NUTRITION PDF

_â[c @¤ûd ù_ûhY (NUTRITION) geúeùe ic^ßòZbûùa ùjC[ôaû @iõLý ùijò_eò Lû\ýeê geúeMV^ @û\ò _ûAñ @ûagýK ùR÷ a eûiûd^ò K _â K â ò d û ù~ûMê ñ Rúa^e ]ûeû C_û\û^ iéÁùò jaû GK MV^cìkK (Constructive) @aýûjZ ejò[ûGö Gjò iaê _âKâòdû _ûAñ gqò _âKd òâ ûö GjûKê "Pd' (Anabolism) Kêjû~ûGö Pd @ûagýKö Zû'QWÿû ùKûh, Uòiê Z[û @w_âZýwe I @_Pde icûjûe ùjCQò "Pdû_Pd' MV^ @[ðûZþ geúeMV^ _ûAñ Gaõ geúee aé¡ò (Metabolism)ö Gjû Rúageúeùe iaêùaùk I "ceûcZò' (ld_êeY) ^òcù« aòbò^Ü C_û\û^ Pûfò[ûGö iêZeûõ RúaKê iKâòd I Rúa« eLôaûùe \eKûeö Rúae Lû\ý G'icÉ Pûjò\û _ìeY Gjûe cjß_ìð bìcòKû ejòQòö G[ôeê ÆÁ jêGù~ Keò[ûGö gqò @ûjeY I C_û\û^ iõMâj, ù_ûhY aô ejòaû_ûAñ Rúae Lû\ý @ûagýK ùjûA[ûGö (Nutrition) Reò@ûùe ùjûA[ûGö iaêR Cnò\ 1.0. Lû\ýe _âKûeùb\ : @ûùfûKùgæhY (Photosynthesis) _âKâòdûùe ^òR eûiûd^òK MV^, Kû~ðý I gqò _â\û^Kûeú Lû\ý ^òùR _âÉêZ Keò[ûG; _eòùageê @ûagýK lcZû C_ùe ^òbðe Keò @ûùc LûC[ôaû Lû\ýKê ù_ûhK (Nutrients) c¤ MâjY Keò[ûGö Kò«ê cêLýZü 6 _âKûeùe aòbq Keû~ûAQòö _âûYú I @^ýiaê Rúa Lû\ý_ûAñ, Cnò\ C_ùe 1.1. ùgßZiûe (Carbohydrates) : _âZýl aû _ùeûl bûaùe ^òbðegúkö ùicûù^ gKðeû (Sugars) Gaõ c\ (Starch) @ûùc Cnò\ \ßûeû _âÉêZ I MzòZ _\û[ðKê aû @^ý LûC[ôaû Lû\ýe _â]û^ ùgßZiûeö @ûkê, bûZ, _â û Yúuê Lû\ýeì ù _ Mâ j Y Keò [ û«ò ö Lû\ý eêUòùe _âPêe _eòcûYùe c\ [ûGö Pò^ò, MêWÿ iû]ûeYZü RUòk @aiÚûùe [ûGö Rúa geúe @û\ò ù e iê ù Kâ û R (Sucrose) I `kei, c¤ùe Gjû iek C_û\û^ùe _eòYZ ùjûA iaê _^ò_eòaûùe Mæùë KûR (Glucose) RûZúd ùgßZiûe @w-_âZýwùe C_faþ] ùjûA[ûGö ùiVûùe @]ô K _eò c ûYùe [ûGö ùgß Z iûeeê @ûùc iek Lû\ýe "\j^' aû RûeY (Oxidation) NUò ijRùe gqò @ûjeY Keò [ ûCö Mæ ë ù KûR ùi[ôeê gqò ùcûPòZ ùjûA[ûGö gqò ùcûP^ GK (C6H12O 6) ùe ejò Q ò Kûað ^ , C\Rû^ Gaõ Z[ûK[ôZ ]ßõiûcôK (Destructive) _âKâòdûö Gjû @cæRû^ö ùKûhúd gßi^ (Cellular respiration) "@_Pd' (Catabolism) e GK C\ûjeYö ùaùk MæëùKûRe RûeY `kùe @wûeKûcæ I // 2 // Rk iéÁò ùjaû ij gqò ^òMðZ ùjûA[ûGö GK C_iÚòZòùe ùi icÉ _âKâòdû iêPûeêeìù_ iµ^Ü Mâûc ùgßZiûeeê _âûd 16 KòùfûRêfþ (KJ) gqò ùjûA[ûGö bòUûcò^þ @bûaeê geúeùe aòbò^Ü ^òMðZ ùjûA[ûGö _â K ûee ùeûM ùjûA[ûGö Rkùe \â a Yúd 1.2. _êÁòiûe (Proteins) : bòUûcò^þ gûM, _^ò_eòaû I `k @û\òeê còkò[ûGö cêLýZü cûQ, cûõi, @ûe ]kû @õg, Paòð aû ùZfùe \âaYúd bòUûcò^þ _âûYòR Paòð ùQ^û I lúe _eò _âûYòR \âaý I Wûfò RûZúd aû Cnò\RûZ ùZfeê ckò[ûGö giý, ùiûdûaò^þ @û\òeê @ûùc Cnò\RûZ _êÁòiûe 1.6. Rk (Water) : (ù_âûUò^þ) _ûA[ûCö geúee aé¡ò Gaõ ^ìZ^ ùKûh I Z«ê MV^ _ûAñ _êÁòiûe Lû\ý GKû« ùKûhùe [ôaû ùKûhei (Cytoplasm)e @ûagýKö Gcò ù ^û @cæ (Gcò ù ^û Giò W þ , _âûd 70-90 bûM Rkö ùKûhe iÚòZò I G[ôùe Aminoacid)e gévk \ßûeû ù_âûUò^þ MVòZö ùZYê ùjC[ôaû aòbò^Ü _âKâòdû _ûAñ Rk @Zý« @ûagýKö _eò_ûK ùjùf Gjû Gcòù^û @cæùe _eòYZ ùjûA Sûk, _eòiâû I ^òügßûiùe geúeeê Rk ld aòbò^Ü ùKûh ^òKUùe _jô[ûGö ùjûA[ûG, Zûjûe beYû _ûAñ _âZò\ò^ _âûd 3-4 1.3. ùiÜjiûe (Fats/Lipids) : fòUe _ûYò _òAaû ePòZö geúeùe Rkúd @õg cûõi, lúe, ùQ^û, fjêYú, @ûe jk\ò@û KcòMùf geúe @ag ùjûA~ûG I aòbò^Ü @iêiÚZû @õg I ùZf, Nò@ùe ùiÜjiûe (Paòð, fò_òWþ) _âKûg _ûGö RûZúd Lû\ý [ûGö ùKûhSòfäò Zò@ûeòùe fò_òWþÿe 1.7. ù_ûhYe _âKûeùb\ : _âcêL bìcòKû ejòQòö geúeùe ùiÜjiûe Paòð 1.7.1. ÊùbûRú ù_ûhY bûaùe iõPò Z ùjûA eùjö @ûagýK iÚ ùk (Autotrophic nutrition) : ùKûhúd gßi^ \ßûeû Gjûe RûeY jêG I Gjû geúeKê gqò ù~ûMûA[ûGö PcðZùk Paòðe GK ù~Cñ Rúacûù^ ^òR Lû\ý ^òùR _âÉêZ @ûÉeY ejò[ûGö Zû_ @_eòaûjú ùjûA[ôaûeê Paòð Keò _ ûe«ò ùicû^uê ÊùbûRú ( Autotroph) geúeKê Chêc eLôaûùe iûjû~ý Keò[ûGö Kêjû~ûGö _ZâjeòZþ (Chlorophyll) [ôaû icÉ 1.4. ]ûZêiûe (Minerals) : Cnò\ I ^úk jeòZ ùg÷aûk (Cyanobacteria) geúeMV^ _ûAñ aòbò^Ü ]eYe ]ûZêiûe ùjCQ«ò ÊùbûRúö Gjò icÉ Rúa iì~ýð e @ûùfûK ~[û- ùføj, Kýûfiòdcþ, @ûùdûWò^þ, `iþ`eiþ, gqòKê C_ù~ûM Keò iaêRKYòKûe C_iÚòZòùe ùiûWÿòdcþ, ù_ûUûiòdcþ @û\ò @ûagýKö geúeùe @wûeKûcæ I Rk c¤ùe iõù~ûM NUûA \û« I jûWÿe MV^ _ûAñ Kýûfiòdcþ I ùfûjòZ ùgßZiûe RûZúd Lû\ý _âÉêZ Keò[û«òö Gjò eq KYòKûùe [ôaû jòùcûùMäûaò^þe MV^ _ûAñ _âKâòdûKê @ûùfûKùgæhY Gaõ G' _âKûe ù_ûhYKê ùføj @ûagýK ùjûA[ûGö GjûQWÿû geúee ÊùbûRú ù_ûhY Kêjû~ûGö ^ûAùUâUþ _âÉêZKûeú @ûd^ i«êk^ (Ionic balance) elû Keòaûùe ]ûZêiûee _âcêL bìcòKû ejòQòö aýûùKÖe@ò û (Nitrifying bacteria), M§K aýûùKÖe@ò û 1.5. bòUûcò^þ (Vitamins) : (Sulphur bacteria) _eò ùKùZK eiûdùgæhY ùKûhùe aòbò^Ü _âKûe eûiûd^òK _âKòâdû aýûùKÖeò@û (Chemosynthetic bacteria) GK G^RûAcþ iûjû~ýùe ùjûA[ûGö bò U ûcò ^ þ e aòùgh @ùR÷a eûiûd^òK _âKâòdû (Inorganic // 3 // eê còkê[ôaû eûiûd^òK gqò chemical reaction) (Digestive juice) leY Keò, geúe aûjûùe jó (Chemical energy) @ûjeY Keò[û«òö GjûKê RUòk Lû\ýKê iek Lû\ýùe _eòYZ Keò^ò@«òö eiûdùgæhY (Chemosynthesis) Kêjû~ûGö _ùe iekúKéZ Lû\ýKê geúe c¤Kê ùgûhY Keò geúeMV^ùe aò^òù~ûM Keò[û«òö QZê RûZúd 2NH3+3O2Nitrifying bacteria 2HNO2+2H2O+energy KaK, AÁþ, aýûùKÖeò@û @û\ò Rúacû^uVûùe Gjò 2H2S + O2 Sulphur bacteria 2H2O + 2S + energy ù_ûhY ù\Lû~ûGö eiûdùgæhY aýûùKÖe@ò ûùe eûiûd^òK gqò @ûjeY (iii) _eRúaúd ù_ûhY 1.7.2. _eùbûRú ù_ûhY (Parasitic nutrition) : (Heterotrophic nutrition) : ù~Cñ Rúacûù^ @^ý Rúa« Cnò\ aû ù~Cñ Rúacûù^ ^òR Lû\ý ^òùR _âÉêZ _â û Yúu geúe bò Z ùe aû aûjûùe ejò Keò ^ _ûeò ù_ûhY _ûAñ @^ý _âûYú aû Cnò\ ùicû^uVûeê Lû\ý iõMâj Keò ^òRe _êÁòiû]^ C_ùe ^ò b ð e Ke«ò ùicû^uê _eùbûRú Ke«ò ùicû^uê _eRúaú (Parasites) Kêjû~ûGö (Heterotroph) Kêjû~ûGö icÉ _âûYú, cfûw, _eRúaúcûù^ ùbûR\ûZû (Host) Cnò \ aû ^òckìð ú, eûù`äi@ò û @û\ò _eRúaú Cnò\ (Parasitic _âûYúu Vûeê iekúKéZ Lû\ý iò]ûikL MâjY Keò plants), KaK (Fungi) Gaõ @]ôKûõg aýûùKÖe@ ò û ^òRe _êÁòiû]^ Keò[û«òö GjûKê _eRúaúd _eùbûRú ùgâYú @«bðêqö Gjò Rúacû^u ù_ûhY ù_ûhY Kêjû~ûGö ùbûR\ûZûe @ûgâdùe ejò _âYûkúKê _eùbûRú ù_ûhY Kêjû~ûGö _eùbûRú _eRúaúcûù^ iû]ûeYZü Zûjûe @^òÁ Keò[û«òö ù_ûhY cêLýZü Pûeò_âKûee, ~[û cfûw, ^ò c ð ì k ú, eûù`ä i ò @ û @û\ò Cnò \ , _æûiþùcûWÿòdcþ, CKêYú, ùRûK, ùKùZK Kécò _eò (i) _âûYòic ù_ûhY (Holozoic nutrition) : _â ûYú _eRúaú @U«òö ùKùZK ùbûR\ûZûe _eRúaúd _âûYúuê QûWÿò @^ý icÉ _âûYú geúe bòZùe @«ü_eRúaú (Endoparasite) Gjò _âYûkúùe @^ý Cnò\ aû _âûYúuê iõ_ìð bûùa (C\ûjeY- _äûiþùcûWòdcþ) I ùKùZK @[aû @ûõgòK bûaùe Lû\ýeìù_ MâjY Keò[û«òö geúe aûjûùe aûjý_eRúaú (Ectoparasite) Gjû ùjCQò _âûYúd aû _âûYòic ù_ûhYö _eò_ûK bûùa (C\ûjeY- CKêYú) ejò[û«òö _ùe iekúKéZ Lû\ýe @ûcôúKeY aû @«MðâjY (iv) ijRúaúd ù_ûhY (Assimilation) ùjûA[ûGö Gjû geúeMV^ùe I (Symbiotic nutrition) : geúeKê Kû~ðýlc eLôaûùe ijûd ùjûA[ûGö ùaùkùaùk \êAUò iõ_ìð bò^Ü RûZòe (ii) céùZû_Rúaúd ù_ûhY _âûYú, @[aû Cnò\ I _âûYú aû _âûYú I @YêRúa (Saprophytic nutrion) : aû Cnò \ I @Yê R úa GKûVò aûi Keê [ ô a û ù~Cñ _eùbûRú, céZ, MkòZ, _PûiXÿû ù\Lû~ûGö GjûKê ijRúaúZû (Symbiosis) Cnò\ aû _âûYúeê Lû\ý iõMâj Keò ^òR _êÁòiû]^ Kêjû~ûGö G[ôùe ùKjò Kûjûeò lZò Ke«ò ^ûjó, Keò[û«ò ùicû^uê céùZû_Rúaú (Saprophytes) aeõ ùicû^u bòZùe ù_ûhYe @û\û^ _â\û^ Kêjû~ûGö Gjò Rúacûù^ KVò^ _\û[ðKê Lû\ý c¤ ùjûA[ûGö GjûKê ijRúaúd ù_ûhY eìù_ MâjY Keò_ûe«ò ^ûjóö iû]ûeYZü Lû\ý Kê j û~ûGö C\ûjeY Êeì _ @ûc @ª^kúùe MâjY ùaùk Gcûù^ ^òR geúeeê _ûPK ei ijRúaúbûùa ejê[ôaû AiþùPeòPò@û ùKûfûA // 4 // (Escherichia coli) ^ûcK aýûùKÖ e ò @ û ^ò R 1905 ùe Aõfe ùa÷mû^òK aäûKþcýû^þ geúeùe bòUûcò^þ B12 (iûdù^ûùKûaûfûcò^þ) (F.F. Blackman, 1866-1947) @ûùfûKùgæhYKê _âÉêZ Keò @ûcKê ù~ûMûA[ûG, Zû _eòaùð @ûc cêLýZü \êAUò _âKòâdûùe aòbq Keò[ôùf; ~[û @ª^kúe iekúKé Z Lû\ý Mâ j Y Keò ^ò R e @ûùfûK _âKd òâ û (Light reaction) aû @ûùfûK _â Z ò _ ûk^ Keò [ ûGö ~alûeRû^ aò a §^ùe eûiûd^òK _âKd òâ û (Photochemical reaction) Gaõ ijRúaú aýûùKÖeò@ûe @a\û^, ijRúaúZûe @^ý @§Kûe _â K â ò d û (Dark reaction) aû ùR÷ a GK C\ûjeYö eûiûd^òK _âKd òâ û (Biochemical reaction) Lû\ýûbûiKê @û]ûe Keò cêLýZü Zò^ò RûZòe Gjò \êAUò _âKâòdû _Zâùe [ôaû jeòZþfaK _âûYú @Q«òö (Chloroplast) ùe ùjûA[ûGö ùKäûùeû_äûÁþ bòZùe l gûKûjûeú - Cnò \ aû Cnò \ RûZ _\û[ð @ù^K MêWÿòG ùQûU ùQûU I ùP_þUû Uuû@ûKéZòe blY Keê[ôaû _âûYú [ûAfûKGWþ (Thylakoid) _eÆe C_ùe [ûK [ûK l cûõiûjûeú - @^ý _âûYú aû _âûYòR _\û[ðKê ùjûA ejò[û«ò (PòZâ 1.1)ö Gjò [ûAfûKGWþ blY Keê[ôaû _âûYú [ûKMêWÿòKê Mâû^û (Grana) Kêjû~ûGö [ûKMêWÿòK c¤ l iaðûjûeú - Lû\ýùe aûQaòPûe ^ Keò ~ûjû _eÆe ijòZ ieê ùKûhSòfäú bkò _\û[ð\ßûeû Lûù\ýû_ù~ûMú Zûjû blY Keê[ôaû _âûYúö ù~ûWÿòùjûA ejò[û«òö ùKæûùeû_æûÁþ (Chloroplast) 1.8. @ûùfûK ùgæhY (Photosynthesis) : ùe [ôaû ùRfþ (ùcûUû Zek ei) _eò \âa aû iaêR Cnò\cûù^ @ûùfûKùgæhY _âKâòdû eiKê ùÁâ û cû (Stroma) Kê j û~ûGö @ûùfûK- \ßûeû Lû\ý _âÉêZ Keê[ôaû aòhd @ûMeê (_é.2) ùgæhYùe @ûùfûK _âKâòdû [ûAfûKGWþ Sòfäúùe iìP^û \ò@û~ûAQòö Gjò _âKâòdû \ßûeû ùicûù^ I @§Kûe _âKâòdû ùKäûùeû_äûÁþe ùÁâûcûùe iµû\òZ aûdêckKê @cæRû^ c¤ ^òMðZ Ke«òö icMâ ùjûA[ûGö _âùZýK [ûAfûKGWþùe [ôaû Sòfäúùe RúaRMZþ Gjò _âKâòdûeê _âÉêZ Lû\ý C_ùe jó ùKä û ùeû`ò f þ I @^ýû^ý @ûùfûK ùgûhY ^òbðe Keò[û«òö eaUð jòfþ (Robert Hill, 1899- Keò_ûeê[ôaû @Yê ejò[û«òö 1991) 1937 ciòjûùe MùahYû Keò ù\LûA[ôùf 1.8.1. @ûùfûK _âKâòdû (Light reaction) : ù~ @ûùfûKùgæhYùe ùMûUòG gKðeû @Yê _âÉêZ Gjò _â K ò â d û _ûAñ ùKä û ùeû`ò f þ , Rk I Keòaû _ûAñ 6 Uò @wûeKûcæ (CO2) I 12Uò Rk@Yê @ûùfûK @ûagýKö ùKäûùeû`òfþ @YêMWê K òÿ \égýcû^ (H2O) c¤ùe eûiûd^ò K _â Z ò K â ò d û NUò [ ûGö @ûùfûKegà ò (Visible rays)Kê ùgûhY Keò `kùe gKðeû (C6H12O6) @Yê ijòZ 6Uò Rk@Yê gqò_âaûj Reò@ûùe GK ùKäûùeû`òfþ @YêKê @]ôK (H2O) I 6 Uò @cæRû^ (O2) @Yê _âÉZ ê ùjûA[ûGö gqò iµ^Ü Keò G[ôùe CùR^û (Excitation) Gjò _âZòKâòdûe icúKeY ùjCQò : iéÁò Keò[û«òö Gjò CùRòZ ùKäûùeû`òfþeê GK @ûùfûKgqò AùfKþUâ^þ aûjûeò [ûAfûKGWþ Sòfäúùe _âaûj 6CO2 + 12H2O → C6H12O6 + 6H2O +602 jeòZþfaK Keòaû \ßûeû [ûAfûKGWþ bòZeKê C\Rû^ @ûd^þ // 5 // [ûAfûKGWþ @ûùfûK egàò Rk (H2O) Mâû^û @cæRû^ (O2) ùÁâûcû @wûeKûcæ (CO2) gKðeû (C6H12O6) PòZâ : 1.1 ùKæûùeû_æûÁþ I ùKfþbò^þ PKâ _âaûjòZ ùjûA[ûGö _eòùghùe Gjû GK ^òcÜgqò ù`eòaû _ûAñ GK AùfKþUâ^þ \eKûe Keò[ûGö iõ_^Ü Rûeò Z (Oxidized) ^ò ù KûUò ^ ûcûAWþ Gjò AùfKþUâ^þ Rk @Yê (H–OH) aòNU^ \ßûeû @ûùW^ûA^þ WûA^ò C Kä ò I UûAWþ `iþ ù `Uþ còk[ò ûG I Gjò _âKd òâ ûùe @cæRû^ ^òMZð ùjûA[ûGö (Nicotinamide Adenine Dinucleotide ^ò ù KûUò ^ ûcûAWþ GùWÿ ^ ûA^ Phosphote - NADP+) ^ûcK GK ijKûeKùe WûA^êýKæòIUûAWþ `iù`U (NADP) @ûùfûK _jô GjûKê aò R ûeò Z (NADPH) Keò [ ûGö ùgæhY _âKâòdûùe GK cêLý bìcòKû MâjY `kùe ^òcÜ gqòiµ^Ü NADP+ Cy gqòiµ^Ü Keò[ûGö Gjû Gjò _âKâòdûùe Kû~ðý Keê[ôaû NADPH eì _ K eûiûd^ò K gqò ù e _eò Y Z ù`eêWKè^ ò G^GWò_ò eòWKùUR (Fd-NADP ùjûA[ûGö ùijò_eò AùfKÖâ^þ _âaûj icdùe Reductase) ^ûcK GK G^RûAcþ ijòZ [ûAfKGWþ bòZeKê _âaûjòZ C\Rû^ [ûAfûKGWþeê ijKûeK (Co-factor) bûùa ejò [ ûGö aûjûeò[ûGö `kùe [ûAfûKGWþ Sòfäúùe [ôaû @ûùfûKùgæ h Y _â K â ò d û icdùe _â a ûjò Z GUò_òGRþ G^þRûAcþ \ßûeû GK ^òcÜ gqòiµ^Ü ùjC[ôaû \êAUò Cy gqòiµ^Ü AùfKþUâ^Kê @ûùWù^ûiûA^þ WûA`iþ ù `Uþ (Adenosine Gjû Mâ j Y Keò aò R ûeò Z Cy gqò i µ^Ü Diphosphate-ADP) GK Cy gqòiµ^Ü ATP G^GWò_ò GAPþ (NADPH)ùe _eòYZ jêGö (Adenosine Triphosphate) ùe _eò Y Z Gjò _âKâòdûùe @ûùfûK gqò eûiûd^òK gqò ùjûA[ûGö Cbd ATP I NADPH cò g ò bûùa iõPòZ jêGö @ûùfûKùghæY gqò (Assimilatory power) MV^ 1.8.2. @§Kûe _âKâòdû (Dark reaction) : Ke«òö Gjû @§Kûe _âKd òâ ûùe iõNUòZ eûiûd^òK @§Kûe _âKâòdûKê G^þRûAcþ _âKâòdû c¤ _âKòâdûùe aýajéZ ùjûA _ê^½ NADP+ I ADP Kêjû~ûGö ùcfþb^ò þ ùKfþb^ò þ (Malvin Calvin) Gjò ùe _eòYZ jêGö AùfKþUâ^þ ù\A[ôaû aòRûeòZ _âKâòdûKê @ûaòÃûe Keò[ôaûeê GjûKê ùKfþbò^þ PKâ ùKæûùeû`òfþ @YêUò Zûe iÚZò ûaiÚû (Ground state)Kê c¤ Kê j û~ûGö @ûùfûK _â K â ò d ûùe MVò Z // 6 // @ûùfûKùgæhY gqò, @§Kûe _âKâòdûùe aýajéZ Cnò\cûù^ ùÁûcûUû a¦ eLô[û«òö Kò«ê @ûùfûK ùjûA CO2 Kê Mäùë KûR (Glucose) eì_K gKðeûùe _âKâòdûùe eûiûd^òK gqò Zò@ûeò ùjfû_ùe MzòZ _eòYZ Kùeö G[ô_ûAñ @§Kûe _âKâòdû @ûùfûK ùR÷a_\û[ðeê CO2 aûjûe Keò MäëùKûRþ _âÉêZ _âKâòdûe KòQò icd _ùe @ûe¸ ùjûA[ûG I Keò[û«òö Zû'_ùe @ûùfûK _âKâòdû ijòZ Pûfò[ûGö Gjò @ûùfûKùgæhYùe @ûùfûK gqò ùgûhYVûeê _â K â ò d ûùe @ù^KMê W ÿ ò G G^þ R ûAcþ @õgMâ j Y @ûe¸Keò gKðeû _âÉêZò _~ðý« eûiûd^òK _âKâòdû Keò [ û«ò ö aò _ ûPK aû i«ß e K aû G^þ R ûAcþ PûùeûUò ùiû_û^ùe ùjûA[ûG, ~[û (Enzyme) ùjCQò GK ùR÷aZßeK (Biocatalyst)ö 1ö jeò Z þ f aKùe [ô a û ùKä û ùeû`ò f þ \ß û eû Gjû aòbò^Ü _âKâòdûKê _âbûaòZ Kùe Kò«ê ^òùR @ûùfûK ùgûhY I Z{^ò Z AùfKÖ â ^ þ _eòaðòZ ùjûA^[ûGö ùicû^u c¤ùe eêaòùÄû CZþùl_Yö 2ö AùfKþ U â ^ þ _â a ûj\ß û eû @ûùfûK gqò e (Rubisco) ^ûcK G^þRûAcþ iaêVûeê MêeêZß_ìðö eûiûd^òK gqòùe _eòað^ö eêaùò Äû iûjû~ýùe iað_[â ùc CO2 ùR÷a_\û[ðùe 3ö Rk@Yê e aò N U^ (Hydrolysis) NUò aòa§òZ ùjûA Kâcgü MäëùKûRþùe _eòYZ jêGö C\Rû^ @ûd^ I @cæRû^e iéÁòö _eað ú icdùe Mä ë ù KûRþ _Zâ e Æ¬ò 4ö eûiûd^òK gqò aýajéZ ùjûA CO2 e _ûùe^þKûAcû (Spongy parenchyma)ùe c\ gKðeûùe _eòað^ö (Starch)ùe _eòYZ ùjûA MzòZ ùjûA eùjö ùKfþ b ò ^ þ PKâ eûAaê ù fûRþ aò i þ ` iþ ù `Uþ @ûagýKZû @^êiûùe Gjû _ê^aðûe gKðeûùe (Ribulose bisphosphate aû RuBP) eê @ûe¸ _eòYZ ùjûA ù`äûGcþ (Phloem) \ßûeû Cnò\e aòbò^Ü @õgKê _âaûjòZ jêGö ùjûA _eò ù ghùe ùijò V ûùe jó icû¯ @§Kûe _âKd òâ û_ûAñ gqòe @ûagýKZû [ôaûeê ùjûA[ûGö `kZü ùKak @wûeKûcæ Gjò Gjû @ûùfûK _âKâòdû ijòZ _âûdZü icMZòùe _â K â ò d û\ß û eû gKð e ûùe _eò Y Z ùjûA[ûGö Pûfò[ûGö ùi[ô_ûAñ iì~ýð ûùfûKe @bûaùe @ûùfûK _âùZýK RuBP @Yê ùMûUòG ùfLûGñ CO2 @Yê _âKâòdû a¦ ùjûA~òaûe cûZâ KòQò icd_ùe MâjY Keò _ùe aòbûRòZ ùjûA[ûG I \êAUò @§Kûe _âKâòdû @ûù_ @ûù_ a¦ ùjûA~ûGö Kò«ê ùKùZK ceê Cnò \ ùe Gjûe aýZò K â c `iþù`ûMäòieòKþ GiòWþ (PGA) _âÉêZ Keò[ûGö ù\Lû~ûA[ûGö Gjò Cnò\cûù^ eûZòùe _Zâe Gjò_eò 6Uò RuBP ijòZ 6Uò CO2 cògò eêaùò Äö ùÉûc aû ùÁûcûUû (Stomata) ùLûfûeLô iûjû~ýùe 12Uò PGAùe _eòYZ ùjûA[û«òö aûdê c keê CO 2 Mâ j Y Keò [ û«ò I _Zâ e G[ôc¤eê \êAUò PGA ùMûUòG MäëùKûR @Yê ùKûhcû^u c¤ùe GjûKê ùR÷ a ò K _\û[ð _â É ê Z Keò [ û«ò I @agò Á 10 Uò PGA e @ûKûeùe MzòZ Keò eLô[û«òö \ò^ icdùe iì~ðýûùfûK [ôùf c¤ Rk iõelY _ûAñ Gjò _ê^½KâY NUò 6 Uò RuBP @Yê RûZ ùjûA[ûGö // 7 // 1.9. cYòhe _ûKZª 1.9.1. _ûK^kú I _ûKMâ^Úò : (Digestive System of man) : _ûK^kú _ûUòeê @ûe¸ ùjûA ck\ßûeùe cYòh Lû\ýùe aûQaòPûe Kùe ^ûjó, ~ûjû ùgh jêGö adü_âû¯ (Adult) aýqòùe Gjûe f´ Lûù\ýû_ù~ûMú ùi Zûjû LûA[ûGö @ûùc LûC[ôaû _ûLû_ûLô 6 eê 9 còUeö _ûK^kúe MV^ I Kû~ðý Lû\ý iò]ûikL ùKûh \ßûeû aýajéZ ùjûA ^[ûGö C_ùe ^òbðe Keò GjûKê aòbò^Ü @õgùe