ساختمان و تأسیسات دام ساختمان و تأسیسات PDF

‫ساختمان‬ ‫و‬ ‫تأسیسات دام‬ ‫تهیه و تنظیم‪:‬‬ ‫علیرضا کرمپور‬ ‫استادیار گروه علوم دامی‬ ‫پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی‬ ‫نیمسال اول ‪1403 -1404‬‬ ‫‪1‬‬ ...

‫ساختمان‬ ‫و‬ ‫تأسیسات دام‬ ‫تهیه و تنظیم‪:‬‬ ‫علیرضا کرمپور‬ ‫استادیار گروه علوم دامی‬ ‫پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی‬ ‫نیمسال اول ‪1403 -1404‬‬ ‫‪1‬‬  ‫مقدمه‪:‬‬ ‫یکی از عوامل مهم در پرورش دامهای مزرعهای تهیه حداقل امکانات مورد نیاز دام در محل نگهداری است‪.‬‬ ‫دامها بخصوص گاوهای شیری‪ ،‬بخشی از سال را در داخل جایگاه میگذرانند‪.‬هدف از احداث جایگاه دام‬ ‫معموالً سر پناهی برای حفاظت دام از شرایط نامساعد جوی‪ ،‬محافظت دام در مقابل حیوانات مهاجم و شکارچی‬ ‫و فراهم کننده مدیریت آسان و کنترل گله است‪.‬یک دامدار برای موفقیت در تولید‪ ،‬عالوه بر فراهم نمودن‬ ‫تغذیه مناسب‪ ،‬اصالح نژاد و رعایت اصول بهداشتی‪ ،‬الزم است امکانات ضروری برای رفاه و آسایش دام در‬ ‫محیط پرورش را نیز مهیا کند زیرا عوامل محیطی و شرایط تنشزا بهطور غیرمستقیم میتواند تولید را که‬ ‫هدف اصلی دامدار است‪ ،‬تحت تأثیر قرار دهد‪.‬‬ ‫در روش سنتی پرورش دام به دالیل اقتصادی و فرهنگ حاکم بر جامعه روستایی و عشایری این مورد کمتر‬ ‫مورد توجه واقع میشود‪ ،‬اما در روش صنعتی سعی بر این است که امکانات اولیه مورد نیاز جهت رفاه نسبی و‬ ‫آسایش دام فراهم شود تا دام از خطر عوامل تنشزای محیطی حفظ شود و تولید مناسبی داشته باشد‪.‬اگر‬ ‫دام از نژادهای اصالح شده باشد و از تغذیه مناسب هم برخوردار باشد و اصول بهداشتی هم در گله رعایت‬ ‫شود‪ ،‬اما جایگاه غیر استاندارد و دارای تجهیزات نامناسب باشد‪ ،‬نمیتوان انتظار تولید متناسب با توان ژنتیکی‬ ‫حیوان را داشت‪.‬‬ ‫انجمن رفاه حیوانات مزرعهای در سال ‪ 1997‬چهارچوبی برای رفاه و آسایش دامها تعریف کرده است که در‬ ‫طراحی ساختمان دام بایستی به آن توجه نمود‪.‬این چهارچوب در قالب پنج عدم وجود محدودیت تعریف شده‬ ‫است که اساسی برای حصول رفاه و آسایش دام در دامپروری را تشکیل میدهد‪.‬‬ ‫‪-1‬عدم وجود گرسنگی و تشنگی از طریق دسترسی آسان به خوراک و آب تازه بهطوری که سالمت دام را تأمین و حفظ کند‪.‬‬ ‫‪-2‬عدم وجود ناراحتی دام با فراهم نمودن محیط مناسب نظیر سرپناه و سایهبان و ایجاد یک محل راحت جهت استراحت دام‪.‬‬ ‫‪-3‬عدم وجود درد‪ ،‬زخم و بیماری با ممانعت از ایجاد بیماری با تشخیص سریع و درمان بهموقع‪.‬‬ ‫‪-4‬عدم وجود ترس و اضطراب با حصول اطمینان از شرایط محیطی و ممانعت از آسیبهای روانی حتی در حین تیمارکردن دام‪.‬‬ ‫‪-5‬عدم وجود رفتارهای غیر طبیعی با فراهم نمودن فضای کافی و امکانات مطلوب برای دام‪.‬‬ ‫دامهای مختلف نیازهای متفاوتی به جایگاه و ساختمان محل پرورش دارند‪.‬بهطوری که این وابستگی در‬ ‫دامهای کوچک نظیر گوسفند و بز کمتر است زیرا بخش قابل توجهی از وقت خود را در چراگاه و مراتع طبیعی‬ ‫میگذرانند‪.‬در حالیکه گاوهای شیری بهخصوص در گاوداریهای مدرن و صنعتی تقریباً تمام اوقات خود را‬ ‫در جایگاه سپری میکنند‪ ،‬لذا با توجه به سن‪ ،‬اندازه و اهداف تولیدی بایستی از جایگاه مناسبی برخوردار‬ ‫باشند تا رفاه و آسایش دام فراهم گردد و دام بتواند به سطح تولید مطلوبی برسد‪.‬‬ ‫امروزه یکی از بزرگترین چالشهای برنامهریزی‪ ،‬در جوامع انسانی‪ ،‬بهویژه جوامع روستایی که کانون تمرکز‬ ‫فقرا در کشورهای در حال توسعه هستند‪ ،‬تأمین معیشت است‪.‬زیرا در برخی از موارد بهرهبرداریهای بیرویه‬ ‫‪2‬‬  ‫و غیراصولی و در موارد دیگر‪ ،‬عدم بهرهوری مناسب در بهرهبرداری از منابع موجود در روستاها (مانند آب‪،‬‬ ‫خاک و ‪ )...‬سبب مشکالت معیشتی و ایجاد ناپایداریهایی درمحیط بهعنوان منبع اصلی معیشت روستایی‬ ‫شده است‪.‬بنابراین ضروری است که متناسب با تغییرات شکلگرفته در شیوههای تولید و به وجود آمدن‬ ‫بازارهای رقابتی‪ ،‬تغییراتی هم در شیوههای معیشت روستائیان انجام شود تا روستاها توسعه یافته و روستائیان‬ ‫از لحاظ معیشتی زندگی پایداری داشته باشند‪.‬‬ ‫کمک واقعی برای افراد روستایی‪ ،‬دستگیری حمایتی از آنها نیست؛ بلکه تحول در شیوه معیشت آنها است‪.‬برای‬ ‫کاهش مشکالت معیشتی در مناطق روستایی‪ ،‬باید اقداماتی زیربنایی در جهت تدوین روشهای جدید‬ ‫سازماندهی فعالیتها‪ ،‬تنوع شغلی و بهرهبرداری از منابع با رویکرد آیندهنگری صورت گیرد؛ زیرا که جوامع‬ ‫روستایی امروزی عمدتاً با ویژگیهای مانند فقر اطالعاتی‪ ،‬مهارتهای پایین‪ ،‬فرهنگ کارآفرینی ضعیف و‬ ‫نابرابریهای قومی و قبیلهای روبهرو هستند که تأثیر بسزایی در ناپایداری معیشتی آنها دارد به همین جهت‪،‬‬ ‫چالشهای راهبردی عمدهای پیش روی این جوامع در جهت رسیدن به معیشت پایدار روستایی است این‬ ‫چالشها شامل‪ :‬تنوعبخشی معیشتی‪ ،‬برقراری ترکیب مناسب بین سرمایههای معیشتی در مناطق روستایی‪،‬‬ ‫تقلیل منابع معیشتی و انطباق شیوة فعالیت با توان محیط زیست است‪.‬‬ ‫برای حلّ چنین چالشهایی‪ ،‬توسعه دامپروری میتواند به عنوان یک عامل تسهیلگر ایفای نقش کند‪.‬زیرا با‬ ‫پرورش دام و ایجاد اشتغال‪ ،‬معیشت پایدار فراهم میگردد که به دنبال آن تحوالت معیشتی و ساختاری مثبت‬ ‫در جوامع روستایی روی خواهد داد‪.‬لذا در برنامه ریزیها و طراحیهای مجموعههای روستایی باید‪ ،‬طراحی و‬ ‫ساخت‪ ،‬ساختمان و تأسیسات دامداری مورد توجه ویژه واقع شود‪.‬‬ ‫طراحی ساختمان و جایگاههای دام‬ ‫طراحی مناسب ساختمان و جایگاههای دام از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا موجب افزایش بازده استفاده‬ ‫از جایگاه‪ ،‬مدیریت مطلوب واحدها‪ ،‬استفاده مناسب از نیروی کارگر‪ ،‬کاهش هزینه ساخت و نگهداری‪ ،‬مدیریت‬ ‫توسعه ساختمانها و جایگاه‪ ،‬نگهداری مناسب محصوالت و کود‪ ،‬پیشبینی شرایط مطلوب و راحت جایگاه دام‬ ‫به منظور تأمین رفاه دام و تأمین شرایط راحتتر برای فعالیت کارگران میشود‪.‬‬ ‫برای رسیدن به این اهداف نیازی به احداث ساختمان و تجهیزات پیچیده و پرهزینه نیست‪.‬در جایگاههای‬ ‫سنتی پرورش دام سعی شدهاست که هزینههای تولید به حداقل برسد ولی شرایط مطلوب و مورد نیاز دام از‬ ‫جمله فضای مناسب‪ ،‬تهویه مطلوب‪ ،‬امکانات رفاهی که دام با آسایش بیشتری در آن نگهداری شود‪ ،‬کمتر مورد‬ ‫توجه قرار گرفته است‪.‬‬ ‫اصول اولیه در احداث ساختمانهای پرورش دام‬ ‫الف‪ -‬انتخاب محل مناسب برای احداث واحدهای نگهداری و پروش دام‪ :‬برای مدیریت صحیح و بازدهی‬ ‫بهتر واحدهای دامداری‪ ،‬طراحی مناسب و تعیین محل درست از اهمیت ویژهای برخوردار است‪.‬در انتخاب‬ ‫محل مناسب برای احداث واحدهای نگهداری و پروش دام موارد زیر باید مد نظر قرار گیرد‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-1‬دسترسی راحت به مرکز دامداری‪ :‬برای مدیریت صحیح واحدهای دامداری الزم است مرکز نظارت و کنترل‬ ‫به گونهای طراحی و ساخته شود که دسترسی به بخشهای مختلف با سهولت و کمترین زمان صورت گیرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬رعایت فاصله از مناطق مسکونی و صنعتی‪ :‬واحدهای دامداری بایستی تا حد ممکن از مناطق مسکونی‪،‬‬ ‫درمانی‪ ،‬مراکز صنعتی‪ ،‬سایر واحدهای پرورش دام وطیور‪ ،‬کشتارگاه‪ ،‬واحدهای تولید خوراک‪ ،‬مراکز پر سر و‬ ‫صدا و ایجادکننده تنش نظیر کارخانههای صنعتی‪ ،‬معادن و فرودگاه دور باشد‪.