** ---------------------------- **Adaptiv Öyrənmə Texnologiyaları:** Bu sistemlər məzmunu fərdi öyrənmə ehtiyacları əsasında tənzimləyir, tələbələrə öz sürətləri ilə öyrənməyə və onların təkmilləşdirməyə ehtiyacı olan sahələrə diqqət yetirməyə kömək edir. **Öyrənmə Analitikası:** Şagirdlərin tərəqqisini və performansını izləməklə müəllimlər tələbələrin uğur qazanmasına kömək etmək üçün məqsədyönlü müdaxilələr və dəstək təmin edə bilərlər. **Məlumat əldə etmək** ---------------------- **İnternet və Axtarış Sistemləri:** Tələbələr internetdən çoxlu məlumatlara tez daxil ola bilər, onlara müxtəlif perspektivlər və tədqiqat və təhsil üçün ən müasir resurslar təqdim edir. **Rəqəmsal Kitabxanalar və Verilənlər Bazaları:** Onlayn məlumat bazaları, jurnallar və depolar tələbələrə fiziki kitabxanalarda mövcud olmayan akademik məqalələrə, tədqiqat məqalələrinə və e-jurnallara çıxış imkanı verir. **İştirak və Motivasiya** ------------------------- **İnteraktiv lövhələr:** Ağıllı lövhələr müəllimlərə tələbələri dərslərə cəlb etmək üçün multimedia təqdimatlarından, rəsmlərdən və real vaxt annotasiyalarından istifadə etməyə imkan verir. **Oyunlaşdırma:** Öyrədici oyunlar və oyunlaşdırılmış öyrənmə təcrübələri, mükafatlar, xallar və səviyyələr kimi oyuna bənzər elementləri daxil etməklə tələbələri həvəsləndirir. **Virtual və Artırılmış Reallıq:** VR və AR alətləri tələbələrə virtual sahə səfərləri və ya elmi təcrübələrin simulyasiyaları kimi immersiv öyrənmə təcrübəsinə imkan verir. **Distant və Uzaqdan Təhsil** ----------------------------- **Onlayn Təhsil Platformaları**: Bunlar tələbələrə coğrafi və vaxt məhdudiyyətlərini aradan qaldıraraq uzaqdan kurslar keçməyə imkan verir. **Qarışıq Öyrənmə:** Üz-üzə və onlayn öyrənmənin birləşməsi müxtəlif öyrənmə üslubları və mühitlərinin ehtiyaclarına cavab verən çevik yanaşma təklif edir. **Qlobal Öyrənmə İcmaları:** İKT tələbələrə dünya üzrə həmyaşıdları, pedaqoqları və ekspertləri ilə əlaqə saxlamağa imkan verir, qlobal əməkdaşlığa və mədəni mübadilələrə təkan verir. **Effektiv İnzibati İdarəetmə** ------------------------------- **E-Qiymətləndirmə:** Müəllimlər şagird performansını qiymətləndirmək, qiymət verməyi avtomatlaşdırmaq və ani rəy bildirmək üçün onlayn testlərdən, tapşırıqlardan və testlərdən istifadə edə bilərlər. **Tələbə İnformasiya Sistemləri:** Bu sistemlər davamiyyətin izlənilməsi, hesabatların yaradılması və pedaqoqlar, tələbələr və valideynlər arasında ünsiyyət kimi inzibati vəzifələri asanlaşdırır. **Müəllimlərin Peşəkar İnkişafı** **Onlayn seminarlar və təlimlər:** Müəllimlər peşəkar inkişafa yönəlmiş vebinarlar, onlayn kurslar və rəqəmsal resurslar vasitəsilə öz bacarıq və biliklərini artıra bilərlər. **Müəllim Şəbəkələri və İcmalar:** Edmodo və sosial media qrupları kimi platformalar müəllimlərə öz həmyaşıdları ilə ideyaları, resursları və tədris strategiyalarını paylaşmağa imkan verir. **Coğrafiya fənnində İKT-dən istifadə və onun üstünlükləri** ============================================================ **Coğrafiyanın fənnində İKT-dən istifadə** ------------------------------------------ **Rəqəmsal Xəritələr və Coğrafi İnformasiya Sistemləri (GIS)** İnteraktiv Xəritələr: Google Earth, ArcGIS və digər interaktiv xəritəçəkmə proqramları kimi alətlər tələbələrə coğrafi xüsusiyyətləri, sərhədləri və topoqrafiyanı dinamik şəkildə araşdırmağa imkan verir. Bu alətlər 3D vizualizasiyalara, virtual turlara və fiziki və siyasi mənzərələrin daha dərindən araşdırılmasına imkan verir. GIS Texnologiyası: GIS proqramı tələbələrə məkan məlumatlarını təhlil etməyə, coğrafi tendensiyaları başa düşməyə və əhalinin sıxlığı, iqlim dəyişikliyi və ya urbanizasiya kimi coğrafi nümunələri vizuallaşdırmağa kömək edir. Peyk görüntüləri: Peyk görüntülərindən istifadə tələbələrə torpaqdan istifadəni, ətraf mühitdəki dəyişiklikləri və insan fəaliyyətinin landşaftlara təsirlərini öyrənmək imkanı verir. **Virtual Sahə Səyahətləri və Turları** Google