Metodyka profilaktyki społecznej PDF

Metodyka profilaktyki społecznej Logoterapia - to metoda psychoterapii umożliwiająca człowiekowi poznanie i akceptację samego siebie oraz odnalezienie sensu własnej egzystencji. Logos – słowo, sens terapeo – leczę, troszczę, dbam C – ciało U...

Metodyka profilaktyki społecznej Logoterapia - to metoda psychoterapii umożliwiająca człowiekowi poznanie i akceptację samego siebie oraz odnalezienie sensu własnej egzystencji. Logos – słowo, sens terapeo – leczę, troszczę, dbam C – ciało U – umysł D – duchowość E – emocje R – relacje Trzy filary: Przyjemność Siła (mocy) Wola (sensu) Z. Freud A. Adler V. Frankl Psychodynamika Psychologia indywidualna Logoterapia i analiza egzyst. 3 filary: Wolność woli - człowiek posiada wolność wyboru postawy wobec swojego życia, nawet w najtrudniejszych okolicznościach. Wiążę się to z odpowiedzialnością za swoje życie i wybory. Wola sensu - Wola sensu przewyższa inne motywacje, takie jak dążenie do przyjemności (Freud) czy potrzeba władzy (Adler). Każda osoba posiada zdolność do odkrywania sensu, który jest unikalny i związany z indywidualnym doświadczeniem. Sens życia - Logoterapia zakłada, że życie zawsze ma sens, niezależnie od trudności czy cierpienia, jakie napotykamy. Założenia logoterapii: Dążenie do sensu jako dominująca potrzeba / pragnienie (wola sensu); Wolność i odpowiedzialność w podejmowaniu decyzji (np. postawa wobec cierpienia); Człowiek jest zdolny do autotranstendencji (zdolność do przekraczania siebie) – przekierowanie uwagi na coś co jest poza mną; Rozpoznawanie wewnętrznych konfliktów; Analiza wypartych treści duchowych. Wprowadzenie do uzależnień Uzależnienie to psychiczny oraz fizyczny przymus przyjmowania określonych substancji psychoaktywnych lub wykonywania pewnych czynności w oczekiwaniu na efekty ich działania lub dla uniknięcia przykrych objawów ich braku.  Metodyka profilaktyki społecznej Fazy alkoholizmu według Jelinka: Prealkoholowa (wstępna); Ostrzegawcza; Krytyczna; Przewlekła: Typy alkoholizmu według Jelinka: (?) alkoholizm alfa - charakteryzujący się uzależnieniem psychicznym, nieprzechodzącym w uzależnienie fizyczne, zwany także piciem problemowym, piciem ucieczkowym; alkoholizm beta - charakteryzujący się powikłaniami somatycznymi, dotyczącymi jednego lub więcej układów organizmu, z ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia i skróceniem długości życia; alkoholizm gamma - charakteryzujący się wzrastającą tolerancją, utratą kontroli i występowaniem zespołu abstynencyjnego z chwilą zaprzestania picia, zwany także alkoholizmem "anglosaskim"; alkoholizm delta - charakteryzujący się wzrastającą tolerancją, objawami zespołu abstynencyjnego i niezdolnością do powstrzymani się, ale nie utratą kontroli nad ilością alkoholu wypijanego przy danej okazji; alkoholizm epsilon - picie okresowe lub napadowe, ciągi picia, zwane czasem dypsomanią.  Metodyka profilaktyki społecznej Według ICD- 10 rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu ścisłego powiązania objawów psychicznych, takich jak: - głód substancji; - objawów fizjologicznych (tolerancja i symptomy abstynencyjne); - charakterystycznych zachowań (sięganie po substancję dla uwolnienia się od objawów abstynencyjnych). Uzależnienie zachodzi w kilku fazach: - wstępnej (zwiastunów) - ostrej - przewlekłej - ewentualnie remisji. Według DSM-IV (1995) uzależnienie występuje, gdy przynajmniej 3 spośród 6 objawów występują równocześnie: 1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania substancji, względnie wykonania pewnych czynności. 2. Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia środka czy wykonania czynności (zachowania kompulsywne). 3. Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie wywołane brakiem dostępu do kasyna). 4. Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne jest przyjmowanie coraz wyższych dawek substancji lub częstszego i dłuższego wykonywania pewnych czynności. 5. Utrata zainteresowań oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem się. 6. Przyjmowanie środka lub wykonywanie czynności mimo bezspornych dowodów na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społeczne osoby (np. picie alkoholu pomimo stwierdzenia marskości wątroby, czy groźby rozpadu rodziny).  Metodyka profilaktyki społecznej Według ICD – 10 w rozdziale: zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych wyróżniono następujące substancje uzależniające: F10 - alkohol; F11 - opiaty (psychoaktywne alkaloidy opium; najważniejsze opiaty to morfina, kodeina, heroina, opium); F12 - kanabinole (substancje przygotowywane z konopi indyjskich; zalicza się do nich marihuanę i haszysz); F13 - leki uspokajające i nasenne (przede wszystkim barbiturany i benzodiazepiny); F14 - kokaina (wytwarza się ją z liści koki, ma działanie pobudzające); F15 - inne substancje psychostymulujące, w tym kofeina oraz amfetamina; F16 - substancje halucynogenne; F17 - palenie tytoniu; F18 - lotne rozpuszczalniki. Alkoholowy zespół abstynencyjny Objawy AZA najczęściej pojawiają się w ciągu 6 do 24h po zaprzestaniu picia, najczęściej jeszcze zanim poziom alkoholu we krwi obniży się do zera. Obserwuje się aktywację układu współczulnego (wegetatywnego): Wzrost ciśnienia tętniczego Przyspieszenie czynności serca (tachykardia) Przyspieszenie oddechu (tachypnoea) Wzrost temperatury ciała Rozszerzenie źrenic Wymioty Tremor całego ciała Potliwość Objawy psychopatologiczne AZA: Pobudzenie psychoruchowe Lęk, niepokój Bezsenność Napięcie, drażliwość, zachowania impulsywne Powikłania AZA: Napady drgawkowe Majaczenie alkoholowe  Metodyka profilaktyki społecznej Uzależnienia behawioralne według Aviela Goodmana Autorem pierwszych precyzyjnych kryteriów uzależnień czynnościowych, odwołujących się do koncepcji uzależnień w ogóle, był Aviel Goodman. Dwa istotne czynniki: z jednej strony zachowanie ma na celu przyniesienie przyjemności oraz zniesienie przykrości wewnętrznej (ulgę), z drugiej strony z zachowaniem tym związane jest doświadczanie poczucia bezradności i utraty kontroli nad nim kluczowe symptomy: - powtarzające się niepowodzenie w kontrolowaniu tego zachowania (tzw. utrata kontroli), - kontynuowanie zachowania pomimo negatywnych jego konsekwencji. Kryteria rozpoznawania nałogu według Goodmana są następujące: A. Niezdolność oparcia się impulsom popychającym do określonego zachowania. B. Poczucie narastającego napięcia pojawiającego się tuż przed rozpoczęciem zachowania. C. Przyjemność i ulga doświadczane podczas wykonywania zachowania. D. Poczucie utraty kontroli podczas wykonywania zachowania. E. Obecność przynajmniej pięciu spośród szczegółowych kryteriów F. Niektóre elementy składowe syndromu trwają dłużej niż jeden miesiąc lub powtarzają się na przestrzeni dłuższego okresu. MARC GRIFFITHS – koncepcja uzależnień czynnościach (aktywne – granie; bierne – oglądanie). Model biopsychospołeczny (zarówno uzależnienia chemiczne, jak i behawioralne) Model biopsychospołeczny (por. Griffiths, 2005) łączy: czynniki biologiczne (np. predyspozycje genetyczne), czynniki psychologiczne (emocjonalne, poznawcze i behawioralne), czynniki społeczno–kulturowe (np. wpływ środowiska rodzinnego, rówieśniczego, jak i szeroko rozumianej kultury czy społeczeństwa). Podstawowym modelem neurobiologicznym jest model związany z układem nagrody i neuroprzekaźnikami (głownie dopaminą i serotoniną). Czynniki biologiczno-genetyczne: W rozwoju uzależnień od substancji, ale także od czynności (hazardu), główną rolę w procesach wzmocnienia (warunkowanie), jak i procesach motywacyjnych (dążenie do przedmiotu uzależnienia), odgrywa właśnie układ nagrody (mezolimbiczny układ dopaminowy, ang. reward system).  