‬با این کار هم احتمال آلودگی‬ ‫و سرایت بیمارهای مسری به واحد دامداری کاهش مییابد و هم از اثر منفی تنشهای محیطی که بر روی‬ ‫تولید اثر میگذارد‪ ،‬جلوگیری به عمل میآید‪.‬‬ ‫‪ -3‬تأمین آب مناسب‪ :‬دسترسی به آب مناسب و مورد نیاز از اهمیت ویژهای برخوردار است‪.‬قبل از طرح ریزی‬ ‫محل دامداری باید امکان استحصال آب سالم و قابل شرب از طریق چاههای کم عمق یا عمیق مورد بررسی‬ ‫قرار گیرد‪ ،‬زیرا استفاده از آب شهری به دلیل بعد مسافت و مقرون و به صرفه نبودن‪ ،‬امکانپذیر نیست‪.‬‬ ‫دسترسی به برق و استفاده از پمپهای خودکار امکان استفاده از آب چاه را برای واحد دامداری امکان پذیر‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫‪ -4‬دسترسی به جاده‪ :‬بهتر است واحدهای دامداری در نزدیک یک جاده اصلی یا بزرگراه احداث شوند‪.‬از‬ ‫طرفی احداث این واحدها در دو طرف جاده مطلوب نیست‪.‬اگر جادههای اطراف واحد دامداری خاکی یا شنی‬ ‫است باید فاصله مناسب با جاده رعایت شود‪.‬و ساختمان دامداری به گونهای احداث شود که از قرارگیری در‬ ‫مسیر بادهای غالب که باعث انتقال گردو غبار از جاده به داخل و محل دامداری میشود‪ ،‬ممانعت گردد‪.‬‬ ‫‪ -5‬دسترسی به برق و تلفن‪ :‬بهتر است واحدهای دامداری نزدیک به خطوط انتقال برق و تلفن احداث شوند‪،‬‬ ‫زیرا ارتباط با بخشهای مختلف نیاز به تلفن دارد و بسیاری از وسایل مورد استفاده در دامداری نیاز به برق‬ ‫مصرفی به عنوان تأمین کننده انرژی دارد‪ ،‬چون استفاده از ژنراتور به عنوان مولد برق ممکن است از نظر‬ ‫اقتصادی مقرون به صرفه نباشد‪.‬‬ ‫‪ -6‬اندازه و شکل مناسب ناحیه احداث واحد دامداری‪ :‬ناحیه احداث واحد دامداری باید وسعت کافی داشته‬ ‫باشد و چنانچه به شکل مربع باشد بهتر است‪.‬زیرا امکان توسعه واحد دامداری در آینده باید مورد توجه قرار‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫‪ -7‬توپوگرافی منطقه‪ :‬محل احداث واحد دامداری باید بلند‪ ،‬مسطح‪ ،‬هموار و بدون شیبهای تند باشد‪.‬محل‬ ‫مسطح نیاز کمتری به آماده سازی و تسطیح دارد که این خود باعث کاهش هزینههای احداث میشود‪.‬محل‬ ‫احداث ساختمان و جایگاه دام باید در محل مرتفعتری نسبت به زمینهای پست مجاور باشد تا آب ناشی از‬ ‫بارندگی درمحل ساختمان دامداری تجمع پیدا نکند‪.‬ساختمانهای دامداری در زمینهای بسیار پست یا بسیار‬ ‫مرتفع نباید احداث شود‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ -8‬زهکشی مناسب‪ :‬به منظور خشک نگهداشتن آغلها‪ ،‬انبارها‪ ،‬بهاربندها و محوطههای دیگر‪ ،‬بهتر است خاک‬ ‫محل پر منفذ بوده و دارای شیب مالیمی باشد‪.‬چنانچه این نقاط داری زهکشی مناسب باشند‪ ،‬بهداشت و‬ ‫سالمتی دام تأمین خواهد شد و از طرفی کارکردن تحت این شرایط مطلوبتر و راحتتر است‪.‬‬ ‫‪ -9‬کنترل فرسایش‪ :‬در مناطقی که مشکل فرسایش خاک وجود دارد بهتر است که واحدهای دامداری در‬ ‫محلی دارای بلندی مناسبی است‪ ،‬احداث شود‪.‬‬ ‫‪ -10‬حاصلخیزی خاک‪ :‬با توجه به اینکه بخش زیادی از هزینههای نگهداری و پرورش دام به تغذیه و تأمین‬ ‫علوفه اختصاص دارد‪ ،‬بهتر است واحد دامداری در نزدیکی زمینهای زراعی مرغوب احداث گردد‪ ،‬زیرا کشت‬ ‫گیاهان علوفهای و دانهای برای خوراک گله ضروری است‪ ،‬همچنین خاک مناسب برای احداث باغ و باغچه به‬ ‫منظور زیبا سازی محوطه دامداری‪ ،‬مناسب است‪.‬از طرفی زمینهایی را باید به محل احداث ساختمانهای‬ ‫پرورش دام اختصاص داد که مناسب کشت گیاهان زراعی و علوفهای نباشد‪.‬‬ ‫‪ -11‬داشتن منظره مناسب‪ :‬واحد دامداری بهتر است دارای منظره زیبا به خصوص از سمت جاده مشرف به‬ ‫آن باشد‪.‬‬ ‫ب‪ -‬جهت یابی‪ :‬ساختمان دامداری نیاز مبرمی به جهت گیری ندارد‪ ،‬اگرچه بهطور غالب نقشه واحدهای‬ ‫دامداری به گونهای است که نمای ساختمان این مراکز به سمت جاده است ولی بیشتر ساختمانها برای سود‬ ‫بردن از بادهای غالب‪ ،‬نور خورشید و ‪...‬در محور طولی شمال و جنوب قرار میگیرند‪.‬‬ ‫ج‪ -‬مسیر باد و جهت تابش نورخورشید‪ :‬ساختمان واحد دامداری باید در جهت بادهای مالیم تابستانی قرار‬ ‫گرفته و پشت به جهت وزش بادهای موسمی باشند و موقعیت آنها باید به نحوی باشدکه جهت وزش بادهای‬ ‫غالب منطقه از سوی دامداری به مناطق مسکونی نباشد‪.‬‬ ‫برای محافظت از بادهای قوی میتوان از بادشکنهای طبیعی مثل درختها یا حصارهای کنترل کننده باد در‬ ‫حاشیه محل احداث جایگاه بهره برد‪.‬یک بادشکن متشکل از ‪ 3‬تا ‪ 7‬ردیف درخت با وسعت مناسب و در فاصله‬ ‫‪ 23‬تا ‪ 45‬متری از ساختمان جایگاه مناسب است‪.‬در صورتی که امکان احداث بادشکن طبیعی وجود نداشته‬ ‫باشد با استفاده از ساختمانها یا دیوار میتوان محوطههای دامداری‪ ،‬بهاربندها و سایر بخشهای را از باد‬ ‫محافظت کرد‪.‬‬ ‫برحسب منطقه جغرافیایی محل احداث جایگاه دام باید به گونهای طراحی شود که در زمستان از حداکثر نور‬ ‫خورشید بهرهمند و در تابستان از تابش شدید و مستقیم نور خورشید محفوظ باشد‪.‬‬ ‫د‪ -‬بازدهی‪ :‬ساختمانها باید به گونهای طراحی شوند که برای انجام کارهای روزمره حداقل رفتوآمد در واحد‬ ‫دامداری انجام شود‪.‬این بدان معنی است که ساختمانهایی که بیشترین فعالیت در آنها سپری میشود(نظیر‬ ‫جایگاه اصلی دامها) باید به ساختمان مرکزی نزدیکتر باشند‪.‬همچنین سایر ساختمانهای واحد دامداری‬ ‫باید به اندازه کافی به هم نزدیک باشند تا بازده کار و نیروی کارگری راندمان باالیی داشته باشد‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ه‪ -‬آغلها و محوطهها‪ :‬ساختمانها و آغلها و محوطههای مجاورشان باید به گونهای طراحی شوند که بدون‬ ‫نیاز به عبور از میان آغلها و محوطهها در دسترس باشند و الزم است از پراکندگی بیش از حد این ساختمانها‬ ‫خودداری شود‪.‬‬ ‫و‪ -‬محافظت از آتشسوزی‪ :‬ساختمانهای دامداری باید فاصله مناسبی از هم داشته باشند تا در صورت‬ ‫آتشسوزی‪ ،‬آتش به آسانی بین ساختمانهای مجاور گسترش نیابد‪ ،‬فاصله مناسب بین ساختمانهای بزرگ‬ ‫عموماً ‪ 30‬متر در نظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫ز‪ -‬ظاهر واحد دامداری‪ :‬توجه دقیق به ترتیب قرارگیری واحدهای دامداری میتواند به جذابیت و زیبایی واحد‬ ‫دامداری بیافزاید‪.‬محل انباشت کود و اشیای بد منظره نباید از جاده اصلی و دفتر کار قابل مشاهده باشد‪.‬‬ ‫حصارها و ساختمانها هر چند سال یک با باید تعمیر و رنگآمیز شوند‪.‬راهروها‪ ،‬راهها و جادههای ارتباطی‬ ‫درون دامداری و آغلها باید با استفاده از وسایل حمل زباله پاک شوند‪.‬‬ ‫ح‪ -‬درها و راههای ورودی‪ :‬اندازه درهای ورودی وابسته به ماشین آالتی است که در واحد دامداری مورد‬ ‫استفاده قرار میگیرد‪.‬استفاده از ماشینهای بزرگتر مستلزم درها و راههای ورودی بزرگتر است‪.‬‬ ‫ط‪ -‬توسعه و گسترش واحدهای دامداری‪ :‬در زمان طراحی واحدهای دامداری باید توسعه آن در آینده نیز مد‬ ‫نظر باشد‪.‬بیشتر اوقات ساختمانها را میتوان از نظر وسعت و اندازه به روش افزایش در طول‪ ،‬توسعه داد بدون‬ ‫اینکه نیازی به افزایش در تعداد ساختمانها باشد‪.