تعریف سلامت و بهداشت PDF

Summary

این جزوه به مفهوم سلامت و بهداشت و ارتقای آن می‌پردازد. درک عمیقی از ابعاد مختلف سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی ارائه شده و عوامل تهدید کننده سلامت جامعه مورد بررسی قرار گرفته است. این جزوه به عنوان منبعی برای دانشجویان رشته های مرتبط با بهداشت و سلامت می‌تواند مفید باشد.

Full Transcript

‫سالمت و‬ ‫بهداشت‬ ‫معرفی درس و منطق ان‬ ‫برخورداری از سالمتی صرف نظر از این که یکی از حقوق اساسی هر انسانی است‪ ،‬شرط لزم برای یادگیری و‬ ‫رشد انسانی است؛ زیرا انسان سالم‪ ،‬محور توسعه پایدار است‪.‬ورود به فرایند یادگیری‪...

‫سالمت و‬ ‫بهداشت‬ ‫معرفی درس و منطق ان‬ ‫برخورداری از سالمتی صرف نظر از این که یکی از حقوق اساسی هر انسانی است‪ ،‬شرط لزم برای یادگیری و‬ ‫رشد انسانی است؛ زیرا انسان سالم‪ ،‬محور توسعه پایدار است‪.‬ورود به فرایند یادگیری‪ ،‬ماندن در ان‪ ،‬تمرکز بر‬ ‫ان و پیامدهای ان پیوند محکمی با سالمت جسمانی‪ ،‬روانی و اجتماعی یادگیرنده دارد‪.‬هدف غایی نظام‬ ‫اموزش و پرورش نیز «تحقق حیات طیبه» است که بی گمان برخورداری از سالمتی برای دستیابی به ان‬ ‫ضرورت دارد‪.‬افزون بر ان معلمانی که از سالمت جسمانی و روانی بهتری برخوردار باشند بهره وری بالتری‬ ‫خواهند داشت و موجبات کاهش بار اقتصادی ناشی از هزینه های درمانی و ساعات غیبت کاری را فراهم‬ ‫سازند‪.‬لزمه ی دست یابی به چنین هدفی ان است که معلمان اینده‪ ،‬یعنی کسانی که در نزدیک ترین سطح‬ ‫برنامه ی درسی با دانش اموز ارتباط برقرار خواهند کرد‪ ،‬با مقوله ی سالمت درامیخته شوند‪.‬به سخنی دیگر‪،‬‬ ‫اگر دوره ی تربیت معلم بخواهد معلمانی روانه ی مدرسه ها کند که سالم و تندرست باشند و در اینده بتوانند‬ ‫در راستای ارتقای سالمت دانش اموزان گام بردارند‪ ،‬منطقی است که دربرگیرنده ی برنامه هایی باشد که‬ ‫منجر به افزایش سواد سالمت دانشجو معلم معلمان می شوند‪.‬سواد سالمت معرف توانمندی فرد در دستیابی‬ ‫به مباحث بهداشتی‪ ،‬درک‪ ،‬انتقال و کاربست ان و همچنین تصمیم گیری درست در برخورد با ان مباحث به‬ ‫منظور ارتقای سالمت خود و دیگران است‪.‬‬ ‫به این ترتیب‪ ،‬در این درس‪ ،‬با توجه به عوامل تهدید کننده ی سالمت جامعه که عبارتند‪ :‬بیماری قلبی‬ ‫عروقی‪ ،‬سرطان‪ ،‬و ایمنی و حوادث‪ ،‬بر ارتقای سالمت از طریق تغذیه سالم‪ ،‬فعالیت بدنی‪ ،‬پرهیز از مصرف‬ ‫الکل و دخانیات و همچنین ارتقای سالمت جسمانی‪ ،‬روانی و اجتماعی تاکید می شود و بر این اساس فعالیت‬ ‫ها و فرصت های یادگیری گوناگونی در اختیار دانشجو معلمان قرار داده می شود‪.‬این فرصت ها به ارایه و‬ ‫انتقال صرف اطالعات بهداشتی محدود نمی شوند‪ ،‬بلکه با تکیه بر تعریف ارایه شده برای سواد سالمت‪ ،‬زمینه‬ ‫ای فراهم می سازند تا دانشجو معلم بتواند انچه اموخته است را به گونه ای معنادار با بافت واقعی زندگی خود‬ ‫پیوند بزند‪.‬همچنین با انجام چنین فعالیت هایی مهارت های فردی‪ ،‬بین فردی‪ ،‬تفکر انتقادی و خالق در او‬ ‫پرورش می یابد‪.‬عالوه بر این‪ ،‬چون در یک دیدگاه وسیع تر از سالمت بایستی حفظ محیط زیست سالم نیز‬ ‫مورد توجه قرار گیرد‪ ،‬بخشی از این واحد درسی نیز به صیانت از محیط زیست اختصاص یافته است‪.‬‬ ‫این جزوه مشتمل بر شش بخش است که با هدف افزایش اگاهی شما دانشجویان گرامی تهیه و تدوین شده‬ ‫است؛ هر بخش شامل تعدای فصل است که بر اساس سرفصل ارایه شده از طرف دانشگاه فرهنگیان و‬ ‫همچنین بر اساس مفاهیم تدریس شده تنظیم شده اند؛‬ ‫بخش اول؛ مبانی سالمت معارفه و اشنایی با مفاهیم پایه‬ ‫معرفی پایگاه های نمایه اطالعات‬ ‫ ‬ ‫سالمت بخش دوم؛ عوامل تهدید کننده سالمت‬ ‫ ‬ ‫بیماری های غیرواگیر‬ ‫ ‬ ‫بیماری های واگیردار‬ ‫ ‬ ‫کمک های اولیه‬ ‫ ‬ ‫بخش سوم؛ ارتقای سالمت‬ ‫ ‬ ‫تغذیه سالم‬ ‫ ‬ ‫فعالیت بدنی‬ ‫ ‬ ‫اعتیاد‬ ‫ ‬ ‫اموزش سالمت و سواد سالمت‬ ‫ ‬ ‫بخش چهارم؛ سالمت جسمانی (بهداشت فردی)‬ ‫ ‬ ‫بخش پنجم؛ سالمت روان‬ ‫ ‬ ‫بخش ششم؛ صیانت از محیط زیست‬ ‫ ‬ ‫شناخت محیط زیست‬ ‫ ‬ ‫شناخت انواع الودگی ها و اثرات محیط زیستی‬ ‫ ‬ ‫شناخت حفاظت و حمایت از محیط زیست‬ ‫ ‬ ‫ارایه مبانی اموزش محیط زیست و شناخت روش ها‬ ‫ ‬ ‫سناریو راهنمای پیشنهادی برای تدریس‬ ‫از انجا که تدریس مجازی بر مبنای تشکیل چهار جلسه حضوری برای تعامل میان اساتید گرامی و دانشجویان‬ ‫عزیز صورت می پذیرد لذا یک برنامه پیشنهادی برای طراحی اموزشی چهار جلسه حضوری خدمت اساتید‬ ‫گرامی ارایه می شود‪:‬‬ ‫جلسه اول‪ :‬توجیه برنامه و محتوای کلی و تعیین محتوی بخش اول شامل فیلم مربوطه و اینفوگرافی بخش‬ ‫اول شامل ابعاد سالمت‪ ،‬ارتقا سالمت در ایران‪ ،‬اسیب های تهدید کننده سالمت‬ ‫جلسه دوم‪ :‬تعامل استاد محترم و دانشجویان گرامی در مورد مباحث بخش اول و پاسخ به ابهامات احتمالی‬ ‫دانشجویان عزیز و تعیین محتوی بخش دوم‪ ،‬سوم و چهارم شامل فیلم مربوطه‪ ،‬اینفوگرافی بخش دوم شامل‬ ‫طبقه بندی بیماری های واگیردار‪ ،‬سالک‪ ،‬ژیاردیازیس‪ ،‬ایدز‪ ،‬فشار خون بال‪ ،‬سکته قلبی‪ ،‬سکته مغزی‪ ،‬سرطان‬ ‫ها و موشن گرافی احیا قلبی عروقی یا ‪ CPR‬و اقدامات ‪ CAP‬ان و اینفوگرافی بخش چهارم شامل انواع عیوب‬ ‫انکساری چشم‬ ‫جلسه سوم‪ :‬تعامل استاد محترم و دانشجویان گرامی در مورد مباحث بخش های قبلی و پاسخ به ابهامات‬ ‫احتمالی دانشجویان عزیز و تعیین محتوی بخش پنجم و ششم شامل فیلم مربوطه و اینفوگرافی عوامل تهدید‬ ‫کننده سالمت روان‪ ،‬انواع بیش فعالی‪ ،‬واکنش روانی پس از وقوع زلزله و الودگی محیط زیست‬ ‫جلسه چهارم‪ :‬جمع بندی مباحث و تعیین نظام ارزشیابی به منظور امادگی دانشجویان برای ازمون پایانی‬ ‫راهبردهای ارزشیابی یادگیری‬ ‫ارزشیابی تکوینی‪ :‬این ارزشیابی به صورت خود ارزشیابی دانشجو انجام می گیرد و یافته های به دست امده از‬ ‫ان در ارزشیابی پایانی مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫ارزشیابی پایانی‪ :‬سهم ازمون پایانی ‪ 50‬درصد است‪.‬‬ ‫ارزشیابی پوشه کار‪ :‬تمام فعالیت های یادگیری انجام شده توسط دانشجو و برنامه ها و پیام های طراحی شده‬ ‫توسط او در پوشه ای گرد امده و در اختیار مدرس قرار می گیرد‪.‬ارزشیابی این پوشه نخست از طریق پاسخ‬ ‫گویی به فرم خود ارزشیابی توسط خود دانشجو و سپس توسط مدرس صورت می گیرد‪.‬پراشکار است که‬ ‫کیفیت خودارزشیابی دانشجو نیز در تصمیم گیری مدرس در هنگام ارزشیابی نقش دارد‪.‬سهم این ارزشیابی‬ ‫نیز پنجاه درصد است (فرایند تدوین پوشه کار‪ 30 :‬درصد و خود پوشه کار به عنوان یک فراورده‪ 20 :‬درصد)‪.‬‬ ‫مقدمه بخش اول‪ :‬مبانی سلمت‬ ‫برخورداری از خدمات بهداشتی درمانی با هدف ارتقا‪ ،‬حفظ و تامین سالمت افراد یکی از ارکان مهم پیشرفت‬ ‫هر جامعه ای است‪.‬در اصول سوم‪ ،‬بیست و نهم و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران به‬ ‫ضرورت تامین بهداشت و درمان به عنوان نیازهای اساسی مردم تاکید شده است‪ ،‬زیرا سالمت افراد جامعه‬ ‫وسیله ای برای تکامل انسان است‪.‬‬ ‫مفهوم سالمت‬ ‫سالمت مفهوم وسیعی دارد و تعریف ان تحت تاثیر میزان اگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون‬ ‫جغرافیایی و فرهنگی قرار می گیرد‪.