Expeditions, VR proqramları və təhsil veb-saytları kimi virtual platformalar tələbələrə müxtəlif coğrafi məkanlarda immersiv təcrübələr təqdim edir. Virtual çöl səfərləri tropik meşələr, dağlar, çaylar və hətta başqa cür daxil olmaq çətin ola biləcək tarixi yerlər kimi yerləri araşdırmaq üçün imkanlar təklif edir. **Maarifləndirici Videolar və Sənədli Filmlər** YouTube və təhsil platformaları kimi onlayn resurslar sənədli filmlər, coğrafiyaya aid məzmun və hava şəraiti, təbii fəlakətlər və ya su dövrü kimi coğrafi hadisələri nümayiş etdirən videolar təqdim edir. Videolar tək dərsliklərdən daha cəlbedici olan real həyat nümunələri və animasiyalar göstərməklə mürəkkəb anlayışları sadələşdirməyə kömək edir. **Simulyasiyalar və Modelləşdirmə** İKT, tektonik plitələrin hərəkəti, çay eroziyası və hava sistemləri kimi coğrafi prosesləri modelləşdirmək üçün simulyasiyalardan istifadə etməyə imkan verir. Şagirdlər müxtəlif dəyişənlərin coğrafi nəticələrə necə təsir etdiyini görmək üçün bu modellərlə əlaqə saxlaya bilərlər. Google Earth Engine kimi proqram təminatı tələbələrə ətraf mühit məlumatlarını vizuallaşdırmağa və gələcək coğrafi dəyişiklikləri proqnozlaşdırmağa imkan verir. **Birgə Öyrənmə Platformaları** Google Classroom, Microsoft Teams və Edmodo kimi platformalar tələbələrə qrup layihələri üzərində işləməyə, resursları paylaşmağa və müzakirələrdə iştirak etməyə imkan verir. Coğrafiyada birgə öyrənmə məlumatların toplanması, təhlili və ya xüsusi coğrafi mövzular üzrə təqdimatların yaradılmasını əhatə edə bilər. **Elektron təhsil alətləri** Moodle və ya Blackboard kimi təhsil platformaları tələbələrə öyrənmə konsepsiyalarını möhkəmləndirməyə kömək edən coğrafiyaya aid elektron tədris modullarına, viktorinalara, tapşırıqlara və qiymətləndirmələrə giriş imkanı verir. **Coğrafiyanın fənnində İKT-nin üstünlükləri** ---------------------------------------------- **Təkmil İştirak** İnteraktiv Öyrənmə: GIS və rəqəmsal xəritələr kimi İKT alətləri coğrafiyanı daha interaktiv və cəlbedici edir. Şagirdlər coğrafi məlumatları real vaxtda vizuallaşdıra və araşdıra bilər ki, bu da anlayışların daha yaxşı saxlanmasına və başa düşülməsinə səbəb olur. Vizual Öyrənmə: Coğrafiya təbii olaraq vizualdır. Peyk şəkilləri, videolar və virtual turlar kimi alətlər öyrənməni daha təsirli edən zəngin vizual məzmun təklif edir. **Resurslara əlçatanlıq** İKT real vaxt məlumatları, virtual sahə səfərləri və elmi məqalələr də daxil olmaqla zəngin resurslara çıxışı açır ki, bu da təkcə ənənəvi dərsliklər vasitəsilə əldə etmək çətin olacaq. Bu, tələbələrə tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirməyə və müasir məlumat əldə etməyə kömək edir. **Analitik Bacarıqların İnkişafı** GIS və xəritəçəkmə proqramı kimi alətlər tələbələri coğrafi nümunələri təhlil etməyə, məkan problemlərini həll etməyə və məlumatlara əsaslanan qərarlar qəbul etməyə təşviq edir. Bu bacarıqlar bugünkü dataya əsaslanan dünyada çox vacibdir. **Fərdiləşdirilmiş Öyrənmə** İKT tələbələrə öz sürətlərində öyrənməyə imkan verir. İnteraktiv dərslər və onlayn dərslər tələbənin vizual öyrənməyə, praktiki kəşfiyyata və ya oxumağa üstünlük verməsindən asılı olmayaraq müxtəlif öyrənmə üslublarına xidmət edir. Uyğunlaşan təlim texnologiyaları tələbələrə onların fəaliyyətinə əsasən fərdiləşdirilmiş rəy təmin edə bilər, onlara coğrafiya anlayışlarını daha effektiv mənimsəməyə kömək edir. **Əməkdaşlıq və Qlobal Öyrənmə** Onlayn platformalar təkcə yerli deyil, qlobal miqyasda əməkdaşlığı asanlaşdırır. Tələbələr müxtəlif coğrafi bölgələri, problemləri və perspektivləri araşdırmaq üçün dünyanın hər yerindən həmyaşıdları ilə işləyə bilər, beləliklə, mədəni şüurunu artırır. **Gələcək Karyeralara Hazırlıq** GIS, rəqəmsal xəritəçəkmə və digər İKT alətləri ilə tanışlıq tələbələri coğrafiya, şəhərsalma, ətraf mühit elmləri və digər əlaqəli sahələrdə karyeraya hazırlayır. **Tarix fənnində İKT-dən istifadə və onun üstünlükləri** ======================================================== **Tarix