bûM Keû~ûAQò , ~[û- _ûUò (Mouth), cê L Mjß e RUòk Lû\ý _ûK^kú (Alimentary canal)ùe (Buccal cavity), Mâi^ú (Pharynx), ^òMk aû _ûPK ei \ßûeû iek I ùgûhY-C_ù~ûMú Mâûi^kú (Oesophagus), _ûKiÚkú (Stomach), Lû\ýùe _eòYZ ùjûA[ûGö Lû\ýe iekúKeYKê lê\ûâ ª (Small intestine), aéj\ª (Large intestine), Ròb ckûgd (Rectum) I ck\ßûe (Anus)ö Mâi^ú _ûK^kú ù\LôaûKê ùMûUòG f´ Uêýaþ_eòö @]ôRòjßû Gjûe Kû^Ú aðêk aû PKâûKéZò ù_gú (Circular _ûUò muscles) I f´ bûaùe aòÉZ é aû @^êù\÷Nýð ù_gú fûk Mâ^Úò cêL Mjße (Longitudinal muscles) \ßûeû MVòZö Gjò \êA ^òMk (Mâûi^kú) _âKûe ù_gúe iõùKûP^ I gò[kô ^ (Contraction and Relaxation) `kùe Lû\ýc Mâ i ^úeê KûWòð@ûKþ ùÁûcûKþ ck\ßûe _~ðý« ~ûA[ûGö _ûK^kúe Gjò Pk^Kê _êeüieY aû ù_eòÁûfþiiò þ (Peristalsis) Kêjû~ûGö 1.9.2. _ûUò I cêLMjße _ûAùfûeòKþ (Mouth and buccal cavity) : ~KéZþ ùÁûcûKþ _ûUòKê ùNeò ejòQò C_e I Zk IVö _ûUò MâjYú @MÜýûgd bòZeKê ejòQò cêLMjßeö cêLMjßee \êA KùWÿ ù~~ê^cþ ejòQò Mûf; C_ùe Zûkê I Zùk Ròbö Zk I Afòdcþ C_e cûXÿòùe 32 Uò (16Uò ùfLûGñ) \û« ejòQòö aéj\ª Lû\ýûbýûi C_ùe ^ò b ð e Keò @ûce \û« 4 _âKûeeö _âZò cûXÿòùe 4 Uò Kð^\« (Incisor), ckûgd 2Uò ùQ\K aû gßû^\« (Canine), 4 Uò PaðY @ûù_òKèþ ck\ßûe \« (Premolar) I 6 Uò ù_hY (Molar) \« [PòZâ.1.2 cYòhe _ûK^kú I _ûKMâ^Úò] ejò Q ò ö Pað Y ùaùk Lû\ýKê \û« ^ò K Uùe _jùAaû, Lû\ýe Êû\ aûeò a û Gaõ K[û Kjòaûùe ijûdZû Keòaû Ròbe Kû~ðýö Ròb _òZû, @ûùc Lû\ý Rúð aû jRc ùjaû Kjò[ûCö Lû\ý LUû, còVû I fêYò@û Êû\ aûeò_ûùeö @ûce 3 Rúð ùjûAMùf Zûjûe \eKûeú @õg geúe MâjY ù~ûWÿû fûkMâ^Úò (Salivary glands) @Qò ~ûjûe Kùe I @\eKûeú @õg ckeìù_ geúeeê ^òÃûiòZ aûjòKû (Duct) cêLMjße c¤Kê ùLûfòQöò Gjò Mâ^eòÚ ê ùjûA[ûGö ^ò ü ié Z fûk Paò ð Z Lû\ýKê _ò z k I c_eò // 8 // Keò\òGö fûkùe [ôaû Uûdûfò^þ (Ptyalin) ^ûcK Keò[ûGö G^RûAcþ RUòk ùgßZiûe Lû\ý c\ (Starch)Kê _ûKiÚkúe bòZe @ûzû\^ùe @ù^K Mâ^Úò cûfùUûRþùe _eòYZ Keò[ûGö ejòQòö Gjò Mâ^Úòeê _ûPK ei (Gastric juice) I 1.9.3. Mâi^ú I Mâûi^kú faYûcæ (HCl) ^òüiéZ ùjûA[ûGö _ûPK eiùe (Pharynx and Oesophagus) : [ô a û ù__þ i ò ^ þ (Pepsin) G^þ R ûAcþ @cæ ú d cêLMjße _QKê Mâi^ú ejòQòö Gjûe ùgh _eò ù agùe _ê Á ò i ûe RûZúd Lû\ýKê iek cêùe ejòQò \êAUò \ßûeö ùMûUòG \ßûe f´òQò ù_âûUòIR I ù__þùUû^þùe _eòYZ Keò[ûGö gßûi^kú bòZeKê, @^ýUò f´òQò Mâûi^kú c¤Kêö faYûcæ Lû\ýùe [ôaû lZòKûeK aýûùKÖe@ò û @û\òKê Lû\ýKê Lû\ý^kú bòZeKê I _a^Kê gßûi^kú c¤Kê c¤ cûeò\òGö Pûk^û Keòaû _ûAñ ejòQò @]ôRòjßû aû G_òMäUòiþ 1.9.5. lê\âûª I aéj\ª (Epiglottis) ö Lû\ý Mò k ò a ûe _â [ c KûcUò (Small & Lage intestine) : ùÊzûKéZ (Voluntary)ö Mâûi^kú bòZùe _gòaû _ûKiÚkúeê Lû\ý Zek c eìù_ lê\âûªe _ùe Lû\ýe ~ûZâû @ù^÷zòK bûùa aû @û_YûQûGñ _â[c @õg MâjYú (Duodenum) c¤Kê _âùag ùjûA[ûGö Mâûi^kúe f´ 22 eê 25 ùiòcòUe; Keò[ûGö MâjYú c¤Kê @MÜýûgd (Pancreas) eê Gjû _ûKiÚkúùe cògòQòö Mâûi^kúùe Lû\ýe leòZ @MÜýûgd ei (Pancreatic juice) I ~KéZþ ùKøYiò _eòað^ jêG^ûjóö (Liver) eê leòZ _ò (Bile) @ûiò Lû\ý ij còùgö 1.9.4. _ûKiÚkú (Stomach) : _òùe ùKøYiò G^þRûAcþ ^ [ûG, cûZâ Gjû C\e Mjßee aûc_ùU _ûKiÚkú @aiÚòZö ùiÜ j iûe RûZúd Lû\ýe @a\â a úKeY aû Gjûe C_ebûM PCWÿû I Zk @õg Kcþ Iiûeò@ûö Acfþiò`òùKi^þ (Emulsification) KeûA[ûGö C_e @õg jéZþ_ò ^òKUùe [ôaûeê Gjò bûMKê @MÜ ý ûgd eiùe aò b ò ^ Ü _â K ûe G^RûAcþ I KûWò@ð ûKþ ùÁûcûKþ (Cardiac stomach) I ZkbûMKê ùiûWÿòdcþ jûAùWâûùR^þ Kûùaðûù^Uþ RûZúd lûe _ûAùfûeòKþ ùÁûcûKþ (Pyloric stomach) Kêjû~ûGö ejòQòö Gjò lûe _ûKiÚkúeê _jô[ôaû @cæúd _ûAùfûeòKþ ùÁûcûKþ ùghùe [ôaû cê\âòKû @ûKûe Lû\ýcKê iûcû^ý lûeúd Keò\ òGö `kùe cûõiù_gú aû @aùeû] (Pyloric sphinter) e @MÜýûgd eiùe [ôaû aòbò^Ü G^RûAcþ Lû\ýKê iõùKûP^ I Cù^àûP^ `kùe _ûKiÚkúeê @¡ðRúð iek Lû\ýùe _eòYZ Keò[ûGö Lû\ý @Ì @Ì _eòcûYùe lê\âûª c¤Kê _âùag Rúð_ùe RUòk Lû\ýe _eòYZò : Lû\ý G^þRûAcþ @ûcôúKeY ù~ûMý iekúKéZ Lû\ý 1. ùgßZiûe GcûAùfRþ MæëùKûRþ, `îKùUûRþ, MûfûKþùUûRþ 2. _êÁòiûe ù_âûUòGRþ Gcòù^û GiòWþ 3. ùiÜjiûe (fò_òWþ) fûAù_Rþ `ýûUòGiòWþ, Mäòùiefþ // 9 // MâjYúe _eaðú @õg ù~~ê^c (Jejunum) _eò ù ag Z[û G^þ R ûAcþ _â b ûaeê I ùgh @õg ùjCQò ùghlê\âûª aû Afòdc _ûKiÚkúKê elûKùeö (Ileum)ö lê\âûªe Gjò @õgùe _ûKKòâdû iµìð 3. _ûKiÚkúe ùKûhcû^u c¤ùe [ôaû ^òaWò ÿ ùjaû ij iekúKéZ Lû\ýe ùgûhY ùjûA[ûGö a§^ ù~ûMêñ ijRùe ù__þiò^þ _ûKiÚkú Gjûe bòZe @ûzû\^ùe [ôaû @ª@uêe (Villi) Kû^Ú bòZeKê _gò Uòiê ld Keò_ûùe Reò @ ûùe Lû\ýe @aùgûhY (Absorption) ^ûjóö ùjûA[ûGö @aùgûhY _ùe Gjû eq\ßûeû aûjòZ 4. G[ô ijòZ _ûKiÚkúe ùKûh _âZò \êA aû ùjûA ~KéZþùe _jùö ~KéZþeê Gjû geúee Zò^ò\ò^ aýa]û^ùe ^ì@û ùKûh \ßûeû aòbò^Ü @õgùe _jô[ûG Gaõ gqò ùcûP^ I _ê ^ üiÚ û _ò Z jê @ «ò ö G[ô ù~ûMê ñ @ûc @^ý Kû~ðýùe ^òùdûRòZ ùjûA[ûGö Lû\ýe Gjò_eò _ûKiÚkú ù__þiò^þ G^þRûAcþ \ßûeû jRc bûaùe ùjC[ôaû aò^òù~ûM _âKâòdûKê @ûcôúKeY jêG^ûjóö Kêjû~ûGö Zêc_ûAñ Kûc - 1 : lê\âûª _ùe ejòQò aéj\ªö GVûùe ùgûhY Kêùe [ôaû GK MQe ùMûUòG _Zâe KòQò _ùe Lû\ý cùe [ôaû akKû Rk I RúðùjûA @õg GK Kkû KûMR Kò´û ùiùfûùU_þ \ßûeû ^ [ô a û Lû\ýûõgeê Kò Q ò @õg _ê ^ üùgûhò Z @ûzû\òZ Keò MQUòKê iì~ðýûùfûKùe 2 eê 3 Nû ùjûA[ûGö aéj\ªùe [ôaû KòQò ijRúaúd aúRûYê aû aýûùKÖeò@û Rúð ùjûA ^ [ôaû Lû\ýKê ckùe (PòZâ 1.3)eLö Gjû_ùe ùijò _ZâUòKê QòûA _eò Y Z Keò a û ij ^ò R _ûAñ Lû\ý iõMâ j @ûY I `êU«û iêeûiûe (Spirit / Alcohol)ùe KòQò Keò[û«òö ck KòQò icd ckûgdùe eùj Gaõ icd aêWÿûA eL, ù~_eòKò _Zâe iaê jeòZþKYû aéj\ªe _êeüieY _âKâòdû \ßûeû ck\ßûe aûùU aû ùKäûùeû`òfþ aûjûeò _ZâUò ewjú^ ùjûA~òaö ^òÃûiòZ ùjûA[ûGö Gjû_ùe _ZâUòKê bfbûaùe ù]ûA\ò@ö GK fNê @ûùdûWò^þ \âaYùe aðcû^ _ZâUòKê aêWÿûA\ò@ cûõi jRc Keê[ôaû G^RûAcþ KûjóKò ~ûjû ù\Lôf PòZâ ij còkû@ö (PòZ-â 1.3 K, L, M) @ûc _ûKiÚkúKê jRc Kùe ^ûjó? gKðeû @Qò 1. _êÁòiûe jRc Keê[ôaû ù_âûUòGRþ RûZúd gKðeû ^ûjó G^RûAcþ ^ò Ã â ò d @aiÚ û ùe leò Z _Zâe @ûzû\òZ @õg ùjûA[ûGö _ûKiÚkúe @cæúd _eòùagùe H Gjû iKâòd jêG I _ûKiÚkúùe Lû\ý _jôùf iû]ûeYZü G^þRûAcþ leY Zßeû^ßòZ ùjûA[ûGö 2. @ûc _ûKiÚ k úùe @ù^K ùgæ ÷ Á ò K aû (K) (L) (M) cêýKiþ Mâ^Úò (Mucous gland) ejòQòö [PòZâ.1.3 K,L,M] ùi[ôeê leòZ cêýKiþ (Mucus) @cæúd @ûùfûKùgæhYùe ùKäûùeû`òfþe @ûagýKZû // 10 // (K) _Zâe KòQò _eòað^ ùjûAQò Kò? ~\ò jñ _ZâUòKê bfbûaùe ù]ûA\ò@ I fNê @ûùdûWò^þ ùZùa KûjóKò ùjûAQò? \âaYùe aêWûÿ @ [PòZ.