ŞOK VE HEMŞİRELİK BAKIMI PDF

ŞOK VE HEMŞİRELİK BAKIMI Dr. Özden DEDELİ  Dersin Amacı Bu dersin amacı, şokun belirtileri, bulguları, fizyopatolojisi, tanısı, tedavisi ve komplikasyonları ve hemşirelik bakımına yönelik teorik bilgi kazandırmaktır.  Dersin Hedefleri Bilişsel...

ŞOK VE HEMŞİRELİK BAKIMI Dr. Özden DEDELİ  Dersin Amacı Bu dersin amacı, şokun belirtileri, bulguları, fizyopatolojisi, tanısı, tedavisi ve komplikasyonları ve hemşirelik bakımına yönelik teorik bilgi kazandırmaktır.  Dersin Hedefleri Bilişsel Hedefler Şokun belirtileri ve bulgularını açıklayabilme Şokun fizyopatolojisini açıklayabilme Şokun tanı, tedavisi ve komplikasyonlarını tanımlayabilme Duyuşsal Hedefler Erişkin hastada şok çeşitlerini ayırt edebilme Şoka bağlı komplikasyonları fark edebilme Davranışsal Hedefler Şoklu hastanın hemşirelik bakımını planlayabilme  Öğrenme Çıktıları Şokun sistemler üzerine olan etkilerini tanımlayabilme Şokun çeşitlerini tanımlayabilme Şoklu hastalar için hemşirelik sürecini planlayabilme Şokun çeşitlerini ayırt edebilme Şokun komplikasyonlarını fark edebilme  Kullanılacak Aktif Öğrenme Yöntemleri Anlatma Soru-cevap Problem çözme  ŞOKUN TANIMI-1 Vücutta dolanan kan hacmi ile damar lümeni arasındaki akut dengesizliğe bağlı olarak gelişen dolaşım yetersizliği ve doku anoksisi ya da kalp debisinin dokuların gereksinimlerini karşılamaya yeterli olmayışı ile ortaya çıkan akut dolaşım yetmezliğidir.  ŞOKUN TANIMI-2 Yetersiz dolaşım ve doku perfüyonu ile karakterize ciddi hemodinamik ve metabolik bozuklukların geliştiği akut bir tablodur. Doku perfüzyonu ve hücresel dolaşım -Kalbin kan pompalama gücünün azalması -Dolaşımdaki kanın azalması -Damarların genişlemesi nedeniyle bozulur. Perfüzyon bozukluğundan en çok etkilenen organlar beyin, medulla spinalis, böbrekler, kalp ve akciğerlerdir ŞOK ETYOLOJİSİ Hipopitütuarzm Kusma Vazovagal senkop Hipotiroidizm Endokardit, perikardit Pulmoner infarkşın Perfore peptik Myokard infarktüsü ülser Adrenal yetmezlik A. Pankreatit Travm aİlaçlar Barsak obstrüksiyonu Rüptüre apandisit Ülseratif kolit Anemi Yanık (Monahan ve ark. 2007)  Kan volümünün azalması Venöz dönüşün azalır Vurum (strok) hacminin azalması Kardiyak out-put’un azalması Doku perfüzyonunda azalma  Doku perfüzyonunda azalma Hücre hipoksisi Enerji azalması Anaerobik metabolizma Laktik asit üretimi pH azalır VK Metabolik asidoz Hücre membranında K hücre Prekapiller fonksiyon bozukluğu ve Na-K dışına sfinkterin pompası yetersizliği yetersizliği Na-su Intrasellüler lizozomlardaki hücre Kan periferde sindirim enzimleri serbest içine göllenir hale geçer Toksik maddeler dolaşıma geçer Kapiller endotelyumunda hasar İlerleyici fonksiyon kaybı, yıkım ve hücre ölümü  ŞOKUN EVRELERİ 1- İlerleyici olmayan (kompanse) evre (Kan kaybı toplam kan hacminin %20’si oranında ise hafif şok) 2- İlerleyici (dekompanse) evre (Kan kaybı toplam kan hacminin %20-30’u oranında ise orta dereceli şok) 3- Geridönüşsüz (irreversibl) evre (Kan kaybı toplam kan hacminin %45 civarında ise ağır şok) Kan kaybı %50 ise sonuç ÖLÜM  ŞOKUN GENEL BELİRTİ BULGULARI 1.EVRE: -Deri soluk, soğuk,nemli -Periferal siyanoz -Huzursuzluk, korku, anksiyete -Beden ısısında düşme -Halsizlik,adale zayıflığı,yorgunluk -Müköz membranlarda kuruma ve susuzluk hissi -Pupillalarda dilatasyon -Mat ve anlamsız bakma -Oturma testi + dir. 2. EVRE: -Taşikardi,filiform nabız -Hipotansiyon, sistolik basınç 80 mm Hg’nın altındadır -Oligüri(30cc/saat ), anüri -Hızlı ve yüzeyel solunum -Uyku hali, apati, konfüzyon 3. EVRE: -Metabolik asidoz -Kan glikoz -Hb ve Htc* -Kan üre nitrojeni (BUN) protein olmayan nitrojen (NPN) -Aritmi -Bilinç kaybı -Koma gelişir. (Fadıloğlu 2008)  ŞOKUN ETİYOLOJİLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI Hipovolemik şok Kardiyojenik şok Obstrüktif şok Septik şok Distributif şok Nörojenik veya spinal şok Anaflaktik şok  Hipovolemik şok Distrubutif şok Kardiyojenik şok Venöz dönüş azalır Kardiyak (preload) Vazodilatasyon kontraktilite azalır Kardiyak out put azalır Nörohümoral kompansasyon Kalp hızı ve kontraktilitesi ↑ Etiyoloji devam etmekte, VK Kompansasyon mekanizmaları yetersiz HİPOTANSİYON  Mikrodolaşımda bozulma yaşamsal organların perfüzyonunda bozulma Oksijen MAJOR OGRAN dağılımında Besinlerin DISFONKSİYONU azalama kullanımı/metabolik ASSS (ARDS) artıkların ortamdan uzaklaştırılmasında Böbrek yetmezliği yetersizlik Serebral Hücre ve doku yıkımı Toksik ürünler ve proteolitik enzimlerin serbest kalması,O2 ve metabolizma regülasyonunun bozulması,enerji üretiminin bozulması,asidoz  Hipovolemik şokta risk faktörleri Internal nedenler Eksternal nedenler -Hemoraji -Travma, yaralanma -Yanık -Ciddi kusma -Asit -Ciddi diyare -Peritonit -Diüretik tedavi -Adrenal yetersizlik -DKA, DI, HHNK  Hipovolemik şok fizyopatolojisi Azalmış intravasküler volüm Azalmış kardiyak out-put İnterstisyel sıvılarda Artmış sistemik kompansasyon vasküler direnç mekanizmaları Yeterli veya artmış volüm Katekolominlerin Yüksek oranda artması Renin , aldosteron Artmış preload ve , ADH salınımı Kardiyak outputun Strok volüm , kanın hayati organlara artması yönelimi Yeterli veya artmış volüm Kompansatuvar mekanizmalarım İlerleyen volüm kaybı yetersiz hale gelmesi Azalmış kardiyak output Azalmış doku perfüzyonu Hücre metabolizmasının bozulması Monahan ve ark. 2007 HİPOVOLEMİK ŞOKTA BELİRTİ VE BULGULAR Evre 1 Evre 2 Evre 3 Evre 4 Monahan ve ark. 200 Kardiyojenik şokta risk faktörleri MI Kardiyak arrest Kardiyomyopatiler Kapak hastalıkları Ciddi damar hastalıkları Septal perforasyon Ciddi aritmiler, disritmiler  Kardiyojenik şok fizyopatolojisi Ventriküler kimyasındaki Kalbin yapısal Ritim bozuklukları bozukluk bozuklukları Kalbin yetersiz Yetresiz pompalama gücü