‬سالمتی یک روند پویا است و با گذشت زمان نیز مفهوم ان تغییر خواهد‬ ‫کرد‪.‬قدیمی ترین تعریف سالمتی به معنی بیمار نبودن است‪.‬در فرهنگ اکسفورد سالمتی وضعیت عالی‬ ‫جسم و روح و حالتی است که اعمال بدن به موقع و موثر انجام شود‪.‬از نظر طب سنتی انسان چهار طبع‬ ‫مخالف دموی‪ ،‬بلغمی‪ ،‬صفراوی و سوداوی دارد و هرگاه این چهار طبع مخالف‪ ،‬در حال تعادل باشند فرد سالم‬ ‫است و با بر هم خوردن تعادل میان طبایع چهارگانه‪ ،‬بیماری عارض می شود‪.‬در فرهنگ وبستر‪ :‬سالمتی‬ ‫وضعیت خوب جسمانی و روحی و بخصوص عاری بودن از درد یا بیماری جسمی است‪.‬‬ ‫از دیدگاه اسلم؛ انسان یک موجود چند بعدی است که بعضی از ابعاد وجود وی تجربه پذیر‪ ،‬و برخی نیز‬ ‫تجربه ناپذیر است؛ بعد روحی انسان به دلیل انتسابش به خداوند و عظمتش نه تنها قابل شهود و در دسترس‬ ‫نیست‪ ،‬بلکه‪ ،‬اطالعات و اگاهی انسان نسبت به ان نیز اندک است‪.‬به همین دلیل‪ ،‬سالمت از منظر اموزه های‬ ‫اسالمی دور بودن از افات ظاهری و باطنی است‪ ،‬افات ظاهری مربوط به بعد ظاهری و تجربه پذیر وجود‬ ‫انسان‪ ،‬مثل بیماری های جسمانی است و منظور از افات باطنی همان امراض روحی است‪.‬‬ ‫تعریف سلمت از دیدگاه اماری؛ معمول براساس توزیع فراوانی‪ ،‬افراد را به دو جمعیت طبیعی و غیرطبیعی‬ ‫تقسیم می کنند‪.‬‬ ‫الف) طبیعی(سالم)‪ :‬شامل فراوان ترین رویداد یا عادی ترین و حالت‬ ‫ب) غیر طبیعی (بیمار) که در الگوی اماری تمام مقادیر کمتر و بیشتر از دو انحراف معیار از میانگین (با فرض‬ ‫توزیع نرمال) را شامل می شود‪.‬‬ ‫درتعریف عملی و عینی‪ ،‬سالمتی عبارتست از فقدان بیماری و داشتن تعادل جسمی و روانی و از دیدگاه‬ ‫سازمان جهانی بهداشت‪ ،‬سالمت عبارت است از برخورداری از اسایش کامل جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی و نه‬ ‫فقط نداشتن بیماری و نقص عضو‪.‬‬ ‫جمع بندی تعریف سالمت‬ ‫مفهوم سالمتی‪ ،‬مطلق نبوده و نسبی است‪ ،‬یعنی هر فرد در مقایسه خود با شرایط قبلی خود و یا مقایسه خود‬ ‫با دیگران‪ ،‬ان را معنی می کند و در زمان ها و مکان های مختلف ممکن است مفهوم ان متفاوت باشد‪.‬‬ ‫ابعاد سالمتی‬ ‫سالمتی یک مسیله چند بعدی است؛ امروزه عالوه بر بعد جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی‪ ،‬جنبه معنوی را هم در‬ ‫نظر می گیرند‪.‬ابعاد مختلف سالمتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر کرده و تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند‪.‬لذا‬ ‫اقدامات انجام شده برای ارتقا سالمتی باید به تمام جوانب سالمتی فردی (جسمی و روانی و معنوی) و سالمت‬ ‫کلی جامعه توجه داشته باشد‪.‬ابعاد سالمتی شامل چهار بعد جسمی‪ ،‬روانی‪ ،‬معنوی و اجتماعی است‪.‬‬ ‫‪.1‬بعد جسمی‪ :‬معمول ترین بعد سالمتی است که نسبت به ابعاد دیگر ساده تر ارزیابی می شود‪.‬سالمت‬ ‫جسمی در حقیقت ناشی از عملکرد درست اعضا بدن است‪.‬از نظر بیولوژیکی عمل مناسب سلول ها و‬ ‫اعضا بدن و هماهنگی ان ها با هم نشانه سالمت جسمی است‪.‬بعضی از نشانه های سالمت جسمی‬ ‫عبارتند از‪ :‬ظاهر خوب و طبیعی‪ ،‬وزن و اندام مناسب‪ ،‬اشتهای کافی و اجابت مزاج منظم‪ ،‬خواب راحت و‬ ‫منظم‪ ،‬جلب توجه نکردن اعضا بدن توسط خود فرد‪ ،‬حرکات بدنی هماهنگ‪ ،‬طبیعی بودن نبض و فشار‬ ‫خون‪ ،‬افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتا ثابت در سنین بالتر‬ ‫‪.2‬بعد روانی‪ :‬سنجش سالمت روانی نسبت به سالمت جسمی مشکل تر خواهد بود‪.‬تنها نداشتن بیماری‬ ‫روانی مد نظر نیست بلکه قدرت تطابق با شرایط محیطی‪ ،‬داشتن عکس العمل مناسب در برابر مشکالت و‬ ‫حوادث زندگی جنبه مهمی از سالمت روانی را تشکیل می دهد‪.‬بسیاری از بیماری های روانی نظیر‬ ‫اضطراب‪ ،‬افسردگی و غیره بر روی سالمت جسمی تاثیرگذار است و ارتباط متقابلی بین بیماری های‬ ‫روانی و جسمی وجود دارد‪.‬بعضی از نشانه های سالمت روانی شامل سازگاری فرد با خود و دیگران‪،‬‬ ‫قضاوت نسبتا صحیح در برخورد با مسایل‪ ،‬داشتن روحیه انتقادپذیری و داشتن عملکرد مناسب در برخورد‬ ‫با مشکالت است‪.‬‬ ‫‪.3‬بعد اجتماعی‪ :‬از دو جنبه قابل بررسی است‪:‬‬ ‫ارتباط سالم فرد با جامعه‪ ،‬خانواده‪ ،‬مدرسه و محیط شغلی‬ ‫ ‬ ‫سالمتی کلی جامعه که با توجه به شاخص های بهداشتی قابل محاسبه می توان سالمت جامعه را‬ ‫ ‬ ‫تعیین و با هم مقایسه کرد‪.‬‬ ‫‪.4‬بعد معنوی‪ :‬یکی از زمینه های عمده بیماری ها و مشکالت روانی و عوارض جسمی و اجتماعی ان احساس‬ ‫پوچی‪ ،‬بیهودگی و تزلزل روحی است که ناشی از فقدان بعد معنوی در افراد است‪.‬ایمان‪ ،‬هدفدار بودن‬ ‫زندگی‪ ،‬پای بندی اخالقی‪ ،‬تعاون‪ ،‬داشتن‪ ،‬حسن ظن و توجه بیشتر به مسایل معنوی زندگی باعث کاهش‬ ‫اضطراب‪ ،‬تزلزل روحی و عوارض ناشی از ان می شود‪.‬جنبه های معنوی زندگی باعث می شود‪ ،‬فرد‬ ‫همواره برای اهداف عالی تر زندگی تالش نماید‪ ،‬در مقابل کمبودها و مشکالت تحمل و بردباری بیشتری‬ ‫داشته‪ ،‬همواره از رضایت خاطر برخوردار است و در ارتباط با افراد دیگر جامعه رفتار مناسبی خواهد‬ ‫داشت‪.‬بنابراین تقویت جنبه معنوی به سالمت جسم و روح افراد و نهایتا سالمت جامعه بزرگ بشری‬ ‫کمک بسزایی خواهد کرد‪.‬‬ ‫عوامل موثر بر سالمت‬ ‫‪.1‬عوامل ژنتیکی و فردی‪ :‬بسیاری از بیماری ها تحت تاثیر خصوصیات ژنتیکی هستند‪ ،‬حتی در مورد بیماری‬ ‫هایی که ظاهرا جنبه ژنتیکی ندارند نیز ممکن است خصوصیات ژنتیکی فرد زمینه مساعدکننده ای برای‬ ‫بیماری فراهم اورد‪.‬عوامل فردی نظیر سن‪ ،‬جنس‪ ،‬شغل‪ ،‬طبقه اجتماعی‪ ،‬وضع تغذیه و‪...‬نقش مهمی در‬ ‫سالمت افراد جامعه دارند‪.‬‬ ‫‪.2‬سن‪ :‬بیشتر حالت مربوط به سالمت و بیماری به نحوی با سن افراد‪ ،‬مرتبط است‪ ،‬نوع بیماری ها‪ ،‬شدت‬ ‫بیماری ها و مرگ و میر ناشی از ان در سنین مختلف متفاوت است‪.،‬همچنین بیماری های قابل انتقال در‬ ‫سنین پایین و بیماری های غیرقابل انتقال و مزمن در سنین بال شیوع بیشتری دارد‪.‬‬ ‫‪.3‬جنس‪ :‬به طور کلی گزارش بیماری در زنان و مرگ و میر در مردان بیشتر است‪.‬به دلیل تفاوت های‬ ‫تشریحی‪ ،‬فیزیولوژیک و اجتماعی زن و مرد‪ ،‬نوع و شدت و فراوانی بیماری در دو جنس متفاوت است‪.‬‬ ‫‪.4‬شغل و طبقه اجتماعی‪ :‬سالمت افراد جامعه به نحو موثری تحت تغییر شغل است‪.‬انتخاب حرفه خاص در‬ ‫بسیاری از موارد مستقیما فرد را در معرض عوامل بیماری زای مربوط به ان حرفه و بیماری های ناشی از‬ ‫ان قرار می دهد‪.‬ضمن اینکه با تاثیرگذاری بر سطح درامد به صورت غیرمستقیم بر طبقه اجتماعی‪،‬‬ ‫تغذیه‪ ،‬وضع مسکن و سایر فعالیت های فرد هم موثر خواهد بود‪.‬‬ ‫‪.5‬عوامل محیطی‪ :‬محیط‪ ،‬از یک طرف به عنوان یک عامل جداگانه بر سالمت فرد اثر می گذارد و از طرف‬ ‫دیگر روی خصوصیات فردی نظیر شیوه های زندگی‪ ،‬وضعیت ایمنی و خصوصیات رفتاری فرد تاثیر دارد‪.‬‬ ‫اثر عوامل محیطی نظیر اب‪ ،‬خاک و شرایط جغرافیایی بر سالمت نیز بر کسی پوشیده نیست‪.‬عوامل‬ ‫بیولوژیک محیط نظیر موجودات و جانوران محیط زندگی انسان نیز نقش موثری بر سالمت افراد جامعه‬ ‫خواهند داشت‪.