Sindirim ve Boşaltım Sistemi Fizyolojisi PDF

SİNDİRİM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Öğr. Gör. ZEYNEP AKYOL SİNDİRİM SİSTEMİ Organizmanın canlılığını sürdürebilmesi için gereken enerji vücuda alınan besinlerden sağlanır. Bu besin maddelerinin vücuda alınması, gerekli yerlere ulaştırılması, parçalanarak yapı taşlarına ayrılması, hücrelere...

SİNDİRİM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Öğr. Gör. ZEYNEP AKYOL SİNDİRİM SİSTEMİ Organizmanın canlılığını sürdürebilmesi için gereken enerji vücuda alınan besinlerden sağlanır. Bu besin maddelerinin vücuda alınması, gerekli yerlere ulaştırılması, parçalanarak yapı taşlarına ayrılması, hücrelere ulaştırılmak üzere kana verilmesi ve atık ürünlerinin dışarı atılması olayına sindirim denir. Bu işi gerçekleştiren sisteme ise sindirim sistemi (systema digestorium), sisteme ait organlara da sindirim organları denir. Sindirim sistemi; sindirim kanalı ve sindirime yardımcı bezler şeklinde iki temel bölüme ayrılarak incelenir. SİNDİRİM KANALI (CANALİS DİGESTORİUM) Ağızdan anüse kadar uzanan 8-10 metre uzunluğundaki kanaldır. Bu kanalın bölümleri; Ağız boşluğu (cavum oris), Yutak (farinks), Yemek borusu (özofagus), Mide (gaster), İnce bağırsaklar (intestineum tenue), Kalın bağırsaklar (intestineum crassum), Anüs, SİNDİRİME YARDIMCI ORGAN VE BEZLER Üretmiş oldukları salgılarını kanallar yoluyla sindirim borusuna boşaltan organlardır. Bunlar; Karaciğer (Hepar) , Pankreas (Glandulae Pancreaticus) , Tükürük bezleridir (Glandulae Salıvariae). Sindirim kanalı kapsamında ele alınan organların içi boşlukludur çünkü ortak duvar yapısına sahiptirler. 1. AĞIZ BOŞLUĞU (CAVUM ORİS) Sindirim kanalına besinlerin alındığı yerdir. Ağızda besinler yakalanır, çiğnenerek parçalanır ve kaygan bir yapıya ağızdaki dişler, tükürük bezleri ve dil sayesinde dönüştürülür. Dişler; çiğneme ile besinler parçalanır ve öğütülür(mekanik sindirim). Tükürük bezleri; kulak, çene ve dil altında bulunurlar. Ağzın nemli kalmasını sağlarlar. İçerisinde amilaz enzimi sayesinde sindirime yardımcı olur. Dil; besinlerin ağızda yönlendirilmesini sağlar. 2. YUTAK (FARENKS)  Yutak, sindirim ve solunum sistemlerinin ortak bölümüdür. Besinler ile havanın karışmasını önleyen epiglot kapak bulunur. Yutak ile bağlantılı kısımlar;  Ağız ve burun boşluğu,  Östaki borusu (kulak),  Soluk borusu,  Yemek borusu, 3. YEMEK BORUSU(ÖZEFAGUS)  Yutaktan mideye kadar uzanan yaklaşık 25 cm uzunluğunda bir borudur.  Yapısında bulunan kaslar besinleri peristaltik hareketler ile mideye iletir.  Yemek borusunda, mekaniksel yada kimyasal sindirim gerçekleşmez.  4. MİDE (GASTER)  Mide, diyafragmanın altında, özefagus ile duodenum arasında, karın boşluğunun sol üst kısmında bulunur.  Midenin özefagusla birleştiği yere cardia (giriş), son kısmı olan duedonumle birleştiği kısma ise pilor (çıkış) denir.  Besinlerin mekaniksel ve kimyasal sindirime uğradığı yerdir. Midede Sindirim İşlemi;  Midede bulunan kaslar besinleri bulamaç halindeki kimusa dönüştürerek sindirime yardımcı olur.  Midenin düzenli çalışmasını vagus sinirleri ile gastrin hormonu düzenler.  Besinler ağızda dişler tarafından parçalanırken vagus sinirleri mide hücrelerini uyararak gastrin hormonu salgılaması sağlanır.  Gastrin hormonunun etkisiyle mide bezleri; mukus (koruma), HCl (pepsinojeni pepsine çevirir ve midede asidik bir ortam oluşturur), pepsinojen (pepsin proteinleri polipeptitlere çevirerek sindirir) ve renin (süt proteinlerini sindirir) salgılar. 5. İNCE BAĞIRSAKLAR (İNTESTİNUM TENUE)  İnce bağırsak, sindirim kanalının mideden sonra 7.5 metre uzunluğundaki kıvrımlı bir kanaldır.  