‬‬ ‫‪6‬‬ 7 8  ‫طراحی اولیه واحدهای دامداری‬ ‫قبل از شروع و ساخت واحدها‪ ،‬طراح برای جلوگیری از مشکالت بعدی و هزینههای بیشتر‪،‬‬ ‫بایستی یک طرح اولیه با استفاده از مداد روی کاغذ طراحی کند‪.‬دامدار در ابتدا باید روی نوع‬ ‫دامی که میخواهد نگهداری کند و میزان سرمایهگذاری‪ ،‬تصمیمگیری کند‪.‬سپس کروکی‬ ‫ساختمانها را کشیده و تجهیزات مورد نیاز برای احداث جایگاه دامداری مقرونبهصرفه را‬ ‫پیشبینی نماید‪.‬در طرح اولیه جایگاه دامها باید موارد ذیل مد نظر باشد‪:‬‬ ‫‪-1‬سیستم مدیریتی‪ :‬سیستم مدیریتی به مقدار زیادی تحت تأثیر نوع‪ ،‬اندازه و تعداد ساختمانها‬ ‫و و تجهیزات است‪.‬هر دامدار قبل از احداث واحد دامداری باید دیدگاههای خود را در آینده‬ ‫مدنظر داشته باشد‪.‬بطور مثال یک پرورش دهنده گوسفند باید در ابتدا تصمیم بگیرد که‪:‬‬ ‫آیا میخواهد برههای مورد نیاز برای پروار را خودش تأمین کند یا اینکه خریداری نماید؟‬ ‫آیا برهزایی یک بار در سال اتفاق میافتد یا دو بار؟‬ ‫جایگاهها چند منظوره باشند یا جایگاههای ویژهای برای هر نوع گوسفند در نظر گرفته شود؟‬ ‫خوراکها خریداری میشوند یا یا اینکه بیشتر آن توسط خود دامدار تولید میشود؟‬ ‫در آینده پرورش در جایگاه صورت میگیرد یا در چراگاه و یا ترکیبی از هر دو؟‬ ‫‪ -2‬طراحی صحیح نقشهها بطوریکه تأمین کننده تمام نیازمندیهای دامداری باشد‪ :‬دامدار باید‬ ‫اقدام به طراحی نقشههایی با جزئیات کامل نماید که تأمین کننده نیازهای واحد دامداری باشد‬ ‫و به گونه ای طرح ریزی شود که حداکثر خودکارسازی‪ ،‬حداقل کارگر و حداقل هزینه را شامل‬ ‫سود‪.‬‬ ‫این نقشهها باید شامل تدارکات الزم برای توزیع خوراک مناسب حیوان در مطلوبترین زمان و‬ ‫مکان‪ ،‬تأمین آب بهداشتی و سالم‪ ،‬پخش و توزیع بستر‪ ،‬برداشت کود و بازریابی و فروش دام‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫از این طرحهای اولیه‪ ،‬مهندسین‪ ،‬معماران و نقشهکشان میتوانند در ترسیم دقیقتر و استاندارد‬ ‫ساختمانها‪ ،‬جایگاهها و تجهیزات استفاده نمایند‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫نوع و اندازه ساختمان دامداری‪:‬‬ ‫نوع و اندازه ساختمان دامداری به عوامل مختلفی بستگی دارد‪.‬بر طبق نیاز منطقهای که واحد دامداری در آن‬ ‫احداث میشود‪ ،‬احتیاجات ویژه ساختمانهای نگهداری دام متفاوت است‪.‬برخی عوامل از جمله نوع خاک و‬ ‫حاصلخیزی آن‪ ،‬دسترسی به بازارهای فروش‪ ،‬اندازه واحد دامداری‪ ،‬اجارهای بودن یا مالکیت واحد‪ ،‬نوع و تعداد‬ ‫دام‪ ،‬مقدار محصوالت کشت شده‪ ،‬اولویتهای شخصی‪ ،‬شرایط آب و هوایی منطقه و میزان انبار مورد نیاز‬ ‫جهت ذخیره خوراک‪ ،‬تعیین کننده نوع و اندازه ساختمانهای دامداری میباشند‪.‬‬ ‫در طراحی ساختمانهای جایگاه نگهداری دام رعایت موارد ذیل از اهمیت ویژهای برخوردارند‪:‬‬ ‫‪ -1‬کنترل شرایط محیطی‪ :‬اولین دلیل برای احداث و ساخت جایگاه نگهداری دام‪ ،‬تغییر شرایط محیطی است‬ ‫به نحویکه مطلوب نیاز دام باشد‪.‬طراحی اسطبلها و سایر سرپناهها‪ ،‬سایهبانها‪ ،‬عایق سازی‪ ،‬تهویه و نصب‬ ‫هواسازها رسیدن به محیطی است که ما انتظار داریم‪.‬‬ ‫مطالعات نشان میدهد که بهرهوری از دامها زمانیکه شرایط مطلوب دما و رطوبت فراهم باشد‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬ ‫تحت این شرایط حیوانات نیاز کمتری به خوراک خواهند داشت و سریعتر رشد میکنند‪.‬بهعنوان مثال‪ :‬دمای‬ ‫باالی هوا در تابستان را میتوان با استفاده از نصب سایهبان‪ ،‬مهپاش و نصب هواساز در ساختمان معتدل نمود‪.‬‬ ‫رعایت فضای مناسب برای نگهداری حیوانات مختلف با توجه به نیازمندی آنها باید مورد توجه قرار گیرد‪.‬‬ ‫برای این کار بر اساس نوع‪ ،‬جنس‪ ،‬سن و اندازه دام میتوان فضا را حصاربندی کرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬عایق سازی مناسب‪ :‬در هنگام احداث ساختمانها‪ ،‬عایق سازی میتواند مطلوب باشد به نحوی که در‬ ‫زمستان به نگهداری دما در ساختمان کمک کرده و در تابستان مانع از ورود گرمای بیرون به داخل ساختمان‬ ‫شود‪.‬از طرفی عایق سازی مناسب مانع از ورود رطوبت به داخل دیوارها شده و عمر مفید آنها افزایش میدهد‪.‬‬ ‫‪ -3‬تهویه مناسب‪ :‬هدف از تهویه‪ ،‬جایگزینی هوای تمیز و پاکیزه به جای هوای کثیف و آلوده میباشد‪.‬در‬ ‫جایگاه نگهداری دام باید تهویه به خوبی انجام شود ولی باید مراقب بود که کوران هوا ایجاد نشود‪.‬هدف اولیه‬ ‫از تهویه‪ ،‬خارج نمودن رطوبت مازاد و بوهای نامطلوب از داخل جایگاه است‪.‬یک سیستم تهویه مطلوب باید‬ ‫به گونهای طراحی و اجرا شود که حداقل تغییر در دمای داخل ساختمان را ایجاد کند‪.‬تهویه مناسب به‬ ‫روشهای مختلفی ایجاد میشود که معموالً شامل یکی از روشهای زیر است‪.‬‬ ‫الف‪ -‬استفاده از سایهبان با اطراف باز )‪(Open shed‬‬ ‫ب‪ -‬احداث جایگاه با درهای بزرگ باز شونده )‪(Open doors‬‬ ‫ج‪ -‬نصب پنجرههایی که از باال به سمت داخل باز میشوند‬ ‫د‪ -‬احداث جایگاه با قسمتهای باز در سقف‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ -4‬نگهداری رطوبت مناسب در ساختمان‪ :‬منظور از رطوبت‪ ،‬میزان رطوبت موجود در هواست که در‬ ‫ساختمانهای دامداری از هوای بازدم و ادرار و مدفوع ایجاد میشود‪.‬هنگامیکه رطوبت ساختمان باال باشد‪،‬‬ ‫تبخیر از سطح بدن به شدت کاهش مییابد‪.‬این عمل در دام باعث احساس گرمی در تابستان و احساس‬ ‫سردی در زمستان میشود‪.‬‬ ‫وقتی که اختالف درجه حرارت بین داخل و خارج جایگاه وجود داشته باشد‪ ،‬رطوبت بر روی سطوح سرد به‬ ‫صورت قطرات آب نمایان میشود‪.‬در هوای خیلی سرد این رطوبت بهصورت برفک دیده میشود‪.‬‬ ‫تشکیل قطرات آب روی دیوارها یا دیگر سطوح نشان دهنده وضعیت نامطلوب رطوبت در داخل جایگاه است‪.‬‬ ‫بررسیها نشان میدهد که یک گاو با وزن ‪ 454‬کیلوگرم حدود ‪ 4/5‬کیلوگرم رطوبت در روز وارد محیط‬ ‫میکند‪ ،‬بنابراین در یک گله ‪ 100‬رأسی گاو‪ ،‬حدود ‪ 450‬کیلوگرم ( ‪ 0/45‬مترمکعب) آب در روز وارد هوای‬ ‫داخل جایگاه میشود‪.‬‬ ‫‪ -5‬ساختمان مطلوب با قیمت مناسب‪ :‬در صورتیکه تأمین سرمایه مورد نیاز برای ساخت جایگاه امکانپذیر‬ ‫نباشد‪ ،‬احداث جایگاه با مشکل مواجه میشود‪.‬کاهش هزینههای ابتدایی احداث ساختمانهای دامداری‪،‬‬ ‫میتواند باعث کاهش بازدهی در آینده شود و به تبع آن سود دهی کاهش مییابد‪.‬از طرفی سرمایه گذاری‬ ‫باید به نحوی باشد که از صرف هزینههای اضافی و بیمورد نیز ممانعت شود‪.‬‬ ‫‪ -6‬طرحهای اجرایی باید قابلیت انعطاف داشته باشند‪ :‬تغییر در وضعیت جایگاه در آینده غیر قابل اجتناب‬ ‫است و احتمال دارد که نیاز به تغییر کاربری ساختمان در آینده وجود داشته باشد‪ ،‬بنابراین الزم است‬ ‫ساختمانهای دامداری طوری طراحی و احداث گردند که قابلیت انعطاف داشته باشند تا در صورت لزوم بتوان‬ ‫در آینده آنها را برای فعالیتهای دیگر تغییر کاربری داد‪.‬بخشی از ساختمان دامداری ممکن است در آینده‬ ‫برای نگهداری ماشینآالت‪ ،‬انبار ذخیره خوراک و یا انبار ذخیره بستر استفاده کرد‪.‬‬ ‫‪ -7‬کاهش تعداد کارگر ‪ :‬در بعضی مناطق به دلیل دستمزد باالی کارگر‪ ،‬باید ساختمانهای پرورش دام به‬ ‫نحوی طراحی و ساخته شوند که نیاز کمتری به نیروی کارگر باشد تا هزینه دستمزد کارگری کاهش یابد‪.‬‬ ‫‪ -8‬میزان سودمندی ساختمان‪ :‬ساختمانها باید دارای ارزش و سودمندی باشند و به نحوی طراحی شوند که‬ ‫حداکثر استفاده از آنها در جهت رسیدن به اهداف دامدار که همانا تبدیل محصوالت گیاهی به مواد غذایی با‬ ‫ارزش است حاصل شود‪.‬‬ ‫‪ -9‬محافظت از حیوانات تازه متولد شده‪ :‬احداث ساختمان و جایگاههای مناسب جهت نگهداری و محافظت‬ ‫از حیوانات تازه متولد شده و جوان مانند گوسالهها‪ ،‬برهها و بزغالهها ضروری است‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪ -10‬جذابیت ساختمان‪ :‬ساختمانهای جایگاه دام باید متناسب با کارایی مورد نظر ساخته شوند و در صورتیکه‬ ‫با محیط اطراف همخوانی و هماهنگی الزم را داشته باشند‪ ،‬دارای جذبه بوده و از ارزش باالیی برخوردار خواهند‬ ‫بود که در زمان فروش حائز اهمیت است‪.‬‬ ‫‪ -11‬دوام و ماندگاری‪ :‬جایگاه دام باید به اندازه کافی استحکام داشته باشد تا در مقابل شرایط نامساعد آب و‬ ‫هوایی مثل بارش باران و برف و وزش بادهای شدید مقاومت کند‪.‬ساختمانهای مستحکم و بادوام تا زمان‬ ‫قابل قبولی هزینه نگهداری کمتری خواهند داشت‪.‬عموماً عمر متوسط یک ساختمان دامداری حدود ‪ 40‬سال‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ -12‬خشکی بستر‪ :‬جایگاههای پرورش دام باید به نحوی احداث شوند که بستر خشکی برای دام مهیا کنند‪.‬‬ ‫این بدان معنی است که جایگاه دام باید در زمینهای بلند همراه با زهکشی مناسب احداث شوند‪.‬تهویه مناسب‬ ‫و نور خورشید نیز به تأمین بستر خشک کمک میکند‪.‬‬ ‫‪ -13‬نور مناسب‪ :‬نور مناسب برای قابل رؤیت بودن و سهولت کار در دامداری ضروری است‪.‬برای داشتن یک‬ ‫ساختمان با نور مناسب میتوان از چهار روش استفاده کرد‪:‬‬ ‫الف – طراحی جایگاههای جلو باز یا جایگاههایی با درهای کامالً باز شونده‪.‬‬ ‫ب – طراحی جایگاه با تعداد کافی پنجره‪.‬‬ ‫د – استفاده از نور مصنوعی‬ ‫ه – طراحی ساختمان با ترکیبی از موارد اشاره شده جهت تأمین نور‪.‬‬ ‫‪ -14‬تابش نور مستقیم‪ :‬نور مستقیم خورشید دارای خواص ضد عفونیکنندگی است لذا در طراحی ساختمان‬ ‫به نحوی عمل شود که از نور خورشید حداکثر استفاده به عمل آید‪.‬‬ ‫‪ -15‬رعایت بهداشت‪ :‬رعایت بهداشت برای پیشگیری از بیماریها و کنترل انگلها ضروری است‪.‬جایگاه دام‬ ‫باید طوری طراحی و ساخته شود که به راحتی تمیز و ضد عفونی شده و عاری از حشرات و جانوران موزی‬ ‫باشد‪.‬دیوارهای صاف و کفهای سخت و محکم بهترین حالت برای این منظور هستند‪.‬البته باید در نظر داشت‬ ‫که کفهای سخت برای دامهایی مثل گاو‪ ،‬گوسفند و اسب مناسب نیست و الزم است با استفاده از یک الیه‬ ‫بستر نرم اصالح گردد‪.‬‬ ‫‪ -16‬سهولت در تمیز کردن و جمعآوری کود‪ :‬جایگاه نگهداری دام باید به راحتی تمیز شود تا شرایط بهداشتی‬ ‫مناسب ایجاد شود‪.‬کفهای صاف سبب سهولت در برداشت کود خواهد شد‪.‬طراحی ساختمان با استفاده از‬ ‫دربهای عریض و سقف با ارتفاع مناسب برای جمعآوری کود بخصوص با استفاده از تراکتور ضروری است‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪ -17‬راحتی و آسایش‪ :‬ساختمانهای دامداری باید به گونهای طراحی و ساخته شوند که بیشترین امکان راحتی‬ ‫و آسایش را برای دام و کارگران دامداری فراهم نماید‪.‬توجه بیشتر به راحتی کار در زمان خوراکدهی‪ ،‬آبدهی‬ ‫و راحتی بستر از ضروریات است‪.‬‬ ‫‪ -18‬فضای کافی برای دامها‪ :‬اسطبلها و سرپناهها باید وسعت کافی برای جا دادن تعداد معین دام را داشته‬ ‫باشند‪.‬در نظر گرفتن فضاهای بیشتر از مقادیر توصیه شده باعث باال رفتن هزینههای غیر ضروری میشود‪.‬‬ ‫حداقل عرض توصیه شده برای سرویسدهی در ساختمانهای دامداری‬ ‫حداقل عرض مورد نیاز )‪(CM‬‬ ‫مورد استفاده‬ ‫نوع راه عبور‬ ‫‪120‬‬ ‫برای عبور گاری خوراک‬ ‫راهرو خوراکدهی‬ ‫برای ماشینهای پخش کننده خوراک‪،‬‬ ‫راهرو عبور‬ ‫‪275‬‬ ‫تریلر و واگنهای خوراکدهی‬ ‫ماشینآالت‬ ‫‪275‬‬ ‫برای ماشینآالت‬ ‫دربهای ورودی‬ ‫‪120‬‬ ‫درب اسطبل یا بهاربند‬ ‫دربهای ورودی‬ ‫‪ -19‬فضای کافی برای ذخیره خوراک و بستر‪ :‬در طراحی یک مجموعه دامداری باید فضای کافی و مناسب‬ ‫برای ذخیره نمودن خوراک دام بخصوص برای فصول سرد و همچنین ذخیره بستر در نظر گرفت ‪.‬این فضا به‬ ‫عوامل زیر وابسته است‪:‬‬ ‫الف – میزان تولید محصول در مزرعه‬ ‫ب‪ -‬تعداد دام نگهداری شده‬ ‫ج‪ -‬شیوه مدیریتی و روش خوراک دهی‬ ‫د – طول دوره خوراک دهی زمستانه و طول فصل چرا‬ ‫ه – نوع خوراک‬ ‫و – نسبت خوراک تولید شده در مزرعه در مقایسه با مقدار خوراک خریداری شده‪.‬‬ ‫‪ -20‬به حداقل رساندن خطر آتشسوزی‪ :‬احتراق خودبهخودی در اثر تولید حرارت در علوفههای با رطوبت‬ ‫باال‪ ،‬سیگار کشیدن‪ ،‬رعد و برق‪ ،‬دودکشها و لولههای معیوب بخاری‪ ،‬سیمکشی غلط‪ ،‬سوزاندن زباله و ‪...‬از‬ ‫جمله مواردی هستند که باعث آتشسوزی در ساختمان دامداری میشوند‪.‬با حفاظت ساختمانها به طرق‬ ‫مختلف میتوان احتمال بروز آتشسوزی را در دامداری کاهش داد‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪ -21‬ایمنی‪ :‬در احداث ساختمانهای دامداری در نظر گرفتن ایمنی دارای اهمیت زیادی است‪.‬به عنوان مثال‬ ‫درها و سقف جایگاه باید ارتفاع کافی داشته باشند‪ ،‬آستانه جلوی در باید کوتاه یا حذف شود و سنگفرش کف‬ ‫نباید خیلی صاف‪ ،‬لغزنده و خطرناک باشد‪.‬‬ ‫‪ -22‬کنترل جوندگان‪ :‬اسطبلهای دامداری و بخصوص قسمتهای انبار خوراک باید بهگونهای احداث شوند‬ ‫که حداکثر محافظت را در مقابل موشها و جوندگان داشته باشند‪.‬این موضوع سبب پایداری بیشتر ساختمان‬ ‫شده و از بیماری نیز جلوگیری مینماید‪.‬توصیه میشود از پوششهای فلزی جهت محافظت از مخازن ذخیره‬ ‫خوراک استفاده گردد‪.‬‬ ‫‪ -23‬احاطه نمودن جایگاه با استفاده از ساختمانها و حصارکشی مناسب‪ :‬جایگاه دام باید به وسیله ساختمان‬ ‫واحدهای مختلف دامداری و همچنین حصارهای مناسب احاطه شود‪.‬برای محوطههای بزرگتر‪ ،‬حصاربندی با‬ ‫سیمخاردار و پایههای سنگین بتنی یا فلزی با فاصله ‪ 2/5‬تا ‪ 3‬متر میتواند مفید باشد‪.‬ایجاد حصار با سیم‬ ‫خاردار برای محدود کردن حیوانات در محوطههای کوچک خطرناک است و ممکن است به دامها صدمه بزند‪.‬‬ ‫‪ -24‬احداث ساختمان مناسب و سازگار با نیازهای حال و آینده‪ :‬در ساختمان یک اسطبل یا سرپناه‪ ،‬دامدار‬ ‫باید نیازمندیهای حال و آینده را در طراحی مد نظر قرار دهد‪.‬بنابراین در احداث یک جایگاه‪ ،‬اندازههای‬ ‫انتخاب شده باید مناسب شرایط موجود باشد و در صورتیکه قصد داریم در آینده واحدهایی را به ساختمان‬ ‫اضافه کنیم‪ ،‬نیازی به تخریب کردن سایر قسمتها نباشد‪.‬‬ ‫‪ -25‬حفظ سالمت دام‪ :‬ساختمان دامداری باید تأمین کننده بهداشت کامل در داخل ساختمان به منظور حفظ‬ ‫سالمتی دام باشد‪ ،‬زیرا سالمت دام باعث افزایش تولید‪ ،‬بازدهی بیشتر و سود دهی باالتر میشود‪.‬‬ ‫شرایط محیطی توصیه شده برای حیوانات مزرعهای‬ ‫رفاه دام تابع دما‪ ،‬رطوبت و جریان هوا در داخل جایگاه است‪ ،‬از دست دادن حرارت بدن دام تحت تأثیر این‬ ‫سه عامل است‪.‬شرایط محیطی داخل ساختمان باید به گونهای باشد که نیاز حیوان به هوای تازه را تأمین و‬ ‫از ایجاد بوی بد در ساختمان جلوگیری و از تجمع آمونیاک ممانعت نماید‪.