‬از طرفی عوامل اقتصادی و اجتماعی از طریق اثراتی که بر جسم و روان افراد خواهند‬ ‫داشت در سالمت افراد جامعه موثرند‪ ،‬به عنوان مثال شرایط زندگی‪ ،‬امکانات‪ ،‬تسهیالت اموزشی‪ ،‬نحوه‬ ‫ارتباطات‪ ،‬اگاهی ها‪ ،‬وضعیت اشتغال‪ ،‬درامد‪ ،‬امنیت و‪...‬می توانند در سالمت افراد نقش داشته باشند‪.‬در‬ ‫واقع ارتباط نامناسب اجتماعی باعث افزایش عوامل استرس زا و نهایتا بیماری می شود‪.‬‬ ‫‪.6‬شیوه های زندگی مردم‪ :‬انچه در سالمت افراد موثراست شامل عادات غذایی‪ ،‬تحرک و عدم تحرک‪ ،‬نوع‬ ‫تفریحات و سرگرمی ها‪ ،‬نحوه ارتباط با سایر افراد جامعه می تواند در سالمت افراد موثر باشد گرچه برخی‬ ‫از شیوه های زندگی در ارتباط با محیط زندگی انسان شکل می گیرد‪.‬‬ ‫‪.7‬وسعت و کیفیت ارایه خدمات‪ :‬سیاست های بهداشتی جامعه و نحوه ارایه خدمات نیز در سالمت افراد‬ ‫جامعه نقش اساسی دارد‪.‬اقدامات پیشگیری از طریق افزایش پوشش واکسیناسیون‪ ،‬بهسازی محیط‪،‬‬ ‫تامین اب اشامیدنی سالم‪ ،‬مراقبت گروه های اسیب پذیر جامعه مثل مادران و کودکان و‪...‬و توزیع‬ ‫عادلنه خدمات‪ ،‬نقش عمده ای در سالمت کلی جامعه خواهد داشت‪.‬بنابراین توانمند ساختن مردم برای‬ ‫ارتقا سالمت خویش یکی از وظایف عمده مسیولین بهداشتی کشور است‪.‬‬ ‫‪.8‬سایرعوامل‪ :‬عواملی از قبیل سطح سواد‪ ،‬وضعیت کشاورزی و تغذیه‪ ،‬سیستم ارتباطات و وسایل ارتباط‬ ‫جمعی‪ ،‬وضعیت جاده ها و شرایط اقتصادی اجتماعی را می توان جزو عوامل موثر بر سالمتی به شمار‬ ‫اورد‪.‬‬ ‫به طور کلی می توان بیان نمود که عوامل موثر بر سالمتی شامل عوامل ژنتیکی و فردی‪ ،‬عوامل محیطی‪،‬‬ ‫شیوه های زندگی مردم‪ ،‬وسعت و کیفیت ارایه خدمات و عوامل دیگر هستند‪.‬‬ ‫شاخص های سلمتی جامعه‬ ‫شاخص های مختلفی برای ارزیابی سالمتی‪ ،‬مورد استفاده قرار می گیرد که توافق کلی در مورد اینکه‬ ‫کدامیک از ان ها با اهمیت تر هستند وجود ندارد‪.‬ولی باید متذکر شد ان دسته از شاخص های سالمتی که‬ ‫عینی‪ ،‬حساس و اختصاصی اند برای ارزیابی سالمت مناسب تر هستند‪.‬‬ ‫موارد استفاده شاخص های اندازه گیری سلمتی‬ ‫این موارد شامل‪ :‬ارزیابی و مقایسه وضعیت سالمت جوامع مختلف‪ ،‬کمک به برنامه ریزی خدمات بهداشتی و‬ ‫توسعه خدمات و نیروی انسانی‪ ،‬اثبات موثر بودن فعالیت ها و مستند کردن فعالیت های انجام شده است‪.‬‬ ‫شاخص های سلمتی جامعه‬ ‫شامل میزان های ابتال‪ ،‬میزان های مرگ و میر و میزان های باروری است که تنها به تعریف میزان های ابتال‬ ‫بسنده می کنیم؛‬ ‫میزان های ابتال؛ میزان هایی که در ارتباط با بیماری هستند و شامل میزان بروز‪ ،‬میزان شیوع و میزان بروز‬ ‫تجمعی است‪.‬‬ ‫میزان بروز ‪:‬‬ ‫میزان شیوع‪ :‬شامل میزان شیوع لحظه ای و میزان شیوع دوره ای است که معمول میزان شیوع لحظه ای‬ ‫بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫میزان بروز ‪ +‬میزان شیوه لحظه ای =‬ ‫میزان شیوع دوره ای ‪Period P. R‬‬ ‫این میزان موارد جدید بیماری را در فاصله زمانی معین اندازه گیری می کند‪.‬بنابراین افزایش ان نشانه‬ ‫گسترش بیماری در جامعه است‪.‬در صورتی که تفسیر مقادیر به دست امده از میزان شیوع‪ ،‬کمی پیچیده تر‬ ‫است زیرا میزان شیوع بیماری به دو عامل یکی بروز و دیگری مدت بیماری وابسته است‪.‬‬ ‫ضمنا باید متذکر شد چون میزان ها معمول کمتر از یک هستند برای بیان مناسب ان ها اغلب از ضریب‬ ‫استفاده می شود‪.‬‬ ‫میزان بروز تجمعی‪ :‬بیان کننده نسبتی از افراد جامعه است که در فاصله زمانی معینی به بیماری مبتال شده‬ ‫اند‪.‬‬ ‫سایر شاخص های سلمتی‬ ‫در یک تقسیم بندی شامل شاخص های رفتار بهداشتی و شیوه زندگی‪ ،‬شاخص های محیطی‪ ،‬شاخص های‬ ‫اجتماعی اقتصادی و شاخص های ذهنی است؛‬ ‫‪.1‬شاخص های رفتار بهداشتی و شیوه زندگی‬ ‫نسبت کسانی که سیگار می کشند‪ ،‬نسبت کسانی که الکل مصرف می کنند‪ ،‬نسبت کسانی که دارو مصرف‬ ‫می کنند‪ ،‬نسبت کسانی که فعالیت بدنی کافی دارند‪ ،‬نسبت کسانی که رژیم غذایی مناسب دارند‪ ،‬نسبت‬ ‫کسانی که فعالیت جنسی مطمین دارند‪ ،‬نسبت کسانی که تنظیم خانواده را رعایت می کنند‪ ،‬نسبت کسانی‬ ‫که اضطراب و افسردگی دارند و نسبت کسانی که رضایت از زندگی دارند‪ ،‬را مشخص می کند‪.‬‬ ‫‪.2‬شاخص های محیطی‬ ‫شامل اب و هوا‪ ،‬مسکن و تراکم جمعیت است‪.‬‬ ‫‪.3‬شاخص های اجتماعی اقتصادی‬ ‫درامد سرانه‪ ،‬تفریحات و سرگرمی های سالم‪ ،‬امید به زندگی و مشارکت مردم در برنامه های ارتقا سالمت را‬ ‫شامل می شود‪.‬‬ ‫‪.4‬شاخص هایی که بیشتر جنبه ذهنی دارند‬ ‫ارزیابی اعمال بدنی و حالت سالمتی‪ :‬فعال بودن فرد در جامعه‪ ،‬سطح انرژی‪،‬خواب‪ ،‬عکس العمل‬ ‫های هیجانی‬ ‫ارزیابی وضعیت روانی‪ :‬عالیم اضطراب و افسردگی‪ ،‬میزان رضایت از زندگی و شادمانی‬ ‫ارزیابی وضعیت اجتماعی‪ :‬میزان حمایت اجتماعی و فعالیت های اجتماعی‬ ‫ارزیابی کیفیت زندگی‪ :‬کار بسیار مشکلی است زیرا کیفیت زندگی حاصل تقابل شرایط اجتماعی‪ ،‬بهداشتی‪،‬‬ ‫اقتصادی و محیطی است که بر توسعه انسانی اثر می گذارد‪.‬‬ ‫گذار اپیدمیولوژیک‪ ،‬گذار سلمت‬ ‫نه گذار اپیدمیولوژیک یک پدیده یک طرفه عبور از کنترل بیماری های عفونی و نهایتا دستیابی به کنترل‬ ‫بیماری های غیرمسری است و نه نوپدیدی و بازپدیدی بیماری های عفونی‪ ،‬پدیده بدیعی است که صرفا طی‬ ‫سه دهه گذشته به وقوع پیوسته باشد‪.‬بلکه کل این پدیده ها به همراه تغییرات جمعیت شناختی‪ ،‬واقعیتی به‬ ‫نام گذار سالمت را تشکیل می دهد که در طول تاریخ به عنوان پدیده و واکنشی دوطرفه و پویا به وقوع‬ ‫پیوسته و همچنان ادامه خواهد یافت‪.‬تحولت ژنتیک و موتاسیون های مربوطه نیز می تواند از عوامل پیدایش‬ ‫بیماری ها باشد که ان هم با تغییرات محیط‪ ،‬در تعامل بوده و مجموعه ی این تغییرات )محیط و ژن( عاملی‬ ‫در تغییر رفتار انسان ها و شیوه ی زندگی انان هستند‪.‬تغییر رفتار انسان ها را می توان شایع ترین دلیل گذار‬ ‫سالمت دانست‪.‬‬ ‫سه گذار اپیدمیولوژیک‬ ‫اولین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬احتمال حدود ده هزار سال قبل اغاز شده و در اواخر دوره پارینه سنگی و دوران‬ ‫نوسنگی بوده است‪.‬در ان زمان زندگی انسان از شکار و کوچگرایی‪ ،‬تا حدود زیادی جای خود را به اسکان در‬ ‫یک منطقه ثابت و تولید مواد غذایی مورد نیاز داد‪.‬اسکان گروه هایی از انسان ها در یک منطقه و توسعهی‬ ‫روابط اجتماعی و به تبع ان افزایش تماس مستقیم انسان ها زمینه را برای انتشار بیماری های مسری‪ ،‬مساعد‬ ‫نموده است‪.‬انباشته شدن فضولت انسانی‪ ،‬مزید بر علت شده و موجبات افزایش ماکروپارازیت ها و عفونت‬ ‫های گوارشی را فراهم نموده است‪.‬اهلی کردن حیواناتی نظیر بز‪ ،‬گوسفند‪ ،‬گاو و همچنین برخی از پرندگان‪،‬‬ ‫منابع جدیدی از بیماری های مشترک‪ ،‬در تماس با انسان‪ ،‬فعالیت های کشاورزی‪ ،‬باعث افزایش تماس با انگل‬ ‫های بدون ناقل نظیر شیستوزوما و کرم های گوارشی شده است همچنین تماس بسیار نزدیک با علوفه به‬ ‫هنگام‬ ‫چیدن ان ها انسان را در معرض گزش حشرات و ابتال به بیماری هایی نظیر تیفوس اسکراب‪ ،‬قرار داده است‪.‬‬ ‫به دلیل افزایش جمعیت‪ ،‬گاهی بیماری های ناشی از کمبود غذا و سوتغذیه زمینه را برای بروز بیماری های‬ ‫عفونی فراهم می کرده است‪.