Afweer PDF - Samenvatting

## Samenvatting #### **Thema 4 Afweer** ### Samenvatting #### **Leerdoel 1** **Basisstof 1** - Je kunt de werking en functie van de huid bij de afweer van de mens, de verschillen tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen en de verschillen tussen chemische en mechanische afweer beschrijven...

## Samenvatting #### **Thema 4 Afweer** ### Samenvatting #### **Leerdoel 1** **Basisstof 1** - Je kunt de werking en functie van de huid bij de afweer van de mens, de verschillen tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen en de verschillen tussen chemische en mechanische afweer beschrijven. - Infectie: het binnendringen van ziekteverwekkers (pathogenen) in je lichaam. - Inwendig milieu: deel van het lichaam dat alleen kan worden bereikt door een of meerdere celmembranen te passeren. - Uitwendig milieu: omgeving die zich buiten het lichaam bevindt. - Lichaamsvreemd: stoffen of cellen die niet in je lichaam thuishoren. - Lichaamseigen: stoffen of cellen die door je lichaam worden gemaakt. - De huid beschermt het lichaam tegen schadelijke invloeden uit het uitwendige milieu. - Slijmvliezen: zorgen bij openingen in het lichaam ervoor dat ziekteverwekkers moeilijk kunnen binnendringen. - Melanocyten in de kiemlaag produceren pigment (melanine) dat bescherming geeft tegen ultraviolette straling. - Mechanische afweer: fysieke aanpassingen om indringers buiten te houden. - Bijv. de huid en de slijmvliezen. - Chemische afweer: het gebruik van stoffen om indringers buiten te houden. - Bijv. zoutzuur in maagsap doodt bacteriën. #### **Leerdoel 2** **Basisstof 2** - Je kunt de vormen van aangeboren afweer beschrijven. - Aangeboren afweer: - gericht tegen vele verschillende ziekteverwekkers (o.a. tegen bacteriën en lichaamsvreemde stoffen); - wordt bij infectie snel geactiveerd; - komt voor bij alle dieren en planten. - Fagocytose: insluiting en vertering van ziekteverwekkers door fagocyten (granulocyten en monocyten). - Granulocyten: type fagocyt dat binnen enkele minuten reageert op binnendringende ziekteverwekkers door ze te fagocyteren. - Gaat na fagocytose meestal te gronde. - Monocyten: type fagocyt dat zich kan ontwikkelen tot macrofaag of dendritische cel. - Macrofaag: - bij het verlaten van de bloedbaan verandert de monocyt van vorm en wordt dan macrofaag genoemd; - kan meerdere ziekteverwekkers vernietigen doordat hij niet te gronde gaat na fagocytose. - Dendritische cel: - celvorm is vergelijkbaar met dendrieten in het zenuwstelsel; - komt voornamelijk voor in de huid en de slijmvliezen. - Koorts: verhoogde lichaamstemperatuur versnelt de afweerreacties van het lichaam. - Macrofagen kunnen koorts veroorzaken. - Antibiotica versterken tijdelijk de afweer van het lichaam. - Antibiotica zijn alleen werkzaam tegen bacteriële infecties. #### **Leerdoel 3** **Basisstof 2** - Je kunt de vormen van verworven afweer beschrijven. - Verworven afweer: - gericht tegen één type ziekteverwekker (o.a. tegen lichaamsvreemde cellen, lichaamsvreemde stoffen, bacteriën en virussen); - komt langzaam op gang; - alleen bij gewervelde dieren. - Bij de verworven afweer zijn T- en B-lymfocyten betrokken. - Lymfocyten ontstaan uit stamcellen van het rode beenmerg. - In het beenmerg ontwikkelen zich B-lymfocyten. - In de thymus ontwikkelen zich T-lymfocyten. - Lymfocyten komen vooral terecht in de lymfeknopen en de milt. - Lymfoïde organen: lymfeknopen, de milt, het beenmerg en de thymus. - Mediatoren: eiwitten met een regulerende functie. - Bijv. cytokinen die de normwaarde voor de lichaamstemperatuur regelen. - MHC: Major Histocompatibility Complex. - Deel van het genoom dat codeert voor eiwitten