fənnində İKT-dən istifadə** ----------------------------------- **Onlayn Tarixi Mənbələr:** Milli Arxivlər, Konqres Kitabxanası və Europeana kimi rəqəmsal arxivlər tələbələrə tarixi hadisələrdən məktublar, çıxışlar, xəritələr və fotoşəkillər kimi ilkin mənbə sənədlərinə çıxış imkanı verir. Bu resurslar tələbələrə tarixi sübutlarla birbaşa məşğul olmağa imkan verir. **Verilənlər bazaları:** JSTOR və Google Scholar kimi platformalar tələbələrə tarixi mövzularda akademik məqalələrə, jurnallara və kitablara çıxış imkanı verir, daha dərin araşdırma və öyrənməyə imkan verir. **İnteraktiv Xəritələr və Coğrafi İnformasiya Sistemləri (GIS)** **Rəqəmsal Xəritəçəkmə Alətləri:** Google Earth və ArcGIS kimi alətlər tələbələrə tarixi yerləri araşdırmaq, keçmiş hadisələrin coğrafiyasını öyrənmək və coğrafiyanın tarixi inkişaflara necə təsir etdiyini araşdırmaq imkanı verir. **Tarixi CİS:** Tarixi CİS tələbələrə tarixi hadisələri zamanla xəritələməyə imkan verir, sərhədlərdə, şəhərlərdə, əhali və yerdəyişmələrdə baş verən dəyişiklikləri vizuallaşdıraraq tarixin məkan anlayışını təmin edir. **Multimedia Resursları** **Sənədli filmlər və videolar:** YouTube, Netflix və ya ixtisaslaşmış təhsil saytları kimi platformalar tarixi sənədli filmlər, videolar və tarixçilərlə müsahibələr təklif edir. Bu vizual resurslar tarixi hadisələri canlandırmağa kömək edir. **Podkastlar:** Tarix podkastları kimi audio məzmun tələbələrə ekspert müzakirələrini, müsahibələri və tarixi mövzular haqqında hekayələri dinləməyə imkan verir və bu, yolda öyrənməyi rahat edir. **Virtual və Artırılmış Reallıq (VR/AR)** **Virtual Turlar:** VR və AR texnologiyaları tələbələrə qədim Roma, İkinci Dünya Müharibəsi döyüş sahələri və ya Misir piramidaları kimi tarixi yerləri virtual olaraq kəşf etməyə imkan verən immersiv təcrübələr təqdim edərək, onların keçmiş haqqında anlayışlarını artırır. **Yenidən canlandırmalar:** VR simulyasiyaları tələbələrə tarixi şəhərdə gəzmək və ya əsas döyüşdə iştirak etmək kimi tarixi anları "təcrübə etməyə" imkan verən tarixi hadisələri canlandıra bilər. **Simulyasiyalar və oyunlar** **Tarixi Simulyasiyalar:** Sivilizasiya və ya Assassin\'s Creed kimi rəqəmsal oyunlar və simulyasiyalar tələbələrə tarixi ssenarilərlə məşğul olmağa, tarixi kontekstlərə əsaslanaraq qərarlar qəbul etməyə imkan verir. Bu oyunlar tələbələrə tarixin mürəkkəbliklərini daha interaktiv şəkildə anlamağa kömək edir. **Rol Oyunları (RPQ):** Onlayn RPG-lər və rəqəmsal rol oynama fəaliyyətləri tələbələri tarixi dövrlərə batıraraq onlara mühüm tarixi hadisələr zamanı tarixi şəxsiyyətlərin və ya adi insanların rollarını öz üzərinə götürməyə imkan verir. **Birgə platformalar** **Müzakirə Forumları və Vikilər:** Onlayn müzakirə forumları, Google Classroom kimi platformalar və ya viki-əsaslı layihələr (məsələn, Vikipediya) tələbələrə tarixi tədqiqatlar üzərində əməkdaşlıq etməyə, resursları paylaşmağa və həmyaşıd müzakirələrində iştirak etməyə imkan verir. **Rəqəmsal Layihələr:** Tələbələr rəqəmsal qrafiklər, sənədli filmlər və ya interaktiv xəritələr yaratmaq, aktiv iştirak və komanda işini təşviq etmək üzərində birlikdə işləyə bilərlər. **Elektron təhsil və onlayn kurslar** **Kütləvi Açıq Onlayn Kurslar:** Coursera, edX və FutureLearn kimi platformalar universitet professorları tərəfindən tədris olunan onlayn tarix kursları təklif edərək, tələbələrə sinifdən kənarda yüksək keyfiyyətli tarixi təhsil almaq imkanı verir. **İnteraktiv Testlər və Qiymətləndirmələr:** Rəqəmsal qiymətləndirmələr və testlər müəllimlərə real vaxt rejimində tələbələrin tarixi məzmunu başa düşmələrini ölçməyə və dərhal rəy bildirməyə imkan verir. **Tarix fənnində İKT-nin üstünlükləri** --------------------------------------- **Təkmilləşdirilmiş Nişan və Motivasiya** **İnteraktiv Öyrənmə:** Multimedia, virtual turlar və simulyasiyalar kimi İKT alətləri tələbələrin diqqətini çəkir və tarixi daha cəlbedici edir, bu da tarixi faktların və