‬در ادامه با افزایش جمعیت انسان ها و اغاز شهرنشینی‪ ،‬در مناطق مختلف‪ ،‬بر‬ ‫وسعت و شدت همه گیری ها افزوده شده و با گسترش شهرها بر تراکم جمعیت ها و بروز همه گیری هایی با‬ ‫منبع مشترک‪ ،‬اضافه شده است‪.‬مسافرت های بین شهری و بین قاره ای نیز باعث تماس بیشتر و انتشار‬ ‫وسیع تر برخی از بیماری ها و ازجمله موجب بروز همه گیری های مرگبار ابله‪ ،‬تیفویید و‪...‬‬ ‫شده است و در این دوره زندگی شرایط باعث بوجود امدن طبقات اجتماعی مختلفی شده است‪.‬‬ ‫دومین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬با اغاز عصر جدید و انقالب صنعتی‪ ،‬در اواسط قرن نوزدهم در اروپا و امریکای‬ ‫شمالی‪ ،‬حادث شده است‪.‬در این دوره شاهد کاهش میزان مرگ ناشی از بیماری های عفونی شده و همه‬ ‫گیری های مرگ بار ان ها به علت پیشرفت های جدید در علم پزشکی‪ ،‬تکنولوژی و ارتقا سطح زندگی مردم‬ ‫بودند‪.‬در مقابل بیماری های دژنراتیو و ساخته دست بشر اتفاق افتاده است‪.‬شیوع امراض ناشی از صنعتی‬ ‫شدن مانند سرطان‪ ،‬دیابت‪ ،‬بیماری های عروق کرونر و بیماری های انسدادی ریه ها رایج شد‪.‬همچنین‬ ‫صنعتی شدن جوامع مخصوصا در شهرها باعث الودگی اب و هوا و نهایتا افزایش میزان بروز برخی از سرطان‬ ‫ها‪ ،‬بیماری های حساسیتی‪ ،‬اختاللت زایمانی و اختالل در رشد مغزی و اثرات سایکوسوماتیک شد‪.‬فشار‬ ‫خون بال‪ ،‬افسردگی‪ ،‬بی قراری و‪...‬به طور روز افزونی افزایش یافت‪.‬در دومین گذار اپیدمیولوژیک نیز نابرابری‬ ‫های اجتماعی باعث تفاوت های فاحشی بین میزان بروز بیماری ها و مرگ ناشی از ان ها در طبقات مختلف‬ ‫اجتماعی شده است‪.‬برخالف اروپا و ایالت متحده‪ ،‬بعد از جنگ جهانی دوم‪ ،‬در بسیاری از کشورهای توسعه‬ ‫نیافته‪ ،‬خدمات بهداشتی از قبیل تجویز سرم های خوراکی‪ ،‬واکسیناسیون و تجویز انتی بیوتیک ها باعث‬ ‫افزایش بقای کودکان و افزایش امید به زندگی شد‪.‬‬ ‫سومین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬از حدود سه دهه قبل اغاز شده و همچنان ادامه دارد‪.‬کاهش میزان مرگ‬ ‫ناشی از بیماری های عفونی و افزایش میزان مرگ ناشی از بیماری های مزمن اتفاق افتاد‪.‬کنترل بیماری های‬ ‫عفونی و کاهش مرگ و میر مادران و کودکان و همچنین افزایش جمعیت دیده شده است‪.‬افزایش امید به‬ ‫زندگی و پیرشدن جمعیت ها به دلیل رعایت موازین بهداشتی و در نتیجه افزایش بروز بیماری های مزمن‬ ‫مرتبط با سالمندی و مرگ ناشی از این بیماری ها شده است‪.‬‬ ‫نوپدیدی و بازپدیدی بیماری های عفونی و امواج سه گانه گذار اپیدمیولوژیک‬ ‫بسیاری از بیماری هایی که قبال وجود نداشته است و طی سه دهه گذشته پا به عرصه وجود گذاشته و مرگ و‬ ‫میر فراوانی در بالغین به بار اورده است‪ ،‬بر میزان بروز و شیوع بسیاری از بیماری هایی که تصور می رفت‪،‬‬ ‫تحت کنترل هستند‪ ،‬افزوده شده است و بسیاری از بیماری هایی که قبال به انتی بیوتیک های موجود‪ ،‬پاسخ‬ ‫می دادند‪ ،‬مقاوم شده اند‪.‬‬ ‫نوپدیدی های اخیر‬ ‫از سال ‪ 1973‬تا کنون بیش از ‪ 30‬عامل بیماری زای جدید‪ ،‬شناسایی شده است به طوری که بسیاری از ان‬ ‫ها از قبل نیز وجود داشته ولی قابل تشخیص نبودند و تعدادی از ان ها وجود نداشته و طی این مدت‪ ،‬پا به‬ ‫عرصه وجود گذاشته اند‪.‬مانند ایدز‪ ،‬سل و دیفتری‪.‬همچنین نوپدیدی بیماری های غیرمسری قلب و عروق‪،‬‬ ‫ناشی از استعمال دخانیات و حوادث و سوانح رانندگی و‪...‬زاییده تمدن و شهرنشینی و تغییر در شیوه ی‬ ‫زندگی هستند‪.‬‬ ‫راهکارهای ارتقاء سالمت در ایران‬ ‫در تعریف سالمت‪ ،‬تنها نبود بیماری مطرح نیست بلکه ارتقاء سالمت نیز باید مد نظر باشد‪.‬سالمت را تنها در‬ ‫قالب بعد جسمی نمی شناسیم بلکه سالمت باید در ابعاد جسمی‪ ،‬روحی‪ ،‬اجتماعی و معنوی‪ ،‬مورد توجه قرار‬ ‫گیرد‪.‬تامین و ارتقاء سالمت در دو مقوله ی جداگانه و کامال مرتبط با هم دیده می شوند‪.‬‬ ‫بهبود شیوه ی زندگی‪ :‬برای ارتقاء سالمت‪ ،‬نیازمند اصالح شیوه ی زندگی هستیم‪.‬اگر بدانیم چگونه‬ ‫بنشینیم‪ ،‬چطور بخوابیم‪ ،‬چه غذاهایی مصرف کنیم‪ ،‬چگونه به بیماری مبتال نشویم‪ ،‬چطور با مردم و جامعه‬ ‫رابطه برقرار کنیم‪ ،‬چگونه محیط زیست خود را حفظ نماییم‪ ،‬چگونه هزینه کنیم و چطور پس انداز نماییم و‪..‬‬ ‫‪.‬یعنی شیوه زندگی خود را بهبود ببخشیم‪ ،‬انگاه به ارتقاء سالمت‪ ،‬دست یافته ایم‪ ،‬به منظور بهبود شیوه ی‬ ‫زندگی و دستیابی به سالمتی جسمانی و روانی و رعایت اصول زیر از اهمیت والیی برخوردار است‬ ‫‪.1‬توانمندسازی مردم به منظور تامین و ارتقاء سالمت برای توانمندسازی مردم‪ ،‬عالوه بر انتقال اگاهی‪،‬‬ ‫ضرورت دارد زمینه های اعتقاد و عمل هم فراهم اید تا مجموعه به تغییر رفتار مناسب و توانمندانه‪ ،‬تبدیل‬ ‫شود‪.‬برای ماندگاری این تغییر رفتار‪ ،‬ضرورت دارد عمل‪ ،‬به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود‪.‬‬ ‫‪.2‬جلب همکاری های بین بخشی‪ :‬تبیین فرایند سالمت ناشی از شیوه ی زندگی سالم‪ ،‬از اهمیت چشمگیری‬ ‫برخوردار است‪ ،‬به نحوی که همه بخش های مرتبط بتوانند جایگاه خود را در تامین سالمت پیدا کنند‪.‬‬ ‫ضرورت این همکاری‪ ،‬پذیرش سالمت به عنوان محور توسعه پایدار به طور قانونمند است و هر عامل دیگری‬ ‫که به عنوان محور توسعه پایدار‪ ،‬تلقی شود در دراز مدت می تواند برای تامین سالمت مردم‪ ،‬زیان بار باشد‪.‬‬ ‫‪.3‬مراقبت از بیماری ها‪ :‬مراقبت از بیماری ها می تواند موجبات ارتقاء سالمت را فراهم اورد یعنی واقعا مقوله‬ ‫های بهبود شیوه ی زندگی به منظور بیمار نشدن و یا خوب درمان کردن بیماران از هم جدایی ناپذیرند‪.‬‬ ‫مراقبت مناسب برای بیماری های اولویت دار و درمان صحیح انها برای پیشگیری از بروز عوارض و یا ماندگاری‬ ‫انها خود نوعی ارتقاء سالمت است‬ ‫خطرات تهدید کننده سلمت در جهان و ایران و راهبردهای ان‬ ‫گاهی کل یک جامعه در معرض خطرات است و گاهی تنها یک نفر‪ ،‬درگیر می شود‪.‬بر اساس مطالعات صورت‬ ‫گرفته اکثر خطرات‪ ،‬در گروه های فقیر تجمع می یابند‪.‬در ضمن هیچ خطری به تنهایی رخ نمیدهد و ریشه‬ ‫بسیاری از این خطرات در زنجیره های پیچیده وقایعی نهفته است که مدت های مدیدی به درازا می کشند‪.‬‬ ‫تعاریف خطر و عوامل مرتبط با ان‬ ‫خطر می تواند به معنای یک احتمال باشد‪ ،‬مانند پاسخ به این پرسش؛ خطر ابتال به ویروس ایدز در اثر تماس‬ ‫با یک سوزن الوده چقدر است؟ خطر می تواند به معنای عاملی باشد که احتمال یک عارضه نامطلوب را‬ ‫افزایش می دهد؛ برای مثال خطرات عمده سالمت کودکان عبارتند از سوء تغذیه‪ ،‬اب ناسالم و الودگی هوا در‬ ‫محیط های بسته‪.‬خطر می تواند به معنای یک پیشامد باشد برای مثال خطر ناشی از رانندگی در حین مستی‬ ‫چیست؟ همچنین خطر می تواند به معنای یک عارضه یا تهدید بالقوه باشد برای مثال ایا راندن موتورسیکلت‬ ‫بدون استفاده از کاله ایمنی خطر دارد؟‬ ‫شیوع خطر‪ :‬نسبتی از جمعیت است که با یک خطر خاص مواجه اند‪.‬برای مثال شیوع سیگار در یک جمعیت‬ ‫خاص می تواند ‪ 25‬درصد باشد‪.‬‬ ‫خطر نسبی و احتمال یک عارضه نامطلوب سالمت‪ :‬نسبت افرادی که با یک خطر خاص مواجهند در مقایسه با‬ ‫افرادی که مواجه نیستند‪.‬برای مثال اگر در یک زمان خاص احتمال ابتالی افراد سیگاری به سرطان ریه به‬ ‫طور متوسط ‪ 15‬برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری باشد خطر نسبی ان ‪ 15‬است‪.