venöz dönüş Azalan Azalan pulmoner basınç sistemik volüm Azalan kardiyak output Pulmoner ödem Hücre metabolizmasının Bozulan doku perfüzyonu Azalmış oksijen bozulması Monahan ve ark. 2007  Distributif şok için risk faktörleri Septik şok için Nörojenik şok için Anaflaktik şok 1 yaş altı 65 yaş üstü için Spinal kord Malnütrisyon yaralanmaları Penisilin Uzun süre hastanede duyarlılığı Spinal anestezi yatış Transfüzyon Glikoz yetersizliği reaksiyonları Bası yaraları Sedatif, narkotik Arı sokması Yanık ilaçlar Travma Cerrahi, invaziv girişimler  Anaflaktik şok Antijene karşı Antikorların tepki göstermesi Mast hücreleri ve Periferal Düz kasların bazofil hücrelerden vazodilatasyon konstriksiyonu biyokimyasal maddelerin salınımı Sistemik vasküler Direncin azalması Bronkokonstriksiyon Kapiller Permeabilitenin artması Kardiyak outputun azalması Azalmış oksijenlenme Doku perfüzyonunun İntravasküler azalması Sıvıların damar dışına çıkması Larinks ödemi Kandaki oksijen miktarının azalması Ödem Hücre metabolizmasının azalması Monahan ve ark. 2007  Sempatik aktivitede azalma, Parasempatik aktivitede artma Arteriyel tonüsün Venöz tonüsün azalması azalması Bradikardi Sistemik vasküler direncin azalması Venöz dönüşün azalması Psikometrik sıcaklık ayarlanması Kan basıncının Strok volümün azalması azalması Kardiyak outputun azalması Doku perfüzyonunun azalması Kandaki oksijen miktarının azalması Hücre metabolizmasını Nörojenik şok fizyopatolojisi bozulması Monahan ve ark. 2007  Mikroorganizmaların varlığı ve yayılımı SSS aktivasyonunun Deprese Nedeniyle Biyokimyasal, hümoral Endotellerde Olmuş Metabolizma hızının hasar ve sellüler ajanların Miyokart artması aktivasyonu fonksiyonu Mikroemboli Periferal Seçici vazodilatasyon vazokonstriksiyon Beynin Oksijen ihtiyacının artması Artan kapiller permeabilite Düzensiz dağılmış kan Bozulmuş doku perfüzyonu Septik şok fizyopatolojisi Hücresel Metabolizmanın Monahan ve ark. 2007 bozulması  Obtrüktif şokta risk faktörleri Pulmoner vasküler: Obstrüktif şok tablosunun birçoğu, hemodinamiyi etkileyen pulmoner emboli (PE) veya ciddi pulmoner hipertansiyon (PHT) nedeniyle gelişen sağ ventrikül yetersizliğinden meydana gelmektedir. Mekanik: Bu kategorideki hastalar klinik olarak hipovolemik şok ile benzerdir; çünkü birincil fizyolojik rahatsızlıklar pompa başarısızlığından ziyade ön yükün azalmasıdır (örneğin sağ atriyuma azalmış venöz dönüş veya yetersiz sağ ventrikül dolumu) Obstrüktif şokun mekanik nedenleri; Perikardiyal tamponad, konstriktif perikardit, restriktif kardiyomiyopati, tansiyon pnömotoraks Obstrüktif şok ileriye doğru akışını engellediği için, KOP büyük ölçüde azalmaktadır. Bu nedenle klinik belirtiler ve semptomlar spesifik nedene bağlı olarak hipovolemik ve kardiyojenik şok ile benzerdir. Obstrüktif şokun nedenleri heterojen olduğundan, bu şok kategorisine özgü belirti ve semptomlarbulunmakaktadır.  ŞOKUN TEDAVİSİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI  Şokun tedavisinde amaç; yaşamsal organlara O2’ lenmiş kanı sunabilmektir.  Şok hastane dışında gelişmişse Hastanın güvenliğini sağla, Sıkan giysilerini gevşet, Hava yolu açıklığını sağla, Pozisyon ver, Varsa dış kanamaların üzerine bası uygula, kırıkları tespit et, İnce bir örtü örterek ısı kaybını önle, Yaşam bulgularını kontrol et.  Şokun tıbbi tedavisinde amaç Intravasküler volümü en iyi düzeyde tutmak Kalbin pompa gücünü desteklemek Vasküler sistemi desteklemek Enteral beslenmeyi sağlamak GIS kanama riskini azaltmak için gereken önlemleri almak Komplikasyonları önlemek  ŞOK TİPLERİ BELİRTİ BULGULAR VE TEDAVİLERİ Hipovolemik şok Kardiyojenik şok Septik şok Anaflaktik şok Nörojenik şok Deri rengi Soluk Soluk Kırmızı Kızarıklık, Normal terleme, ürtiker Vücut sıcaklığı Soğuk Soğuk Sıcak Ilık Ilık Kapiller geri Yavaş Yavaş Hızlı Normal dolum Kan basıncı Düşük Düşük Düşük Düşük Düşük Kalp hızı Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Düşük Mental durum Huzursuz, anksiyete Huzursuz, korku Laterjiden komaya Laterjiden Laterjiden komaya gidiş komaya gidiş gidiş Volüm desteği Primer tedavidir Sekonder tedavidir Primer tedavidir Vazokatif ajan Erken dönemde Isoproterenol alfa Geç dönemde dopamin Methoxamine kullanılmaz blokerler İnotropik ajan Hayır Hayır Dopain, dobutamin, Adrenalin primer Hayır adrenalin tedavidir Antibiyotik/ Primer tedavidir antimikrobiyal ajanlar Antihistaminikl Sekonder tedavidir Sekonder er tedavidir Steroid Hayır Hayır Tartışmalı Tartışmalı Hayır Cerrahi girişim Tanıya bağlı Koroner Tanıya bağlı Genellikle hayır Genellikle hayır bypass/kardiyosente  Hemodinamik izlem -SVB -PAB -Intraarteriyel izlem -Nabız -Nabız basıncı  ŞOKTA ÖNEMLİ LABORATUVAR BULGULARI Laboratuvar Yetişkinler için normal değerler Önemli anormal bulgular testleri pH (arteriyel) 7,35-7,45 Azalmış Pa O2 80-100 mmHg Azalmış Pa CO2 35-45 mmHg Artmış Laktik asid 0,3-0,8 mmol/L Artmış (arteriyel) Htc K: %37-40 Azalmış/Artmış E:%42-52 Hb K:12-16g/dl Azalmış/Artmış E:14-18g/dl K 3,5-5,0 mEq/L ya da mmol/L Artmış Dolaşıma yardımcı araçlar -Antişok giysisi (MAST) -Intraaortik balon pompası http://www.soydasmedikal.com/urundetay.php?id=29  Solunum izlemi -Solunumun hızı, derinliği -Arteriyel kan gazları (pH, PaO2, PaCO2) -O2 saturasyonu (SaO2) -Mekanik ventilasyon -ASSS Sıvı tedavisi Kan ve kan ürünleri Kristaloidler Kolloidler İlaç tedavisi -Vazoaktif tedavi Adrenalin, noradrenalin, dopamin, dobutamin -Vazodilatörler Isopoterenol, nitroglycerine, nitroprusside -Vazokonstrüktörler Phenylephrine, methoxamine -Diğer ilaçlar Kalp glikozidleri Kortikosteroidler Steroidler Antibiyotikler Histamin, bradikinin, seratonin antagonistleri İlaçlar Kullanım şekilleri Adrenalin 4 mg/dak ile başlanır, ortalama 10-15 mg/dk dozda 