‬‬ ‫آمونیاک مهمترین آالینده هوا در جایگاه گاو است و معموالً در ساختمان دامداری زمانی که غلظت آمونیاک‬ ‫موجود در هوا به حدود ‪ 100‬قسمت در میلیون )‪ (PPM‬برسد و تهویه مناسب نباشد‪ ،‬چشم و غشای تنفسی‬ ‫دام را تحت تأثیر قرار میدهد به نحوی سبب کاهش سلولهای مژکدار شده و به عنوان یک عامل تنشزا‬ ‫میتواند دوره بیماریهای عفونی را طوالنیتر کند و بهطور مستقیم رشد دامهای جوان و سالم را تحت تأثیر‬ ‫قرار دهد‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫غلظت آمونیاک در جایگاههای پرورش دام متغییر است و تحت تأثیر عواملی از جمله بستر‪ ،‬سن دام‪ ،‬شرایط‬ ‫محیطی‪ ،‬روش ذخیره کود‪ ،‬دفعات شستشو و جیره قرار دارد‪.‬‬ ‫تجمع کود در داخل جایگاه سبب تولید سولفید هیدروژن میشود که گاز خطرناکی است و میتواند سبب فلج‬ ‫شدن دستگاه ریوی و مرگ سریع دام شود‪.‬‬ ‫شرایط محیطی توصیه شده برای حیوانات مزرعهای‬ ‫تهویه (مترمکعب در‬ ‫رطوبت قابل‬ ‫دمای آب آشامیدنی )˚‪(C‬‬ ‫دما )˚‪(C‬‬ ‫دقیقه)‬ ‫قبول‬ ‫نوع دام‬ ‫دمای‬ ‫محدوه‬ ‫تابستان‬ ‫زمستان‬ ‫تابستان‬ ‫زمستان‬ ‫(‪)%‬‬ ‫مطلوب‬ ‫راحت‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪10 – 15‬‬ ‫‪5 – 21‬‬ ‫گاو گوشتی‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4 /2‬‬ ‫‪2/1 – 2/3‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪10 – 15‬‬ ‫‪5 – 21‬‬ ‫گاو نر اخته‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪10 - 15‬‬ ‫‪5 – 21‬‬ ‫گاو شیری‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/ 6‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪10 – 24‬‬ ‫گوساله‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪5–8‬‬ ‫‪1/1 – 1/4‬‬ ‫‪0/ 6 – 0/ 7‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪7 – 24‬‬ ‫میش‬ ‫‪15 - 24‬‬ ‫‪5-8‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪50 - 75‬‬ ‫‪10 - 15‬‬ ‫‪5 - 21‬‬ ‫بره پرواری‬ ‫اجزاء ساختمان در جایگاه پرورش دام‬ ‫انواع کف در ساختمانهای دامداری‬ ‫کف جایگاه باید سخت و در مقابل نفوذ آب مقاوم بوده و به آسانی تمیز شود‪.‬مواد مختلفی در ساخت کف‬ ‫مورد استفاده قرار میگیرند‪ ،‬هر چند ساخت کفهایی از جنس سیمان و خاک مرسومترند‪.‬ساخت کفهای‬ ‫چوبی گرم بوده و دارای اصطکاک خوبی برای حرکت گاو‪ ،‬نشستن و برخاستن میباشند‪.‬از طرفی جاذب‬ ‫رطوبت بوده و رطوبت را به خود جذب میکنند که از این لحاظ نامطلوب هستند‪.‬این نوع کفها دوام کمتری‬ ‫داشته و اغلب بهوسیله موش و سایر جوندگان صدمه میبینند‪.‬‬ ‫کفهای سیمانی بادوام‪ ،‬محکم و نفوذپذیری کمتری دارند‪ ،‬به آسانی زهکشی و تمیز شده و بهداشتی میباشند‬ ‫اما این کفها سخت بوده و در زمان دراز کشیدن دام سرد هستند‪.‬کفهای خاکی نرم و بیصدا هستند و‬ ‫قابلیت ارتجاع دارند و اگر مرطوب نشوند محل راحت و مناسبی برای دام مهیا میسازند‪.‬هرچند تمیز و تراز‬ ‫نگهداشتن این کفها مشکل است‪.‬در بعضی از کشورها نیز از آسفالت برای ساخت کف استفاده میشود که‬ ‫مزایای آن گرم بودن آن است‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫کفها باید روی محل سنگچین شده‪ ،‬سفت و بلندتر از سطح زمین ساخته شوند و در ساختن کفها باید‬ ‫بارش باران‪ ،‬رطوبت و زهکشی مناسب مدنظر قرار گیرد‪.‬در نواحی با رطوبت باال بهطور معمول میتوان کفها‬ ‫را ‪ 45‬تا ‪ 90‬سانتیمتر بلندتر ساخت‪.‬کف باید دارای شیب مناسب باشد تا آب حاصل از شستشو به راحتی‬ ‫بهطرف آبراههها حرکت کند‪.‬برای مراقبت از حیوانات و جلوگیری از لیز خوردن آنها‪ ،‬بهتر است کفها بهویژه‬ ‫در ناحیه شیردوشی و راهروهای ارتباط دهنده اسطبلها به ساختمان شیردوشی ناصاف و زبر ساخته شود‪.‬‬ ‫برای این منظور سطح کفهای سیمانی را میتوان زمانی که هنوز مرطوب است با استفاده از ابزارهای مناسب‬ ‫یا تورهای سیمی به صورت ناصاف و شیاردار در آورد‪.‬‬ ‫کفها را میتوان به کفهای سخت و کفهای مشبک نیز طبقهبندی نمود‪.‬کفهای سخت‪( :‬توپر)‪ :‬از مواد‬ ‫مختلفی از جمله خاک رس‪ ،‬خاک رس با لبه سیمانی‪ ،‬الوار‪ ،‬سیمان‪ ،‬سیمان با پوشش الوار و یا ترکیبی از این‬ ‫مواد ساخته میشوند‪.‬این نوع کفها باید حداقل ‪ 15‬سانتیمتر باالتر از سطح زمین ساخته شوند‪.‬‬ ‫کفهای مشبک‪ :‬کفهای شکافداری هستند که باالتر از سطح زمین ساخته میشوند و ادرار و مدفوع دام از‬ ‫بین این شکافها به قسمت زیر ریختهشده و ذخیره میگردد‪.‬استفاده از این کفها در محلهای شیبداری‬ ‫توصیه میشود که نیازمند پر نمودن خیلی زیاد جهت ساختن کفهای همتراز با سطح زمین است‪.‬‬ ‫کفهای مشبک از تکههای باریک چوب‪ ،‬بتون‪ ،‬فلز (آهن یا آلومینیوم) و فرآوردههای ‪ PVC‬ساخته میشوند‪.‬‬ ‫کفهای مشبک دارای مزایایی به شرح زیر میباشند‪.‬‬ ‫‪-1‬به سهولت به سیستم خودکار مجهز میشوند که سبب کاهش نیاز به کارگر خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ -2‬استفاده از بستر کاهش مییابد‬ ‫‪ -3‬جمعآوری و حمل کود به سهولت انجام میشود‬ ‫‪ -4‬افزایش بهداشت و کاهش آلودگی را به همراه دارد‬ ‫‪ -5‬مشکالت گلی شدن‪ ،‬گرد و غبار‪ ،‬بوی نامطبوع و حشرات کاهش مییابد‬ ‫معایب کفهای مشبک‪:‬‬ ‫‪-1‬قیمت اولیه باالتری نسبت به کفهای توپر در زمان احداث دارد‬ ‫‪ -2‬انعطاف پذیری کمتری در استفادههای دیگر از ساختمان دارد‬ ‫‪ -3‬هدر رفت خوراک در این نوع کفها به علت ریزش از بین شبکهها بیشتر است‬ ‫در نواحی که احتمال گلی شدن دام وجود دارد (مثل بهاربند) توصیه میشود در محل قرار گرفتن آخور و‬ ‫آبخوریها از کفهای سیمانی استفاده شود‪.‬محل قرار گرفتن آخورها و آبخوریها را باید از بادهای غالب‬ ‫محافظت کرد و در معرض نور خورشید احداث نمود‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫دیوارها‪ :‬دیوارها به دو نوع باربر و غیر باربر تقسیمبندی میشوند‪.‬دیوارهای باربر عالوه بر تحمل وزن خود‬ ‫دیوار‪ ،‬تکیه گاهی برای تحمل فشار کف و سقف نیز میباشند‪ ،‬اما بر روی دیوارهای غیر باربر فشار کف و سقف‬ ‫وجود ندارد‪.‬عالوه براین تقسیم بندی دیوارها را به دیوارهای خارجی یا محصور کننده و دیوارهای داخلی نیز‬ ‫تقسیمبندی میکنند‪.‬‬ ‫دیوار با کیفیت‪ ،‬باید تأمین کننده استحکام ساختمان و مقاوم در مقابل تغییرات جوی و آتش سوزی باشد و‬ ‫از طرفی عایق حرارتی و صوتی ساختمان نیز باشد‪.‬دیوارهای ساختمان با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه‬ ‫و امکانات موجود از مصالح مختلف و به روشهای متفاوتی احداث میشوند‪.‬دیوارها را میتوان از بلوکهای‬ ‫سیمانی‪ ،‬آجر‪ ،‬چوب‪ ،‬سنگ‪ ،‬گل و نی ساخت‪.‬هر چند دیوارهای ساخته شده از گل و نی از نظر اقتصادی‬ ‫مقرون به صرفه هستند اما بادوام و بهداشتی نیستند‪.‬‬ ‫بعضی دیوارها بهصورت آماده و یکپارچه وجود دارند که معموالً از جنس سیمان میباشند‪.‬برخی دیوارها نیز‬ ‫با استفاده از مصالح سبک و بهصورت دیوارهای جداکننده ساخته میشوند‪.‬این گونه دیوارها نیازی به پی‬ ‫ندارند‪.‬ارتفاع دیوارها به توجه به نوع ساختمان مورد استفاده ممکن است متفاوت باشند‪.‬بهطور مثال این‬ ‫ارتفاع را برای جایگاههای با استراحتگاه گروهی دارای سقف شیب دار حدود ‪ 2/25‬متر در نظر میگیرند‪.