‬عامل زبان بار؛ یک خصوصیت‬ ‫ذاتی و لینفک مثال در یک ماده شیمیایی که امکان اسیب را به همراه دارد‪.‬‬ ‫خطر منتسب به جمعیت‪ :‬نسبتی از بیماری در یک جمعیت که از یک خطر خاص تهدید کننده سالمت ناشی‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫بار قابل انتساب‪ :‬نسبتی از بار فعلی بیماری یا اسیب که از مواجهه در گذشته ناشی شده است‪.‬‬ ‫بار قابل اجتناب‪ :‬نسبتی از بار اینده بیماری یا اسیب که در صورت کاهش سطح فعلی یا اتی مواجهه‪ ،‬از طریق‬ ‫توزیع جایگزین (یا توزیع مجازی) قابل اجتناب است‪.‬‬ ‫خطرات تهدید کننده سلمت و وضعیت اقتصادی اجتماعی‬ ‫بیشترین بار خطرات تهدید کننده سالمت بر دوش مستضعف ترین افراد جامعه با تحصیالت رسمی اندک و‬ ‫مشاغل سطح پایین است‪.‬راه حل های پیشنهادی شامل مقابله مستقیم با فقر‪ ،‬توجه به خطرات تهدید کننده‬ ‫سالمت در میان افراد مستضعف‪ ،‬بهبود سالمت مردم‪ ،‬رشد اقتصاد عمومی و نهایتا بهبود سالمت مردم‪ ،‬سوء‬ ‫تغذیه بروتیین ‪ -‬انرژی در کودکی‪ ،‬اب و فاضالب‪ ،‬عدم تغذیه با شیر مادر‪ ،‬روابط جنسی غیر ایمن‪ ،‬الکل‪،‬‬ ‫دخانیات‪ ،‬اضافه وزن الودگی هوا در محیط های بسته و الودگی هوای شهری است‪.‬‬ ‫تقسیم بندی اسیب های قابل انتساب به عوامل خطر‬ ‫این خطرات شامل کمبود تغذیه مادر و کودک و سایر خطرات مرتبط با رژیم غذایی‪ ،‬عدم فعالیت فیزیکی‪،‬‬ ‫خطرات تهدید کننده سالمت جنسی و باروری‪ ،‬مواد اعتیاداور‪ ،‬خطرات محیطی‪ ،‬خطرات شغلی و سایر خطرات‬ ‫تهدید کننده سالمت از جمله اقدامات غیر قطعی در مراقبت سالمت‪ ،‬سوء رفتار و خشونت است‪.‬‬ ‫‪.1‬کمبود تغذیه مادر و کودک‬ ‫کم وزنی‪ :‬عمدتا مربوط به وضعیت ضعیف انتروپومتریک (تن سنجی) است که ناشی از رژیم غذایی ناکافی و‬ ‫عفونت های مکرر است‪.‬باعث کمبود کالری‪ ،‬پروتیین‪ ،‬ویتامین ها و مواد معدنی می شود‪.‬کودکان کم وزن‬ ‫بیشتر در معرض خطر مرگ در اثر بیماری های عفونی نظیر اسهال و پنومونی (ذات الریه) قرار دارند‪.‬‬ ‫کمبود ید‪ :‬شایع ترین علت منفرد قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی و اسیب مغزی است‪.‬با کم وزنی هنگام‬ ‫تولد‪ ،‬افزایش مرگ و میر نوزادی‪ ،‬ناهنجاری های شنوایی‪ ،‬اختاللت مهارت های حرکتی و نقص عملکرد‬ ‫عصبی همراه است‪.‬‬ ‫فقر اهن‪ :‬اهن در تمامی بافت های بدن برای فعالیت های پایه ای سلولی‪ ،‬مورد نیاز است و بخصوص در‬ ‫عضله مغزو گلبول قرمز خون اهمیت اساسی دارد‪.‬به دلیل اینکه نیاز به اهن در دوران نوزادی و بارداری‬ ‫بالست‪،‬کودکان کم سن‪ ،‬زنان باردار و زنانی که به تازگی زایمان کرده اند بیشتر و شدیدتر از دیگران به فقر‬ ‫اهن دچار می شوند‪.‬‬ ‫کمبود ویتامین ‪ :A‬در بسیاری از مناطق در حال پیشرفت جهان باعث اختالل بینایی می شود و علت اصلی‬ ‫کوری اکتسابی در کودکان است‪.‬در کل دنیا حدود ‪ 21‬درصد از تمامی کودکان از کمبود ویتامین ‪ A‬که بر‬ ‫اساس پایین بودن غلظت سرمی رتینول تعریف می شود رنج می برند‪.‬‬ ‫کمبود روی‪ :‬تا حدود زیادی به ناکافی بودن ان در رژیم غذایی یا اختالل جذب روی از رژیم غذایی بستگی‬ ‫دارد‪.‬در اوایل قرن بیستم‪ ،‬کمبود شدید روی به عنوان وضعیتی تعریف شد که وجوه مشخصه ان عبارتست از‬ ‫قد کوتاه‪ ،‬هیپوگنادیسم‪ ،‬اختالل عملکرد ایمنی‪ ،‬اختاللت پوستی‪ ،‬نقص عملکرد شناختی و بی اشتهایی‪.‬‬ ‫عدم تغذیه با شیر مادر‪ :‬شیر مادر حاوی مواد معدنی و مغذی برای شش ماه اول زندگی‪ ،‬حاوی اجزای ایمن‬ ‫است که محافظت ضد باکتری‪ ،‬ضد ویروسی و ضد انگلی را برای خود تامین می کند‪.‬بر اساس سازمان‬ ‫بهداشت جهانی نوزاد باید در شش ماه اول زندگی منحصرا از شیر مادر تغذیه کند و در باقی مانده سال و سال‬ ‫دوم زندگی خود نیز به خوردن شیر مادر ادامه دهد‪.‬از عوامل خطر برای عدم استفاده از شیر مادر در شش ماه‬ ‫اول تولد‪ ،‬ناتوانی ها و مرگ و میرهای دوران نوزادی و کودکی است‪.‬به طوری که خطر مرگ ناشی از اسهال‪،‬‬ ‫‪ 14‬برابر و مرگ ناشی از عفونت تنفسی چهار برابر بیشتر است‪.‬‬ ‫‪.2‬سایر عوامل خطر مرتبط با رژیم غذایی و عدم فعالیت جسمی‬ ‫فشار خون بال‪ ،‬افزایش فشار خون‪ ،‬در اغلب موارد‪ ،‬بدون عالمت است‪.‬فشار خون بال باعث تغییرات ساختاری‬ ‫در شریان هایی می شود که به مغز‪ ،‬قلب‪ ،‬کلیه ها و قسمت های دیگر بدن خون می رسانند‪.‬اصالح پذیرترین‬ ‫علل فشار خون بال عبارتند از رژیم غذایی بخصوص مصرف نمک‪ ،‬میزان ورزش‪ ،‬چاقی و افراط در نوشیدن‬ ‫الکل‪.‬‬ ‫کلسترول باال‪ :‬کلسترول یکی از اجزای کلیدی ایجاد تصلب شرایین است که از تجمع ذرات چربی در لیه‬ ‫داخلی شریان ها پدید می اید‪.‬تخمین زده می شود که در دنیا‪ ،‬کلسترول بال عامل ایجاد ‪ 1۸‬درصد از‬ ‫بیماری های مغزی ‪ -‬عروقی و ‪ 56‬درصد از بیماری های ایسکمیک قلب باشد‪.‬‬ ‫چاقی و اضافه وزن‪ :‬شیوع اضافه وزن و چاقی‪ ،‬عموما با استفاده از شاخص توده بدن (‪)BMI‬ارزیابی می شود‪.‬‬ ‫معیار سازمان بهداشت جهانی برای تعریف اضافه وزن‪ ،‬شاخص توده بدن بالتر از ‪ 25‬کیلوگرم بر متر مربع و‬ ‫برای چاقی‪ ،‬شاخص توده بدن حداقل ‪ 30‬کیلوگرم بر متر مربع است‪.‬‬ ‫مصرف کم میوه جات و سبزیجات‪ ،‬میوه ها و سبزی ها به پیشگیری از بیماری های عمده نظیر بیماریهای‬ ‫قلبی‪ -‬عروقی و برخی سرطان ها بخصوص در دستگاه گوارش کمک می کنند‪.‬میزان دریافت این مواد در‬ ‫کشورهای مختلف‪ ،‬بسیار متفاوت است که تا حدود زیادی منعکس کننده محیط غالب اقتصادی ‪ -‬فرهنگی و‬ ‫کشاورزی ان کشور است‪.‬‬ ‫عدم فعالیت جسمی‪ :‬مردم در چهار حوزه عمده زندگی روزانه خود فرصتی برای فعالیت فیزیکی دارند‪ :‬کار‪،‬‬ ‫رفت و امد‪ ،‬وظایف خانگی با در اوقات فراغت‪.‬منظور از عدم فعالیت جسمی‪ ،‬فعالیت بسیار کم یا عدم فعالیت‬ ‫جسمی در هر یک از این چهارچوب است‪.‬تخمین زده می شود عدم فعالیت فیزیکی باعث ‪ 1/9‬میلیون مورد‬ ‫مرگ در سراسر جهان است‪.‬‬ ‫‪.3‬سلمت جنسی و باروری‬ ‫دو عاملی که سالمت جنسی و باروری را با خطر مواجه کرده اند عبارتند از‪:‬‬ ‫روابط جنسی غیر ایمن‪ :‬ویروس نقص ایمنی انسانی (ایدز) چهارمین عامل بزرگ مرگ و میر در دنیاست‪.‬در‬ ‫حال حاضر ‪ 27‬درصد افراد مبتال به عفونت ناشی از ویروس ‪ HIV‬در افریقا متمرکز شده اند‪.‬عواقب این‬ ‫بیماری فراتر از مرگ است؛ کودکان‪ ،‬یتیم می شوند و کل اقتصاد تحت تاثیر قرار می گیرد‪.‬‬ ‫عدم پیشگیری از بارداری‪ :‬بارداری های ناخواسته به علت عدم استفاده کارامد از روش های پیشگیری از‬ ‫بارداری‪ ،‬اتفاق می افتد‪.‬این روش ها به سه دسته تقسیم می شوند؛ روش مدرن (قرص ضد بارداری‪ ،‬روشهای‬ ‫مسدود کننده‪ ،‬ابزارهای درون رحمی یا عقیم سازی)‪ ،‬روش سنتی (روش دوره ای) و بدون روش‬ ‫‪.4‬مواد اعتیاد اور‬ ‫مصرف سیگار و توتون خوراکی‪ :‬مخاطرات ناشی از مصرف سیگار به عوامل متعددی بستگی دارد؛ این‬ ‫عوامل شامل سن شروع مصرف سیگار‪ ،‬تعداد سیگار مصرف شده در روز‪ ،‬عمق فرو بردن دم و خصوصیات‬ ‫سیگار مثل میزان قطر ان و نیکوتین یا نوع ضعیف تر ان هستند‪.‬‬ ‫مصرف الکل‪ :‬مصرف الکل بواسطه ایجاد مسمومیت (مستی)‪ ،‬وابستگی (عادتی‪ ،‬تکانشی‪ ،‬مصرف زیاد در‬ ‫طولنی مدت) و عواقب خطرناک سالمتی و اجتماعی به همراه دارد‪.