die een rol spelen bij de herkenning van lichaamseigen en lichaamsvreemde (delen van) cellen en stoffen. - Specifieke afweerreacties worden opgewekt door antigenen: - grote moleculen, meestal eiwitten; - kunnen een reactie van het immuunsysteem opwekken; - zijn oplosbaar of bevinden zich op celmembranen; - worden herkend door receptoren nadat ze zijn gebonden aan een MHC-receptoreiwit. - MHC-receptoreiwitten, twee typen: - MHC-I-receptoreiwitten: op de buitenkant van alle cellen met een celkern in het menselijk lichaam en op bloedplaatjes. - MHC-II-receptoreiwitten: op de buitenkant van macrofagen, dendritische cellen en geactiveerde B-cellen. - Macrofagen kunnen zich ontwikkelen tot antigeen- presenterende cellen (APC). - Na fagocytose bindt een antigeen aan MHC-II- receptoreiwit, waarna APC op zoek gaat naar de juiste T- en B-lymfocyt. - Ook andere cellen (zoals dendritische cellen en B-lymfocyten) kunnen een antigeen-presenterende cel worden. - Activatie van T-lymfocyten: - juiste T-lymfocyt reageert op de APC door te gaan delen; - er ontstaan drie typen dochtercellen: T-helpercellen (Th-cellen), cytotoxische T-cellen (Tc-cellen) en T-geheugencellen. - Cellulaire respons: afweer door vernietiging van geïnfecteerde lichaamscellen door T-lymfocyten. - T-helpercellen geven cytokinen af die de ontwikkeling van cytotoxische T-cellen stimuleren. - Cytotoxische T-cellen vernietigen de geïnfecteerde lichaamscellen. - Ook kankercellen en cellen van getransplanteerde weefsels of organen worden aangevallen. - Humorale - T-helpercellen geven cytokinen af die de ontwikkeling van B-lymfocyten stimuleren. - Uit B-lymfocyt ontstaan twee typen dochtercellen: B-plasmacellen en B-geheugencellen. - B-plasmacellen - maken antistoffen; - binden aan antigenen. - B-plasmacellen vormen antistoffen tegen antigenen. - Antistoffen (immunoglobulinen): eiwitten die binden aan de antigenen van de ziekteverwekker. - Tegen één antigeen kunnen verschillende antistoffen worden gevormd. - Een B-plasmacel kan maar één type antistof vormen. - Antigeenmolecuul en antistofmolecuul vormen een antigeen-antistofcomplex. - Door de complexvorming wordt de ziekteverwekker onschadelijk gemaakt. - Bijv. door aantasting van het celmembraan van een lichaamsvreemde cel of door bevordering van fagocytose van een ziekteverwekker door macrofagen. - Geheugencellen: langlevende cellen die worden gevormd bij een eerste infectie. - Blijven inactief tot een volgende infectie met dezelfde ziekteverwekker. - Geheugencellen herkennen dan het antigeen, waardoor een snellere en betere afweerreactie volgt. - Koppelingseiwitten: voor een sterkere binding tussen lymfocyt en ziekteverwekker, of tussen twee lymfocyten. - CD4 bindt aan MHC-II-receptoreiwit (APC). - CD8 bindt aan MHC-I-receptoreiwit (geïnfecteerde lichaamscel). #### **Leerdoel 4** **Basisstof 2** - Je kunt de onderlinge relatie van de delen van het immuunsysteem toelichten. **Aangeboren afweer (fagocyten)** - Monocyten - Macrofagen - Granulocyten **Verworven afweer (lymfocyten)** - Macrofagen - Antigeen- presenterende cel - B-lymfocyten - B-geheugencellen - B-plasmacellen - T-lymfocyten - T-helpercellen - T-geheugencellen - Cytotoxische T-cellen **Humoraal:** - Ziekteverwekkers worden vernietigd **Cellulair:** - T-helpercellen stimuleren cytotoxische T-cellen - Cytotoxische T-cellen vernietigen geïnfecteerde cellen #### **Leerdoel 5** **Basisstof 3** - Je kunt beschrijven op welke manieren immuniteit kan ontstaan. - Incubatietijd: de tijd tussen besmetting en de eerste ziekteverschijnselen. - Primaire reactie: de antistofvorming na de eerste besmetting met het antigeen van de ziekteverwekker. - Secundaire