â 1.4(M)]ö K'Y flý KeêQ? (L) _Zâe iaê @õgùe GK_âKûee _eòað^ (K) _Zâ e iaê @õgùe GK _â K ûee ew ùjûAQò Kò? _eòað^ ùjûAQò Kò? (M) _Zâe Lûfò @õg I @ûzû\òZ @õg c¤ùe (L) _ZâUK ò ê @uû~ûA[ôaû ^Kèû C_ùe _KûAùf Zêùc K'Y Z`ûZþ ù\LêQ? Gjû KûjóKò _ZâjeòZþ [ôaû @õgMêWÿòK Kò ew ]ûeY ùjûAQò? KeòQò? (N) @ûùfûKùgæhY _ûAñ @ûùfûKe @ûagýKZû (M) _ZâjeòZþ ^ [ôaû @õgMêWÿòKùe KòQò ew ù^A Zêce cZ K'Y? _eòað^ NUòQò Kò? Zêc_ûAñ Kûc - 2 : (N) @ûùfûKùgæ h Y _ûAñ _Zâ j eò Z þ e bì c ò K û GK aòKeþùe ~ù[Á _ûYò _ìeûA PòZâòZ aòhdùe Zêce cZ K'Y? _Zâ[ôaû ù~ ùKøYiò GK MQe ùMûUòG WûkKê Zêc_ûAñ Kûc - 3 : ùi[ôùe eL I aòKeþUòKê ù^A iì~ðýûùfûKùe 2-3 Nû eLö Gjû_ùe ùijò Wûkeê GK PòZâòZ ùiûf Kò´û ^ec KKð Vò_[ò ôaû GK ùaûZf _Zâ QòûA @ûY I Gjûe GK ^Kèû GK ùUâiòwþ ^ò@ö Gjûe Vò_Kò ê \êA`ûk Keò KûUò \ò@ö ùaûZf KûMR C_ùe @ûuò ùi[ôùe iaêR ù\Lû~ûC[ôaû bòZùe KòQò KÁòKþ _Uûiþ eLô Gjò KUû Vò_ò ù\A @õgMêWÿòKê VòKþ bûaùe PòjÜòZ Ke [PòZâ.1.4(K)]ö GK ieê_Zâe KòQò @õg ùaûZf bòZeKê _ìeûAù\A aðcû^ _ZâUòKê `êU«û iêeûiûeùe KòQò icd Vò_òUòKê bfbûaùe a¦ Keò\ò@ö ùaûZf bòZeKê aêWÿûAeL ù~_eòKò _Zâe icÉ jeòZþKYû aûjûeò aûdê ~ûZûdûZ ^ Keòaû_ûAñ KòQò cjc ZekûA _ZâUò ewjú^ ùjûA~òa [PòZâ.1.4(L)]ö Zû'_ùe _ZâjeòZþ @Qò gKðeû @Qò _ZâjeòZþ ^ûjó gKðeû ^ûjó (L) iêeûiûe \ßûeû (M) @ûùdûWò^þ \âaYùe (K) ùKâûU^þ _Zâ _ZâjeòZþ ^òÄûi^ aêWÿûAaû _ùe _Zâ [PòZâ.1.4] @ûùfûKùgæhY _ûAñ _ZâjeòZþe @ûagýKZû _â\gð^ // 11 // _âbûaeê _ûUòeê @ûù_ @ûù_ fûk Seòaö ùMûUòG ùaûZf cêjKñ ê iòfþ Keò\@ò ö aðcû^ _Zâe ùW¶Kê _eúlû ^kú (Test tube)ùe @^êcû^òK 5ml fûk GK _ûYò _ûZâùe aêWûÿ AeLô _ZâUK ò ê iì~ýð ûùfûKùe iõMâj Keö Gjò fûkKê ic_eòcûYùe bûM Keò 2-3 Nû eL [PòZâ.1.5]ö Zû'_ùe _ZâUòKê \êAUò _eúlû ^kúùe eLô Gcû^uê "K' I "L' Vò_ò bûùa ^ûcòZ Keö Cbd _eúlû ^kúùe 5ml _Zâ 1% c\ aû (ÁûPð (Starch)) \âaY cògû@ö c\ a\kùe _Zkû ù_R aýajûe KÁòK_Uûi Keû~ûA_ûùeö (i) "K' _eúlû ^kúùe 3eê 4 aê¦û @ûùdûWò^ Rk \â a Y cò g û@ö ù\Lô a _eúlû ^kúe [PòZâ.1.5] @ûùfûKùgæhY _eúlY \âaYe ew ^úkað ùjCQòö KûeY c\ aûjûe Keò _ìað_eò `êU«û iêeûiûe iûjû~ýùe ijòZ @ûùdûWò^þ cògòùf ^úkað jêGö _Zâ j eò Z þ K ê aûjûe Keò ewjú^ _Zâ U ò K ê (ii) "L' _eúlû ^kúKê 20-30 cò^òUþ eLôaû bfbûaùe ù]ûA\ò@ö GK fNê @ûùdûWò^þ \âaY _ùe ùi[ôùe 3eê 4 ùUû_û @ûùdûWò^þ ù^A _ZâUK ò ê ùi[ôùe KòQò icd aêWûÿ AeLö K'Y \âaY cògû@ö K'Y ù\LêQ? "L' _eúlû flý KeêQ? ^kúe \âaYe ew ^úk að ùjCQò Kò? (K) _Zâ e iaê @õgùe GK _â K ûee ew ~\ò ^ ùjCQò Gjûe KûeY ùfLö _eòað^ ùjûAQò Kò? @ûùc K'Y gòLôùf (L) ùaûZf bò Z ùe [ô a û _Zâ e @õgUò ù e 1. Rúa geúee MV^ I aé¡ò, gqò @ûjeY ùKøYiò _eòað^ ùjûAQò Kò? Gaõ aòbò^Ü Rúa^ _âKâòdû _ûAñ Lû\ý GKû« (M) @ûùfûKùgæ h Y _ûAñ @wûeKûcæ e @ûagýKö @ûagýKZû aòhdùe Zêce cZ K'Y? 2. Lû\ý cêLýZü 6 _âKûee ùgßZiûe, Zêc_ûAñ Kûc - 4 : _êÁòiûe, ùiÜjiûe, LYòR faY, bòUûcò^þ I Rkö cYòh fûkùe UûAfò^þ ^ûcK GK _âKûe 3. ù~Cñ Rúacûù^ ^òR Lû\ý ^òùR _âÉêZ @ûcûAùfRþ G^þRûAcþ ejòQòö Gjò G^þRûAc @ûc Ke«ò ùicû^uê ÊùbûRú Kêjû~ûGö icÉ Lû\ýùe [ôaû RUòk ùgßZiûe RûZúd Lû\ýKê iaê R Cnò \ , ^úkjeò Z ùg÷ a ûk, iek Keòaûùe iûjû~ý Kùeö @ûi Zûjû _eúlû eiûdùgæhY aýûùKÖeò@û, ^òR Lû\ý ^òùR Keò ù\Lôaûö _âÉêZ Keò[û«òö _ûUòKê bf bûaùe KêkêKêkê Keò _ûYòùe 4. ù~Cñcûù^ Lû\ý _ûAñ @^ý Rúa aû Cnò\ ]ê@ö ùMûUòG Kû fuûKê bûwò Ròb C_ùe Ni C_ùe ^òbðe Ke«ò ùicû^uê _eùbûRú ù~_eò _ûUòKê eûM fûMòaö KòQò icd _ùe eûM Kêjû~ûGö // 12 // 5. @^ý C_ùe ^ò b ð e Keò aõPê [ ô a û 10. cYòhe _ûK^kúe @ûe¸ _ûUòeê I ùgh Rúacû^u ù_ûhY _â Y ûkú cê L ýZü ck\ßûeùe ùjûA[ûG; Gjûe f´ _âûd Pûeò _ â K ûee _â û Yò i c ù_ûhY, 6-9 còUeö cé ù Zû_Rúaúd ù_ûhY, _eRúaúd 11. _ûK^kúe aòbò^Ü @õg ùjCQò cêLMjße, ù_ûhY, ijRúaúd ù_ûhYö Mâi^ú, ^òMk, _ûKiÚkú, lê\âûª, aéj\ª 6. Cnò\cû^uùe jeòZþfaK \ßûeû @ûùfûK I ckûgdö ùgûhò Z ùjûA Rk I @wûeKûcæ e 12. RUòk Lû\ý cêLMjße, _ûKiÚkú I lê\ûâ ªùe iõù~ûMùe ùgßZiûe RûZúd Lû\ý Zò@ûeò G^RûAcþ ijûdZûùe iekúKéZ (Rúð) ùjC[ôaû _âKd òâ ûKê @ûùfûKùgæhY Kêjû~ûGö ùjûA[ûGö 7. @ûùfûKùgæhYùe cêLýZü \êAUò _âKâòdû 13. iekúKéZ Lû\ýe @aùgûhY AfòdcVûùe ejòQò, ~[û- @ûùfûK _âKâòdû I @§Kûe ùjûA[ûGö _âKâòdûö 14. akKû I RúðùjûA ^ [ôaû Lû\ýe KòQò 8. @ûùfûK _â K â ò d ûùe ùKä û ùeû`ò f þ \ß û eû @õg Gaõ Rk aéj\ªùe _ê^üùgûhòZ @ûùfûK ùgûhòZ ùjûA eûiûd^òK gqòùe ùjûA[ûGö ijRúaúd aýûùKÖ e ò @ û _eòYZ jêGö Gjò _âKâòdûùe Rke aòNU^ ijûdZûùe @agòÁûõg ckùe _eòYZ NUò @cæRû^ ^òMðZ jêGö jêGö 9. @§Kûe _âK âò dûùe @ûùfûKùgæh Y gqò 15. _ûKKâ ò d ûùe ijûdZû Keê [ ô a û aò b ò ^ Ü aýajéZ ùjûA @wûeKûcæ @Yêeê gKðeû G^RûAcþ I _ûPK ei, @MÜýûgd, _ûKiÚkú RûZúd Lû\ý Zò@ûeò jêGö I kûkMâ^Úòeê leòZ ùjûA[ûGö g±ûakú ùgßZiûe - Carbohydrates MâjYú - Duodenum _êÁòiûe - Proteins ùghlê\âûª - Ileum ùiÜjiûe - Lipids/Fats @ª@uêe - Villi (Villus - singular) ÊùbûRú - Autotroph @MÜýûgd - Pancreas _eùbûRú - Heterotroph ~KéZþ - Liver céùZûù_ûRúaú - Saprophyte _âûYòic ù_ûhY - Holozoic nutrition _eRúaú - Parasite céùZû_Rúaúd ù_ûhY - Saprophytic nutrition ijRúaúZû - Symbiosis _eRúaúd ù_ûhY - Parasitic nutrition cêLMjße - Buccal cavity ijRúaúd ù_ûhY - Symbiotic nutrition Mâi^ú - Pharynx @ûùfûK _âKâòdû - Light reaction Mâûi^kú - Oesophagus @§Kûe _âKâòdû - Dark reaction _ûKiÚkú - Stomach ijKûeK - Co-factor lê\ûâ ª - Small intestine _êeüieY - Peristalsis // 13 // _âgûÜ akú 1. @ûùfûKùgæhY K'Y? iaêR Cnò\ùe Gjò _âKòâdû Kò_eò ùjûA[ûG að^ Keö 2. Lû\ýe _âKûeùb\, C\ûjeY ij ùfLö 3. _eùbûRú ù_ûhY K'Y? _eùbûRú ù_ûhYe _âKûeùb\ C\ûjeY ij aêSû@ö 4. cYòh Lû\ý^kúe aòbò^Ü @õg ùfLö _ûUòùe Lû\ýe _eòað^ Kò_eò ùjûA[ûG aêSû@ö 5. _ûKiÚkúe MV^ I Kû~ðý ùfLö 6. _ûK^kú ij RWÿòZ Mâ^ÚòMêWÿòKe ^ûc I Kû~ðý ùfLö 7. iõlò¯ Ce \ò@ö (K) ijRúaúd ù_ûhY aêSû@ö (L) @ûce ùKùZ _âKûe I ùKùZûUò \û« @Qò? (M) Ròb ùKùZ _âKûee ißû\ aûeò_ûùe? Ròbe @^ý Kû~ðýMêWÿòK K'Y? (N) _ûKiÚkúùe Lû\ýe _eòYZò ùfLö (O) _ûKiÚkúeê Lû\ý c ùKCñVûKê ~ûG? Lû\ýe @aùgûhY _ùe @agòÁ Lû\ýe _eòYZò ùfLö (P) "@ûùfûK _âKâòdû' aêSû@ö (Q) @ûùfûK ùgæhYùe RuBPe bìcòKû aêSû@ö 8. gì^ýiÚû^ _ìeY Keö (K) _ûKiÚkúe C_e @õgKê KûWÿòð@ûKþ ùÁûcûKþ I Zk @õgKê Kêjû~ûGö (L) cfûw, ^òcðìkú @û\ò Cnò\ @U«òö (M) fûkùe ^ûcK G^RûAcþ [ûGö (N) Lû\ý I _a^Kê ù~ ~ûjû aûUùe Pûk^ Keòaû _ûAñ Mâi^úùe ejòQò ö (O) _ò ùiÜjiûe RûZúd Lû\ýe KeûA[ûGö 9. VòKþ Ce aûQö (K) @ûùfûKùgæhYùe @ûùfûK _âKâòdû _ûAñ ^òùcÜûq ùKCñ C_û\û^e @ûagýKZû ^[ûG? (i) @ûùfûK (ii) Rk (iii) @wûeKûcæ (iv) _ZâjeòZþ // 14 // (L) @§Kûe _âKâòdûùe ùMûUòG MäëùKûR _âÉêZ Keòaû _ûAñ ùKùZûUò CO2 e @ûagýKZû _Wÿò[ûGö (i) 3 (ii) 4 (iii) 6 (iv) 12 (M) [ûAfûKGWÿþ Sòfäúùe _âaûjòZ ùjC[ôaû AùfKþUâ^þ _eòùghùe ùKCñVûùe _jô[ûG? (i) ADP (ii) NADPH (iii) NADP+ (iv) ATP (N) @ûùfûK ùgæhYKê @ûùfûK _âKòâdû I @§Kûe _âKâòdû bûùa KòG _â[ùc aòbq Keò[ôùf; (i) aäûKþcýû^þ (ii) jòfþ I ùKfþbò^þ (iii) jòfþ (iv) ùKfþb^ ò þ (O) ceêCnò\cûù^ ùKCñ icdùe aûdêckeê CO2 MâjY Keò[û«ò? (i) \ò^ (ii) \ò^ \ßò_je (iii) eûZò (iv) iaê icd lll \ßòZúd @¤ûd gßi^ (RESPIRATION) ù_ûhY i´§ùe @ûùc @ûMeê @ûùfûP^û _âKâòdûö ùKûh RúaKùe MäëùKûR @Yêe aòNU^ KeòQêö @ûùc RûYê RúaùKûhùe Lû\ýe RûeY (Breakdown) NUò _â[ùc Gjû 3 Kûað^aògòÁ ùjûA ùi[ôeê gqò ^òMðZ jêGö geúee aòbò^Ü \êAUò _ûAeêbòKþ @cæ (Pyruvic acid)ùe _eòYZ _âKâòdû PûfêeLôaû _ûAñ gqò @ûagýKö ù~Cñ jêGö Gjû iaê _âKûe gßi^e _â[c ùiû_û^ö _âYûkúùe Lû\ýeê gqò ^òMðZ jêG, ZûjûKê gßi^ @cæRû^ C_iÚòZòùe _ûAeêbòKþ @cæeê @wûeKûcæ Kêjû~ûGö I Rk ij gqò iéÁò jêGö @cæRû^e @^ê_iÚòZòùe 2.0. gßi^ : aû @bûaùe G[ôeê @^ý C_ôû\ (~[ûKâùc AÁþùe iû]ûeYZü gßi^ _ûAñ @cæRû^ @ûagýKö A[û^fþ I @wûeKûcæ Gaõ ù_gúùKûhùe fûKþUK ò þ ùaùkùaùk Gjûe @^ê_iÚòZòùe c¤ gqò C_ô^Ü @cæ) ij gqò RûZ ùjûA[ûGö (PòZâ 2.1) ùjûA[ûGö Mæ ë ù KûRþ GK Q@ @wûeKaò g ò Á 2.1. gßi^e _âKûeùb\ : ù~øMòKö Zûe MûV^òK @Yê iõùKZ C6H12O6ö @cæRû^ C_iÚòZòùe ùjC[ôaû gßi^Kê aûdê @cæRû^ C_iÚòZòùe MæëùKûR @Yê bûwò @wûeKûcæ C_Rúaú gßi^ (Aerobic respiration) I @cæRû^ (CO2) I Rk (H2O) iéÁòjêGö Gjò _âKâòdûeê gqò @^ê_iÚZò ùò e ùjC[ôaû gßi^Kê aûdê @_Rúaú gßi^ ùcûPòZ ùjûA[ûGö ùZYê gßi^ GK @_Pd (Anaerobic respiration) Kêjû~ûGö @cæRû^ @^ê_iÚòZòùe A[û^fþ + @wûeKûcæ + gqò  → (AÁþùe) (2 Kûað^ @Yê aògòÁ) @cæRû^ @bûaùe fûKUòKþ @cæ + gqò MæëùKûRþ→ _ûAeêùbU  → (ù_gú ùKûhùe) (3 