‬مسمومیت با الکل یکی از واسطه های‬ ‫قدرتمند در ایجاد نتایج حاد نظیر تصادفات رانندگی یا خشونت خانوادگی است‪.‬سرطان مری‪ ،‬سرطان کبد‪،‬‬ ‫سیروز کبدی‪ ،‬دیگر کشی و صرع ناشی از مصرف الکل است‪.‬‬ ‫مصرف داروهای غیر مجاز‪ :‬انواع داروهایی هستند که قوانین بین المللی‪ ،‬استفاده غیرطبی از انها را ممنوع‬ ‫کرده است‪ ،‬چون استفاده از این داروهای غیر مجاز و مخفیانه است به دشواری می توان شیوع مصرف انها و‬ ‫وقوع عوارض جانبی انها را براورد کرد‪.‬‬ ‫‪.۵‬خطرات محیطی‬ ‫خانه‪ ،‬محل کار‪ ،‬خارج از منزل‪ ،‬سیستم حمل و نقل به طرق مختلف برای سالمتی ما خطرناک هستند؛ اب‪،‬‬ ‫فاضلب و بهداشت فردی نامناسب‪ :‬نداشتن فاضالب‪ ،‬تماس با اب ناسالم‪ ،‬مصرف اب ناسالم‪ ،‬عدم دسترسی‬ ‫به اب بهداشتی‪ ،‬مدیریت نامناسب منابع و سیستم های اب از جمله در کشاورزی با عوارض نامطلوب سالمت‬ ‫همراه است‪.‬بیماری های اسهال عفونی‪ ،‬تب حلزون (شیستوزمیاز)‪ ،‬تراخم‪ ،‬اسکاریاز‪ ،‬عفونت کرم شالقی‬ ‫(تریکوریاز) و کرم های قالبدار با اب ناسالم‪ ،‬دفع نامطلوب فاضالب و رعایت نکردن بهداشت فردی ارتباط‬ ‫کامل دارند‪.‬‬ ‫الودگی هوای شهری‪ :‬الودگی هوای ناشی از احتراق مواد سوختی‪ ،‬حتی در غلظت های کم سالمت انسان را‬ ‫به طور جدی تهدید می کند‪.‬الودگی هوای شهری به طور فزاینده ای نتیجه احتراق سوخت های فسیلی برای‬ ‫حمل و نقل‪ ،‬تولید نیرو و دیگر فعالیت های انسانی است‪.‬‬ ‫دود ناشی از سوخت های جامد در محیطهای بسته‪ :‬اشپزی و گرمایش با سوخت های جامد‪ ،‬نظیر کود‬ ‫حیوانی‪ ،‬چوب‪ ،‬زایدات کشاورزی یا زغال سنگ‪ ،‬احتمال بزرگترین منابع الودگی هوا در محیطهای بسته در‬ ‫سطح جهان است‪.‬مقادیر قابل توجهی از الینده ها از جمله ذرات قابل تنفس‪ ،‬مونوکسید کربن‪ ،‬اکسیدهای‬ ‫نیتروژن و گوگرد و بنزن را در خود متصاعد می کشند‪.‬‬ ‫مواجهه با سرب‪ :‬عواض ناشی از مصرف سرب کاهش ضریب هوشی‪ ،‬افزایش فشار خون‪ ،‬اثرات سوء رفتاری و‬ ‫تکاملی‪ ،‬کم خونی اسیب های عصبی و اختاللت کلیه است‪.‬‬ ‫تغییرات اب و هوایی‪ :‬دمای متوسط دنیا افزایش یافته و الگوهای بارش هم تغییر کرده است‪.‬مناطق خشک‬ ‫و نیمه خشک‪ ،‬به وضوح خشک تر شده اند‪.‬این تغییرات دمایی از فعالیت های انسانی ناشی می شود و رها‬ ‫شدن گازهای گلخانه ای از سوخت های فسیلی مهمترین عامل ان محسوب می شود‪.‬حوادث ترافیکی در‬ ‫کشورهای صنعتی در سال ‪ ،1999‬مرگ راننده یا سرنشین‪ ،‬نزدیک به ‪ 50‬الی ‪ 60‬درصد از کل مرگ و‬ ‫میرهای جاده ای را تشکیل می داده است که اکثریت قریب به اتفاق انها در جاده های روستایی رخ داده است‪،‬‬ ‫در کشورهای در حال پیشرفت‪ ،‬نسبت بسیار بالتری از مرگ های جاده ای در میان اقشار اسیب پذیر(عابرین‬ ‫پیاده‪ ،‬دوچرخه سواران‪ ،‬سایر موارد ترافیک غیر موتوری‪ ،‬موتور سواران و ترک سواران) و در میان مسافران‬ ‫اتوبوس و کامیون روی داده است‪.‬‬ ‫اسیب های برنده در میان کارکنان مراقبت سلمت‪ :‬این کارکنان به دلیل مواجهه شغلی با خون و مایعات‬ ‫بدنه در معرض عفونت با عوامل بیماری زای منتقله از راه خون هستند‪.‬اکثر این تماس ها در اثر وسایل نوک‬ ‫تیز روی می دهند‪ ،‬عفونتهای شایع که بیش از همه به کارکنان مراقبت سالمت منتقل می شود عبارتند از‬ ‫ویروس هپاتیت ‪ B‬ویروس هپاتیت ‪ C‬و ویروس نقص ایمنی‪.‬‬ ‫بیماری های کرونر قلب و استرس شغلی‪ :‬بیماری های کرونر قلب با استرس های شغلی ارتباط نزدیکی‬ ‫دارد‪.‬به طور کلی عوامل زیر در میان کارکنان باعث افزایش بیماری های کرونر قلبی می شود؛ محدود بودن‬ ‫اختیار عمل‪ ،‬کار خارج از وقت اداری‪ ،‬عدم توازن میان تالش و پاداش‪ ،‬کار طولنی مدت‪ ،‬محیط روانی و‬ ‫اجتماعی نامناسب در محل کار‪ ،‬انزوای اجتماعی‪ ،‬عدم فعالیت فیزیکی با خشونت شغلی‪.‬‬ ‫‪.6‬خطرات شغلی‬ ‫عوامل خطر شغلی اسیب زا‪ :‬کارگران صنعتی و کشاورزی در معرض بیشترین خطر قرار دارند ولی حتی‬ ‫کارمندان دفاتر‪ ،‬مغازه ها و مدارس هم در معرض خطر هستند‪.‬سقوط از بلندی در محل کار‪ ،‬اسیب های‬ ‫ناشی از وسایط نقلیه موتوری و تماس با ماشین الت‪ ،‬روزانه باعث هزار مرگ شغلی در سراسر جهان می‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫سرطان زاهای شغلی‪ :‬اکثر عوامل سرطان زا از ‪ 150‬ماده شیمیایی که در این خصوص طبقه بندی شده اند‬ ‫در اماکن شغلی وجود دارد‪.‬با جایگزین کردن مواد ایمن تر‪ ،‬متوقف کردن بعضی فرایندها و تهویه مناسب‪ ،‬می‬ ‫توان از بروز تمام سرطان های شغلی پیشگیری نمود‪.‬سرطان های ریوی‪ ،‬شایع ترین سرطان های شغلی‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫مواجهه شغلی با ذرات معلق در هوا‪ :‬میلیون ها کارگر در مشاغل مختلف نظیر معدن‪ ،‬ساخت و ساز و‬ ‫انفجارهای تخریبی در معرض ذرات میکروسکوپی معلق سیلیس‪ ،‬ازبست و خاک زغال هستند‪.‬تنفس این‬ ‫ذرات نه تنها ممکن است باعث سرطان ریه‪ ،‬نای و نایژه (برونش) شود‪ ،‬بلکه می توانند کلیه بیماری های‬ ‫تنفسی غیر بدخیم را سبب شود‪.‬‬ ‫استرس های ارگونومیک در محیط کار‪ :‬کمردرد با بسیاری از استرس زاهای ارگونومیک در محل کار‪،‬‬ ‫همراه است‪ ،‬بلند کردن و حمل بارهای سنگین‪ ،‬انجام کارهایی که نیازمند قدرت بدنی هستند‪ ،‬خم شدن مکرر‬ ‫و پیچیدن در وضعیت های نامناسب‪ ،‬عوامل استرس زای ارگونومیک در محل کار محسوب می شوند‪.‬‬ ‫الودگی صوتی شغلی‪ :‬یکی از شایع ترین مخاطرات شغلی‪ ،‬سر و صدای بیش از حد است‪.‬جدی ترین تاثیر‬ ‫این مسیله اختالل برگشت ناپذیر شنوایی است‪.‬نقصان شنوایی در اثر الودگی صوتی‪ ،‬معمول در محدوده‬ ‫فرکانس های صدای انسان اغاز می شود و باعث اختالل در ارتباطات گفتاری می شود‬ ‫‪.۷‬سوء رفتار و خشونت‬ ‫در سال ‪ 2000‬خشونت باعث ‪ 700000‬مورد مرگ در جهان شده که حدود ‪ 50‬درصد از این موارد در اثر‬ ‫خودکشی‪ 30 ،‬درصد در اثر خشونت های فردی و ‪ 20‬درصد در اثر خشونت های جمعی بوده است‪.‬‬ ‫خشونت فردی‪ :‬یعنی استفاده عمدی از زور و قدرت فیزیکی علیه شخص دیگر که منجر به جراحت‪ ،‬مرگ یا‬ ‫اسیب روانی‪ ،‬سوء تکامل با محرومیت شود‪.‬این تعریف عالوه بر خشونت از سوی افراد غریبه و دوستان شامل‬ ‫سوء رفتار با کودکان‪ ،‬همسر‪ ،‬سالمندان و خشونت جنسی نیز می شود‪.‬ششمین عامل عمده مرگ در میان‬ ‫افراد ‪ 15-44‬ساله است‪.‬‬ ‫خشونت جمعی‪ :‬اصطالحی عام تر از جنگ و دعوا است‪.‬زمانی به کار میرود که گروهی از خشونت علیه گروه‬ ‫دیگر استفاده ابزاری می کنند تا به هدفی دست یابند‪.‬تاثیرات غیر مستقیم خشونت جمعی ناشی از‬ ‫بیماریهای عفونی‪ ،‬سوء تغذیه‪ ،‬جابجایی جمعیت ها‪ ،‬عواقب روانی‪ ،‬اجتماعی و تشدید بیماری های مزمن است‬ ‫مهمترین علل مرگ در ایران سال ‪1379‬‬ ‫مهمترین این علل در ایران شامل؛ بیماری های قلبی و عروقی‪ ،‬حوادث و سوانح غیر عمد‪ ،‬سرطان ها‪ ،‬بیماری‬ ‫های حول تولد و بیماری های دستگاه تنفسی است‪.‬‬ ‫عوامل تهدید کننده بیماری های قلبی و عروقی سال ‪ 2000‬در جهان؛‬ ‫این عوامل شامل فشار خون بال‪ ،‬کلسترول بال‪ ،‬اضافه وزن‪ ،‬مصرف کم میوه جات و سبزیجات و عدم فعالیت‬ ‫فیزیکی هستند‪.‬‬ ‫راهبردهای کاهش خطرات تهدید کننده سلمت‬ ‫شیوه زندگی‪ :‬تغییر رفتار‪ ،‬اغلب جزیی از راهبردهای کاهنده خطر محسوب می شود‪.‬دانشمندان علوم‬ ‫اجتماعی پیدا کردن باور را نخستین مرحله تغییر رفتار می دانند‪.‬برخی از تمایالت و خصوصیات فردی‪،‬‬ ‫موجب پدید امدن اختالف در نحوه تبدیل یک باور به یک رفتار بهداشتی میشوند‪.‬این تمایالت بوسیله میزان‬ ‫اگاهی فرد مشخص شده و تحت تاثیر اگهی های تجارتی و نیز بازاریابی ها قرار دارند‪.‬ممکن است میان درک‬ ‫خطر از سوی یک فرد و مفاهیم فرهنگی پذیرفته شده درباره خطر در جامعه تفاوت وجود داشته باشد‪.‬زمانی‬ ‫که مسیله خطرات تهدید کننده سالمت مطرح می شود‪ ،‬افراد و جوامع ترجیح می دهند که از مزایای یک‬ ‫فعالیت در زمان حال بهره مند شوند بدون اینکه به هزینه های احتمالی ان در اینده فکر کنند‪.‬عواملی مانند‬ ‫فرهنگ و شبکه های حمایتی اجتماعی موجود که گاهی اوقات سرمایه اجتماعی نامیده می شود نیز بر نحوه‬ ‫پاسخ دهی افراد به مداخالت کاهش خطر‪ ،‬تاثیر دارند‪.‬نحوه تامین منابع مالی نظام سالمت (برای مثال از‬ ‫طریق بیمه با پرداخت وجه) و یا شیوه سازماندهی این نظام نیز بر رفتار و در نتیجه بر هزینه ها و اثر بخشی‬ ‫مداخالت تاثیر می گذارد‪.‬‬ ‫مراقبت های اولیه سلمت (‪ :)PHC‬در اجالس جهانی سالمت در سال ‪ 1977‬راهبرد مراقبت های اولیه‬ ‫سالمت به تصویب رسید و طبق بیانیه المااتا در سال ‪ 197۸‬در خصوص سالمت برای همه‪ ،‬همه باید‬ ‫فعالیتهای زیر را هرچند به مقدار بسیار کم به انجام دهند‪:‬‬ ‫اموزش با توجه به مشکالت بهداشتی رایج و پیشگیری و کنترل ان مشکالت‬ ‫ارتقاء تامین غذا و تغذیه مناسب‬ ‫اب سالم و فاضالب مناسب‬ ‫مراقبت از سالمت مادر و کودک شامل تنظیم خانواده‪ ،‬ایمن سازی علیه بیماریهای عفونی مهم‪ ،‬پیشگیری و‬ ‫مراقبت های اولیه سالمت‬ ‫درمان بیماریهای شایع منطقه‪ ،‬درمان مناسب بیماری ها و اسیب های شایع‬ ‫تامین داروهای ضروری‬ ‫کمبود تغذیه دوران کودکی‬ ‫برای جبران کمبود تغذیه در دوران کودکی راهبردهای زیر پیشنهاد می شود‪:‬‬ ‫‪ -‬مشاوره مادران جهت تغذیه تکمیلی مناسب و اهمیت ادامه تغذیه با شیر مادر در یک جلسه‬ ‫‪ -‬اموزش تهیه غذاهای مناسب هر دو ماه یک بار توسط کارکنان بهداشت جهت کلیه شیرخواران شش‬ ‫ماهه تا یک ساله‬ ‫‪ -‬جلسه توجیهی فشرده برای کارکنان بهداشتی درباره تغذیه تکمیلی مناسب و اهمیت تغذیه با شیر‬ ‫مادر و لزوم ویزیت های سه ماهه و رسم منحنی رشد‬ ‫‪ -‬اطالع دادن به والدین در صورت هرگونه انحراف از وزن مورد انتظار‬ ‫ارجاع کلیه کودکان شش ماهه تا یک ساله که افزایش وزن نامناسب و یا کم وزنی دارند به سطوح‬ ‫‪-‬‬ ‫بالتر(پزشک عمومی و متخصص اطفال)‬ ‫‪ -‬فقر اهن‪ :‬راهبردهای زیر برای مقابله با فقر اهن پیشنهاد می شود‪:‬‬ ‫الف) غنی سازی اهن‪ :‬معمول ترکیب اهن و اسید فولیک به حامل های غذایی که به اسانی در دسترس کل‬ ‫جامعه هستند اضافه می شود‪.‬ارد غالت رایج ترین حامل غذایی است که ترکیبات اهن دار به ان اضافه می‬ ‫شود‪.‬‬ ‫ب) تجویز مکمل اهن‪ :‬به همه زنان باردار در دوران بارداری‪ ،‬به میزان ‪ 60‬میلی گرم اهن روزانه در شش ماه‬ ‫بارداری و سه ماه بعد از زایمان‪.‬‬ ‫کمبود ویتامین ‪ :A‬راهبردهای زیر برای مقابله با کمبود ویتامین ‪ A‬پیشنهاد می شود‪:‬‬ ‫الف) تغذیه تکمیلی با ویتامین ‪ :A‬در مراکز بهداشتی به کودکان زیر پنج سال‪ ،‬سالنه دو نوبت مکمل‬ ‫ویتامین ‪ A‬به صورت خوراکی داده شود‪.‬دوز ویتامین ‪ A‬برای کودکان در بدو تولد ‪ 200000‬واحد بین المللی‬ ‫است‪.‬‬ ‫ب) غنی سازی با ویتامین ‪ :A‬به نظر می رسد شکر حامل مناسبی باشد‪.‬غنی سازی با ویتامین ‪ A‬همانند‬ ‫اهن‪ ،‬بسیار هزینه اثر بخش تر از تهیه مکمل های حاوی ویتامین ‪ A‬است‪.‬‬ ‫کمبود روی‪ :‬راهبردهای زیر برای مقابله با کمبود روی پیشنهاد می شود‪:‬‬ ‫الف) تغذیه تکمیلی با روی‪ :‬طی اولین ایمن سازی در نوزادان‪ ،‬کارکنان بهداشتی گلوکونات یا سولفات روی‬ ‫را (‪ mg10‬به صورت محلول) به طور معمول‪ ،‬تجویز می کند‪.‬پس از مراقبت کودک‪ ،‬ترکیبات روی دار را‬ ‫روزانه در منزل تا سن پنج سالگی به کودک ارایه نمایند‪ ،‬اثر بخشی این مداخله بستگی به مداومت مصرف‬ ‫روزانه مکمل دارد‪.‬‬ ‫ب) غنی سازی با روی‪ :‬خصوصیات این مداخله مشابه ویژگی های غنی سازی با ویتامین ‪ A‬است با این‬ ‫تفاوت که در این برنامه بجای شکر از گندم استفاده می شود‪.‬‬ ‫بهداشت باروری و ‪ :HIV/AIDS‬برای رعایت بهداشت باروری و ایدز راهبردهای زیر پیشنهاد میشود‪:‬‬ ‫‪ -‬اموزش برای جوانان و تسهیالت سرپایی برای داوطلبین مشاوره‬ ‫‪ -‬بهره گیری از رسانه های همگانی (استفاده از تلویزیون ‪ -‬رادیو و روزنامه)‬ ‫‪ -‬اموزش مطالبی در مورد ایدز در مدارس برای جوانان بین ‪ 10-1۸‬ساله‬ ‫‪ -‬درمان عفونت های امیزشی‬ ‫‪ -‬جلوگیری از انتقال بیماری از مادر به کودک‬ ‫‪ -‬درمان های ضد ویروس‬ ‫‪ -‬تلفیق مداخالت تاثیرات و هزینه های تلفیق‬ ‫استعمال دخانیات‪ :‬راهبردهای زیر برای مقابله با استعمال دخانیات پیشنهاد می شود ‪:‬‬ ‫‪ -‬وضع قوانین مالیاتی‪ :‬موجب افزایش قیمت محصولت دخانیات می شود و در نتیجه میزان مصرف‬ ‫انها کاهش می یابد‪.‬کشورهایی که برنامه های کنترلی فراگیر شامل ترکیبی از مداخالت را اتخاذ کرده‬ ‫اند به موفقیت های چشمگیری نایل شده اند‪.‬‬ ‫‪ -‬وضع قوانین در رابطه با تمیز نگهداشتن هوای اماکن عمومی‪ :‬قوانینی که در ابتدا برای‬ ‫ممنوعیت استعمال دخانیات اجرا شد به عنوان اقداماتی جهت جلوگیری از اتش سوزی و بهداشت مواد‬ ‫غذایی بود‪.‬با گذشت زمان این قوانین بیشتر به شواهد محکم دال بر مضر بودن تنفس هوای الوده به‬ ‫دود سیگار که از ان بیشتر به عنوان سیگار کشیدن غیر فعال یاد می شود توجه کرده است‪.‬‬ ‫‪ -‬ممنوعیت جامع تبلیغ دخانیات از طریق وضع قانون‪ :‬تبلیغ مصرف دخانیات از طریق رسانه های‬ ‫مکتوب‪ ،‬رادیوه تلویزیون و سایر رسانه های گروهی و نیز تابلوهای اعالنات و در محل فروش کال ممنوع‬ ‫است‪.‬در فعالیت های ورزشی و فرهنگی دیگر نمی توان نام شرکتهای تولید کننده سیگار را تبلیغ‬ ‫کرد‪.‬توزیع نمونه های دخانیات به صورت مجانی و همچنین توزیع وسایلی نظیر تی شرت که ارم و‬ ‫نشانه های شرکت را نشان می دهد ممنوع است‪.‬‬ ‫‪ -‬اموزش خطرات استعمال دخانیات‪ :‬فراهم کردن شرایط اموزشی بهداشتی برای عموم جامعه در‬ ‫مورد خطرات استعمال دخانیات و چگونگی ترک ان‪ ،‬اموزش بهداشت در زمینه خطرات استفاده از‬ ‫دخانیات در مدارس و اموزش ویژه افراد در معرض خطر باال راهبردهای الزم برای اموزش خطرات‬ ‫استعمال دخانیات هستند‪.‬‬ ‫‪ -‬درمان جایگزین نیکوتین‪ :‬برچسب های پوستی‪ ،‬ادامس حاوی نیکوتین‪ ،‬اسپری های استنشاقی‬ ‫نیکوتین‪ ،‬قرص های مکیدنی‪ ،‬اسپری های ایروسلی و برخی از داروهای ضد افسردگی مثل بوپروپیون‬ ‫پیشنهاد می شود‪.‬‬ ‫عوامل خطر محیطی (اب‪ ،‬فاضالب و بهداشت فردی مناسب)؛ راهبردهای زیر پیشنهاد میشود‪:‬‬ ‫‪ -‬به نصف رساندن تعداد افرادی که به اب سالم دسترسی ندارند‪.