reactie: de antistofvorming na de tweede of volgende besmetting met hetzelfde antigeen. Organisme is immuun, er treden geen symptomen meer op. - Immuun: niet (meer) vatbaar voor een ziekte. - Immunisatie: opzettelijk blootstellen aan een antigeen. - Natuurlijke immuniteit: ontstaat doordat een organisme wordt geïnfecteerd door een ziekteverwekker. - Kunstmatige immuniteit: ontstaat door immunisatie. - Actieve immunisatie (vaccinatie): door inenting met een vaccin (dode of verzwakte ziekteverwekker). - De persoon vormt zelf antistof. De immuniteit is van langere duur, doordat geheugencellen worden gevormd. - Passieve immunisatie: door inspuiten van antiserum met antistoffen. - De persoon vormt zelf geen antistof en geen geheugencellen. De immuniteit is tijdelijk, doordat de antistof wordt afgebroken en er geen geheugencellen worden gevormd. #### **Leerdoel 6** **Basisstof 4** - Je kunt beargumenteren welke problemen kunnen ontstaan door antigenen bij transplantaties en bloedtransfusies en op welke wijze deze kunnen worden aangepakt. - Transplantatie: aangetast weefsel of orgaan wordt vervangen. - Een acceptor ontvangt weefsel of orgaan van zichzelf of van een donor. - Major Histocompatibility Complex (MHC), bij mensen HLA (Human Leukocyte Antigen): - eiwitten op celmembranen waarmee herkenning tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde cellen plaatsvindt; - het HLA-systeem is voor iedere persoon uniek. - Afstotingsreactie: eiwitten op de membranen van donorcellen worden door het afweersysteem van de acceptor herkend als antigenen. - Vooral door cellulaire afweer: cytotoxische T-cellen van de acceptor herkennen in samenhang met MHC-I-receptoreiwitten de lichaamsvreemde HLA-antigenen en vernietigen de donorcellen. - In sommige gevallen: antistofvorming die leidt tot zeer snelle afstoting (acute afstoting). - HLA-matching: bij transplantaties worden donoren gezocht van wie het HLA-systeem zo veel mogelijk overeenkomt met dat van de acceptor. - Afstotingsreacties worden onderdrukt met medicijnen die het gehele afweersysteem onderdrukken. - Bloedgroepen van het ABO-systeem: | Bloedgroep | Antigeen op celmembranen van rode bloedcellen | Antistof in bloedplasma | |---|---|---| | A | A | anti-B | | B | B | anti-A | | AB | A en B | geen | | 0 (nul) | geen A en B | anti-A en anti-B | - Bloedtransfusie. - Bij voorkeur heeft de donor dezelfde bloedgroep als de acceptor. - Rode bloedcellen klonteren samen als antistof van de acceptor reageert met antigeen van de donor. Rode bloedcellen gaan te gronde, waardoor hemoglobine vrijkomt in het bloedplasma (hemolyse). - Bloedgroep 0 is de algemene donor. - Bloedgroep AB is de algemene acceptor. - Resusantigeen of resusfactor. - Eiwit op de celmembranen van de rode bloedcellen; komt voor bij 85% van de mensen. - Resuspositief bloed bevat resusantigeen. - Resusnegatief bloed bevat geen resusantigeen en kan antiresus bevatten. - Bloedtransfusie. - Bij voorkeur heeft de donor dezelfde resusfactor (en dezelfde bloedgroep) als de acceptor. - Transfusie van resusnegatief bloed naar een resuspositieve acceptor is mogelijk. - Resusnegatieve moeder die zwanger is van een resuspositief kind: - na de bevalling vormt de moeder antiresus-antistoffen; - tijdens de volgende zwangerschap (pen) worden rode bloedcellen van een resuspositief kind afgebroken (resuskindje); - door toediening van antiresus-antistoffen aan de moeder onmiddellijk na de geboorte wordt de vorming van antiresus-antistoffen door de moeder tegengegaan. - Resuspositieve moeder die zwanger is van een resusnegatief kind: - er zijn geen problemen doordat het kind tijdens de eerste maanden nog geen antistoffen kan maken.