konsepsiyaların daha yaxşı saxlanmasına gətirib çıxarır. **Vizual və Təcrübi Öyrənmə:** Tarix çox vaxt mücərrəddir və təsəvvür etmək çətindir. Videolar və VR kimi İKT vasitələri tələbələrə tarixi hadisələri vizuallaşdırmağa kömək edir, keçmişi daha dərindən dərk etməyə kömək edir. **Zəngin Resurslara Giriş** **Qlobal Giriş:** İnternet dünyanın hər yerindən çoxlu sayda tarixi məlumatlara çıxışı təmin edir. Tələbələr bir çox mənbələrdən mənbələri, sənədləri və elmi məqalələri araşdıra, araşdırmalarını və müxtəlif perspektivləri dərk edə bilərlər. **İlkin Mənbələr:** İKT tələbələrə ilkin tarixi mənbələrə birbaşa çıxış imkanı verir, onlara tənqidi düşünməyə və tarixi təhlil etməyə kömək edir. Bu, tarixi savadlılığı təşviq edir və tələbələrin tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirir. **Əməkdaşlıq və Ünsiyyət** **Qlobal Əməkdaşlıq:** İKT tələbələrə dünya üzrə həmyaşıdları ilə əməkdaşlıq etməyə imkan verir. Onlar fikir mübadiləsi apara, qlobal müzakirələrdə iştirak edə və tarixi hadisələri müxtəlif mədəni perspektivlərdən öyrənə bilərlər. **Peer Learning:** Google Sənədlər, vikilər və forumlar kimi platformalar tələbələrə layihələr üzərində birgə işləməyə, tapıntıları paylaşmağa və tarixi konsepsiyaları müzakirə etməyə, aktiv və birgə öyrənməni təşviq etməyə imkan verir. **Fərdiləşdirilmiş Öyrənmə** **Çevik Öyrənmə Yolları:** Onlayn resurslarla tələbələr maraqlı mövzuları videolar, məqalələr və ya e-təhsil platformaları vasitəsilə daha dərindən araşdıra bilərlər. Bu çeviklik fərdiləşdirilmiş öyrənmə təcrübələrinə imkan verir. **Pacing:** Şagirdlər tarixi anlayışları tam qavramaq üçün vaxt ayıraraq öz sürətləri ilə öyrənə və ya materialı başa düşdükləri təqdirdə irəliləyərək öyrənməni fərdi ehtiyaclara uyğunlaşdıra bilərlər. **Tənqidi düşüncə və tədqiqat bacarıqlarının inkişafı** **Tənqidi təhlil:** İlkin mənbə sənədləri, rəqəmsal arxivlər və tarixi müzakirələrlə məşğul olmaqla, tələbələr mənbələrin etibarlılığını və qərəzliliyini qiymətləndirərkən tənqidi düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirirlər. **Rəqəmsal Savadlılıq:** İKT tələbələri onlayn resurslarda naviqasiya, məlumatı qiymətləndirmək və tədqiqat və təhlil üçün rəqəmsal alətlərdən istifadə kimi əsas rəqəmsal savadlılıq bacarıqlarını inkişaf etdirməyə təşviq edir. **Rahatlıq və Əlçatanlıq** **Distant Təhsil:** İKT uzaqdan tarix təhsili almağa imkan verir, ənənəvi sinif otaqlarına çıxışı olmayan tələbələr üçün çeviklik təklif edir. Onlayn kurslar və virtual muzeylər öyrənməni daha geniş auditoriya üçün daha əlçatan edir. **Tələb Üzrə Öyrənmə:** Tələbələr istənilən vaxt tarixi məzmuna daxil ola bilər ki, bu da öyrənməni daha rahat edir və müxtəlif cədvəllər və vaxt zonalarına uyğunlaşır. **Tarixi Biliklərin Qorunması və Paylaşılması** **Rəqəmsal qorunma:** Tarixi sənədlərin, fotoşəkillərin və artefaktların rəqəmsallaşdırılması onların gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanmasına kömək edir, tarixin uzunmüddətli perspektivdə tələbələr və tədqiqatçılar üçün əlçatan olmasını təmin edir. **Açıq Giriş:** Onlayn platformalar tarixi resurslara açıq çıxışı təmin edir, biliyi daha geniş şəkildə əlçatan edir və tarix təhsilinə çıxışı demokratikləşdirir. **Coğrafiya və Tarix fənninin tədrisində istifadə olunan İKT proqramları** ========================================================================== Coğrafiya və Tarix fənlərinin tədrisində İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları (İKT) hər iki fənnin tədrisində və öyrənilməsində inqilab etdi. Aşağıda bu mövzularda ümumi istifadə olunan İKT proqramları və vasitələrinin siyahısı verilmiş və onların xüsusi istifadələri, xüsusiyyətləri və üstünlükləri vurğulanmışdır. **Coğrafiyanın tədrisində istifadə olunan İKT proqramları** ----------------------------------------------------------- **1. Coğrafi İnformasiya Sistemləri (GIS)** \- Nümunələr: ArcGIS, QGIS, Google Earth Engine \- İstifadə edir: GIS alətləri məkan məlumatlarını