‬‬ ‫انواع سقف در ساختمانهای دامداری‪:‬‬ ‫سقف یک قسمت ضروری در ساختمان است که جایگاه را از نور خورشید‪ ،‬بارندگی‪ ،‬گرما و سرما محافظت‬ ‫میکند‪.‬سقف باید سبک‪ ،‬مقاوم‪ ،‬بادوام‪ ،‬عایق و خوش منظره باشد و از طرفی از ورود گرما به داخل ساختمان‬ ‫جلوگیری نماید و از مصالحای که امکان دارد سبب جمع شدن قطرات آب زیر سقف و ریزش آن به داخل‬ ‫جایگاه شود‪ ،‬استفاده نگردد‪.‬‬ ‫بهطور کلی سقفها را میتوان به دو نوع شیبدار و تخت تقسیمبندی نمود‪.‬شیب سقف به عنوان زاویهای بیان‬ ‫میشود که سقف با سطح افق تشکیل میدهد‪.‬این زاویه برای سقفهای چوبی و پوشالی ‪ 35‬درجه‪ ،‬سقفهای‬ ‫سفالی ‪ 25‬تا ‪ 30‬درجه و برای سقفهای ساخته شده از ورقهای آهنی‪ ،‬الومینیومی و آزبست ‪ 12‬تا ‪ 18‬درجه‬ ‫است‪.‬سقفهای مناطق پرباران الزم است شیب بیشتری داشته باشند با این حال زاویه سقف نباید بیشتر از‬ ‫‪ 45‬درجه در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫سقفهای تخت برای نواحی خشک و کم باران مناسب هستند در حالیکه سقفهای شیبدار مناسب مناطق‬ ‫با بارندگی سنگین هستند‪.‬سه نوع از سقفهای شیبداری که بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند‪ ،‬شامل‪:‬‬ ‫سقف با شیب یک طرفه‪ ،‬سقف با دو شیب متعادل در دو طرف و سقف با دو شیب نامتعادل در دو طرف‬ ‫میباشند‪.‬حالت شیب و نوع سقف جایگاه باید بر اساس استفادهای که از ساختمان میشود‪ ،‬انتخاب میگردد‬ ‫‪17‬‬ ‫از طرفی بایستی مقرونبهصرفه بودن‪ ،‬دوام و ظاهر آن نیز مد نظر قرار گیرد‪.‬سقفهای دارای شیب یک طرفه‬ ‫برای ساختمانهایی استفاده میشود که فاصله دهانه (فاصله بین دو ستون) آنها بیشتر از ‪ 3‬متر نباشد‪.‬‬ ‫سقفهای دو طرفه برای ساختمانهایی مناسب هستند که فاصله دهانه آنها بیشتر از ‪ 3‬متر باشد‪.‬‬ ‫در ساختمانهایی که از سقف با شیب یک طرفه استفاده میشود‪ ،‬دیوارهای باربر یا ستونها در یک طرف‬ ‫نسبت به طرف دیگر بلندتر بوده و تیرهای سقف در دیوارها یا ستونها مقابل محکم و ثابت میشوند‪.‬در‬ ‫سقفهایی که در دو طرف دارای شیب هستند‪ ،‬معموالً ثابت و محکم کردن سقف به خرپاها یا چهارچوبهای‬ ‫سقف صورت میگیرد‪.‬‬ ‫در ساختمانهای دائمی سقف باید بهگونهای ساخته شوند که برای مدت ‪ 15‬تا ‪ 20‬سال نیاز به تعویض نداشته‬ ‫باشند‪.‬سقفهای بادوام عبارتند از سقفهایی با آزبستهای سیمانی‪ ،‬چوبی‪ ،‬آسفالته‪ ،‬ورقهای فوالدی‪،‬‬ ‫آلومینیومی‪ ،‬سفال‪ ،‬ورقهای گالوانیزه‪ ،‬نی و پوشال‪.‬در بین این موارد سقفهای از جنس ورقهای گالوانیزه‪،‬‬ ‫آلومینیوم و آزبست فواید بیشتری دارند‪ ،‬زیرا در مقابل آتش سوزی مقاومند و به آسانی نصب میشوند و از‬ ‫طرفی سبک بوده و طول عمر باالتری دارند‪ ،‬بهداشتی هستند و به دیوارهای بسیار مقاوم یا پایههای بسیار‬ ‫مستحکم نیاز ندارند‪.‬سقفهای چوبی‪ ،‬به راحتی احداث شده و عایق مناسبی هستند اما در معرض خطر آتش‬ ‫سوزی بوده و پر هزینه هستند‪.‬‬ ‫جایگاه نگهداری گاوهای شیری‬ ‫جایگاه نگهداری گاو در تمام دنیا یک ضرورت اقتصادی محسوب میشود و برای کنترل بیشتر مصرف خوراک‪،‬‬ ‫جلوگیری از خسارت به مراتع و چراگاه‪ ،‬مکانیزه نمودن سیستم پرورش و شیردوشی و همچنین مراقبت و‬ ‫پرورش دام‪ ،‬گاوهای شیری برای مدتی از سال و در برخی مواقع حتی در تمام طول زندگی در داخل جایگاه‬ ‫نگهداری میشوند‪.‬‬ ‫ساختمان و تجهیزات گاوهای شیری برای تسهیل در کار‪ ،‬تامین رفاه و بهداشت باید بهگونهای طراحی شود‬ ‫که در برگیرنده موارد زیر باشد و از طرفی از لحاظ اقتصادی مقرون بهصرفه بوده و بازدهی خوبی داشته باشد‪.‬‬ ‫‪-1‬آزادی‪ ،‬راحتی‪ ،‬غذای کافی و آب سالم را برای حیوان تأمین نماید‪.‬‬ ‫‪ -2‬امکان بهرهگیری از تجهیزات مدرن و مکانیزه نمودن جایگاه را جهت صرفهجویی در استفاده از نیروی کار‬ ‫و بازدهی بیشتر فراهم نماید‪.‬‬ ‫‪ -3‬بهداشت و سالمت گله را تأمین کند‪.‬‬ ‫‪ -4‬محیط کار راحت و ایمنی برای کارگران دامداری تأمین کند‪.‬‬ ‫‪ -5‬از صدمه زدن به دامها جلوگیری کند و احتمال بیماری در گله را به حداقل برساند‪.‬‬ ‫‪ -6‬اگر شیردوشی در جایگاه انجام میشود‪ ،‬محیط راحتی برای این منظور فراهم شود‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫‪ -7‬زمینهای کشاورزی مزرعه را از خسارت لگدمال شدن و چرای بیرویه محافظت نماید‪.‬‬ ‫‪ -8‬نیازهای آینده از قبیل تغییر در اندازه گله و امکان توسعه جایگاه را در طراحی پیشبینی نماید‪.‬‬ ‫‪ -9‬دارای یک شیوه مناسب جهت خارج نمودن کود از داخل جایگاه باشد‪.‬‬ ‫انواع جایگاه نگهداری گاوهای شیری‬ ‫در بسیاری از کشورها‪ ،‬نظیر استرالیا و نیوزلند‪ ،‬گاوهای شیری بهصورت دائمی در مراتع پرورش داده میشوند‪،‬‬ ‫اما در مناطقی مانند آمریکای شمالی و اروپا این کار بهصورت فصلی انجام میشود‪.‬ساختمانهایی که گاوهای‬ ‫شیری در آن بهصورت فصلی و یا بصورت دائمی نگهداری میشوند‪ ،‬متفاوت است و شامل جایگاههای باز‪،‬‬ ‫جایگاههای بسته و جایگاههای فریاستال میباشد‪.‬‬ ‫جایگاههای باز‪ :‬جایگاه باز یا جایگاه با استراحت گروهی‪ ،‬روشی از پرورش گاو شیری است که گله در تمام‬ ‫اوقات بهجزء زمان شیردوشی بهصورت گروهی نگهداری میشود‪.‬در این جایگاهها دام در داخل یک محل‬ ‫محصور شدهای نگهداری میشود و گاوها به صورت آزاد در داخل جایگاه حرکت میکنند و بهطور آزاد به آخور‬ ‫و آبخوری دسترسی دارند و سطح مناسب از راحتی برای استراحت دام فراهم است‪.‬گاوها برای دوشیده شدن‬ ‫به ساختمان شیر دوشی منتقل میشوند که در نزدیک محل استراحت آنها احداث شده است‪.‬این جایگاهها‬ ‫نیاز بیشتری به کارگر دارند و ابتال به ورم پستان در آنها بیشتر است‪.‬‬ ‫مزایای استفاده از جایگاه باز‪:‬‬ ‫‪-1‬قابلیت انعطاف در ساختمان باالست‬ ‫‪ -2‬هزینه ساخت کمتری دارد‬ ‫‪ -3‬تغذیه و خوراک دهی آسانتر است‬ ‫‪ -4‬نیاز کمتری به تهویه و کنترل شرایط محیطی میباشد‬ ‫‪ -5‬شیردوشی در ساختمان جداگانهای انجام میشود‪ ،‬لذا شیر تمیز و بهداشتی است‬ ‫‪ -6‬تشخیص فحلی در گله راحتتر است‬ ‫‪-7‬جمعآوری و انباشت کود در یک مکان مناسب امکانپذیر است‬ ‫‪ -8‬صدمات به گاوها‪ ،‬خصوصاً به پستان و پاها به علت عدم وجود میلههای جداکننده و سکو و ‪...‬کمتر است‬ ‫‪ -9‬امکان افزایش گله به راحتی امکانپذیر است‬ ‫معایب استفاده از جایگاه باز‬ ‫‪-1‬گله را نمیتوان به راحتی و مانند جایگاه بسته کنترل کرد‬ ‫‪ -2‬بستر بیشتری مورد نیاز است‬ ‫‪ -3‬گاوهای فحل ممکن است گله را دچار اضطراب کنند‬ ‫‪19‬‬  ‫‪ -4‬فضای بیشتری مورد نیاز است (‪ 10‬تا ‪ 25‬درصد بیشتر نسبت به جایگاه بسته)‬ ‫‪ -5‬در ماههای سرد سال این جایگاهها سرد هستند‬ ‫قسمتهای مختلف جایگاه باز (جایگاه با استراحت گروهی)‬ ‫‪-1‬محل استراحت گروهی‪ :‬در این جایگاهها‪ ،‬گاوها در یک محل عمومی و روی یک بستر استراحت میکنند‪.‬‬ ‫به ازای هر گاو‪ ،‬مساحتی بین ‪ 5/5‬تا ‪ 6/5‬مترمربع باید در نظر گرفته شود‪.‬این ناحیه باید پشت به جهت‬ ‫وزش باد احداث شود و از برف و باران در امان باشد‪.‬عرض استراحتگاه ‪ 9‬تا ‪ 10‬متر در نظر گرفته شود و طول‬ ‫آن به تعداد گاوها بستگی دارد‪.‬توصیه شده است که این جایگاهها با سقف شیبدار یک طرفه که ارتفاع‬ ‫قسمت جلویی ‪ 4‬متر و قسمت پشتی ‪ 3/5‬متر باشد‪ ،‬احداث گردند‪.