500 ml glikoz ya SF içinde verilir. Dopamin Kardiyojenik şokta sıklıkla kullanılır. Ortalama 2,5-10 mg/kg/dak olarak uygulanır. Septik şokta daha düşük dozda başlanır. Nitroprusid IV olarak 10mg/dak ile başlanır ve yavaş yavaş dozu arttırılır. Hipotansif etkisi nedeni ile 72 saatten fazla verilmemelidir. Nitrogliserin Özellikle kardiyojenik şokta kullanılır. Isoproterenol 500 ml SF içinde 1 mg eklenerek IV olarak verilir. Hızlı verilirse taşikardiye neden olur. İlaçlar Etkileri Adrenalin, yüksek doz Yüksek doz dopamin taşkardi, renal dopamin perfüzyonda azalma; yüksek doz adrenalin sistemik vasküler direnci arttırarak kan basıncını arttırır Dobutamin, adrenalin, Kalp hızı ve kasılma gücünde artış amrinon, isoproterenol Amrinon, dobutamin, Koroner arterler ve iskelet kaslarındaki adrenalin, arterlerde vazodilatasyon isoproterenol, nitroprusid Düşük doz dopamin Böbrek ve mezenterik artelerde vazodilatasyon Amrinon, nitrogliserin, Vasküler düz kaslarda vazodilatasyon nitroprusid, phentolamin  Hemşirelik Girişimleri-1 -Hava yolu açıklığı sağlanır, sürdürülür, -Oksijen tedavisi uygulanır, -IV yol açılır, açıklığı sürdürülür -Bireyin bacaklarını 30 derece yükselterek, yüksekte tutulur (kardiyojenik şok ? kafa travması? kafa içi kanamalar ?) -Açık kanaması varsa kan volümü kaybı önlenir, -Hasta monitörize edilir, -Yaşam bulguları, bilinç durumu 15 dakikada bir izlenir,  Hemşirelik Girişimleri-2 -Hekim istemine göre sıvı replasmanı yapılır, -Hekim istemine göre kan, kan ürünlerinin transfüzyonu yapılır, -Hekim istemine göre ilaç uygulamaları yapılır, -Hekim istemine göre, kan, idrar, balgam, dışkı, yaradan akıntı kültür alınır, -İnvaziv işlemlerde aseptik tekniğe dikkat edilir, -Sıvı tedavisi, kan transfüzyonu, ilaç tedavisinin etki, yan etki ve komplikasyonları izlenir, -Şok komplikasyonları izlenir, -Hasta yalnız bırakılmaz  ŞOK KOMPLİKASYONLARI -ASSS -Böbrek yetmezliği -Konfüzyon, laterji -Göğüs ağrısı, MI -GIS mukozasında iskemi, nekroz, diare -Kanda amonyak laktik asitin artması, toksinlerin karaciğeri infiltre etmesi -Hematopoetik sistem  KAYNAKLAR Birol L, Akdemir N. İç hastalıkları ve hemşirelik bakımı. 5.Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi;2020 Enç N. İç hastalıkları hemşireliği. Nobel Tıp Kitabevleri;2014 Kaptan G, Dedeli Ö. Temel iç hastalıkları hemşireliği. Kavramlar kuramlar. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi;2012 Fadıloğlu Ç. Şokun tanımı, etyolojisi, risk faktörleri ve evreleri. VII. Ege Yöresi Dahili Tıp Günleri Özet Kitabı. İzmir: Meta Basım ve Matbaacılık Hizmetleri;2008 Şenuzun F. Şok. VII. Ege Yöresi Dahili Tıp Günleri Özet Kitabı. İzmir: Meta Basım ve Matbaacılık Hizmetleri;2008 Monahan DF, Sands JK, Neighbors M, Marek jf, Green CJ. Phipps’ medical surgical nursing health and illness perspectives. 8th Edition. Canada: Mosby Elsevier; 2007. TEŞEKKÜRLER