toplamaq, təhlil etmək və vizuallaşdırmaq üçün istifadə olunur. Şagirdlər xəritələrdə və 3D modellərdə məlumatları vizuallaşdırmaqla coğrafi nümunələri, torpaqdan istifadədəki dəyişiklikləri və ətraf mühit problemlərini öyrənə bilərlər. \- Faydalar: Tələbələrə məkan münasibətlərini anlamağa, coğrafi məlumatları təhlil etməyə və zamanla tendensiyaları şərh etməyə kömək edir. **2. Google Earth** \- İstifadə edir: Google Earth tələbələrə Yer səthinin 3D xəritələrini və peyk şəkillərini araşdırmağa imkan verir. Şagirdlər xüsusi yerləri böyüdə, coğrafi xüsusiyyətləri araşdıra və insan fəaliyyətinin müxtəlif bölgələrə təsirini təhlil edə bilərlər. \- Faydaları: Fiziki cəhətdən əldə etmək çətin ola biləcək yerlərin və bölgələrin kəşfiyyatını və vizuallaşdırılmasını təşviq edir. Virtual sahə səfərləri və coğrafi anlayışları başa düşmək üçün əladır. **3. ArcGIS Online** \- İstifadə edir: Tələbələrə coğrafi xəritələr yaratmağa və paylaşmağa imkan verən veb əsaslı xəritəçəkmə aləti. O, məkan analizini, xəritəçəkmə vasitələrini və məlumat vizualizasiyasını birləşdirir. \- Faydalar: Şagirdlərə coğrafi hadisələri daha yaxşı başa düşmək üçün xəritələrin yaradılması ilə məşğul olmağa, layihələrdə əməkdaşlıq etməyə və coğrafi məlumatlar ilə qarşılıqlı əlaqədə olmağa imkan verir. **4. Google Earth Pro** \- İstifadələri: Google Earth Pro tələbələrə coğrafi məlumatları yoxlamağa, məkan təhlili aparmağa və coğrafi ssenariləri simulyasiya etməyə imkan verən qabaqcıl xəritəçəkmə və verilənlərin vizuallaşdırılması alətləri təklif edir. \- Faydalar: Fərdi xəritələr yaratmaq, məsafələri ölçmək və coğrafi məlumatları dəqiqliklə təhlil etmək kimi təkmil funksiyalar təqdim edir. **5. National Geographic Mapmaker Interactive** \- İstifadə edir: Müxtəlif coğrafi təbəqələrdən (əhali, iqlim, fiziki xüsusiyyətlər) istifadə edərək fərdi xəritələr yaratmaq üçün alət. Tələbələr regionları, məlumat təbəqələrini araşdıra və müxtəlif filtrlər tətbiq edə bilərlər. \- Faydaları: Tələbələrə mürəkkəb coğrafi və ətraf mühit anlayışlarını başa düşməyə imkan verən interaktiv xəritələr və məlumatlar ilə kəşfiyyatı və əlaqəni təşviq edir. **6. Virtual Reallıq (VR) Coğrafiya Alətləri** \- Nümunələr: Google Expeditions, Nearpod VR \- İstifadə edir: VR alətləri tələbələrə virtual mənzərələri, tarixi yerləri və ya ətraf mühit parametrlərini ziyarət etməyə imkan verən immersiv təcrübələr təqdim edir. Onlar coğrafi xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün dünyanın müxtəlif regionlarına "səyahət edə" bilərlər. \- Faydaları: Şagirdlərə sinifdən çıxmadan coğrafi yerləri ziyarət etmək və araşdırmaq imkanı təklif etməklə coğrafiyaya cəlbedici, praktiki yanaşma təmin edir. 7\. **Hava və İqlim Simulyatorları** \- Nümunələr: Hava Radarı, İqlim Reanalizatoru \- İstifadələri: Bu proqramlar real vaxtda hava məlumatları, proqnozlar və iqlim modellərini təmin edir. Şagirdlər hava nümunələrini araşdıra, hava sistemlərinin necə inkişaf etdiyini öyrənə və uzunmüddətli iqlim məlumatlarını təhlil edə bilərlər. \- Faydalar: Şagirdlərə hava sistemlərinin, iqlim dəyişikliyinin və ətraf mühitin dinamikasını anlamağa kömək edir. **8. SimCity (Şəhər Planlaşdırma Simulyasiyaları)** \- İstifadələri: SimCity və oxşar oyunlar (məsələn, \*Cities: Skylines\*) tələbələrə şəhərləri dizayn və idarə etməyə imkan verir. Onlar tələbələrə insan coğrafiyası və şəhər inkişafı haqqında məlumat əldə etməyə kömək edərək, şəhərsalma, infrastruktur və resursların idarə edilməsini simulyasiya edə bilər. \- Faydalar: Tələbələri şəhər coğrafiyası, resursların bölüşdürülməsi və davamlı şəhər planlaşdırması haqqında tənqidi düşünməyə təşviq edir. **Tarixin tədrisində istifadə olunan İKT proqramları** ------------------------------------------------------ **Google Earth və Google Earth Pro** İstifadələri: Coğrafiya ilə olduğu kimi, Google Earth tarixi yerləri, şəhərləri və görməli yerləri araşdırmaq üçün tarix təhsilində istifadə edilə bilər. Şagirdlər tarixi hadisələrin