Onikiparmak (duodenum), boş bağırsak (jejenum) ve kıvrımlı bağırsak (ileum) olmak üzere üçe ayrılır. İnce Bağırsaklarda Sindirim işlemi için; Mideden gelen asitli kimusun etkisiyle onikiparmak bağırsağında sekretin, kolesistokinin ve enterogastrin hormonları salgılanır Sekretin (pankreasın bikarbonat iyonları salgılamasını sağlar ve böylece bazikleşmeyi sağlar ayrıca karaciğerde safra üretimini sağlar), Kolesistokinin (pankreası uyararak sindirim enzimi salgılamasını sağlar), Enterogastrin (besinler mideyi terk ettiğinde mide özsuyu salgılanmasını sağlar), İnce bağırsak bezleri; maltaz (disakkarit), laktaz (tam yağlı sütü) ve sükraz (disakkarit) enzimlerini ve proteinlere etki eden erepsin (amino asitleri) enzimlerini salgılar. İnce Bağırsaklarda Emilim; İnce bağırsaklar; besinlerin sindirimini, emilimini sağlar (iç yüzeylerinde bulunan villus ve mikrovilluslar iç yüzey alanı genişleterek ) ve emilemeyen besinlerin ise kalın bağırsağa geçişini sağlar. 6. KALIN BAĞIRSAKLAR (İNTESTİNUM CRASSUM) Kalın bağırsaklar yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda ve 6–8 cm çapında bir borudur. Kalın bağırsak çekum (ince bağırsak ile birleştiği nokta, kör bağırsak), kolon ve rektumdan (sonu) oluşur.  Kalın bağırsak, sindirilmeyen atıkları depolar ve su, mineral ve vitaminlerin (B ve K vitaminleri burada sentezlenir) büyük bir kısmını geri emilimini sağlar. Kalın bağırsakta besinler emilmez bu yüzden villuslar burada yoktur.  7. PANKREAS Pankreas iç ve dış salgı bezlerine sahip midenin altında bulunan bir organdır. Pankreasın dış salgı bezlerinden (%98); amilaz (karbonhidrat), tripsinojen (protein), kimotripsinojen (protein), lipaz (yağ) ve nükleaz (nükleik asit) enzimleri salgılanarak virsung kanalı ile ince bağırsağa geçerek aktifleşirler. Pankreasın iç salgı bezleri (%2); langerhans denilen yerlerden salgılanır. Kandaki glikoz seviyesini ayarlarlar. Langerhansın alfa hücrelerinden insülin (kan şekerini düşürür) ve beta hücrelerinden glukagon (kan şekerini arttırır) hormonları salgılanarak kana verilir.  SİNDİRİM; Besinlerin çiğnenmesi ile sinir sistemi tarafından midedeki vagus sinirler uyarılır. Uyarılan vagus sinirler mide yüzey hücrelerini uyararak gastrin hormonu salgılamasını sağlar. Salgılanan gastrin hormonu HCl, pepsinojen ve mukus salgısını arttırır. Artan HCl ile pepsinojen pepsine dönüştürülürerek mide asidikleşir. Midedeki kaslarının ve enzimlerin sayesinde besinler bulamaç (kimusa) haline gelir. Asidik olan kimusa duedonuma geçer ve duedonumda sekretin, kolesistokinin ve epigastrin hormonları ile maltaz, sükraz, laktaz ve erepsin enzimlerinin yanında kolesistokinin uyarısı ile pankreastan amilaz, lipaz ve nükleaz enzimleri salgılanmasını uyarır.  8. KARACİĞER (HEPAR) Midenin sağ üst kısmında yer alan vücudun en büyük organıdır. Yağların sindirilmesi ve emilmesi için safrayı üretir. Amonyağı daha az zehirli olan üre ve ürik asite dönüştürür. Kan şekerini düzenler. Temel amino asitler dışındakileri sentezler. Vitamin (A, D, K, B12) ve mineralleri (demir ve bakır) depolar. Kan hücrelerini ve Plazma proteinlerini sentezler. Vücut ısısını düzenler. Pıhtılaşmayı (damar içi) engelleyen heparin’i üretir. Hidrojen peroksiti (zehirli H2O2) katalaz enzimiyle su ve oksijene parçalar.  9. SAFRA KESESİ Sindirim enzimi içermeyen ama sindirimde görevli olan bir organdır. Bağırsaktaki villusların hareketini arttırır. Hemoglobinin parçalanması sonucu açığa çıkan biluribinin atılımını sağlar. Safra sıvısı karaciğer tarafından sentezlenir ve bilirubin, safra tuzları, kolesterol, yağ asitleri ve sudan oluşur. Safra tuzları yağların parçalanmasını ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini gerçekleştirir.  Safra tuzlarının azalması sonucu kolesterol çöker ve safra taşları oluşur. Safra taşları da safra sıvısının bağırsağa dökülmesini engellediğinden safra sıvısı geri emilir ve sarılık meydana gelir. BOŞALTIM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Öğr. Gör. ZEYNEP AKYOL BOŞALIM SİSTEMİ (ÜRİNARY SYSTEM) İnsanda metabolik olaylar sonucu oluşan üre, ürik asit gibi zararlı maddelerin vücuttan atılmasını sağlayan sistemdir. Boşaltım sistemi; böbrekler, üreterler (idrar yolu), mesane (idrar kesesi) ve üretra ile oluşur. 