Kûað^ (6 Kûað^ (3 Kûað^ aògòÁ) aògòÁ) @Yê aògòÁ) + @cæRû^ C_iÚòZòùe @wûeKûcæ + Rk + gqò  → gqò (cûAùUûKâò@ûùe) [PòZâ.2.1] gKðeû aòNU^e aòbò^Ü cûMð // 16 // 2.2. gßi^e aòùghZß : @Yêùe gqò MzòZ ejò ùKûhe aòbò^Ü Kû~ðýùe (i) gß i ^e _â [ c _~ð ý ûdùe ùMûUò G Q@ A§^eìù_ ^òùdûRòZ jêGö @wûeKaò g ò Á Mæ ë ù KûRþ @Yê \ê A Uò Zò ^ ò aûdê C_Rúaú gßi^ùe cûAùUûKòâ@ûùe @wûeKaògòÁ _ûAeêùbUþ (_ûAeêbòK @cæ) @ù^K _âKûe G^þRûAcþ I ùKûG^þRûAcþ [ôaû @Yêùe _eòYZ jêGö G[ôùe MæëùKûR @Yê ù~ûMêñ _ûAeêùbUþeê iûAUâòKþ @cæ Gaõ _ùe _ùe bûwê [ ô a ûeê GjûKê Mæ û AùKûfò i ò i þ aòbò^Ü @cæ PKâûKûeùe iéÁò jêGö iûeþ jû^þi ùKâaiþ Gjò iõ_Kðùe @]ôK MùahYû Keò Gjûe (Glycolysis) Kêjû~ûGö Gjû ùKûhRúaKùe ùKøgk \gðûA[ôùfö ùZYê Zûu ^ûcû^êiûùe iõNUòZ jêGö ""iûAUâòKþ @cæ PKâ''Kê ùKâaiþ PKâ (Krebs (ii) cê q @cæ R û^e @bûaùe _ûAeê ù bUeê Cycle) Kêjû~ûCQòö 1953 ciòjûùe Gjò @ûaòÃûe A[û^fþ aû iêeûiûe I @wûeKûcæ Mýûiþ _ûAñ jû^þi ùKâaiþ ù^ûùafþ _êeÄûe _ûA[ôùfö iéÁò jêGö iû]ûeYZü AÁþùe Gjò _âKâòdû Gjò PKâKê iûAUâòKþ @cæPKâ c¤ Kêjû~ûGö ùjûA[ûGö Gjû aûdê @_Rúaú gß i ^, aûdê C_Rúaú gßi^ aûdê @_Rúaú gßûi^ GjûKê iê e ûiûe Kò Y ß ^ (Alcholic (i) @cæRû^ @ûagýKö (i) @cæRû^ @^ûagýKö fermentation) c¤ Kêjû~ûGö (ii) G[ôeê @]ôK gqò (ii) G[ôeê Kcþ gqò (iii) @cæRû^ C_iÚòZòùe ùMûUòG _ûAeêùbUþ (38Uò ATP @Yê) (2Uò ATP @Yê) @Yêeê @wûeKûcæ @Yê iéÁò ùjûA[ûG; Zûjû C_ô^Ü jêGö C_ô^Ü jêGö ijòZ Rk I gqò ^òMðZ jêGö G[ôùe (iii) G[ôùe (iii) G[ôùe A[û^fþ, iêeûiûe KòYß^Vûeê @]ôK gqò C_ô^Ü jêGö @wûeKûcæ I Rk iêeiûe aû (iv) ùaùkùaùk @ûc ù_gúùKûhùe @cæRû^e cêq ùjûA[ûGö fûKUòKþ @cæ @bûaùe _ûAeêùbUþ @YêUò bûwò fûKþUòKþ iéÁòùjûA[ûG @cæ (Zò^ò @wûeKaògòÁ)ùe _eòYZ jêGö (iv) G[ôùe MæëùKûRe (iii) G[ôùe MæëùKûRe GjûKê fûKþUK ò @cæ KòY^ß Kêjû~ûGö G[ôùe iµìð RûeY jêGö @iõ_ìð RûeY jêGö ù_gú jVûZþ gq ùjûA~òaû ij aûKêfû @cæ R û^ I @wûeKûcæ e iû¦â Z û, Lû\ý aû Kâûµ (Cramp) ùjûA[ûGö C_û\û^e _eòcûY, Zû_cûZâû, ùKûhùe aò_ûPKe (v) ùMûUò G Mä ë ù KûR @Yê e ê aûdê C_Rúaú C_iÚòZò _eò aòbò^Ü KûeK gßi^ KâòdûKê ^òdªY gßi^ùe 38Uò ATP @Yê RûZ ùjC[ôaû Keò[û«òö ùaùk aûdê @_Rúaú gß i ^ (Cbd 2.3. Cnò\ùe gßi^ : iêeûiûe KòYß^ I fûKþUòKþ @cæ)ùe 2 ATP Cnò \ e _Zâ ù e ùÁûcûUû [ûGö Gjû @Yê RûZ ùjûA[ûG) Cnò\ùKûh c¤Kê Mýûi I Rkúdaû¿ ~òaû - ùKûhúd gßi^ùe C_ô^Ü gqò ZZþlYûZþ @ûiòaû _ûAñ \ßûe i\ég Kû~ðý Kùeö Gjò aûU ATP iõùgæhY _ûAñ C_ù~ûM jêGö Gjò ATP ù\A @wûeKûcæ I @cæ R û^ Mýûiþ aò ^ ò c d // 17 // NUò [ ûGö @ûùfûKùgæ h Y icdùe Cnò \ Pcð\ßûeû jó gßûiKâòdû iµû\^ Kùeö @ie_û _eò @wûeKûcæ (CO2) MâjY Kùeö Gjû c¤ ùÁûcûUû KúU_Zw cû^ue gßûie§â (Spiracle) c¤ù\A ù\A _âùag Kùeö Kò«ê gßi^ _âKâòdûùe @cæRû^ @cæRû^ geúe c¤Kê _âùag Kùeö KuWÿû, (O2) aýajéZ jêG I @wûeKûcæ ajòðMZ ^ùjûA PòwêWÿò, ùMû, gûcêKû Mûfò \ßûeû gßûiKâòdû Ke«òö ^òR ùKûh bòZùe aýajéZ ùjûA_ûùeö Cnò\ Gjû cûQe MûfòVûeê bò^Üö iû_, _ûeû, aZK, geúeùe @cæRû^ _âùag _ûAñ ^òòðÁ @w ^[ûG, aû\êWÿò, c^êhý @û\ò _âûYúcû^u gßûiKâòdû `êiþ`êiþ ùZYê _âùag Keòaû_ùe Gjû ùMûUòG ùKûheê (Lungs) \ßûeû ùjûA[ûGö KAñQ, Kê¸úe, Zòcò @^ýùKûhKê aòieòZ ùjûA[ûGö @û´ I _Yi _ûYòùe ejê[ôùf c¤ `êiþ`êiþ \ßûeû gßûiKâòdû _Zâ_eò _éÂ Kélúd (Dorsiventral) _Zâe ùKak Ke«òö ùawe fûbðû aû gìKûaiÚû (ùaw`êfû) I C_e bûMùe aû _éÂZkùe ùÁûcûUû ejò[ôaû cûQ Mûfò \ßûeû gßûiKâòdû Keò[û«òö iÚ ù k ]û^ I Mjc _Zâ _eò ic\ß ò Z k 2.5. ùR÷aòK RûeY (Biological oxidation) : (Isobilateral) _Zâùe Gjû Cbd _éÂ I ^òcÜ @cæRû^ \j^e ijûdKö @ûùc RûYê \j^ Zkùe [ûGö ùaùk Zû_gqò C_ô^Ü ùjûA[ûGö Rúageúeùe ùÁûcûUû ùLûfòaû I a¦ùjaû @ûùfûK I Gbkò \j^ _âKâòdûKê ùR÷aòK RûeY (Biological oxidation) Kêjû~ûGö G[ô_ûAñ ùKùZK G^þRûAcþ Zû_cûZâû C_ùe ^òbðegúk @ùUö @ûagýK _Wÿò[ûGö RúaùKûhe ùKûhRúaK I 2.4. _âûYúcû^u gßi^ : cûAùUûKâò@ûùe Gbkò @ù^K G^þRûAcþ [ûGö RkPe _â û Yúcû^u c¤ùe gß û iKâ ò d û ùiMêWKòÿ e ijù~ûMùe ùR÷aeûiûd^òK _âKd òâ û\ßûeû iõ_û\^ _ûAñ aò i eY (Diffusion) _â K â ò d û Lû\ýeê gqò C_ô^Ü jêGö Gjò gqò GWòù^ûiò^þ Kû~ðýKùeö UâûA`iþù`Uþ aû ATP @Yêùe aû§ò ùjûA ejò[ûGö GKùKûhú (Protozoa), Qò\âûk (Porifera) ùZYê RúaùKûhùe ATP gqòc\ê ûâ I cûAùUûKâ@ò û I jûAWâûRûZúd _âûYúe gßûiKâòdû _ûAñ ^òòðÁ @w gqòùK¦â eìù_ Kû~ðýKùeö ^[ûGö ùZYê Gcûù^ Rkùe \âaúbìZ @cæRû^Kê gßi^ùe C_ô^Ü gqò ATP MV^ùe aýajéZ iò]ûikL aòieY _âKâòdûùe MâjY Keò[û«òö Rò@û, jêGö @ûWÿòù^ûiò^þ WûA`iþù`Uþ aû ADP ùe ùRûK I ùaw Pcð\ßûeû gßûiKâòdû Keò_ûe«òö ùMûUòG `iþù`Uþ @Yê (Pi) cògòùf ATP MVòZ I\ûPcð aûUù\A aûdê c ke cê q @cæ R û^ jêGö (ADP + Pi gqò ATP) ùKûhe aòbò^Ü \âaúbìZ ùjûA gßi^ùe aýajéZ jêGö eûiûd^òK _âKd òâ ûùe ATP bûM^òGö ùMûUòG ATP ùaw cêL Mjße I `êiþ`êiþ\ßûeû gßûiKâòdû @Yê bûwò ADP I Piùe _eòYZ ùjùf 30.5 Kùeö "gúZiê¯ò' (Hibernation) icdùe ùaw Kòùfû Rêfþ gqò ^òMðZ jêGö ù_gúe iõùKûP^, // 18 // _êÁòiûe iõùgæhY, iÜûdaòK @ûùaM ieY bkò icÉ _âKâòdûùe ATP aýajéZ jêGö ]c^ú gòeû Cnò\ I _âûYúu gßûiKâòdûùe _û[ðKý ùjfû; gßûi^kúKû Cnò\ùe ùÁûcûUû ù\A @cæRû^ I @wûeKûcæ Mýûi aò^òcd jêG, Kò«ê aòbò^Ü _âûYú geúeùe ùKûUeòKû G[ô_ûAñ bò^Ü bò^Ü @w ejòQòö ùKûVeúKûKê ùNeò ejò[ôaû eqRûfK 2.6. cYòhe gßûiZª : (Human Respiratory System) [PòZâ.2.3] `êiþ`êiþe ùKûUeòKûe MV^ c^êhý geúeùe gßûiZªe aòbò^Ü @õg 2.6.2.^ûiû_[ (Nasal cavity) : ùjCQò Kâcû^êiûùe : ^ûiûe§â, ^ûiû_[, Mâi^ú, gß û i_[e _â [ c bûM ^ûiû_[ö aûjý gßûi^kú, gßûi^kòKû I `êiþ`êiþ (PòZâ-2.2, 2.3)ö ^ûiûe§â ù\A aûjûeê aûdê ^ûiû_[ c¤Kê _âùag 2.6.1. ^ûiûe§â (Nostril) : Keò[ûGö ^ûiû_[ _Qùe Mâi^ú c¤Kê ùLûfò [ûGö ^ûiû_[ù\A aûdê Mfûùaùk ]ìkòKYû I _ûUò C_ùe gßûi_[e \ßûebûùa \êAUò RúaûYê ùgà÷hàòK Sòfäú (Mucous membrane)ùe ^ûiûe§â (^ûK_êWÿû) ejòQòö GVûeê gßûi_[ @ûe¸ fûMò~û@û«òö jêGö ^ûK_êWûÿ \êAUòe @M C_ûiÚò (cartilage) \ßûeû 2.6.3 Mâi^ú (Pharynx) : MVòZö Gjû GK ù_gúajêk ^kúö Gjû ^ûiû_[e ^ûiû_[ ùghVûeê @ûe¸ ùjûA gßûi^kú (Trachea) I Mâi^ú Lû\ý^kúe @ûe¸ _~ðý« ejòQöò ^ûiû_[ ^òKUùe ^ûiûe§â [ôaû Mâi^úe @õgKê ^ûiû-Mâi^ú (Nasopharynx) Êeù_UòKû Gaõ cêLMjße ^òKUùe [ôaû @õgKê cêL-Mâi^ú gßûi^kú (Oropharynx) Kêjû~ûGö Mâi^úe _Q Kû^Úùe \lòY `êiþ`êiþ aûc `êiþ`êiþ GKù~ûWÿû U^þiòfþ (Tonsil) ejòQòö Gjû GK fiòKûb (Lymphoid) @wö ùaâû^þKûA Mâi^úe ùghbûMeê Lû\ý^kú I gßûi^kú @ûe¸ ùjûA[ûGö gßûi^kúe \ßûeKê MäUiò þ (Glottis) @«ü_¬eû I Lû\ý^kú \ßûeKê MùfUþ (Gullet) Kêjû~ûGö c¤z\û iÚû^ gßûi^kúe \ßûe @]ôRòjßû ^ûcK GK _e\û \ßûeû a¦eùjö Kò«ê Lû\ý^kúe \ßûeùe ùKøYiò _âKûe [PòZâ.2.2] c^êhýùe gßûiZª _e\û aû K_ûUòKû (Valve) ^[ûGö Lû\ý Mòkòaû // 19 // icdùe gßûi^kúe \ßûe @]ôRòjßû \ßûeû a¦eùjö Gjû Æ¬_eò ^ecö Gjû `êiþ`êiþ @ûaeY \ßûeû ùZYê Lû\ý gßûi^kú c¤ùe _âùag Keò_ûùe @ûzû\òZ ùjûA ejòQòö ^ûjóö @^ý icdùe gßûi^kúe \ßûe ùLûfû `êiþ`êiþ ]c^ú (Pulmonary artery) \ßûeû ejê[ôaûeê iû]ûeY bûùa gßûiKâòdû iµû\^ jêGö jéZþ_òeê @wûeKûcæ~êq eq `êiþ`êiþKê @ûiò[ûG 2.6.4 gßûi^kú (Trachea) : Gaõ `êiþ`êiþeê @cæRû^~êq eq `êiþ`êiþ gòeû gßûi^kúe @ûe¸ùe Êeù_UòKû (Larynx) (Pulmonary vein) ù\A jéZþ_ ò Kê ù`eò~ûGö [ûGö G[ôùe [ôaû ieêieê iìZû _eò ÊeZªú aû 2.7. gßûiKâòdû (Respiration) : ùbûKfKWÿð (Vocal cord)e Kµ^ \ßûeû ]ß^ò iéÁò Gjû Zò^ò) _~ðýûdaògòÁ, ~[û jêGö Êeù_UòKû _ùe gßûi^kú \êA ùaâû^þKûA (i) iõaûZ^ (Bronchi) bûùa aòbq ùjûA _âùZýK ^òR _Ue (ii) Mýûiþ aò^òcd `êiþ`êiþ c¤Kê _âùag Kùeö _ùe _âùZýK _Ue (iii) Mýûi _eòaj^ ùaâû^þKiþ (Bronchus) @ù^K gûLû_âgûLûùe aòbq 2.7.1 iõaûZ^ (Ventilation) : ùjûA gßûi^kòKû (Bronchiole) iéÁò Keò[ûGö iõaûZ^ GK \êA _~ðýûdaògòÁ NUYûö _eòùghùe _âùZýK gßûi^kòKû aûdêe ùQûUùQûU `êi`þ iê þ c¤Kê aûdêe _âùagKê _âgûß i (Inspiration) ùKûVeò aû ùKûUeòKû (Alveoli) ùe ùLûfò[ûG I `êiþ`êiþeê aûdêe _âiÚû^Kê ^òügßûi (Expiration) (PòZâ-2.3)ö Kêjû~ûGö RùY iêiÚ aýqòùe Gjò _âgßûi I ^òügßûi `êiþ`êiþ Pûeò_ùU ejòQò _äëýeûfþ ùKbòUò jûe cò^òUKê _âûd 15 eê 20 [eö (Pleural cavity - `êiþ`êiþ-@ûaeY Mjße) `êiþ`êiþ alMjße c¤ùe [ûGö alMjße Gjû aûjý I @ûbý«eúY @ûaeY (Pleural GK `µû _a^-^òùeû]ú ùKûVeò ö Gjûe @ûM_U Membrance) Kê ù^A MVòZö bòZe _Ue Áeþ^cþ (Sternum) \ßûeû; _Q_U ùceê\ \ßûeû; @ûaeYUò `êiþ`êiþKê @ûaéZ Keò eLô[ôaû \êA_U _¬eû jûWÿ I @«ü-_¬eû cûõiù_gú ùaùk aûjý @ûaeYUò alMjße I c¤z\ûe (Inter costal muscles) \ßûeû Gaõ Zk_U c¤z\û bòZe _UKê fûMòKeò ejòQòö Mjße bòZùe (Diaphragm) \ßûeû @ûa¡ ùjûA ejòQòö c¤z\û [ôaû ei @ûaeY \êAUòKê _òzòk Keò eLô[ûGö GK M´êR @ûKûee, ù_gúajêk _ ö Gjû @ûce Gjò aûdêùeû]ú Mjßee Pû_ `êiþ`êiþVûeê _âûd alMjße Gaõ C\eMjße (Abdominal cavity) 3-4 mm Hg Kcþ [ûGö Gjû _âgßûi ùaùk Kê _é[Kþ KeêQòö ùKûUeòKûcû^u bòZùe aûdê bòð ùjaûùe 2.7.2. _âgßûi (Inspiration) : iûjû~ý Kùeö gßûiKâòdû icdùe @«ü_¬eû cûõiù_gú, 2.6.5 `êiþ`êiþ (Lungs) : c¤z\û I C\eúd cûõiù_gú iKâòd @õgMâjY alMjße (Thoracic cavity) c¤ùe \êAUò Ke«òö _âgßûi icdùe @«ü_¬eû cûõiù_gúe `êiþ`êiþ [ûGö ùi \êAUò \lòY I aûc `êiþ`êiþö iõùKûP^ I C\eúd cûõiù_gúe gò[ôk^ NùUö // 20 // aûdê_âùag aûdê_âiÚû^ _¬eû ùceê\ ùceê\ c¤z\û ikL c¤z\û M´êRûKûe (L) ^òügßûi (K) _âgßûi ùaùk c¤z\û ùaùk c¤z\û [PòZâ.2.4] _âgßûi I ^ògßûi ùaùk alMjße @aiÚòZò `kÊeì_ M´êRûKûe c¤z\û ikL aû icZk c¤ùe _âaûjòZ ùjC[ôaû eqùe @cæRû^e iû¦âZû ùjûA~ûG I _¬eûjûWÿ @ûMKê CVò@ûùiö Gjò Kcþ I @wûeKûcæe iû¦âZû @]ôKö ùKûUeòKû _âKâòdû icdùe alMjßee @ûdZ^ _âûd 20% c¤ùe [ô a û O2 I CO2 Mýûiþ I eqRûfK aé¡ò_ûG Gaõ alMjße I `êiþ`êiþ c¤iÚ aûdêPû_ c¤ùe [ôaû O2 I CO2 Mýûiþ c¤ùe iû¦âZûùe aûdêcke aûdêPû_ Vûeê Kcþ jêGö ùZYê Cy bò^ÜZû [ûGö G[ôù~ûMêñ ùKûUeòKû c¤iÚ aûdê I aûdêPû_ [ôaû aûdêckeê aûdê ^òcÜ aûdêPû_ eqRûfKùe _âaûjòZ eq c¤ùe aòieY _âKâòdû [ôaû `êi`þ iê þ c¤Kê _âùag Kùe (PòZ-â 2.4.(K))ö \ßûeû @cæRû^ I @wûeKûcæ Mýûiþe aò^òcd NùUö _âgßûi GK iKâòd _âKâòdûö @cæRû^, `êiþ`êiþ ùKûUeòKûeê eq c¤Kê _âùag 2.7.3 ^òügßûi (Expiration) : Kùe I eqc¤eê @wûeKûcæ Mýûiþ `êiþ`êiþ ^òügßûi GK gò[ôk^ _âKâòdûö Gjò icdùe ùKûUeòKûc¤Kê aûjûeò @ûùiö c¤z\û I @«ü_¬eû cûõiù_gúe gò[ôk^ NUòaû 2.7.5 Mýûiþ _eòaj^ (Gas transportation) ij C\eúd cûõiù_gúe iõùKûP^ NùUö eqe ùfûjò Z KYò K û (RBC) ùe _¬eû jûWÿ _ìað iÚû^Kê ù`eò @ûùiö c¤z\û jò ù cûùMä û aò ^ þ [ûGö Gjû @cæ R û^ Mâ j YKeò _êYò M´êRûKûe jêGö alMjßee @ûKûe jâûi_ûG @Kèjò ùò cûùMäûaò^ùþ e _eòYZ jêGö @Kèjò ùò cûùMäûaò^þ I Gjû `êiþ`êiþ C_ùe Pû__KûGö ùZYê `êiþ`êiþ eq cû¤cùe geúee _âùZýK ùKûh ^òKUùe c¤eê aûdê aûjûeKê Pûfò@ûùi (PòZâ-2.4(L))ö _jùö ùKûh ^òKUùe @KèòjòùcûùMäûaò^þ bûwò 2.7.4 Mýûiþ aò^òcd (Gaseous Exchange) : @cæRû^ I jòùcûùMäûaò^þ iéÁòjêGö Gjò @cæRû^ `ê i þ ` ê i þ c¤Kê aûdê _â ù ag Kfû_ùe ùKûhcû^u c¤Kê _â ù ag Kùe Gaõ G[ôc¤ùe [ôaû ùKûUeòKû MêWÿòK aûdê \ßûeû _ìð ùKûhcû^ueê ^ò M ð Z @wûeKûcæ Mýûiþ eqKê jêGö iû]ûeYZü aûjý aûdêùe @cæRû^e iû¦âZû Pûfò@ûùiö ùKûhÉeùe NUê[ôaû Gjò Mýûiúd @]ôK I @wûeKûcæe iû¦âZû Kcþö Gjò icdùe aò^òcd c¤ aòieY _âKâòdû \ßûeû ùjûA[ûGö ùKûUeòKûKê ùNeò ejò[a ô û eqRûfK (Capillary) ùKûheê ^òMðZ @wûeKûcæ Mýûiþ eq cû¤cùe // 21 // `êiþ`êiþùe _jù I aòieY _âKâòdû \ßûeû eqeê Zêc_ûAñ Kûc - 2 : `êiþ`êiþ ùKûUeòKû aûU ù\A aûdêckKê ^òMðZ `kei Kò´û Pò^ò\âaY _âÉêZ Keò ùi[ôùe jêGö AÁþ _ûCWe cògû@ö _eúlû^kúùe GK e§âaògòÁ KKð aû Vò_òUòG fMûA ùi[ôùe GjûKê eLö auû KûP ^òMðc^kúUòe ùMûUòG _âû« Vò_òùe fMû@ö _òPòKûeú Êz Pì^_ûYò [ôaû _eúlû^kúùe ^òMðc^kúe @^ý_âû« aêWÿû@ö Pì^_ûYòùe ùjC[ôaû _eòað^ Uêýaþ flýKe I icd c¤ LûZûùe Uò_ò eLö Gjû Áâ _ûA_þ ùjCQò KòYß^ _âKâòdûö Gjò _eúlYeê KòYß^e _eúlû^kú C_ôû\ aòhdùe K'Y RYû_WÿêQò Kò? Pê^_ûYò Zêc_ûAñ Kûc - 3 : (A) (B) ùMûUòG ùaûZf ^ò@ö ùi[ôùe MRûc¬ò [PòZâ.2.5] gßûiKâòdû _ûAñ _eúlY eLö ùaûZfe Vò_ò a¦Keò ùMûUòG eûZò eLò\@ò ö _e\ò^ Vò_ò ùLûfò Zûe cêjñ ^òKUKê Rk«û KûVòUò Zêc_ûAñ Kûc - 1 : _ìeû@ö K'Y ù\Lòf Uò_òeLö KûP _eúlû^kúUò G ^ò @ ö i\ý_â É ê Z Zêc_ûAñ Kûc - 4 : Pì^_ûYò _eúlû^kú (B) ùe be (PòZâ-2.5.) MRû c¬ò [ôaû ùaûZf (A)ùe G_eò GK GK _ûA_^kú / Áâ bòZeKê ù^A `êuö ù\Lòa Vò_ò fMû@ ~ûjûe \êAUò KYû [ôaö ùMûUòKùe ùKùZ icd_ùe Gjû \ê]ô@û að ùjCQòö ùi ieê^kúaògòÁ `ù^fþ I @^ýUòùe ^òMðc^kú icdKê LûZûùe Uò_òeLö @^ý GK _eúlû^kú iõù~ûM Keö KòQò icd_ùe `ù^f aûUù\A (A) ùe Pì ^ _ûYò ù\A GK iò e ò ¬ ùe aû ùaûZfùe @Ì _ûYò _ìeû@, ùi[ôeê aûjûeòaû Mýûiþ _òPKûeúùe aûdê _âùag Keû@ö Gjò ^kúùe GK Êz Pì^_ûYò [ôaû @ûC GK ùaûZf (B)ùe Pì^_ûYò \ê]ô@û ùjaû_ûAñ ùKùZ icd fûMêQò _ìeû@ (PòZâ 2.6)ö K'Y ù\Lòf ùfL I ùgâYúùe ù\Lö gòlKuê ù\Lû@ö (i) _â[c _eúlû^kú (B) ùe Pì^_ûYòe \ê]ô@û að ùjaû _ûAñ fûMò[ôaû icd I \ßòZúd _eúlû^kú (A) ùe G[ô_ûAñ icd bò^Ü bò^Ü Kò? (ii) `êuaò û icdùe @ûc gßûi^kúeê aûjûeê[ôaû Mýûiùe @wûeKûcæ @Qò Kò? @ûùfûP^û (A) (B) Keö [PòZâ.2.6] gßi^ùe @wûeKûcæ ^òMðc^e _eúlû // 22 // Zêc_ûAñ Kûc - 5 : 5. iêeûiûe KòYß^ AÁþ, aýûKþùUeò@û @û\òùe GKßûeòdcUòG ù\Lö ^ùPZþ KûPùaûZfùe ùjûA[ûGö GK RkRúagûkû _âÉêZ Keö ùi[ôùe ùQûUùQûU 6. Cnò \ e ùÉûc ù\A Mýûiþ aò ^ ò c d cûQ eLò KòQò Lû\ý\ò@ö ù\Lòa ùaùkùaùk ùjûA[ûGö ùicûù^ _ûUò ùLûf«ò I a¦ Ke«òö cûQe @ûLò 7. Cnò \ geúeùe @cæ R û^e ieaeûj _Qùe [ôaû Mûfò @ûaeY (Operculum) c¤ aòieY _âKâòdûùe i¸a jêGö ùLûfê[ôaû Gaõ a¦ ùjC[ôaû Zêùc ù\Lôaö 8. Mûfò, Pcð Kò´û `êiþ`êiþ \ßûeû _âûYúcûù^ KòQòicd ^òeúlY Keö _ûUòùLûfû I a¦ gßûiKâòdû Ke«òö ùjaûij, Mûfò @ûaeY ùLûfòaû I a¦ ùjaûe 9. aûdê C_Rúaú gßi^ùe @]ôK ATP _âÉêZ jêGö iõ_Kð ejêQò Kò? _ûUò a¦ I ùLûfòaû Gaõ Mûfò @ûaeY a¦ I ùLûfòaûe icd aýa]û^Kê c¤ 10. ù_gúùe fûKÖK ò þ@cæ KòYß^ ùjaû\ßûeû @ûcKê aûKêfû ùjûA[ûGö Uò_òeLö ù\L, jûeûjûeò cò^òUþ_âZò ùKùZ[e Gbkò aûdê MâjY I ZýûM Kû~ðý ùjCQòö cûQ 11. jû^þi ùKâaiþ 1953 ciòjûùe gßi^ ùKøgk _ûAñ ù^ûùafþ _êeÄûe _ûA[ôùfö Mûfò\ßûeû Gbkò gßûiKâòdû KeêQòö Rkùe \âaúbìZ @cæRû^ eq\ßûeû iõMéjúZ ùjûA[ûGö 12. iûAUâòKþ @cæPKâKê ""ùKâaiþ PKâ'' c¤ Kj«òö @ûùc K'Y gòLôùf 1. Lû\ýeê gqò ^òMðZ ùjaû _âKâòdûKê gßi^ 13. @cæ R û^ I @wûeKûcæ e iû¦â Z û, Lû\ýC_û\û^e _eòcûY, Zû_cûZâû Gaõ Kj«òö ùKûhùe aò_ûPKe C_iÚòZò gßi^e KûeK 2. gßi^ GK @_Pd _âKâòdûö @U«òö 3. cûAùUûKâò@û ùKûhe gqòùK¦â I ATP 14. c^êhý gßûiZªe aòbò^Ü @õg c¤ùe - gqòcê\âû @ùUö ^ûiûe§â , ^ûiû_[, Mâ i ^ú, gß û i^kú, 4. @cæRû^ C_iÚòZòùe aûdê C_Rúaú gßi^ gßûi^kòKû, ùKûUeòKû _âcêLö Gaõ @cæRû^ aò^û aûdê @_Rúaú gßi^ 15. gßi^e Zòù^ûUò _~ðýûd ùjCQò iõaûZ^, ùjûA[ûGö Mýûiþaò^òcd I Mýûiþ _eòaj^ö // 23 // g±ûakú aûdê C_Rúaú gßi^ - Aerobic respiration. aûKêfû - Cramp aûdê @_Rúaú gßi^ - Anaerobic respiration. iêeûiûe KòY^ß - Alcoholic fermentation KòYß^ - Fermentation ùgæ÷hàòK Sòfäú - Mucous membrane ùÉûc - Stomata ^ûiûe§â - Nostril Mûfò - Gills U^iòf - Tonsil Mûfò @ûaeY - Operculum C_ûiÚò - Cartilage Êeù_UòKû - Larynx aòieY - Diffusion ÊeZªú (ùbûKfþ KWÿð) - Vocal cord gúZiê¯ò - Hibernation. gßûi^kòKû - Bronchiole gßûie§â - Spiracle ùKûUeòKû - Alveoli `êiêþ`êiþ - Lungs. alMjße - Thoracic cavity aò_ûPK / iù«ßûeK, G^þRûAcþ - Enzyme c¤z\û - Diaphragm ùR÷aK ò RûeY - Biological oxidation. `êiþ`êiþ ]c^ú - Pulmonary artery ùR÷aZßeK - Biocatalyst `êiþ`êiþ gòeû - Pulmonary vein ùKûhRúaK - Cytoplasm. iõaûZ^ - Ventilation cûAùUûKâò@û - Mitochondria Mýûiþ aò^òcd - Gaseous exchange GWòù^ûiò^þ UâûA`iþù`Uþ - (ATP) Adenosine Mýûiþ _eòaj^ - Gaseous transportation Triphosphate @«ü_¬eû cûõiù_gú - Intercostal muscles. MæûAùKûfòiiò þ - Glycolysis C\eúd cûõiù_gú - Abdominal muscles. // 24 // _âgûÜ akú 1. c^êhý gßûiZªe ^ûcûuòZ PòZâ Keö 2. aòbò^Ü _âKûe iÚòZòùe gßi^ ùaùk MæëùKûR @Yê Kò_eò bûùw ùeLûPòZâùe \gðû@ö 3. iõaûZ^ I Mýûi _eòaj^ Kò_eò jêG ùfLö 4. aûdê @_Rúaú gßi^ I C_Rúaú gßi^ c¤ùe _û[ðKý ùfLö 5. iõlò¯ Ce ùfLö (K) cûQ I ùaw Kò_eò gßûiKâòdû Ke«ò ? (L) "Cnò\e gßi^' C_ùe GK Uò®Yú \ò@ö (M) gßi^e KûeKMêWÿòK K'Y? (N) ùR÷aòK RûeY K'Y? 6. _â[c g± \ßde iõ_Kð ù\Lò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö (K) Lû\ý^kú \ßûe : MùfUþ : : gßûi^kú \ßûe : (L) AÁþ : iêeûiûe KòYß^ : : ù_gú : (M) cûQ : Mûfò : : iû_ : (N) Êeù_UòKû : Êe^òdªY : : @]ôRòjßû : (O) gqòùK¦â : cûAùUûKòâ@û : : gqòcê\âû : 7. a§^ú c¤eê C_~êq g±aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö (K) gKðeûe iõùKZ ö (C6H24O12, C6H12O6, CHO, C6H8O6) (L) MæëùKûR bûwò @wûeK aògòÁ \êAUò _ûAeêbòKþ @cæ @Yêùe _eòYZ jêGö (5, 4, 3, 2) (M) RúaùKûhe gqòùK¦â ö (^ýÁò, MêYiìZâ, eûAùaûùRûcþ, cûAùUûKòâ@û) (N) _Zâe ù\A Cnò\ùe Mýûi aò^òcd jêGö (ùÁûcûUû, ùKæûùeû`òf, gòeû, cûAùUûKâò@û) (O) gúZiê¯òùaùk Pcð\ßûeû gßûiKâòdû Kùeö (ùaw, Zòcò, cûQ, iû_) (Q) AÁþùe KòYß^ jêGö (ùiÜjiûe, iêeûiûe, ]ûZêiûe, Rúaiûe) (R) ùbûKfþ KWÿþðe Kµ^ùe iéÁò jêGö (gqò, ]ß^ò, eq, @cæ) (S) iêiÚ aýqòe _âgßûi I ^òügßûi jûe cò^òUþ _âûd [eö (15eê 20, 21 eê 40, 41 eê 50, 90 eê 120) lll ZéZúd @¤ûd _eòaj^ I iûk^ (TRANSPORTATION AND CIRCULATION) Rúa^]ûeY _ûAñ Lû\ý aýZúZ _âùZýK _âùag ij Rk c¤ ùKûh bòZeKê _âùag Kùeö Rúa @cæRû^ @ûagýK Kùeö ajêùKûhú _âûYú Gjû_ùe Rk, aòieY _âKâòdûùe Rk iõaûjú geúee aòbò^Ü @w iûjû~ýùe Lû\ý, Rk I Uòiê RûAùfcþ (Xylem) bòZeKê _âùag Kfû_ùe @cæRû^ @ûjeY Ke«òö Cnò\cûù^ _eòùageê Cnò\e aòbò^Ü @õgKê _eòaûjòZ jêGö RûAùfcþ Rk, aòbò^Ü ù_ûhK, @cæRû^ I @wûeKûcæ @û\ò Uòiê iìlà ^kòKû aû _ûA_þ i\égö Gjû MQe MâjY Keò[û«òö iõMéjúZ _\û[ðcû^ _eòaj^ I cìkVûeê @ûe¸ Keò PìWÿû _~ðý« aýû¯ö RûAùfcþ iõPûk^ iõiÚû\ßûeû geúee ùMûUòG iÚû^eê @^ý bòZe ù\A Rk I ùi[ôùe \âaúbìZ ù_ûhK iÚû^Kê _jô[ûGö Gjû `kùe geúee _âZòUò aéle aòbò^Ü iÚû^Kê _eòaûjòZ ùjûA[ûGö ùKûh @ûagýK cêZûaK Lû\ý, Rk I @cæRû^ @ûùc RûYê _Zâ aéle "ùeûùhA Ne'ö _ûA aòb^ò Ü Rúa^-_âKd òâ û iõ_û\^ Keòaûùe ilc _Zâ e jeò Z þ f aKiÚ ò Z _Zâ j eò Z cû¤cùe ùjûA[ûGö @ûùfûKùgæhY _âKâòdûùe _âÉêZ ùgßZiûe Rkùe \âaúbìZ ùjûA @^ý GK iõaûjú Uòiê ù`äûGcþ 3.0. Cnò\ùe _eòaj^ : (Phloem) \ßûeû aéle aòbò^Ü @õgKê iÚû^û«eòZ Rk I Rkùe \âaúbìZ ù_ûhK ùPe \ßûeû (Translocation) ùjûA[ûGö Cnò\ùe Lû\ý, Rk ùgûhòZ ùjûA Kû, _Zâ, `êf @û\òKê _eòaûjòZ I ]ûZafaYe _eòaj^Kê ù_ûhK _eòaj^ ùjûA[ûGö ùPeùe ejòQò cìkùfûcö cìkùfûce (Transport of nutrients) Kêjû~ûGö ù~Cñ icÉ ùKûh céòKû ij fûMò ejò[ûG, ùi 3.1. _eòaj^e _âKûeùb\ I aòaò] Zß : icÉ ùKûhe bòZe @ûd^ I céòKûùe [ôaû Cnò \ e @ûagýKZûKê ù^A Zò ^ ò _ â K ûe @ûd^ (ion) e iû¦âZû aû N^Zû (Concentration) _eò a j^ ù\Lû~ûG, ~[û D¡ß ð _eò a j^ c¤ùe ZûeZcý ejòQòö Gjò ZûeZcýùe icZû (Upward transportation), ^ò c Ü _eò a j^ @ûYòaû _ûAñ iKâòd ùgûhY \ßûeû @ûd^ céòKûeê (Downward transportation) I _ûgßð _eòaj^ cìk ùfûce ùKûh c¤Kê _âùag Keò[ûGö @ûd^ (Lateral transportation)ö D¡ßð _eòaj^ùe Rk // 26 // I ù_ûhK _\û[ð Zkê C_eKê Gaõ ^òcÜ I _ûgßð flý Keû~ûGö cìkR Pû_ ù~ûMêñ Gjû ùjûA[ûG _eòaj^ùe _Zâùe _âÉêZ Lû\ý aéle aòbò^Ü ùaûfò aògßûi Keû~ûGö MQe KUû @õgùe ~\ò @õgKê _eòaûjòZ ùjûA[ûGö ùMûUòG cûù^ûcòUe (Manometer) L¬ò \ò@û~ûG, _âgÜjêG gûk, ^Wÿò@û, Zûk @û\ò @Zò Cy ùZùa cìkeê ù~Cñ Pû_ iéÁò jêG (cìkR Pû_), MQe @MâbûM _~ðý« Rk Kò_eò _eòaûjòZ jêG? ZûjûKê c_û~ûA_ûùeö ~\ò Rke D¡ßð_eòaj^ Gjûe Ceùe Zò ù ^ûUò Zß e @aZûeYû _ûAñ cì k R Pû_ @ûagýK, ùZùa Cy MQ Keû~ûAQò, ~[û- (K) ùK÷gKò @ûKhðY (Capillary MêWÿòKùe Gjò Pû_e _eòcûY @]ôK ùjaû K[û, attraction or force) (L) cìkR Pû_ (Root cûZâ Zûjû jê G ^ûjó ö GjûQWÿ û ù~ùZùaùk pressure) (M) iõiqò Zß (Cohesion theory) Cùß\^ (Transpiration) e ùaM iaðû]ôK ùijò 3.1.1.ùK÷gK ò @ûKhðY (Capillary attraction) : icdùe iaðû]ôK Rk C_eKê CVò[ûGö VòKþ ùiZòKòùaùk cìkR Pû_ iað^òcÜ [ôaû ù\Lû~ûGö ùMûUòG ùK÷gòK ^kú (Capillary tube) Kê Gjò icÉ KûeYeê Rk _eòaj^ùe cìkR Pû_e Rkùe aêWÿûAùf ùK÷gòK @ûKhðYR^òZ Pû_ Gaõ aòùgh bìcòKû ^ûjó Kjòùf Pùkö Rke Cy _éÂZû^ (Surfacetension) `kùe Rk 3.1.3. iõiqò Zß (Cohesion theory) : ùK÷gòK ^kú c¤ù\A KòQò C_eKê CVò[ûGö ^kú c¤ùe Rke CyZû aé¡ò ^òbðe Kùe ^kúe Rke ùgûhY cêLýZü Cùß\^ _âKd òâ û \ßûeû aýûi C_ùeö ^kúe aýûi ù~ùZ ùQûU jêG iwVòZ ùjûA[ûGö Gjò _âKâòdû ùjZê _Zâeê ajê _eò c ûYe Rk ld jê G ö Rk ld ù~ûMê ñ Rke CyZû ùiZòKò @]ôK jêGö RûAùfcþ ùK÷gòK _Zâ`kKùe Rke aòieY Pû_ (Diffusion ^kú i\ég Gaõ Zûjû c¤ù\A Rk ùK÷gòK pressure) Kcò~ûGö ùZYê _Zâe gòeû_âgòeûeê Rk @ûKhðY ù~ûMêñ C_eKê CùVö GK còfòcòUee _Zâ `kK c¤Kê MZòKùeö `kùe gòeû_âgòeûùe 100 bûMeê 1 bûM aýûiaògòÁ RûAùfcþ ^kúùe Rke aòieY Pû_ c¤ Kcò~ûGö _Zâ`kK I ùK÷ g ò K @ûKhð Y ù~ûMê ñ Rk 3 cò U e _~ð ý « gòeû_âgòeûùe _ìaðûaiÚû @ûYòaû _ûAñ Rk, Kûe CVò_ûùeö ùKùZK RûAùfcþ Uòiêe aýûi 0.001 RûAùfcþ Uòiêeê _Zâe gòeû_âgòeûKê MZòKùeö còfòcòUeeê DYûö ùZYê Cq ^kúùe Rk 10 Kûùe [ôaû RûAùfcþùe Rke ]ûeû @lê eLôaû còUe _~ðý« CyKê CVò_ûùe, Zû'Vûeê @]ôK _ûAñ Rk cìkeê ùgûhòZ ùjûA Kû _~ðý« @ûùi ^êùjñö ùQûU ùQûU Kcþ Cy MQ _ûAñ ùK÷gòK @[ð û Zþ _Zâ _ é Â ùe Cùß \ ^R^ò Z @ûKhð Y @ûKhðYR^òZ Rke _eòaj^ i¸a_e, cûZâ @Zò (Transpiration pull) ù~ûMêñ cìkeê _Zâ _~ðý« Cy aél _ûAñ Gjû _~ðýû¯ ^êùjñö Rke GK ^òeazò^Ü ]ûeû _âaûjòZ jêGö Rke 3.1.2. cìkR Pû_ (Root pressure) : Gjò ]ûeûKê Cùß\^ ùiâûZ (Transpiration ùKøYiò GK Cnò \ e KûKê @]ûeê stream) Kêjû~ûGö Gjò Rk]ûeû ^òùcÜûq 2Uò KûUòù\ùf, lZ iÚû^eê Rkúd _\û[ð aûjûeê[ôaû KûeY ù~ûMêñ ijRùe Qò^Ü jêG^ûjó : // 27 // (K) @Zò iì l à ^kú bò Z ùe Rk @Yê c û^u gò e û_â g ò e û c¤Kê _eò a ûjò Z ùjûAQò ö G[ô e ê c¤ùe iõiqò ak (Cohesive force or RYûMfû Cnò\ùe Rke _eòaj^ ùjûA[ûGö Cohesion) ~ù[Á @]ôK [ûGö 3.2. Cùß\^ : (L) Rk I RûAùfcþ bòò c¤ùe [ôaû iõfMÜ Cnò\e aûdaúd @õg (Aerial part) eê ak (Adhesive force or adhesion) ù~ûMêñ Rkúd aû¿ @ûKûeùe Rke ^òMðc^ _âKâòdûKê Rk iað\û RûAùfcþ bòò ij fûMò eùj Cùß\^ Kj«òö Cnò\ùe DYû @]ôùK iaêùaùk Gaõ [ùe fûMò ejòùf Zûjû ijRùe Gjò _âKâòdû Pûfò[ûGö ùi[ôeê QûWÿò~ûG ^ûjóö Cùß\^ ù~ûMêñ céòKûeê Rk I ]ûZafaY Cnò\ùe Rke _eòaj^ _âKâòdûKê aýûLýû cìkaûùU _âùag Keò MQe @MâbûMKê ~ûA[ûG Keòaû _ûAñ aðòZ ùjûA[ôaû Zò^òùMûUò Zß c¤eê Gaõ Cnò\e Zû_cûZâû ^òdªòZ ùjûA[ûGö ùÉûc, ùKøYiò ùMûUòG _~ðýû¯ I iµìð ZîUòejòZ ^êùjñö ZßPûaeY (Cuticle) I aûZe§â (Lenticel) ùZùa GZòKò Kêjû~ûA_ûùe ù~ ùK÷gòK @ûKhðY, c¤ù\A Gjò _â K â ò d û iµû\ò