zamanla mənzərəni necə formalaşdırdığını təhlil edə bilərlər. Faydaları: Tarixi kontekst təmin edir və müxtəlif zaman dövrlərinin coğrafiyasını vizuallaşdırır, tələbələrə coğrafiya və tarixin necə iç-içə olduğunu daha yaxşı anlamağa kömək edir. **Virtual Reallıq (VR) Tarixi Turlar** Nümunələr: Google Expeditions, TimeLooper, Oculus History İstifadəsi: VR alətləri tələbələrin məşhur tarixi hadisələri, qədim sivilizasiyaları və ya döyüş meydanlarını araşdıra biləcəyi virtual tarixi turlar təklif edir. Məsələn, tələbələr qədim Romaya, piramidalara və ya Birinci Dünya Müharibəsi xəndəklərinə baş çəkə bilərlər. Faydaları: İmmersiv təcrübə tarixi hadisələri canlandırmağa kömək edir, tarixi daha cəlbedici və əlçatan edir. **Historypin** İstifadələri: Historypin istifadəçilərə interaktiv xəritələrə bərkidilmiş tarixi fotoşəkilləri, videoları və hekayələri araşdırmaq və onlara töhfə vermək imkanı verir. Şagirdlər multimedia məzmunundan istifadə edərək müəyyən yerlərdə tarixi anları araşdıra bilərlər. Faydaları: Tarixi araşdırmaları, tənqidi təfəkkürü təşviq edir və multimedia hekayələri vasitəsilə tələbələrə tarixlə daha şəxsi əlaqə təmin edir. **Prezi** İstifadəsi: Prezi tələbələrə və müəllimlərə vizual olaraq cəlbedici, qeyri-xətti təqdimatlar yaratmağa imkan verən təqdimat vasitəsidir. Tez-tez tarixi hadisələri, tendensiyaları və qrafikləri dinamik şəkildə təqdim etmək üçün istifadə olunur. Faydaları: Tarixi anlayışların və hadisələrin vizual və povest təqdimatını gücləndirir, onları başa düşməyi və yadda saxlamağı asanlaşdırır. **Zaman Xəritələri** İstifadəsi: TimeMaps tarixi hadisələri interaktiv qrafik formatında təqdim edən rəqəmsal alətdir və tələbələrə müxtəlif hadisələrin zaman və məkanda necə üst-üstə düşdüyünü görməyə imkan verir. Faydaları: Şagirdlərə tarixi hadisələri xronoloji ardıcıllıqla təsəvvür etməyə, səbəb-nəticə əlaqələrini anlamağa və tarixi hadisələrin bir-biri ilə necə əlaqəli olduğunu görməyə kömək edir. **Milli Arxivlər (Rəqəmsal Arxivlər)** İstifadələri: Milli Arxivlərin və ya yerli tarixi qurumların rəqəmsal arxivləri tələbələrə mühüm tarixi hadisələrdən məktublar, sənədlər və fotoşəkillər kimi ilkin mənbələrə çıxış imkanı verir. Faydaları: Tələbələri birinci əldən tarixi materiallarla təmin edir, tarixi təhlil edərkən tədqiqatı və tənqidi düşüncəni təşviq edir. **HSTRY (İnteraktiv Taymlayn)** İstifadəsi: HSTRY müəllim və tələbələrə multimedia məzmunu ilə vizual qrafiklər yaratmağa imkan verən, tarixi hadisələri və rəqəmləri araşdırmağa kömək edən interaktiv qrafik alətidir. Üstünlüklər: Tarixi araşdırmaq və anlamaq üçün interaktiv və cəlbedici üsul təqdim edir, çünki tələbələr zaman qrafiklərinə şəkillər, videolar və mətn əlavə edə bilərlər. **Google Alim** İstifadə edir: Google Scholar tələbələrə tarixi araşdırmalar üçün akademik sənədləri, kitabları və digər elmi resursları tapmağa kömək edir. Faydaları: Tələbələrin dərindən öyrənmələri üçün əlçatan olan çoxlu etibarlı tarixi araşdırmalar və resurslar təklif edir. **Trello (Layihə İdarəetmə Aləti)** İstifadəsi: Trello, tarixi hadisələr, rəqəmlər və ya zaman dövrləri üzrə tədqiqat kimi qrup tarixi layihələrinin təşkili üçün istifadə edilə bilər. Tələbələr əməkdaşlıq edə, tapşırıqlar təyin edə və irəliləyişlərini izləyə bilərlər. Faydaları: Tarixi tədqiqat layihələrində əməkdaşlığı, təşkilatçılığı və komanda işini təşviq edir. **Rəqəmsal Storytelling Alətləri (məsələn, Adobe Spark, Storybird)** İstifadəsi: Bu vasitələr tələbələrə tarixi hadisələr, rəqəmlər və ya dövrlər haqqında öz rəqəmsal hekayələrini yaratmağa imkan verir. Şagirdlər maraqlı tarixi hekayələr yaratmaq üçün mətn, şəkillər və səslərdən istifadə edə bilərlər. Faydaları: Rəqəmsal savadlılıq bacarıqlarını inkişaf etdirərkən yaradıcılığı və tarixi araşdırmanı artırır. **İKT-dən istifadə zamanı qarşımıza çıxan problemlər** ====================================================== **Coğrafiya fənnində** ---------------------- **Texnoloji maneələr** **Texnologiyaya