‬کف این قسمت باید ‪ 10‬تا ‪ 20‬سانتیمتر‬ ‫بلندتر از بهاربند باشد‪.‬کف بهتر است سیمانی و با شیب ‪ 2‬درصد ساخته شود‪.‬جهت استفاده از نور‪ ،‬الزم است‬ ‫به ازای هر ‪ 5‬مترمربع کف جایگاه‪ 0/33 ،‬متر مربع پنجره در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬بهاربند‪ :‬بهاربند محلی برای رفت و آمد و تحرک دام است‪.‬کف آن معموالً بتنی است‪.‬به ازای هر گاو‬ ‫حدود ‪ 10‬مترمربع بهاربند در نظر گرفته میشود‪.‬عرض بهاربند ‪ 14‬تا ‪ 17‬متر و طول آن معادل طول‬ ‫استراحتگاه است‪.‬‬ ‫‪ -3‬ناحیه خوراکدهی‪ :‬معموالً نزدیک به محل استراحت گاوها در نظر گرفته میشود‪.‬طول آخور به ازای‬ ‫هر گاو ‪ 76‬سانتیمتر در نظر گرفته میشود‪.‬به منظور جلوگیری از ورود دام به داخل آخور از نردههای محافظ‬ ‫استفاده میشود‪.‬معموالً بر روی آخورها سایهبان نصب میشود تا آب باران وارد آن نشود‪.‬مخازن آبخوری هم‬ ‫در نزدیکی آخورها تعبیه میشود‪.‬‬ ‫‪ -4‬ناحیه تجمع گاوها قبل از سیردوشی‪ :‬محلی است که گاوها قبل از شیردوشی تجمع و برای شیردوشی‬ ‫آماده میشوند‪.‬کف این ناحیه باید سیمانی باشد به نحویکه به آسانی و روزانه تمیز شود‪.‬این محل به سمت‬ ‫شیردوشی بایستی قیفی شکل طراحی شود‪.‬مساحتی در حدود ‪ 1/4‬تا ‪ 1/9‬مترمربع به ازای هر گاو باید در‬ ‫نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪ -5‬سالنهای شیردوشی‪ :‬گاوها جهت دوشش‪ ،‬روزانه یک یا چند بار به سالن شیردوشی انتقال داده میشوند‪.‬‬ ‫درب سالن باید عرض کافی داشته باشد تا گاوها هنگام ورود و خروج از سالن سبب آسیب رساندن به همدیگر‬ ‫و له شدن پستان نشود‪.‬قرار دادن آخور در سالن شیر دوشی جهت دادن کنستانتره به دام توصیه میشود‪.‬‬ ‫شیردوشی در دامداریهای صنعتی به صورت اتوماتیک و با دستگاه انجام میشود‪.‬‬ ‫‪ -6‬گوساله دانی و زایشگاه‪ :‬به ازای هر ‪ 10‬رأس گاو ماده یک آغل انفرادی برای گوساله در نظر گرفته‬ ‫میشود‪.‬آغل گوسالهها باید خشک و دارای تهویه مناسب باشد‪.‬به ازای هر گوساله ‪ 1/85‬متر مربع آغل انفرادی‬ ‫در نظر گرفته میشود‪.‬به ازای هر ‪ 20‬رأس گاو شیرده ‪ 9‬تا ‪ 11‬متر زایشگاه هم باید در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪20‬‬  ‫جایگاههای بسته‪(Tie Stall) :‬‬ ‫در جایگاههای بسته که استانشیون یا تای استال نیز نامیده میشوند‪ ،‬هر راس گاو فضای اختصاصی مربوط‬ ‫به خود را دارد‪.‬گاوها با تسمه گردنی در محل خود مهار میشوند و در همان محل به آب و خوراک دسترسی‬ ‫دارند‪.‬مزیت این نوع جایگاهها این است که هر گاو می تواند مورد مراقبت جداگانه قرار گیرد‪.‬انجام عملیات‬ ‫شیر دوشی و مراقبت های دامپزشکی در همان جایگاه انجام می شود‪.‬عرض این سالن ها برای ساخت‬ ‫سوله عموما ‪ 11‬متر است و طول آن با توجه به تعداد گاو مورد نظر ساخته می شود‪.‬‬ ‫در این جایگاهها برای اینکه گاوها در نزدیکی سکوی عقب جایگاه بایستند و از ریختن مدفوع و ادرار در داخل‬ ‫جایگاه جلوگیری شود‪ ،‬میلههای افقی در جلوی استال تعبیه میشود‪.‬استالها معموالً بهوسیله نردههای فلزی‬ ‫از یکدیگر جدا میشوند تا گاوها با یگدیگر تماس نداشته باشند‪.‬‬ ‫در جایگاههای بسته نحوه استقرار گاوها در ردیفهای انفرادی را میتوان به دو صورت طراحی کرد‪.‬‬ ‫‪-1‬سر به سر )‪ : (Head to Head‬در این حالت سر دامها به سمت مرکز و راهرو وسط جایگاه قرار میگیرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬پشت به پشت )‪ : (Tail to Tail‬در این حالت سر دامها به سمت دیوارهای دو طرف سالن قرار میگیرد و‬ ‫پشت دامها به سمت همدیگر خواهد بود‪.‬‬ ‫مزایای جایگاه بسته و خصوصیات آن‪ :‬استفاده از این جایگاهها در مناطق بسیار سرد که زمستان طوالنی‬ ‫دارند‪ ،‬مرسوم است‪.‬جایگاه بسته به طور معمول مسقف میباشد و از پنجرههای نصب شده بر روی دیوارها‬ ‫جهت تهویه استفاده میکنند گاهی اوقات دستگاههای تهویه هم در قسمتهای مناسب جایگاه تعبیه میکنند‪.‬‬ ‫مزایای جایگاههای بسته به شرح زیر است‪.‬‬ ‫‪-1‬دامها و کارگران کمتر در معرض شرایط آب و هوایی بیرون از جایگاه قرار میگیرند‬ ‫‪ -2‬رعایت موارد بهداشتی و کنترل بیماریها بهتر صورت میگیرد‬ ‫‪ -3‬امکان تغذیه انفرادی وجود دارد‬ ‫‪ -4‬بستر کمتری مورد نیاز است‬ ‫‪ -5‬گله به راحتی قابل مشاهده و کنترل است‬ ‫‪-6‬گاوهای فحل در داخل گله ناآرامی و اضطراب ایجاد نمیکنند‬ ‫معایب استفاده از جایگاه بسته‬ ‫‪-1‬تجمع گازهای مضر در داخل جایگاه مشکل ساز است‬ ‫‪ -2‬تعداد دفعات بیشتری جایگاه نیاز به تمیز نمودن دارد‬ ‫‪-3‬امکان افزایش تعداد گله وجود ندارد‬ ‫‪ -4‬تشخیص گاوهای فحل مشکل است‬ ‫‪ -5‬هزینه احداث این نوع جایگاه باالتر است‬ ‫‪ -6‬گاوها رفاه کمتری دارند و احتمال آسیب دیدن آنها بویژه مشکالت مفصلی بیشتر است‬ ‫‪21‬‬  ‫‪ -7‬امکان تغییر کاربری محدود است‬ ‫بخشهای مختلف جایگاههای بسته‬ ‫‪-1‬سکوی استال‪ :‬در جایگاه بسته برای راحتی بیشتر گاوها‪ ،‬سکوی استال را ‪ 5‬تا ‪ 8‬سانتیمتر باالتر از راهروهای‬ ‫جمعآوری کود احداث میکنند تا مدفوع و ادرار گاوها به داخل راهروی جمعآوری و آبراههها ریخته شده و‬ ‫وارد بستر نشود‪.‬طول سکوی استال معموالً ‪ 1/2‬ارتفاع کپل گاو در نظر گرفته میشود‪.‬یعنی اگر ارتفاع کپل‬ ‫گاو ‪ 150‬سانتیمتر باشد‪ ،‬طول سکوی استال حدود ‪ 180‬سانتیمتر در نظر گرفته میشود‪.‬عرض مناسب‬ ‫سکوی استال نیز حدود‪ 2‬برابر عرض استخوان هوکی در نظر گرفته میشود‪.‬این عرض برای گاوهای اندازه‬ ‫کوچک ‪ ، 137‬اندازه متوسط ‪ 145‬و اندازه بزرگ ‪ 152‬سانتیمتر است‪.‬‬ ‫‪ -2‬جداکنندههای استال‪ :‬برای جداکنندههای استال از جدولهای سیمانی به ارتفاع ‪ 7/5‬تا ‪ 13‬سانتیمتر و یا‬ ‫از لولههای فلزی استفاده میکنند‪.‬این جداکنندهها از لغزیدن گاوها در زمان برخاستن جلوگیری و از آسیب‬ ‫رساندن به دامهای دیگر در استال مجاور محافظت میکند‪.‬‬ ‫‪ -3‬کانال جمعآوری فضوالت‪ :‬این کانالها و آبراههها را در اندازهها و اشکال متفاوتی میسازند‪.‬با این حال‬ ‫کانالهایی با عرض ‪ 35‬تا ‪ 45‬سانتیمتر مرسومتر است‪.‬عمق این کانالها و آبراههها را نیز حدود ‪ 15‬تا ‪25‬‬ ‫سانتیمتر در نظر میگیرند‪.‬معموالً از درپوشهای نردهای برای پوشاندن روی این کانالها استفاده میشود‪.‬‬ ‫‪ -4‬راهرو جمعآوری فضوالت‪ :‬در بیشتر جایگاههای گاو شیری‪ ،‬در سمت کانال جمعآوری فضوالت‪ ،‬راهرویی‬ ‫نیز برای تمیز نمودن محوطه در نظر گرفته میشود‪.‬اگر استالها به شکلی طراحی شده باشند که پشت گاوها‬ ‫به سمت دیوار باشد‪ ،‬الزم است ‪ 180‬سانتیمتر از دیوار فاصله داشته باشند و اگر پشت گاوها به سمت راهرو‬ ‫است‪ ،‬عرض راهرو جمعآوری فضوالت بستگی به روش تمیز نمودن جایگاه دارد‪.‬اگر برای جمعآوری فضوالت‬ ‫از ماشینآالت استفاده میشود‪ ،‬عرض راهرو باید حداقل ‪ 240‬سانتیمتر در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪ -5‬راهرو عرضه خوراک‪ :‬در سرتاسر سالن نگهداری دام باید راهرویی برای توزیع خوراک در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫عرض این راهروها بدون در نظر گرفتن عرض آخور محاسبه و معموالً حدود یک متر در نظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫‪ -6‬میله جهت بستن گردن گاوها‪ :‬میله گردنی‪ ،‬لولهای است که برای بستن زنجیر مهارکننده دام در جایگاه‬ ‫مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬زمانیکه دام ایستاده است این میله مانع حرکت دام به سمت جلو میشود‪.