Metodyka profilaktyki społecznej Układ ten jest odpowiedzialny za kontynuowanie (powtarzanie) zachowań niezbędnych do przetrwania (w tym zaspakajania głodu czy pragnienia, jak również przekazywania genów potomstwu), natomiast jego dysfunkcje prowadzą do odczuwania przyjemności po wykonywaniu zachowań problemowych czy ryzykownych. Czynniki psychologiczne: korelaty osobowościowe i temperamentalne uzależnień spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych problemy z regulacją afektu (głównie negatywnego), niska samoocena, deficyty psychospołeczne (np. w zakresie umiejętności interpersonalnych, umiejętności rozwiązywania problemów). Badania potwierdzają związek impulsywności ze zwiększoną skłonnością do zachowań ryzykownych. Impulsywność można zdefiniować jako nieadaptacyjną pobudliwość emocjonalną – upośledzoną kontrolę popędów, bezrefleksyjność, niską odporność na stres. Wysoka impulsywność stanowi korelat zachowań antyspołecznych, uzależnień od substancji czy uzależnień behawioralnych. Skłonności do zachowań impulsywnych leżą u podłoża angażowania się w całe spektrum zachowań problemowych (zarówno związanych z substancjami psychoaktywnymi jak i z czynnościami, takimi jak zakupy czy seks). Natomiast to skłonność do zachowań kompulsywnych jest związana z procesem uzależnienia. Na silne powiązanie uzależnień behawioralnych z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (ang. obsessive-compulsive disorder, OCD) wskazuje także model ABC wykorzystywany w terapii zaburzeń OCD. Model ABC opisuje trzy składowe procesu terapeutycznego: afekt (np. identyfikacja sytuacji i odczuć, które poprzedzają angażowanie się w zachowanie będące przedmiotem terapii), zachowanie (wypracowanie alternatywnych form zachowań), kontrolę poznawczą (unikanie lub radzenie sobie z sytuacjami wysokiego ryzyka).  Metodyka profilaktyki społecznej Zarówno w przypadku uzależnień chemicznych jak i nie chemicznych, negatywny afekt poprzedza chęć regulacji stanu emocjonalnego poprzez środek lub zachowanie będące przedmiotem uzależnienia. Ważnym czynnikiem o charakterze psychologiczno-społecznym są deficyty umiejętności w tych obszarach, tj. brak umiejętności radzenia sobie ze stresem i negatywnym afektem, brak umiejętności rozwiązywania problemów, brak umiejętności rozpoznawania swoich i cudzych emocji, brak umiejętności nawiązywania i podtrzymywania relacji – tzw. umiejętności życiowych. Kolejnym czynnikiem psychologiczno-społecznym są wzorce socjalizacji w rodzinie i w związku z tym nabyte przekonania, jak i niezaspokojone potrzeby (np. niezaspokojona potrzeba akceptacji, miłości, lub niewłaściwe wzorce zaspakajania tych potrzeb, np. poprzez zakupy, co może prowadzić do kompulsywnego kupowania). Czynniki społeczne: Do czynników społecznych należą, wymienione już wcześniej, wzorce socjalizacji w najbliższym otoczeniu kształtującym osobowość dziecka (rodzina, szkoła, rówieśnicy), środowisko lokalne (sąsiedztwo), a także ogólny kontekst społeczny (tzn. kraj, region, przepisy prawne) Natomiast na samo otoczenie składają się jednostki (rodzice, rówieśnicy, nauczyciele) z własnymi uwarunkowaniami biologicznymi i psychologicznymi, np. brakiem odporności na stres, impulsywnością, neurotyzmem, preferencją unikowych strategii radzenia sobie ze stresem. Mechanizm uzależnienia (frustracja)  Metodyka profilaktyki społecznej Patologiczna hiperseksualność – jest to uzależnienie od seksu, hiperfilia, nałogowość seksualna, kompulsywne, impulsywne lub kompulsywno-impulsywne zachowanie seksualne, zaburzenia kontroli