çıxış:** Bütün tələbələrin cihazlara (kompüterlər, planşetlər) və ya sabit internet bağlantılarına bərabər çıxışı yoxdur ki, bu da onların İKT əsaslı coğrafiya dərslərində tam iştirak etmək imkanlarına mane ola bilər. **Proqram təminatının məhdudiyyətləri:** GIS proqramı və digər rəqəmsal alətlər bahalı ola bilər və ya səmərəli istifadə etmək üçün xüsusi təlim tələb edə bilər. Bu, lazımi resurslar olmadıqda həm müəllimlər, həm də tələbələr üçün maneələr yarada bilər. **Müəllim hazırlığı və tanışlıq** **İKT üzrə təlimin olmaması:** Bəzi coğrafiya müəllimləri İKT vasitələrindən səmərəli istifadə etmək üçün kifayət qədər təlim keçməyə bilərlər. Bu texnologiyaların dərslərə necə inteqrasiya olunacağına dair lazımi məlumat olmadan, potensial faydalar tam şəkildə həyata keçirilməyə bilər. **Ənənəvi Metodların Uyğunlaşdırılması:** Ənənəvi tədris metodlarına öyrəşmiş müəllimlər üçün İKT əsaslı tədris strategiyalarını qəbul etmək çətin ola bilər ki, bu da inteqrasiya prosesini ləngidə bilər. **Texnologiyaya həddindən artıq etibar etmək** **Tənqidi Düşüncənin Azaldılması:** Rəqəmsal alətlərdən həddən artıq istifadə bəzən tələbələrin cavablar üçün texnologiyaya çox etibar etməsinə səbəb ola bilər ki, bu da onların tənqidi düşünmə, məlumatı təhlil etmə və problemləri müstəqil həll etmə qabiliyyətini məhdudlaşdıra bilər. **Diqqətin yayındırılması:** Onlayn resurslara və platformalara giriş sinifdə diqqətin yayındırılmasına səbəb ola bilər, çünki tələbələr qeyri-təhsil məzmununu nəzərdən keçirməyə tələsirlər. **Rəqəmsal bölünmə** **Girişdə bərabərsizlik:** Rəqəmsal uçurum xüsusilə kənd və ya aşağı gəlirli ərazilərdə əhəmiyyətli problem olaraq qalır. İKT alətlərinə çıxışı olmayan tələbələr coğrafiya dərslərində geri qala bilərlər. **Dil və Savadlılıq Maneələri:** Təhsil məzmunu həmişə bütün dillərdə mövcud olmaya bilər və rəqəmsal savadı aşağı olan tələbələr İKT resurslarını effektiv şəkildə idarə etməkdə çətinlik çəkə bilər. **Texniki Məsələlər və Etibarlılıq** **Texniki nasazlıqlar:** Aparat və ya proqram təminatının nasazlığı, internet bağlantısı problemləri və ya digər texniki çətinliklər dərsləri poza bilər və tələbələr və müəllimlər arasında məyusluğa səbəb ola bilər. **Məhdud Lokallaşdırılmış Məzmun:** Google Earth kimi qlobal platformalar zəngin məlumat təmin etsə də, bəzi bölgələrdə lokallaşdırılmış, mədəni cəhətdən uyğun coğrafi resurslar yoxdur. **Tarix fənnində** ------------------ **Giriş və Kapital** **Rəqəmsal bölünmə:** Bütün tələbələrin lazımi texnologiyaya (kompüter, internet və s.) bərabər çıxışı yoxdur, bu da öyrənmə imkanlarında bərabərsizliklərə səbəb olur. **Məzmun Boşluqları:** Bəzi tarixi resurslar natamam, tərcümə edilməmiş və ya mədəni cəhətdən spesifik ola bilər ki, bu da müəyyən tələbə qrupları üçün tarixin tam araşdırılmasını məhdudlaşdırır. **Texnologiyaya həddindən artıq etibar** **Ənənəvi bacarıqların itirilməsi:** İKT-dən həddən artıq asılılıq tələbələrin çap olunmuş ilkin mənbələri təhlil etmək və ya tarix kitablarını tənqidi oxumaq kimi ənənəvi tədqiqat bacarıqlarını tam inkişaf etdirməməsi ilə nəticələnə bilər. **Diqqəti yayındıran amillər:** Rəqəmsal alətlərdən istifadə şagirdlərin dərslər və ya tədqiqatlar zamanı qeyri-tədris fəaliyyətləri ilə məşğul olması ilə diqqəti yayındıra bilər. **Müəllim hazırlığı** **İKT bacarıqlarının olmaması:** Bəzi müəllimlər tarix təhsilində İKT-dən səmərəli istifadə etmək üçün lazımi bacarıq və ya təlimə malik olmaya bilər ki, bu da rəqəmsal vasitələrin potensial faydalarını məhdudlaşdıra bilər. **İnteqrasiya Problemləri:** İKT-nin ənənəvi tədris metodlarına daxil edilməsi texnologiyadan müntəzəm istifadə etməyə adət etməyən müəllimlər üçün çətin ola bilər. **Məlumat yüklənməsi** **Həddindən artıq məzmun:** Rəqəmsal məlumatın böyük həcmdə olması tələbələrin çoxlu sayda resursdan əziyyət çəkdiyini hiss edə bilər ki, bu da diqqəti müvafiq və etibarlı mənbələrə yönəltməyi çətinləşdirir. **Mənbənin Qiymətləndirilməsində