‬‬ ‫‪ -‬تامین اب و فاضالب سالم با استفاده از فن اوری های پایین‬ ‫‪ -‬تامین اب و فاضالب سالم از طریق ضد عفونی در محل استفاده‬ ‫‪ -‬تامین اب و فاضالب سالم با استفاده از فن اوری های پیشرفته‬ ‫عوامل خطر شغلی؛ برای حل این مشکالت راهبردهای زیر پیشنهاد می شود ‪:‬‬ ‫‪ -‬راهبرد کاهش اسیب های ناشی از تصادفات وسایل نقلیه موتوری‬ ‫‪ -‬راهبرد کاهش کمردردهای شغلی‬ ‫‪ -‬راهبرد کاهش اسیب های ناشی از تصادفات وسایل نقلیه موتوری نصب کمربند ایمنی‪ ،‬استفاده از کاله‬ ‫ایمنی‪ ،‬قوانین مربوط به معاینه وسیله نقلیه‪ ،‬استفاده اجباری از چراغ های جلو در زمان هایی که دید‬ ‫خوب وجود ندارد و بکارگیری سرعت گیرها و راه های انحرافی‬ ‫‪ -‬راهبرد کاهش کمردردهای شغلی‪ :‬ارایه اموزش به کارمندان در جهت بال بردن اگاهی انها نسبت به‬ ‫خطرات و ارتقاء توانایی انها در مقابله با مشاغل زیان اور‪ ،‬کنترل مهندسی که شامل اقدامات فیزیکی‬ ‫در جهت مهار میزان تماس با عوامل زیان اور است و یک برنامه کامل جهت تلفیق کار و محیط کار با‬ ‫ویژگی ها و نیازهای شغلی‬ ‫تاریخ تحول علم سلمت همگانی و رویکردهای سلمت همگانی‬ ‫سالمت از حقوق اصلی و تبعیض ناپذیر هر انسانی به حساب می اید‪.‬طبق قانون اساسی سازمان جهانی‬ ‫بهداشت‪ ،‬سالمت فقط به معنی بیمار نبودن نیست‪ ،‬بلکه شامل برخورداری کامل از سالمت جسم‪ ،‬روان و رفاه‬ ‫اجتماعی است‪.‬در ظرف سال های اخیر‪ ،‬بعد روحانی (معنوی) سالمت هم به تعریف مزبور اضافه شده است‪.‬‬ ‫امید به زندگی در طول قرن اخیر در کشورهای توسعه یافته نظیر امریکا‪ 25-30 ،‬سال بیشتر شده است و‬ ‫مطالعات‪ ،‬دلیل ان را تالش هایی که در زمینه بهداشت عمومی انجام شده است می داند‪.‬بهداشت و مراقبت‬ ‫پزشکی پیوسته مکمل یکدیگرند و تلفیق انها در ایمن سازی‪ ،‬تنظیم خانواده‪ ،‬ایمنی اتومبیل ها‪ ،‬امنیت و‬ ‫بهداشت محیط کار‪ ،‬شناسایی سرطان زایی دخانیات و مبارزه با استعمال ان‪ ،‬امید به زندگی را از زمان تاسیس‬ ‫سازمان جهانی بهداشت تاکنون در سطح جهان ‪ 40‬درصد افزایش داده است‪.‬پ‬ ‫سلمت برای همه‬ ‫نشست الما اتا در سال ‪ 1356‬بینش را نسبت به سالمت تغییر داد و در محافل بین الملل ان را به عنوان‬ ‫حقوق بشر قلمداد کرد‪.‬نشست مزبور هدف سالمت برای همه تا سال ‪ 2000‬را مطرح کرد‪.‬برای نیل به هدف‬ ‫مزبور‪ ،‬استراتژی تامین مراقبت های اولیه بهداشتی و برخورد با ان دسته از عوامل اجتماعی ‪ -‬اقتصادی و‬ ‫سیاسی که سالمت را خدشه دار می کنند در دستور کار قرار گرفت‪.‬ارتقاء سالمت که به معنی توانمند کردن‬ ‫مردم در کنترل هرچه بیشتر و بهبود بخشیدن سالمت خودشان است به عنوان راهی برای دستیابی به‬ ‫"سالمت برای همه" مطرح شد‪.‬تاثیر مباحثی از قبیل مسایل اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬توسعه و حتی‬ ‫امنیت جهانی و ملّی‪ ،‬ما را مجبور می کند که در مورد سالمت به گونه دیگری فکر کنیم‪.‬وقتی که بیماری‬ ‫سارس در هنگ کنگ بر کشور کانادا تاثیر می گذارد‪ ،‬ان گاه که بیماری فلج اطفال در نیجریه‪ ،‬کشورهای‬ ‫عاری از فلج اطفال را در فواصل دور و نزدیک مورد تهدید قرار می دهد‪ ،‬وقتی ایدز ثبات کل قاره ای را این‬ ‫چنین تهدید می کند بطوری که کانون توجه شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار می گیرد‪ ،‬دیگر نمی توان‬ ‫فقط به تعاریف بیومدیکال سالمت تکیه نمود و یا به راه حل هایی که از این طریق ارایه می شود بسنده کرد‪.‬‬ ‫سالمت برای تامین امنیت شخصی و جمعی از اهمیت خاصی برخورداراست‪.‬مساله امنیت فقط به ایدز و یا به‬ ‫تهدیدهای بیولوژیک‪ ،‬محدود نمی شود‪.‬فقر خیلی شدید و بیماری های عفونی‪ ،‬عالوه براینکه خیلی از افراد را‬ ‫تهدید می کند ولی خود یک زمینه مساعدی برای سایر تهدیدها نظیر جنگ ها‪ ،‬تروریسم و خشونت است و یا‬ ‫مراکز غیرنظامی و مرتبط با سالمت نظیر تصفیه خانه های اب اشامیدنی در معرض حمله قرار دارند که‬ ‫طبیعتا اثار ان برای جامعه و بخصوص سالمت مردم بسیار زیاد است‪.‬‬ ‫مشکالت سالمت از درون جوامع سازمان جهانی بهداشت و یونیسف در نشریه ای تاکید کرد که عوامل‬ ‫اجتماعی نظیر فقر‪ ،‬مسکن نامناسب و فقدان اموزش‪،‬ریشه های واقعی گرفتاری های مربوط به سالمت در‬ ‫کشورهای در حال توسعه است‪.‬سالمت بصورت پیچیده ای با وضع اقتصادی مرتبط است‪.‬افراد سالم قدرت‬ ‫فراگیری بیشتری دارند‪ ،‬کسب درامد برای انان اسان تر است‪ ،‬به جامعه بیشتر منفعت می رسانند و بهتر می‬ ‫توانند از افراد سالمند و از کودکان مراقبت نموده و نیز سالم تر زندگی می کنند‪.‬‬ ‫افرادی که از درامد بالتری برخوردارند دسترسی بیشتری به اطالعات بهداشتی‪ -‬مراقبت های بهداشتی‪،‬‬ ‫درمانی‪ ،‬غذاهای مغذی‪ ،‬اب اشامیدنی سالم و دفع بهداشتی فضولت داشته و در محیط های سالم تر‪ ،‬زندگی‬ ‫می کنند و به محض بیمار شدن به مراقبت های لزم پزشکی و تکنولوژی بالی تشخیصی و درمانی دسترسی‬ ‫دارند‪.‬در مقابل افراد فقیر و کسانی که درامد پایین تری دارند به پاره ای و یا تمام امکانات بهداشتی دسترسی‬ ‫محدودی دارند‪ ،‬هنگام بیماری‪ ،‬دسترسی انان به سیستم بهداشتی درمانی با تاخیر صورت گرفته و اغلب‬ ‫بسیار اولیه است و اقدامات تشخیصی و درمانی‪ ،‬درصد خیلی بیشتری ازدرامد خانواده را به خود اختصاص می‬ ‫دهد‪.‬تشخیص کسالت در مراحل پیشرفته تر بیماری صورت می گیرد‪ ،‬و در نتیجه امار مرگ و میر افراد فقیر‬ ‫خیلی بالتر است‪.‬در بسیاری از نقاط جهان یک بیماری کاتاستروفیک قادر است خانواده هایی را که با زحمت‬ ‫می توانند زندگی معمولی داشته باشند به ورطه فقر بکشاند‪.‬اثرات دوطرفه درامد و سالمت‪ ،‬محدود به‬ ‫کشورهای درحال توسعه نیست‪.‬در کشورهای صنعتی بسیار پیشرفته هم همین امر در مورد افراد فقیرتر ودر‬ ‫مورد اقلیت ها صحت دارد‪.‬‬ ‫ارایه مراقبت های بهداشتی درمانی‪ ،‬گران بوده و تامین اعتبارات مورد نیاز پیوسته امر مشکلی است‪.‬کمیسیون‬ ‫عوامل اجتماعی موثر بر سالمت اقدام به ایجاد شبکه های علمی در مورد مسایل خاصی در ارتباط با عوامل‬ ‫اجتماعی نموده است‪.‬هر شبکه علمی با مشارکت فعال صاحب نظران و دانشمندان ان موضوع فعالیت می‬ ‫کند‪.‬نتیجه مطالعات وبررسی های شبکه های علمی‪ ،‬در کمیسیون مطرح و پس از اصالح از ان بهره برداری‬ ‫می شود‪.‬کمیسیون از سازمان هایغیردولتی در سراسر جهان برای پیشبرد اهداف خود استفاده می کند‪.‬‬ ‫عناوین شبکه های علمی شامل‪ :‬بریدن از جامعه‪،‬شهرنشینی مهاجرت و حاشیه نشینی اشتغال شرایط و‬ ‫محیط کار جهانی شدن‪ ،‬زنان و نابرابری جنسی‪ ،‬تکامل در دوران اولیه کودکی‪ ،‬سیستم ارایه خدمات سالمت‪،‬‬ ‫بیماری های مهم بهداشت عمومی اولویت ها تامین اعتبار‪ ،‬برنامه های اجتماعی وارزیابی و اندازه گیری‬ ‫پیشرفت ها است‪.‬‬ ‫این کمیسیون از بدو تاسیس به مدت ‪ 3.5‬سال فرصت دارد تا نتایج کل مطالعات و نظرات نهایی خود را‬ ‫منتشر کند‪.‬کمیسیون سالیانه سه جلسه مشترک در کشورهای مختلف برگزار می کند‪.‬کمیسیون در شش‬ ‫منطقه سازمان جهانی بهداشت‪ ،‬کشورهایی را به عنوان کشورهای همکار انتخاب می کند‪.‬این کشورها تالش‬ ‫می کنند تا با کمک های فکری کمیسیون و شبکه های علمی وسازمان جهانی بهداشت‪ ،‬الگوهای عملی برای‬ ‫سایر کشورهای جهان باشند‪.‬کشورهای نامزد برای این کار چین‪ ،‬کانادا‪ ،‬انگلیس‪،‬شیلی‪ ،‬ایران وکنیا هستند‪.‬‬ ‫مباحث دیگر این کمیسیون شامل بهداشت روان‪ ،‬سالخوردگی‪ ،‬تغییرا

Use Quizgecko on...
Browser
Browser