popędu, nieparafilijna nadaktywność seksualna, erotomania, satriaza, donżualizm, nimfomania W ICD – 10: Nadmierny popęd seksualny = hiperlibidemia (nimfomania / satyriasis) – ciągła, wyniszczająca i uporczywa potrzeba uprawiania stosunków płciowych, przesłaniająca inne potrzeby. Funkcję zachowań seksualnych (normatywne): Biologiczne – prokreacja Psychologiczna – regulacja napięć popędowych Społeczna – tworzenie więzi Funkcje zachowań seksualnych (nienormatywne): Kompensacyjne Instrumentalne Narcystyczne Masochistyczne Wskaźniki hiperseksualności: 1.Wskaźniki behawioralne: częstość i charakter aktywności seksualnej, czas przeznaczany na tą aktywność 2.Wskaźniki poznawcze: stopień zaabsorbowania, powracające lub utrzymujące się myśli i fantazje seksualne 3. Wskaźniki emocjonalne: połączenie podniecenia seksualnego z występowaniem negatywnych stanów emocjonalnych (zjawisko przesunięcia ekscytacji) Subiektywnie doświadczane cierpienie (dystres) Uzależnienie od Internetu według Kimberly Young 5 podtypów: 1. Erotomania internetowa (Cybersexual Addiction) - nadmierne korzystanie z treści o charakterze erotycznym i seksualnym, takich jak pornografia, czaty erotyczne czy strony randkowe. 2. Uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych (Cyber-Relationship Addiction) - obsesyjne korzystanie z mediów społecznościowych, czatów, forów internetowych i aplikacji randkowych.  Metodyka profilaktyki społecznej 3. Uzależnienie od sieci internetowej (Net Compulsions) - dotyczy zachowań kompulsywnych związanych z internetem, takich jak hazard online, zakupy online, aukcje internetowe czy gry na giełdzie. 4. Uzależnienie od komputera (Computer Addiction) - obejmuje kompulsywne korzystanie z komputera, w tym granie w gry komputerowe offline, programowanie czy inne działania niezwiązane bezpośrednio z internetem. 5. Przeciążenie informacyjne (Information Overload) - przymusowe przeszukiwanie internetu w celu zdobywania informacji, czytania artykułów, przeglądania wiadomości czy forów tematycznych. Etapy uzależnienia: Odkrywanie; Eksperymentowanie; Nasilenie; Wewnętrzny przymus; Stan beznadziei. Uzależnienie od gier RPG (Role-Playing Games) to rodzaj uzależnienia od gier komputerowych, który dotyczy przede wszystkim gier fabularnych, takich jak MMORPG (Massively Multiplayer Online Role-Playing Games), np. World of Warcraft czy Final Fantasy XIV. Gry tego typu charakteryzują się otwartymi światami, bogatą fabułą i możliwością budowania oraz rozwijania własnej postaci, co sprzyja długiemu i intensywnemu angażowaniu się. Charakterystyka uzależnienia od gier RPG Ucieczka od rzeczywistości - gry RPG oferują alternatywną rzeczywistość, w której gracze mogą odgrywać role, osiągać sukcesy i unikać problemów życia codziennego. Silna identyfikacja z postacią - gracze często rozwijają emocjonalne przywiązanie do swoich postaci, co wzmacnia ich zaangażowanie w grę. Społeczność graczy - MMORPG często tworzą społeczności, gdzie gracze mogą wchodzić w interakcje z innymi, co wzmacnia poczucie przynależności. Systemy nagród w grze - gry RPG oferują systemy nagród (np. nowe przedmioty, umiejętności, poziomy), które działają na zasadzie wzmocnień pozytywnych i utrwalają uzależnienie. Praca z traumą Pojęcia trauma/uraz, (a także stres traumatyczny, stresor urazowy, itp.), w znaczeniu specyficznym (wąskim) są często używane do określania wydarzenia traumatycznego i/lub jego skutków. W wąskim rozumieniu urazu wydarzenie traumatyczne jest koniecznym czynnikiem do postawienia rozpoznania zaburzeń związanych ze stresem. Według DSM – 5 trauma to narażenie na śmierć lub zagrożenie śmiercią, poważne zranienie lub przemoc seksualna w takich okolicznościach jak bezpośrednie doświadczenie, bycie świadkiem, otrzymanie wiadomości o wydarzeniu urazowy, wielokrotne doświadczenie wydarzeń.  Metodyka profilaktyki społecznej Typy doświadczeń urazowych: Negatywne doświadczenia rozwojowe (np. trauma więzi, parentyfikacja, brak opieki i zaniedbanie emocjonalne, przemoc) Bolesne wydarzenia życiowe Doświadczenie niesprawiedliwości Stres sytuacyjny Zagrożenie zdrowia i życia Przemoc i inne nadużycia Trauma symbiotyczna Trauma egzystencjalna (trauma życia, trauma codzienności - powszechność cierpienia, cierpienie jako kondycja ludzka) Kierunki pomagania: W terapii osoby skrzywdzonej ważne jest nazwanie co się stało, opowiedzenie swojej historii i opracowanie strat (nazwanie i opisanie spraw, które wywołują smutek, żal, gniew) Łatwiej wtedy jest dopuścić do siebie wyparte emocje (np. skrywany żal) i doświadczyć, że da się je wytrzymać (pomaga w tym bezpieczeństwo i „pojemność" ze strony terapeuty) Gdy emocje nie są już zbytnio tłumione, ani nie niszczą swą siłą, można uczyć się lepiej patrzeć na siebie, ludzi i świat oraz szukać sensu swoich doświadczeń (w tym pomaga otwartość i przekonanie terapeuty) Logoterapeuta wobec traumy: Wie, że człowiek nie tylko reaguje i adaptuje się, ale też transcenduje (determinizm sytuacji i objawu) Pomaga zająć postawę wobec losu, fatum, cierpienia Wydobywa specyficznie ludzkie aspekty istnienia człowieka cierpiącego (miłość, wola, sumienie, odwaga, poświęcenie) Wspiera rozwój potraumatyczny PTG – potraumatyczny wzrost Doświadczanie silnie stresujących wydarzeń, będących źródłem cierpienia, może wiązać się nie tylko z negatywnymi następstwami, ale także z pojawieniem się pozytywnych zmian psychologicznych. Wspieranie PTG - wskazówki terapeutyczne: Koncentracja na sytuacji urazowej i urazie psychicznym vs. radzenie sobie z ich konsekwencjami. Uświadomienie sobie swej roli sprawczej: przedmiot - podmiot (kto ponosi odpowiedzialność za przeszłość, a kto za teraźniejszość). Poczucie odpowiedzialności za przyszłość: zastępowanie statusu „bycia ofiarą" statusem „bycia ocalałym".  Metodyka profilaktyki społecznej Szukanie restrukturyzacji poznawczej (narracyjnej) dla poczucia krzywdy, strat, nieodwracalności sytuacji z dzieciństwa. W tym zwłaszcza praca nad zachowaniem spójności, tożsamości, niezależnie od doświadczeń urazu (narracje ciągłości, np. cierpienie też należy do życia). Poszukiwanie znaczenia i roli złych wspomnień dla aktualnego życia (czemu to teraz służy, co mi to robi, czemu sobie to robię?). Inicjowanie dialogu wewnętrznego - zaopiekowanie się „wewnętrznym dzieckiem" z pozycji rodzica opiekuńczego (autotranscendencja). Refleksja nad skryptem życiowym (metafora reżysera lub autora scenariusza). Poszukiwanie korzyści w doświadczeniach trudnych dotyczących ja i zamiana poczucia utraty na możliwe korzyści - np. lepsza perspektywa poznawcza, większa empatia lub zaradność. Odwołanie się do jednoczącej filozofii życiowej, szukanie znaczenia dla cierpienia i utraty w doświadczeniu innych ludzi czy doświadczeniu religijnym. Wprowadzanie równowagi między złym doświadczeniem z dzieciństwa a wszystkimi innymi doświadczeniami życiowymi (zachowanie proporcji). Jak przetrwać/przeżyć traumę? Trauma nie musi nas niszczyć o ile: Spojrzymy jej w oczy (uznamy obecność, ale nie poddamy się lękowi, nie uciekamy od cierpienia, ale go urealniamy) Nie pozwolimy jej na to (wola, wybór, decyzja, opowiedzenie się za...) Mamy bogate zasoby zewnętrzne (czerpiemy z różnych systemów wparcia) Mamy bogate zasoby wewnętrzne (integracja, dojrzałość, silne ego, dialogi wewnętrzne, mentalizacja, uważność, silny system nerwowy, itp.) I mamy ZASOBY transcendentne (relacja z osobowym Bogiem, łaska) Widzimy, wiemy, wierzymy „po co?" znosimy cierpienie (odkrycie sensu cierpienia, nadanie znaczenia cierpieniu)