Çətinlik:** Onlayn məlumatın bolluğu ilə tələbələr tarixi mənbələrin etibarlılığını və etibarlılığını qiymətləndirmək üçün mübarizə apara bilər və bu, potensial dezinformasiyaya səbəb ola bilər. **Nəticə** ========== Sonda qeyd edək ki, Tarix və Coğrafiya fənlərinin tədrisində İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının (İKT) rolu müasir təhsildə həm transformasiyaedici, həm də vacibdir. Rəqəmsal alətləri və resursları inteqrasiya etməklə, İKT ənənəvi tədris üsullarını təkmilləşdirir və tələbələr üçün daha interaktiv, cəlbedici və əlçatan təlim mühiti yaradır. Tarixdə İKT ilkin mənbələri, tarixi yerləri və virtual canlandırmaları araşdırmağa imkan verir, tarixi hadisələri daha hiss olunan və əhatəli edir. Coğrafiya fənnində Coğrafi İnformasiya Sistemləri (CİS), interaktiv xəritələr və virtual reallıq kimi İKT alətləri məkan məlumatlarını həyata keçirir, tələbələrə coğrafi nümunələri və ətraf mühitdəki dəyişiklikləri vizuallaşdırmağa və təhlil etməyə imkan verir. Bu fənlərdə İKT-dən istifadə təkcə tələbələrin fəallığını və motivasiyasını yaxşılaşdırmır, həm də tənqidi düşünmə, tədqiqat və əməkdaşlıq bacarıqlarını inkişaf etdirir. Bu, tələbələrə böyük miqdarda məlumat əldə etməyə, öz sürətləri ilə işləməyə və mürəkkəb tarixi və coğrafi anlayışları daha dərindən başa düşməyə kömək edir. Bununla belə, İKT potensialını maksimum dərəcədə artırmaq üçün müəllimlər lazımi təlim almalı və bütün tələbələr üçün texnologiyaya bərabər çıxış təmin edilməlidir. İKT-nin tarix təhsilinə inteqrasiyası əlaqəni gücləndirməkdən tutmuş zəngin resurslara çıxışı təmin etməyə qədər çoxsaylı üstünlüklər təklif edir. Bu, fərdiləşdirilmiş öyrənməyə imkan verir, tənqidi düşüncəni təşviq edir və sərhədlər arasında əməkdaşlığı təşviq edir. Bununla belə, tarix təhsilində İKT-nin faydalarını maksimum dərəcədə artırmaq üçün giriş bərabərsizliyi, texnologiyaya həddən artıq asılılıq və müvafiq müəllim hazırlığına ehtiyac kimi problemlər həll edilməlidir. Səmərəli istifadə edildikdə, İKT tələbələrin tarix anlayışını xeyli zənginləşdirə və onları rəqəmsal savadın və tənqidi düşüncənin vacib olduğu gələcəyə hazırlaya bilər. Nəhayət, səmərəli istifadə edildikdə, İKT tələbələrin dünya tarixi və coğrafiyasını öyrənmə üsulunu dəyişdirmək gücünə malikdir, onları rəqəmsal savadlılıq və analitik bacarıqların vacib olduğu gələcəyə hazırlayır. **Ədəbiyyat siyahısı** ====================== 1. **Quliyev, Ə.** \"Təhsildə İKT-dən istifadə: nəzəriyyə və təcrübə.\" Bakı-2009: Elm və Təhsil Nəşriyyatı. 2. **Əliyev, S., & Əliyeva, R. (2018).** \"Coğrafiya tədrisində İKT-nin tətbiqi.\" *Coğrafiya və Təhsil Jurnalı*, 14(2), 34-42. 3. **Məmmədov, T. (2021).** \"Tarix dərslərində İKT-dən istifadə və təhsil metodları.\" *Tarix və Mədəniyyət Jurnalı*, 23(1), 75-88. 4. **Kərimov, M. (2020).** \"İKT-nin təhsildə tətbiqi və inkişaf perspektivləri.\" *Təhsil və İnnovasiya* Jurnalı, 5(1), 49-60. 5. **Əliyeva, S. (2020).** \"Təhsildə İKT-dən istifadə və tədris metodlarının dəyişməsi.\" *Beynəlxalq Təhsil Araşdırmaları*, 10(3), 112-120. 6. **Rəhimov, H. (2017).** \"Coğrafiya təhsili və İKT: Yeni metodlar və yanaşmalar.\" *Coğrafiya üzrə Araşdırmalar*, 8(1), 103-110. 7. **Piriyev, F. (2018).** \"Coğrafiya təhsilində İKT-nin tətbiqinin effektivliyi.\" *Coğrafiya və Texnologiya* Jurnalı, 11(2), 67-74. 8. [[https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED627603.pdf]](https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED627603.pdf) 9. [[https://www.iprojectdownload.com/the-importance-of-information-technology-in-the-teaching-of-geography-a-case-study-of-yaba-local-government-area/]](https://www.iprojectdownload.com/the-importance-of-information-technology-in-the-teaching-of-geography-a-case-study-of-yaba-local-government-area/) 10. [[https://www.telefonica.com/en/communication-room/blog/advantages-disadvantages-icts-education/]](https://www.telefonica.com/en/communication-room/blog/advantages-disadvantages-icts-education/)