1. BÖBREKLER (REN) Üriner sistemin en önemli organı olan böbrekler, sağ ve sol tarafta yer alan, fasulye biçiminde yaklaşık 120-200 gram ağırlığında ve morumsu renkteki organlardır. Böbrekler dıştan içe doğru; korteks (kabuk), medulla (öz) ve pelvis (havuzcuk)’tan oluşur. Böbreklerin; korteks bölgesi idrarın oluşumunu sağlayan nefronların bulunduğu kısımdır. Medulla bölgesi idrarın toplanma kanallarının bulunduğu kısmıdır. Pelvis ise idrarın biriktiği huni şeklindeki kısmıdır.  Nefronun Yapısı; Her bir böbrekte 1 milyon adet nefron vardır. Nefronlar, ince uzun bir nefron kanalcığı ve kılcal damarların oluşturduğu glomerulustan meydana gelir. Tek tabakalı yassı epitel dokudan oluşan nefron kanalcıklarının ucu genişleyerek glomerülüsün etrafını saran yarım daire şeklindeki bowman kapsülünü oluşturur. Bu oluşuma (glomerülüs ve bowman kapsülü) ise malpighi cisimciği denir. Nefron kanalcıkları; henle kulpu, proksismal ve distal tüpten oluşur.  İdrar Oluşumu; İnsanlarda günlük olarak yaklaşık 180 litre sıvı süzülür. Bu süzülen sıvının 1.5 litresi idrar olarak oluşturulur. İnsanda idrar oluşumu; süzülme, geri emilme ve salgılama işlemleri sonucu oluşur.  a. Süzülme Glomerülüs kılcallarındaki kanın plazmasının bowman kapsülüne geçmesine denir. Süzülme fiziksel bir olay olduğu için enerji gerektirmez. Soğuk havalarda glomerülüs kılcalları daraldığı için kan basıncı artarak süzülme hızını arttırır ve idrar miktarı artmış olur. Sıcak havalarda ise terleme ile su kaybı olduğundan kılcal damarlar genişleyerek kan basıncı azalır ve süzülme hızında düşme olur böylece idrar miktarı azalır.  b. Geri Emilim Bowman kapsülüne geçen süzüntü içindeki su, glikoz, amino asit ve inorganik tuz aktif taşıma ve osmoz ile nefron kılcallarına geri emilir. Nefron kanallarındaki süzüntü geri emilmeden dışarı atılsaydı kanın bileşenindeki yararlı maddeler dışarı atılmış olurdu. Proksimal tüpte; glikoz, amino asit, vitamin, bazı iyonlar (Na, K, Cl) aktif taşıma ile su ise osmoz ile geri emilir. Henle kulpu; inen kolda su emilirken tuz (NaCl) emilmez, çıkan kolda ise tuz emilirken su emilmez. Distal tüpte; su, klor (Cl), sodyum (Na) ve bikarbonat (HCO3) emilir. İdrar toplama kanalında; su, üre, Na ve Cl emilir. NOT: antidiüretik hormonlar suyu, aldosteron hormonu ise mineralleri düzenler. Vücutta Boşaltım; Vücut sıvısındaki pH normalin dışına çıktığında böbrekler asit yada bazik maddeler salgılayarak dengeyi sağlarlar (örneğin; kanın pH’ı azalırsa H iyonları nefron kanalındaki sıvıya verilir.), Hipofiz bezinden salgılanan antidiüretik (ADH= vasopressin) hormonunun etkisiyle doku sıvılarındaki su miktarı ayarlanır (kandaki su azalırsa ADH salgısı artar),  Böbreğin Görevleri Metabolizma sonucu oluşan azotlu atıkların, bazı ilaçların, zararlı olabilecek zehirli maddelerin atılmasını sağlar, Kanın pH’ının sabit tutulmasını sağlar, Vücudun su ve tuz dengesini ayarlar, Kan plazmasındaki osmotik basıncı düzenler, Vücut ısısını ayarlar, Eritropoitein (kemik iliğini uyararak alyuvar yapımını arttırır) hormonunu salgılar, Uzun süre açlık durumlarında amino asit ve gliserol’den glikoz sentezler, 2. ÜRETERLER (İDRAR KANALI) Böbreklerin havuzcuğundan çıkan ve süzülen idrarı mesaneye taşıyan borulara denir. 3. MESANE (İDRAR KESESİ) Karın boşluğundaki içi boş kas yapısından oluşan mesane, üreterler’den gelen idrarın depolandığı kesedir. Kese içindeki idrar belirli bir miktara ulaşınca çeperdeki sinir uçları uyarılarak beyine kesenin dolduğu uyarısı verilir ve mesanedeki kasların kasılması ile idrar dışarı verilir. 4. ÜRETRA (DIŞ İDRAR YOLU) İdrarı mesaneden vücut dışına ulaştıran iki ucu açık tüp şeklindeki kanaldır. Kadın ve erkekte üretra boyu farklılık göstermektedir.