‬این‬ ‫میله معموالً معادل ‪ 0/8‬ارتفاع کپل دام در نظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫‪ -7‬جدول آخور‪ :‬جدول آخور محدود کننده حرکت گاو به سمت جلو در زمان درازکشیدن در داخل استال‬ ‫است‪.‬این جدول همچنین مانع از حرکت بستر به داخل آخور و ورود خوراک به داخل استال میشود‪.‬ارتفاع‬ ‫آخور حدود ‪ 25‬سانتیمتر است و معموالً از سیمان و چوب برای ساختن جدول آخور استفاده میشود‪.‬سطح‬ ‫آخور معموالً ‪ 10‬سانتیمتر باالتر از سطح پاهای گاو است؛ این ارتفاع از بهم زدن خوراک در آخور بوسیله‬ ‫پاهای گاو ممانعت میکند‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪ -8‬آبخوریها‪ :‬فضای مورد نیاز برای دسترسی به آبخوری بر اساس طول بینی تا رأس سر مشخص میشود‪،‬‬ ‫بطوریکه این طول در یک گاو بالغ حدود ‪ 60‬سانتیمتر است‪.‬بنابراین فاصله از باالی کاسه آبخوری تا هر نوع‬ ‫محدود کننده باالی آن باید بیش از ‪ 60‬سانتیمتر باشد‪.‬‬ ‫جایگاه فری استال‪:‬‬ ‫هدف از ایجاد این جایگاهها تأمین یک محیط راحت‪ ،‬پاکیزه و بهداشتی برای دراز کشیدن و استراحت دام‬ ‫است‪.‬جایگاه فریاستال که تلفیقی از جایگاههای باز و بسته است در قالب ساختمانهای کامالً بسته‪ ،‬نیمه باز‬ ‫و کامالً باز قابل اجراست‪.‬در این نوع جایگاه‪ ،‬گاوها در محل استراحت محدود نمیشوند و آزادانه قادرند وارد‬ ‫استال شوند‪ ،‬در داخل آن بایستند و یا دراز بکشند و براحتی از آن خارج شوند و در قسمتهای دیگر جایگاه‬ ‫گردش کنند‪.‬جایگاه فری استال دارای قسمتهای مختلفی از جمله‪ :‬استالها‪ ،‬راهروی تغذیه‪ ،‬آخورها‪ ،‬راهروی‬ ‫جمعآوری کود‪ ،‬راهروی انتقال دامها به سالن شیردوشی‪ ،‬آبخوری‪ ،‬سالن شیردوشی‪ ،‬درمانگاه و زایشگاه است‪.‬‬ ‫ساختمان شیر دوشی‬ ‫گاوها در روز دو یا چند بار جهت دوشیدن به ساختمان شیردوشی منقل میشوند‪ ،‬این ساختمان باید به‬ ‫گونهای طراحی شود که تأمین کننده رفاه گاو در زمانهای ورود به سالن‪ ،‬هنگام شیردوشی و خروج از آن‬ ‫باشد و از وارد نمودن هرگونه تنش به دام جلوگیری نماید‪.‬‬ ‫ساختمان شیردوشی باید با توجه به تعداد دام طراحی شود و انعطاف پذیری الزم را در خصوص تغییرات جدید‬ ‫فناوری داشته باشد‪.‬ساختمان شیردوشی متشکل از محل تجمع‪ ،‬ورودی سالن‪ ،‬سالن شیردوشی‪ ،‬خروجی‬ ‫سالن‪ ،‬راهرو برگشتی‪ ،‬اتاق تأسیسات‪ ،‬اتاق شیر‪ ،‬محل استراحت‪ ،‬دفتر کار و محل تیمار کردن میباشد‪.‬‬ ‫مدت زمان الزم برای دوشیدن کامل‪ ،‬تحت تأثیر سطح تولید شیر خواهد بود‪.‬مدت زمان الزم برای فعالیتهای‬ ‫معمولی شیر دوشی به شرح زیر است‪:‬‬ ‫میانگین زمان مورد نیاز (ثانیه)‬ ‫نوع فعالیت‬ ‫‪10‬‬ ‫ورود گاو به سالن‬ ‫‪20‬‬ ‫شستشو و آماده سازی پستان‬ ‫‪14‬‬ ‫اتصال خرچنگیها‬ ‫‪360‬‬ ‫خروج شیر (طول مدت اتصال خرچنگیها به پستان)‬ ‫‪8‬‬ ‫برنامه اجرایی پس از دوشیدن‬ ‫‪7‬‬ ‫خروج گاو‬ ‫‪419‬‬ ‫جمع (حدود ‪ 7‬دقیقه)‬ ‫‪23‬‬  ‫انواع سالنهای شیردوشی‬ ‫در سالنهای شیردوشی‪ ،‬جایگاه شیردوشی به شکلهای مختلفی طراحی و ساخته میشود که بر حسب آن‬ ‫سالن را نامگذاری میکنند‪.‬تعدای از این سالنها عبارتند از‪:‬‬ ‫‪-1‬سالنهای هم سطح )‪(Flat Barn‬‬ ‫این نوع سالنهای شیردوشی برای گلههایی که دارای تعداد دام محدودی هستند‪ ،‬مناسب است ( ‪ 50‬تا ‪150‬‬ ‫رأس)‪.‬هزینه احداث این نوع سالنهای شیردوشی نسبتاً پائین است‪ ،‬اما نیاز به تعداد بیشتری کارگر برای‬ ‫شیردوشی دارد‪.‬کارگر شیردوش برای آماده نمودن گاوها و اتصال خرچنگیها به پستان گاوها بایستی چندین‬ ‫مرتبه خم و راست شود‪.‬این سالنها معموالً دارای ‪ 6‬تا ‪ 16‬جایگاه شیردوشی هستند و به دو صورت طراحی‬ ‫میشوند‪ )1.‬گاوها از سمت جلو وارد جایگاه شیردوشی شده و از سمت جلو نیز از آن خارج میشوند‪ )2.‬گاوها‬ ‫از سمت جلو وارد جایگاه شیردوشی شده ولی از سمت عقب از آن خارج میشوند‪.‬در طراحیهای جدید‬ ‫استفاده از سالنهای هم سطح معموالً مرسوم نیست‪.‬‬ ‫‪ -2‬سالنهای با ورودی کناری یا تانِدوم )‪(Side opening) (Tandem parlor‬‬ ‫این سالنها به صورت یک طرفه و دو طرفه با تعداد ‪ 2‬تا ‪ 5‬جایگاه شیردوشی در هر طرف طراحی میشوند و‬ ‫دارای دو در از کنار میباشند که یکی از درها برای ورود و در دیگر برای خروج گاوها است‪.‬در این سالنها گاو‬ ‫پس از شیردوشی از جایگاه خارج شده و گاو دیگری جایگزین آن میشود‪ ،‬بنابراین گاوهای دیر دوشش باعث‬ ‫تأخیر در خروج سایر گاوها نمیشوند‪.‬از طرفی میتوان یک گاو را به منظور مصرف مواد کنسانترهای‪ ،‬مدت‬ ‫زمان بیشتری در سالن نگه داشت‪.‬این نوع سالنها برای گاوهایی که نیاز به مراقبت بیشتری در هنگام‬ ‫شیردوشی دارند‪ ،‬مناسبتر است‪.‬در این جایگاهها در هر ساعت حدود ‪ 7‬تا ‪ 8‬گاو در هر جایگاه دوشیده‬ ‫میشود‪.‬این نوع جایگاههای شیردوشی برای گلههایی مناسب است که تا ‪ 400‬رأس گاو دارند‪.‬‬ ‫‪ -3‬سالنهای موازی )‪(Parallel Parlor‬‬ ‫این سالنها بصورت دو طرفه با ‪ 6‬تا ‪ 50‬جایگاه شیردوشی در هر طرف طراحی میشوند‪.‬در این سیستم‬ ‫شیردوشی گاوها با زاویه ‪ 90‬درجه نسبت به چاله شیردوشی قرار میگیرند و معموالً هر جایگاه با استفاده از‬ ‫جداکنندههایی از یکدیگر جدا شده و گاوها در جایگاه انفرادی قرار میگیرند‪.‬‬ ‫‪ -4‬هرینگبون )‪(Herringbone Parlours‬‬ ‫سالنهای شیردوشی هرینگبون از متداولترین و معمولترین سالنهای شیردوشی هستند که بصورت دوطرفه‬ ‫با ‪ 4‬تا ‪ 24‬جایگاه در هر طرف طراحی میشوند و گاوها با زاویه ‪ 30‬درجه نسبت به چاله شیردوشی قرار‬ ‫‪24‬‬ ‫میگیرند‪.‬یکی از معایب سالنهای هرینگبون این است که گاوهای دیر دوشش سبب معطلی سایر گاوها‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫‪ -5‬سالنهای چرخشی )‪(Rotary parlor‬‬ ‫در این سالنها تا ‪ 80‬جایگاه شیردوشی روی یک سکوی قابل چرخش تعبیه شده است‪.‬گاوها معموالً بصورت‬ ‫شعاعی و بهگونهای قرار میگیرند که ناحیه صورت آنها به سمت مرکز باشد‪.‬در این سالنها برای اینکه کارگر‬ ‫شیردوشی در موعد مقرر پستانها را آماده کند و خرچنگیها را به سر پستانکها متصل کند باید در زمان‬ ‫معین کار خود را انجام دهد و سرعت خود را با سرعت چرخش سکوی شیردوشی تنظیم کند‪.‬‬ ‫ضمائم سالنهای شیردوشی‪:‬‬ ‫اتاق تأسیسات‪:‬‬ ‫اتاق تأسیسات محلی است که تجهیزات مورد نیاز برای شیردوشی مانند پمپ خالء‪ ،‬کمپرسور و مبرد (سرد‬ ‫کننده) در آن قرار داده میشود‪.‬این قسمت باید دارای سیستم برق و روشنایی مناسب‪ ،‬تهویه مطلوب و کف‬ ‫با زهکشی خوب باشد‪.‬‬ ‫انبار‪ :‬در طراحی ساختمان شیردوشی‪ ،‬یک اتاق جداگانه برای ذخیره و انبار کردن مواد پاک کننده‪ ،‬لوازم‬ ‫دامپزشکی‪ ،‬قطعات یدکی و ‪...‬در نظر گرفته شود‪.‬این اتاق باید از اتاق تأسیسات جدا و دمای آن بین ‪ 4‬تا ‪26‬‬ ‫درجه سانتیگراد باشد‪.‬‬ ‫اتاق شیر‪ :‬این اتاق اغلب حاوی مخازن ذخیره شیر‪ ،‬لولههای دریافت کننده شیر‪ ،‬تجهیزات خنک کننده شیر‬ ‫و محل شستشو و ذخیره ت?