Z ùjûA[ûGö cìkR Pû_ Gaõ iõiqò ak I iõfMÜ ake aûdêckKê ùcûPòZ ùjC[ôaû @]ôKûõg Rk (90% còkòZ _âbûaùe Cnò\ùe Rk Z[û ù_ûhKe eê @]ô K) ùÉûc c¤ù\A ^òMð Z ùjûA[ûGö _eòaj^ i¸a_e ùjûA[ûGö Cùß\^ jûe aXÿòùf Rk ùgûhY jûe c¤ Cnò\ùe Rke _eòaj^ \gðûAaû _ûAñ aXÿò~ûGö GK _eúlY : ùKû^òKûfþ `äûÄ, ^ûfò Kûkò aû 3.3. cYòh geúee _eòaj^ iõiÚû iû`âû^ò^þ ew, Rk, jeùMøeû MQ ^ò@ö @ûùc _eò_ ûK Kâ òdû\ß ûeû Lû\ý I Rk _eúlY - ùKû^òKûfþ `äûÄùe @]û _ûYò @ûjeY Keò[ûCö gßûiKâòdû iûjû~ýùe @cæRû^ ^ò@ö ùi[ôùe \êAZò^ò aê¦û ^ûfò Kûkò cògû@ö iõMâj Keò[ûCö C_ùeûq Kû~ðýcû^ _ûAñ @ûc ù\L _ûYòe ew fûf ùjûAQò Kò ^ûjóö ùMûUòG geúeùe ^ò ò ð Á @w_â Z ýw ejò Q ò ö `ê i þ ` ê i þ jeùMøeû MQKê iûa]û^ùe cûUòeê ùPe ij @cæRû^ iõMâj Kùeö jRc ùjûA[ôaû Lû\ý C_ûWÿ ò ^ò @ ö Gùa ùPeeê cûUò ù]ûA\ò @ ö lê \ â û ªùe @aùgûhò Z ùjûA[ûGö iõMé j úZ ùKû^òKûfþ `äûÄùe MQUòKê iò]ûKeò Vò@û Keû@ @cæRû^, @aùgûhòZ Lû\ý, Rk, @«üiâûaú Mâ^Úòeê ù~_eò ùPe ^ûfò _ûYòùe aêWÿò ejòaö GK Nû leòZ jeùcû^þ, dêeò@û @û\ò aRðýaÉê I @^ý _ùe flýKeö _\û[ð _eòaj^ iõiÚû\ßûeû geúee ùMûUòG _âû«eê _~ðýùalY : jeùMøeû MQe Kû I @^ý _âû«ùe _jô[ûGö _eòaj^ _ûAñ eq _âcêL _Zâe gòeû _âgòeû ^ûfò ùjaûe ù\Lû~òaö cû¤cö [Class IXe Rúa aòmû^ ajòe Tissue iò¡û« : ùKû^òKûfþ `äûÄùe [ôaû ^ûfò _ûYò System aòbûMùe (_éÂû 42-43) eq aòhdùe ùPe\ßûeû ùgûhòZ ùjûA MQe Kû I _Zâe @ûùfûP^û Keû~ûAQòö] // 28 // 3.4. eq iûk^ (Blood circulation) : 3.5. jéZþ_ò (Heart) : geúeùe eq iõPûk^ _ûAñ ejòQò KòQò cYòhe alMjße c¤iÚkùe, \êA `êiþ`êiþ ^kúö Gjò ^kúcû^uê eqaûjò^ú (Blood vessels) cSòùe I c¤z\ûe C_ùe iûcû^ý aûcKê jéZ_þ ò Kêjû~ûGö Gjò ^kúMêWÿòK geúe _eòaj^ iõiÚûe @aiÚòZö RùY adü_âû¯ aýqòe jéZþ_òe f´ GKcêjûñ eûÉû_eòö jòiûa Keò ù\Lû~ûAQò, _âûd _âûd 15 ùi.cò, Iiûe _âûd 10 ùi.cò. I IR^ 96000 eê 1,60,000 KòùfûcòUe f´ ^kú @ûc _âûd 130eê 140 Mâûcþö Gjûe ew cûUò@û fûfö ù\jiûeû aò ù QA ùjûA ejò Q ò ö eqaûjò ^ ú jéZþ_òùe ejòQò PûùeûUò _âùKûÂö C_e \êA _â]û^Zü Zò^ò _âKûee, ~[û : ]c^ú (Artery), _âùKûÂKê GUâòdcþ (Atrium) aû @kò¦ (\lòY I gòeû (Vein) I eqùK÷gòK (Capillary) ö gòeû I aûc @kò¦) I Zk \êA _âùKûÂKê ùbòâKfþ ]c^ú c¤ùe eqKê iûkòZ Keòaûùe jéZþ_ò (Ventricle) aû ^òkd (\lòY I aûc ^òkd) cêLýZü ùMûUòG _µ _eò @aòeûc bûùa Kû~ðý Keò[ûGö jéZþ_òe iùuûP^R^òZ Pû_ `kùe Kê j û~ûGö \lò Y @kò ¦ ij D¡ß ð cjûgò e û ]c^ú I eqùK÷gòK ù\A eq _âaûjòZ ùjûA (Superior vena cava) I ^òcÜ cjûgòeûö (Inferior geúee _âùZýK ùKûh ^òKUùe _jùö G[ôeê vena cava) ^ûcK \êAUò aéjZþ eq aûjò^ú Gaõ ùKûh @cæRû^, Lû\ý I @^ýû^ý _\û[ð @ûagýK \lòY ^òkd ijòZ `êiþ`êiþ ]c^ú (Pulmonary cêZûaK iõMâj Kùeö @cæRû^ I Lû\ý, ùKûh artery) iõ~êqö aûc @kò¦ ij `êiþ`êiþ gòeû c¤ùe aýajûe ùjfû_ùe ùKûheê aûjûeê[ôaû (Pulmonary vein) I aûc ^òkd ij cjû]c^ú @wûeKûcæ I aòb^ò Ü aRðýaÉê ùKûh aûjûeKê @ûùiö (Aorta) iõ~êqö (PòZâ 3.1(K, L)) _â[ùc gòeû eq ùK÷gKò (Venous capillaries) I jéZ_þ ò e @kò¦-^òkd \ßûeùe Gaõ _âùKûÂ _ùe ùQûU gòeû (Venules) \ßûeû ùi icÉ I eqaûjò^ú c¤iÚòZ \ßûeùe \êAUò aû Zòù^ûUò iõMéjúZ ùjûA gòeû c¤Kê _âùag Kùe I gòeû _Zkû _e\û aû KaûU _eò K_ûUòKû fûMò[ûGö c¤ùe _âaûjòZ ùjûA jéZþ_ò @ûWÿKê @ûùiö gòeû K_ûUò K ûe _â ù ZýK _e\ûKê _ûLê W ÿ û (Cusp) C_ùe [ôaû ù_gúe iõùKûP^ I _âiûeY ù~ûMêñ Kêjû~ûGö \lòY @kò¦ I \lòY ^òkd \ßûeùe eq ùVfò ùjûA jéZþ_ò _~ðý« @ûùiö GjûQWÿû 3 _ûLêWÿûaògòÁ K_ûUòKû (Tricuspid value) Gaõ gò e ûùe ejò Q ò GK aò ù gh ]eYe K_ûUò K û aûc @kò¦ I aûc ^òkd bòZùe \êA _ûLêWÿûaògòÁ (Valve) ~ûjû `kùe eq gòeû c¤ùe _QKê K_ûUò K û (Bicuspid value) [ûGö ^ò k d I ù`eò _ûùe^ûjóö CAfòdcþ jûùbð (William Harvey, 1578-1657) ^ûcK RùY aâòUògþ Wûqe eqaûjò^ú c¤iÚZò K_ûUòKûKê @¡ðP¦âûKéZò K_ûUòKû @ûc geúeùe eq Kò_eò iûkòZ jêG Zûjû _â[ùc (Semilunar value) Kêjû~ûGö @kò¦ I ^òkd @ûaòÃûe Keò[ôùfö cYòh geúeùe jéZþ_òeê eq c¤iÚòZ K_ûUòKû ^òkd @ûWÿKê Gaõ ^òkd I ]c^ú Reò@ûùe ùMûUòG aûUù\A ~ûG I @^ý eqaûjò^ú c¤iÚòZ K_ûUòKû eqaûjò^ú @ûWÿKê aûU ùjûA gòeû Reò@ûùe jéZþ_òKê ù`eò@ûùiö ùLûfò_ûùeö ùZYê eq ùKak ùMûUòG \òMùe eq ^kúc¤ùe eqe Gjò MZòKê @ûa¡ iûk^ _âaûjòZ ùjûA[ûGö K_ûUòKû a¦ ùjûAMùf eq (Closed circulation) Kêjû~ûGö ùijòaûùU _QKê ù`eò_ûùe ^ûjóö jéZþ_òe // 29 // cjû]c^ú `êiþ`êiþ ]c^ú C¡ßð cjûgòeû aûc @kò¦ \lòY @kò¦ jéZþ]c^ú \lòY ^òkd aûc ^òkd ^òcÜ cjûgòeû [PòZâ.3.1(K)] cYòh jéZ_òe aûjýMV^ D¡ßð cjûgòeû cjû ]c^ú \lòY `êiþ`êiþ ]c^ú aûc `êiþ`êiþ ]c^ú aûc @kò¦ `êiþ`êiþ gòeû \lòY @kò¦ Zò^ò _ûLêWÿûaògòÁ @¡ð P¦âûKéZò K_ûUòKû K_ûUòKû \êA _ûLêWÿûaògòÁ K_ûUòKû ^òcÜ cjûgòeû aûc ^òkd aýa]ûeK _ \lòY ^òkd [PòZâ.3.1(L)] cYòh jéZþ_òe @ûbý«eúY MV^ // 30 // PûùeûUò _âùKûÂ c¤eê aûc ^òkd @]ôK \l I (Coronary Artery and vein) \ßûeû eq iõPûkòZ Gjûe _â ûPúe @]ôK ùcûUû KûeY aûc _U ùjûA[ûGö ^ò k de iùuûP^ ùjùf @cæ R û^~ê q eq cYòh Z[û @^ý É^ý_ûdú I _lúcû^u cjû]c^ú c¤ù\A geúee aò b ò ^ Ü @wKê jéZþ_ò Pûeò _âùKûÂaògòÁ ùjûA[ôaûeê Gcû^ue ~ûA[ûGö WûjûY_U ^òkde iõùKûP^ `kùe jéZþ_òùe @cæRû^~êq eq I @wûeKûcæ aòjú^ @cæRû^aòjú^ eq `êi` þ iê þ ]c^ú ùjûA `êi` þ iê K þ ê eqe cògâY jêG^ûjóö aûc_Ue @kò¦ I ^òkd ~ûGö (PòZâ 3.1-L) c¤ù\A @cæRû^~êq eq _âaûjòZ ùjC[ôaû jéZþ_ò MV^ Keê[ôaû ù_gú (Cardiac ùaùk, \lò Y _U @kò ¦ I ^ò k d c¤ù\A muscles) geúee @^ý ù_gúVûeê bò^Üö R^àVûeê @cæRû^aòjú^ eq iõPûkòZ ùjûA[ûGö geúee céZêý _~ðý« Gjò ù_gú @^aeZ iuêPòZ I ùKøYiò @wKê [ùe eq _jôfû ùakKê Zûjû _âiûeòZ ùjûA Æ¦òZ ùjC[ûGö iû]ûeYZü GK \êA[e jéZþ_ò c¤ù\A _âaûjòZ ùjûA[ûGö G iêiÚ aýqòe jéZþ_òe Æ¦^ jûe GK cò^òUKê 72 _âKûe eq iõPûk^Kê ù\ß÷Z iûk^ (Double [eö jéZ_ò cûõiù_gúKê jéZþ ]c^ú I jéZþgòeû circulation) Kêjû~ûGö (PòZâ 3.2) 3 1. @wûeKûcæ~êq eq 1 → B B 2 A 2. @cæRû^~êq eq 3. `êiþ`êiþ gòeû A 5 10 4. \lòY @kò¦ 4 `êi`êi 5. aûc @kò¦ @w_âZýw 6 7 6. Zò^ò _ûLêWÿû K_ûUòKû 9 13 14 7. \êA _ûLêWÿû K_ûUòKû 8 8. jéZþ_ò A B 11 B 9. @w_âZýw 10. `êiþ`êiþ → 11. `êiþ`êiþ ]c^ú 12 ← 12. cjû]c^ú 13. \lòY ^òkd [PòZâ.3.2] ù\ß÷Z eq iõPûk^ 14. aûc ^òkd cûQùe eq iûk^ : eq \âaúbìZ @cæRû^ @ûjeY Kùe I Zûjû cûQe jéZþ_ò \êA _âùKûÂaògòÁö G[ôùe geúee aòbò^Ü @wKê _âaûjòZ jêGö eq ùKak ejò Q ò ùMûUò G @kò ¦ Gaõ ùMûUò G ^ò k dö [ùe cûZâ jéZþ_ò c¤ù\A _âaûjòZ ùjC[ôaûeê geúeeê @wûeKûcæ~êq eq iõMéjúZ ùjûA G _âKûe iûk^Kê GKK iûk^ (Single jéZþ_ò c¤ ù\A Mûfò bòZeKê ~ûG, Mûfòùe circulation) Kêjû~ûGö // 31 // ùawùe eq iûk^ : ^òkdùe @cæRû^~êq eq I @cæRû^ aòjú^ ùaw @û\ò CbdPeùe jéZþ_ò Zò^ò eqe cògâY jêGö ^òkde iõùKûP^ ùjùf _âùKûÂaògòÁö G[ôùe ejòQò \êAUò @kò¦ I cògZâò eq ]c^ú c¤ù\A aòb^ ò Ü @wKê _âaûjòZ ùjûA[ûGö Cbd ùaw I @^ý CbdPeu ùMûUòG ^òkdö \lòY @kò¦ùe geúee aòbò^Ü geúeùe ùjC[ô a û Pdû_Pd ]úe c^Ú e @weê @cæRû^aòjú^ I aûc @kò¦ùe `êiþ`êieê MZò ù e ùjûA[ûG, G[ô _ ûAñ Kcþ gqò e @cæRû^~êq eq _jùö @kò¦e iõùKûP^ @ûagýKZû _Wÿò[ûGö ùZYê ùicû^u @cæRû^ ùjùf eq ^òkd c¤Kê _âùag Keò[ûGö @[ðûZþ Pûjò\û Kcþö eqPû_ : jéZþ_òe iõùKûP^ I _âiûeY ùake iòùÁûfòKþ Pû_ 120 còcò _ûe\cû^ (120 \ßûeû eq, ]c^ú c¤ù\A _âaûjòZ ùjûA[ûGö mm Hg) Gaõ WûdûùÁûfò K þ Pû_ 80 cò c ò jéZþ_òe iõùKûP^ ùaùk eq ]c^ú c¤Kê _ûe\cû^ (80 mm Hg) ö eqPû_ _gò[ûGö `kùe ]c^úe Kû^Úùe eqe Pû_ ÇòMþùcûcýûù^ûcòUe (Sphygmomanometer) aXÿò~ûGö _âiûeY ùaùk KòQò akKû eq ]c^ú

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue