Psychology Notes Semester 1 PDF

Historyczne szkoły w psychologii Strukturalizm ​ Geneza: Strukturalizm narodził się wraz z powstaniem psychologii jako nauki w 1879 roku, kiedy Wilhelm Wundt założył pierwsze laboratorium psychologiczne w Lipsku. Wundt, wraz z Gustawem Fechnerem, uważani są za ojców tej szkoły. ​ Zało...

Historyczne szkoły w psychologii Strukturalizm ​ Geneza: Strukturalizm narodził się wraz z powstaniem psychologii jako nauki w 1879 roku, kiedy Wilhelm Wundt założył pierwsze laboratorium psychologiczne w Lipsku. Wundt, wraz z Gustawem Fechnerem, uważani są za ojców tej szkoły. ​ Założenia: Strukturaliści dążyli do rozłożenia umysłu na elementarne procesy, aby zrozumieć, z czego składa się świadomość. Według nich świadomość składa się z: ○​ Wrażeń: Doświadczenia zmysłowe, będące odbiciem rzeczywistości (np. wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe, węchowe). ○​ Wyobrażeń: Obrazy mentalne, które nie mają odzwierciedlenia w aktualnej rzeczywistości (np. wspomnienia, marzenia). ○​ Uczuć: Emocje, które są wrodzone i stanowią reakcję na bodźce. Strukturaliści rozróżniali strach (reakcja na realne zagrożenie) od lęku (reakcja na wyobrażone zagrożenie). ​ Metoda: Główną metodą badawczą strukturalizmu była introspekcja, czyli świadome, celowe i uważne obserwowanie własnych wewnętrznych stanów psychicznych. Funkcjonalizm ​ Główni przedstawiciele: William James i John Dewey. ​ Założenia: Funkcjonalizm koncentrował się na badaniu funkcji świadomości, a nie jej struktury. Funkcjonalistów interesowało pytanie, po co jest świadomość i jakie pełni role w życiu człowieka. Uważali, że głównym celem świadomości jest adaptacja do środowiska, czyli umożliwienie człowiekowi efektywnego funkcjonowania w otaczającym go świecie. ​ Różnice w stosunku do strukturalizmu: Funkcjonalizm, w przeciwieństwie do strukturalizmu, kładł nacisk na praktyczne zastosowanie psychologii w życiu codziennym. Interesował się procesami psychicznymi, a nie tylko ich elementami składowymi. Behawioryzm ​ Główny przedstawiciel: John Watson. ​ Założenia: Behawioryzm skupiał się na badaniu obserwowalnych zachowań człowieka i zwierząt. Uważał, że psychologia powinna zajmować się wyłącznie tym, co można obiektywnie zmierzyć i zaobserwować, a więc zachowaniem. Behawioryści interesowali się tym, jak środowisko wpływa na zachowanie i jak człowiek nabywa doświadczenia poprzez procesy uczenia się (np. warunkowanie klasyczne i instrumentalne). ​ Wpływ na psychologię: Behawioryzm zdominował psychologię amerykańską w pierwszej połowie XX wieku i przyczynił się do rozwoju terapii behawioralnej. Psychologia postaci (Gestalt) ​ Geneza: Szkoła powstała w Niemczech na początku XX wieku. ​ Główni przedstawiciele: Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgang Köhler. ​ Założenia: Psychologia Gestalt głosiła, że "całość jest zawsze czymś więcej niż tylko sumą swych części". Oznacza to, że postrzegamy świat w zorganizowany sposób, a nasze spostrzeżenia nie są jedynie prostą sumą wrażeń zmysłowych. Gestaltyści badali zasady organizacji percepcji, takie jak bliskość, podobieństwo, domknięcie i dobra kontynuacja. ​ Przykład: Obraz przedstawiający sześcian Neckera [Image of Necker cube]. Widzimy go jako trójwymiarowy obiekt, mimo że jest to tylko dwuwymiarowy rysunek. Nasz umysł organizuje linie i kształty w spójną całość, tworząc iluzję głębi. ​ Spostrzeganie a widzenie: Gestaltyści podkreślali różnicę między widzeniem a spostrzeganiem. Widzenie to odbiór bodźców wzrokowych, natomiast spostrzeganie to proces nadawania im sensu i interpretowania ich w kontekście całości. ​ Sztuka a cierpienie: W notatkach pojawia się zdanie "Artyści często tworzą, bo cierpią i mają czas". Możliwe, że na wykładzie poruszono temat związku między twórczością artystyczną a doświadczeniem cierpienia, co może być interpretowane w kontekście psychologii Gestalt jako dążenie do nadania sensu i formy trudnym doświadczeniom. Psychoanaliza ​ Główny przedstawiciel: Sigmund Freud. ​ Założenia: Psychoanaliza kładzie nacisk na rolę procesów nieświadomych w kształtowaniu osobowości i zachowania człowieka. Według Freuda, nasze myśli, uczucia i zachowania są w dużej mierze determinowane przez nieświadome konflikty, wyparte wspomnienia i pragnienia. ​ Metody: Psychoanaliza wykorzystuje techniki takie jak swobodne skojarzenia, analiza snów i analiza przeniesienia, aby dotrzeć do treści nieświadomych. ​ Wpływ na psychologię: Psychoanaliza wywarła ogromny wpływ na kulturę i sztukę, a także na rozwój psychoterapii. Psychoanaliza według Sigmunda Freuda Wstęp Psychoanaliza to szkoła psychologiczna stworzona przez Sigmunda Freuda w Wiedniu pod koniec XIX wieku. Jej podstawowym założeniem jest istnienie nieświadomości, która według Freuda w dużej mierze determinuje ludzkie zachowania i myśli. Freud budował swoją teorię na podstawie obserwacji pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, co wpłynęło na jego pesymistyczny pogląd na naturę ludzką. Kluczowe założenia psychoanalizy ​ Determinizm psychiczny: Freud był deterministą, wierząc, że nasze działania są zdeterminowane przez nieświadome siły, a wolna wola jest iluzją. ​ Znaczenie dzieciństwa: Pierwsze lata życia (do ok. 5-7 roku życia) mają kluczowe znaczenie dla rozwoju osobowości. Doświadczenia z dzieciństwa, zwłaszcza te związane z rozwojem psychoseksualnym, wpływają na późniejsze funkcjonowanie człowieka. ​ Rola popędów: Freud uważał, że głównym motorem ludzkich działań są popędy, zwłaszcza popęd seksualny (libido), rozumiany szeroko jako dążenie do przyjemności. ​ Konflikt wewnętrzny: W człowieku toczy się nieustanna walka między trzema strukturami osobowości: id, ego i superego. Struktura osobowości ​ Id: Najbardziej pierwotna i nieświadoma część psychiki, obecna od urodzenia. Składa się z popędów i instynktów, dążąc do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb (zasada przyjemności). ​ Ego: Rozwija się z id w kontakcie z rzeczywistością. Jest świadome i racjonalne, pośredniczy między id a superego, biorąc pod uwagę ograniczenia świata zewnętrznego (zasada realizmu). ​ Superego: Kształtuje się około 4-5 roku życia. Reprezentuje normy moralne, wartości i ideały przyswojone z otoczenia. Działa na zasadzie powinności. Poziomy świadomości ​ Nieświadomość: Zawiera wyparte wspomnienia, traumy, instynkty i pragnienia, których nie jesteśmy świadomi, ale które wpływają na nasze myśli i zachowania. ​ Świadomość: To, czego jesteśmy świadomi w danej chwili. Możemy to zwerbalizować i logicznie o tym myśleć. ​ Przedświadomość: Zawiera treści, których aktualnie nie jesteśmy świadomi, ale możemy je łatwo przywołać do świadomości. Popędy Freud wyróżnił dwa podstawowe popędy: ​ Eros (popęd życia): Dążenie do samozachowania, miłości, tworzenia i przyjemności. ​ Tanatos (popęd śmierci): Dążenie do destrukcji, agresji i autodestrukcji. Kateksja Kateksja to proces inwestowania energii libidalnej w obiekty, osoby lub cele. Według Freuda, zdrowe funkcjonowanie polega na przenoszeniu kateksji z siebie na innych (np. z narcyzmu pierwotnego w dzieciństwie na miłość do partnera w dorosłości). Hipnoza Freud początkowo wykorzystywał hipnozę w swojej pracy terapeutycznej, ale później ją porzucił. Uważał, że hipnoza może pomóc w dostępie do nieświadomości, ale nie jest niezbędna w psychoanalizie. Rozwój psychoseksualny Freud stworzył teorię rozwoju psychoseksualnego, w której wyróżnił następujące fazy: ​ Faza oralna (0-1 rok): Libido skupia się wokół ust. Dziecko poznaje świat przez ssanie, gryzienie i wkładanie rzeczy do buzi. ​ Faza analna (1-3 lata): Libido koncentruje się na odbycie. Dziecko uczy się kontroli wydalania, co może prowadzić do konfliktów z rodzicami. ​ Faza falliczna (3-5 lat): Libido skupia się na genitaliach. Dziecko odkrywa różnice płciowe i przeżywa kompleks Edypa (chłopcy) lub kompleks Elektry (dziewczynki). ​ Faza latencji (5-12 lat): Następuje wyciszenie popędów seksualnych. Dziecko skupia się na nauce i rozwoju społecznym. ​ Faza genitalna (od 12 roku życia): Następuje ponowne przebudzenie popędów seksualnych i skierowanie ich na partnera. Osobowość falliczna Ukształtowana w fazie fallicznej, może objawiać się: ​ U mężczyzn: kompulsywnym potwierdzaniem męskości, chęcią posiadania wielu partnerek. ​ U kobiet: prowokacyjnością seksualną, uwodzeniem mężczyzn, podkreślaniem kobiecości. Mechanizmy obronne ego Mechanizmy obronne to nieświadome strategie stosowane przez ego w celu ochrony przed lękiem i konfliktami wewnętrznymi. Należą do nich: 1.​ Fantazjowanie: Zaspokajanie potrzeb w wyobraźni. 2.​ Identyfikacja: Utożsamianie się z inną osobą w celu podwyższenia poczucia własnej wartości. 3.​ Kompensacja: Nadrabianie słabości w jednej dziedzinie osiągnięciami w innej. 4.​ Projekcja: Przypisywanie innym własnych niepożądanych cech lub pragnień. 5.​ Racjonalizacja: Uzasadnianie nieakceptowanych zachowań logicznymi argumentami. 6.​ Regresja: Cofanie się do wcześniejszych etapów rozwoju. 7.​ Sublimacja: Przeniesienie energii libidalnej na aktywność społeczną lub twórczą. 8.​ Zaprzeczanie: Ignorowanie lub negowanie rzeczywistości. Psychoanaliza jako nauka Psychoanaliza jest często krytykowana za brak podstaw naukowych. Współcześnie jest traktowana raczej jako teoria lub perspektywa historyczna, a nie jako metoda naukowa. Paradygmaty w psychologii Paradygmaty w psychologii to różne sposoby patrzenia na naturę człowieka, jego psychikę, umysł i zachowanie. Każdy paradygmat oferuje unikalną perspektywę i metody badania tych aspektów. 1. Paradygmat fizjologiczny/biologiczny ​ Założenie: Zachowanie człowieka jest determinowane przez jego biologię, w tym układ nerwowy, mózg, genetykę i hormony. ​ Zainteresowania: Bada związek między zachowaniem a genetyką i fizjologią organizmu, np. wpływ hormonów na agresję, podłoże genetyczne zachowań, emocje, sen. ​ Dziedziny: Neuropsychologia, psychofizjologia, biopsychologia. ​ Kluczowe pytanie: Czy mózg jest przyczyną czy warunkiem zjawisk psychologicznych? 2. Paradygmat psychodynamiczny ​ Geneza: Wywodzi się z psychoanalizy Sigmunda Freuda. ​ Założenie: Na zachowanie człowieka wpływają nieświadome procesy psychiczne, konflikty wewnętrzne i wczesne doświadczenia z dzieciństwa. ​ Kluczowe pojęcia: Dynamiczne siły, popędy (np. libido, agresja), konflikt między id (popędy) a superego (normy moralne). ​ Skutki: Nierozwiązane konflikty wewnętrzne mogą prowadzić do problemów psychicznych. ​ Przykład: Analiza snów w celu odkrycia ukrytych treści i konfliktów. 3. Paradygmat behawiorystyczny ​ Założenie: Środowisko jest głównym wyznacznikiem zachowań człowieka. Człowiek uczy się poprzez reakcje na bodźce. ​ Kluczowe pojęcia: Warunkowanie klasyczne (uczenie się przez skojarzenia), warunkowanie instrumentalne (uczenie się przez konsekwencje), naśladownictwo. ​ Zainteresowania: Proces uczenia się, wpływ bodźców i konsekwencji (nagród i kar) na zachowanie. ​ Metodologia: "Twarda", naukowa, oparta na empirii, obserwacji, mierzeniu i powtarzaniu badań. ​ Przykład: Badanie wpływu nagród i kar na efektywność uczenia się. 4. Paradygmat poznawczy ​ Założenie: Zachowanie człowieka jest determinowane przez jego procesy poznawcze, takie jak myślenie, pamięć, uwaga, spostrzeganie. ​ Zainteresowania: Jak człowiek przetwarza informacje, jak myśli i jak to wpływa na jego zachowanie, np. wpływ stereotypów na spostrzeganie innych ludzi. ​ Bada procesy poznawcze: ○​ Wrażenia: Odbiór bodźców za pomocą zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak, dotyk). ○​ Spostrzeganie: Interpretacja wrażeń zmysłowych, tworzenie całościowego obrazu. ○​ Uwaga: Skupienie świadomości na określonych bodźcach, selekcja informacji. ○​ Wyobraźnia: Zdolność tworzenia nowych obrazów i pomysłów na podstawie wcześniejszych doświadczeń. ○​ Pamięć: Zdolność do zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji (pamięć krótkotrwała, długotrwała, semantyczna). ○​ Myślenie: Przetwarzanie informacji, rozwiązywanie problemów, rozumowanie. 5. Paradygmat humanistyczny ​ Geneza: Wyłonił się w latach 50-60 XX wieku jako "trzecia siła" w psychologii, obok behawioryzmu i psychoanalizy. Główni przedstawiciele to Abraham Maslow i Carl Rogers. ​ Założenie: Koncentruje się na subiektywnym doświadczeniu jednostki, jej unikalnej perspektywie i wewnętrznym świecie. Podkreśla wolną wolę, zdolność do dokonywania wyborów i kierowania swoim życiem. ​ Kluczowe pojęcia: Samorealizacja, rozwój osobisty, dążenie do sensu i autentyczności. ​ Metodologia: "Miękka", oparta na jakościowych metodach badawczych, takich jak rozmowy, analiza pojedynczych przypadków, obserwacja w naturalnym środowisku. ​ Hierarchia potrzeb Maslowa: Model potrzeb człowieka, w którym wyższe potrzeby (np. samorealizacja) mogą być zaspokojone dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu (np. fizjologicznych, bezpieczeństwa). Podstawowe dziedziny psychologii Psychologia to nauka o zachowaniu i procesach psychicznych człowieka. Można ją podzielić na dwa główne nurty: psychologię teoretyczną i psychologię praktyczną (stosowaną). 1. Psychologia teoretyczna Celem psychologii teoretycznej jest opis, wyjaśnianie i przewidywanie zachowań i procesów psychicznych. Skupia się na budowaniu teorii i modeli, które pozwalają nam lepiej zrozumieć ludzką psychikę. Główne działy psychologii teoretycznej: ​ Psychologia społeczna: ○​ Bada wpływ interakcji społecznych na jednostkę. ○​ Zajmuje się tym, jak ludzie postrzegają świat społeczny, wpływają na siebie i funkcjonują w grupach. ○​ Przykłady zagadnień: konformizm, perswazja, stereotypy, uprzedzenia, agresja, altruizm, miłość. ​ Psychologia rozwojowa: ○​ Bada zmiany rozwojowe człowieka od poczęcia do śmierci (patrz: fazy rozwojowe człowieka). ○​ Analizuje czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne wpływające na rozwój w różnych okresach życia. ○​ Przykłady zagadnień: rozwój poznawczy, emocjonalny, społeczny, moralny, osobowości. ​ Biopsychologia: ○​ Bada biologiczne podstawy zachowania i procesów psychicznych. ○​ Koncentruje się na związkach między mózgiem, układem nerwowym, hormonami a zachowaniem. ○​ Przykłady zagadnień: neuropsychologia, psychofarmakologia, genetyka behawioralna, ewolucyjna psychologia. ​ Psychologia poznawcza: ○​ Bada wyższe procesy umysłowe: myślenie, język, pamięć, uwaga, spostrzeganie, rozwiązywanie problemów. ○​ Interesuje się tym, jak ludzie przetwarzają informacje, uczą się i wykorzystują wiedzę. ○​ Przykłady zagadnień: reprezentacja wiedzy, pamięć robocza, uwaga selektywna, język i myślenie, sztuczna inteligencja. ​ Psychologia eksperymentalna: ○​ Wykorzystuje metody eksperymentalne do badania procesów psychicznych. ○​ Często koncentruje się na podstawowych procesach sensorycznych i percepcyjnych (widzenie, słyszenie, dotyk, smak, węch). ○​ Przykłady zagadnień: psychofizyka, percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, iluzje optyczne. ​ Psychologia osobowości: ○​ Bada indywidualne różnice w osobowości, czyli względnie stałe wzorce myślenia, odczuwania i zachowania. ○​ Tworzy teorie osobowości, które próbują wyjaśnić, dlaczego ludzie różnią się od siebie. ○​ Teorie dzielą się na klasyczne (np. psychoanaliza) i współczesne (np. teoria cech Allporta i Cattella, humanistyczna teoria osobowości Rogersa i Maslowa). ​ Psychologia ogólna: ○​ Stanowi podstawę dla wszystkich innych dziedzin psychologii.  ○​ Zajmuje się ogólnymi zasadami i procesami psychicznymi wspólnymi dla wszystkich ludzi. ○​ Przykłady zagadnień: uczenie się, motywacja, emocje, percepcja, świadomość. 2. Psychologia praktyczna (stosowana) Psychologia praktyczna stosuje wiedzę psychologiczną do rozwiązywania problemów w różnych dziedzinach życia. Główne działy psychologii praktycznej: ​ Psychologia kliniczna: ○​ Diagnozuje i leczy zaburzenia psychiczne (np. depresja, lęk, schizofrenia, zaburzenia odżywiania, uzależnienia). ○​ Korzysta z podręczników diagnostycznych, takich jak DSM-5 i ICD-11. ○​ Dzieli się na wiele specjalizacji (np. psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, dorosłych, psychologia zdrowia). ​ Psychologia wychowawcza: ○​ Zajmuje się psychologicznymi aspektami uczenia się i wychowania. ○​ Przykłady zagadnień: motywacja do nauki, style uczenia się, trudności w uczeniu się, relacje uczeń-nauczyciel, wychowanie w rodzinie. ​ Psychologia pracy: ○​ Zajmuje się psychologicznymi aspektami pracy i organizacji. ○​ Przykłady zagadnień: rekrutacja i selekcja pracowników, motywacja i satysfakcja z pracy, stres w pracy, wypalenie zawodowe, przywództwo. ​ Psychologia sądowa: ○​ Stosuje wiedzę psychologiczną w postępowaniach sądowych. ○​ Przykłady zagadnień: opiniowanie psychologiczne w sprawach karnych (np. ocena poczytalności), opiniowanie w sprawach cywilnych (np. ocena zdolności wychowawczych rodziców). ​ Psychologia sportu: ○​ Zajmuje się psychologicznymi aspektami aktywności sportowej. ○​ Przykłady zagadnień: motywacja sportowców, radzenie sobie ze stresem, koncentracja uwagi, wizualizacja. ​ Psychologia sztuki: ○​ Bada wpływ sztuki na psychikę człowieka. ○​ Przykłady zagadnień: psychologia twórczości, odbiór dzieł sztuki, terapia sztuką. ​ Psychologia zdrowia: ○​ Zajmuje się psychologicznymi aspektami zdrowia i choroby. ○​ Przykłady zagadnień: promocja zdrowia, prewencja chorób, radzenie sobie ze stresem, wsparcie psychologiczne dla osób chorych. Ważne pytanie: Czy brak choroby to jest zdrowie? Stanfordzki Eksperyment Więzienny Wprowadzenie Stanfordzki Eksperyment Więzienny (1971), przeprowadzony przez Philipa Zimbardo, to jeden z najważniejszych i najbardziej kontrowersyjnych eksperymentów w psychologii społecznej. Badał on psychologiczne efekty symulacji życia więziennego, skupiając się na wpływie władzy i roli społecznej na zachowanie. Przebieg eksperymentu ​ Realistyczna symulacja: Zimbardo stworzył więzienie w piwnicy Uniwersytetu Stanford. ​ Losowy podział ról: Studenci-ochotnicy zostali losowo przydzieleni do ról więźniów i strażników. ​ Utrata tożsamości: Więźniowie zostali pozbawieni indywidualności (identyczne ubrania, numery identyfikacyjne), strażnicy otrzymali mundury i akcesoria władzy (pałki, okulary). Dynamika władzy ​ Nadużycie władzy: Strażnicy szybko zaczęli wykorzystywać swoją pozycję, stosując upokarzające i sadystyczne metody wobec więźniów. ​ Bierność więźniów: Więźniowie stali się ulegli, a niektórzy doświadczyli załamań nerwowych. Etapy zachowania więźniów 1.​ Bunt: Początkowy opór wobec narzuconych warunków. 2.​ Bierność: Apatia i rezygnacja w reakcji na terror strażników. 3.​ Idealni więźniowie: Podporządkowanie się strażnikom i przyjęcie narzuconej roli. Role strażników ​ Różnorodność zachowań: Od liberalnych po sadystyczne. ​ Eksperyment ujawnił ciemne strony ludzkiej natury: Sytuacja i władza mogą prowadzić do okrucieństwa. Wpływ kapelana ​ Zatracenie w symulacji: Kapelan, zamiast wsparcia duchowego, udzielał więźniom porad prawnych. ​ Siła wpływu sytuacji: Dotyczyła ona wszystkich, nawet osób z zewnątrz. Wpływ nowego więźnia  ​ Destabilizacja: Wprowadzenie nowego więźnia miało na celu zaburzenie dynamiki grupy. ​ Brak solidarności: Więźniowie nie poparli nowego, co pokazuje internalizację ról. Zakończenie eksperymentu ​ Przerwanie: Eksperyment przerwano po 6 dniach (zamiast planowanych 2 tygodni) z powodu negatywnego wpływu na psychikę uczestników. Wnioski ​ Wpływ sytuacji: Eksperyment pokazał, jak silnie sytuacja i role społeczne wpływają na zachowanie. ​ Ciemna strona natury: Nawet "normalni" ludzie w specyficznych warunkach mogą być zdolni do okrucieństwa. Krytyka ​ Brak etyki: Zimbardo dopuścił do przemocy psychicznej, angażując się emocjonalnie w eksperyment. Refleksja Nie możesz pozwolić by rola społeczna wrosła w ciebie i przyćmiła twoją osobowości. Tożsamość to coś więcej niż role społeczne. Jesteśmy złożonymi istotami, kształtowanymi przez wiele czynników. Dodatkowe informacje ​ Eksperyment Zimbardo jest często porównywany do wydarzeń w więzieniu Abu Ghraib w Iraku, gdzie amerykańscy żołnierze dopuścili się tortur i upokorzeń wobec więźniów. ​ Badanie to wywołało dyskusję na temat etyki w badaniach psychologicznych i doprowadziło do wprowadzenia szerszych regulacji etycznych. ​ Stanfordzki Eksperyment Więzienny jest często omawiany w kontekście zagadnień takich jak: konformizm, posłuszeństwo wobec autorytetów, deindywiduacja. Depresja i Nerwica Depresja Definicja: Chorobowe obniżenie nastroju trwające długo i prowadzące do dezorganizacji życia. Jest to choroba afektywna, czyli związana z nastrojem i negatywnymi emocjami. Występuje 2-3 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Objawy: ​ Utrata sensu życia, energii, zainteresowań ​ Anhedonia: Niezdolność do odczuwania przyjemności ​ Męczliwość fizyczna i psychiczna ​ Drastycznie niska samoocena ​ Zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność) ​ Brak apetytu lub nadmierny apetyt ​ Niskie libido ​ Amimika (brak ekspresji mimicznej) ​ Osłupienie ​ Myśli i próby samobójcze ​ Nieuzasadnione poczucie winy Kryteria diagnostyczne: ​ Występowanie co najmniej 5 objawów przez 2 tygodnie, prawie codziennie. ​ Wykluczenie przyczyn organicznych (np. chorób somatycznych). Czynniki ryzyka: ​ Endogenne (biologiczne): ○​ Genetyczne predyspozycje ○​ Zaburzenia neurochemiczne ○​ Hormony (np. w okresie porodu, menopauzy) ​ Egzogenne (środowiskowe): ○​ Kryzysy życiowe (np. utrata bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy) ○​ Silny stres ○​ Traumatyczne wydarzenia ○​ Czynniki społeczne (np. izolacja, brak wsparcia) Rodzaje depresji: ​ Depresja jednobiegunowa: Charakteryzuje się tylko epizodami obniżonego nastroju.  ​ Depresja dwubiegunowa (choroba afektywna dwubiegunowa): Występują epizody depresyjne naprzemiennie z epizodami manii (podwyższonego nastroju, euforii). Często diagnozowana w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości. Ważne: ​ Próby samobójcze są częstsze u kobiet, ale częściej skuteczne u mężczyzn (ze względu na metody). ​ Dystymia: Przewlekła, lekka depresja. Nerwica Definicja: Zaburzenie neurotyczne, lękowe. Charakteryzuje się nadmiernym, nieadekwatnym do sytuacji lękiem. Objawy: ​ Lęk: Uogólniony lub skupiony na konkretnych obiektach lub sytuacjach (fobie). ​ Derealizacja: Poczucie nierealności, oderwania od siebie lub otoczenia. ​ Depersonalizacja: Poczucie utraty własnej tożsamości, obcości wobec samego siebie. ​ Objawy somatyczne: Bóle, paraliże (często o charakterze funkcjonalnym, bez podłoża organicznego), kołatanie serca, zawroty głowy, nudności. ​ Hipochondria: Nadmierna troska o własne zdrowie, lęk przed chorobami. Rodzaje nerwic: ​ Nerwica lękowa uogólniona: Przewlekły, wolnopłynący lęk, nie związany z konkretnymi sytuacjami. ​ Nerwica fobiczna: Intensywny lęk przed określonymi obiektami lub sytuacjami (np. fobia społeczna, klaustrofobia). ​ Nerwica natręctw: Powtarzające się natrętne myśli (obsesje) i przymusowe czynności (kompulsje). ​ PTSD (zespół stresu pourazowego): Występuje po traumatycznym wydarzeniu i objawia się m.in. powracającymi wspomnieniami, koszmarami, nadmierną czujnością. Leczenie: ​ Psychoterapia: Różne rodzaje terapii, np. terapia poznawczo-behawioralna, psychoterapia psychodynamiczna. ​ Farmakoterapia: Leki przeciwlękowe, antydepresanty. Ważne: ​ Chroniczna depresja może wtórnie prowadzić do chorób organicznych.  ​ Nerwica może znacząco obniżać jakość życia, dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie. Psychologia osobowości wg. Bandury Wstęp Psychologia osobowości bada, co czyni nas unikalnymi jednostkami. Skupia się na względnie stałych wzorcach myślenia, odczuwania i zachowania, które charakteryzują daną osobę. Osobowość a osoba: ​ Osoba: Fakt istnienia, byt biologiczny, z którym się rodzimy. ​ Osobowość: Dynamiczny konstrukt, kształtowany przez całe życie w wyniku interakcji ze środowiskiem. Zbiór względnie stałych cech wpływających na nasze myśli, emocje i zachowania. Rozwój osobowości: ​ Uczenie się: Podstawa rozwoju osobowości. ​ Rola rodziny: Najważniejsza instytucja w kształtowaniu osobowości dziecka. Rodzice powinni wspierać autonomię i samodzielność dziecka, unikać nadmiernych wymagań i realizowania własnych ambicji kosztem dziecka. ​ Kryzys rodziny: Współczesny kryzys rodziny (zwłaszcza w krajach zachodnich) wpływa na rozwój osobowości młodych pokoleń. ​ Wpływ toksyn: Alkohol i narkotyki negatywnie wpływają na rozwój osobowości poprzez zmiany neurologiczne. ​ Rola autorytetów: Ważni są autorytety (rodzice, nauczyciele), które kształtują system wartości i przekonania. Samoocena: ​ "To, co człowiek myśli o sobie, decyduje o jego przyszłości." ​ Istnieją 3 rodzaje samooceny: niska, adekwatna, wysoka (narcystyczna). ​ Osoby z narcystyczną samooceną często nie dostrzegają swoich wad i nie pracują nad sobą. Style przywiązania: ​ Kształtują się w pierwszych latach życia i wpływają na relacje w dorosłości. Albert Bandura i społeczno-poznawcza teoria osobowości Albert Bandura podkreślał rolę procesów poznawczych w kształtowaniu osobowości. Uważał, że człowiek aktywnie przetwarza informacje i uczy się przez obserwację. Kluczowe założenia: ​ Aktywna rola jednostki: Człowiek nie jest biernym odbiorcą bodźców, ale aktywnie kształtuje swoją osobowość. ​ Uczenie się przez obserwację: Modelowanie, naśladownictwo i identyfikacja z innymi odgrywają ważną rolę w rozwoju. ​ Wzajemny determinizm: Osobowość, środowisko i zachowanie wzajemnie na siebie wpływają. Trzy sfery osobowości wg Bandury: 1.​ Emocjonalna: Uczucia, nastroje, reakcje emocjonalne, radzenie sobie ze stresem. 2.​ Motywacyjna: Motywacje, cele, pragnienia, potrzeby. 3.​ Poznawcza: Myśli, przekonania, sposób przetwarzania informacji, interpretacja świata. Podsumowanie: Bandura połączył elementy behawioryzmu (nacisk na uczenie się) z psychologią poznawczą (znaczenie procesów myślowych). Jego teoria podkreśla aktywną rolę jednostki w kształtowaniu własnej osobowości poprzez interakcję ze środowiskiem i uczenie się od innych. Psychologia stresu Czym jest stres? Słowo "stres" pochodzi z języka angielskiego i oznacza napięcie. Stres nie jest zaburzeniem (wyjątkiem jest PTSD), ale naturalnym zjawiskiem, którego doświadczamy w reakcji na różne sytuacje. Rozumienie stresu: ​ Stres jako bodziec (początek XX wieku): Przykre wydarzenie ze środowiska zewnętrznego, z którym człowiek musi sobie poradzić. ​ Stres jako reakcja (lata 30. XX wieku): Reakcja organizmu (fizjologiczna i psychologiczna) na bodziec stresowy. ​ Stres jako relacja (współcześnie): Dynamiczna relacja między człowiekiem a otoczeniem. Stres powstaje, gdy wymagania środowiska przekraczają zasoby jednostki. Ważna jest subiektywna ocena sytuacji. Definicja stresu transakcyjnego: Stres to napięcie, które wynika z zakłócenia równowagi między wymaganiami środowiska a umiejętnościami i wiedzą człowieka. To, czy dana sytuacja jest stresująca, zależy od subiektywnej oceny jednostki. Hans Selye - pionier badań nad stresem: ​ Stres jest nieodłącznym elementem życia. Jego brak może prowadzić do apatii i braku motywacji. ​ Stresujące mogą być zarówno negatywne, jak i pozytywne wydarzenia życiowe (np. ślub, narodziny dziecka). Poziomy stresu wg Selye'a: ​ Zbyt niski: Spadek motywacji, znudzenie, problemy z koncentracją. ​ Średni (optymalny): Potrzebny do efektywnego działania, mobilizuje do działania. ​ Zbyt wysoki: Prowadzi do wyczerpania, problemów zdrowotnych i psychicznych. Rodzaje stresu: ​ Eustres: "Dobry" stres, motywujący, przyjemny. ​ Dystres: "Zły" stres, nieprzyjemny, przytłaczający. Objawy stresu: ​ Fizjologiczne: Bóle, spocone dłonie, zaciśnięta szczęka, zaburzenia apetytu, nadciśnienie. ​ Psychologiczne: Lęk, niepokój, irytacja, problemy z koncentracją, obniżony nastrój. ​ Behawioralne: Obgryzanie paznokci, nadużywanie substancji psychoaktywnych (np. alkohol, tytoń), płacz bez przyczyny, problemy ze snem. Źródła stresu: ​ Wszelkie zmiany życiowe (im większa zmiana, tym większy stres). ​ Stres biologiczny (rzadki, wywołany ekstremalnymi warunkami). ​ Styl życia (nadmiar bodźców, presja czasu, brak celu, odpowiedzialność). Sposoby radzenia sobie ze stresem Zmiana sposobu myślenia: ​ Pozytywne myślenie. ​ Minimalizowanie znaczenia sytuacji stresowej.  ​ Dystans do siebie i problemów. Techniki i metody: ​ Aktywność fizyczna: Sport, ruch (bardzo skuteczne). ​ Relaksacja: Techniki relaksacyjne (np. progresywna relaksacja mięśni Jacobsona), medytacja, mindfulness. ​ Kontakt z naturą: Spacery, przebywanie na świeżym powietrzu. ​ Wsparcie społeczne: Rozmowa z bliskimi, dzielenie się problemami. ​ Zdrowy styl życia: Zrównoważona dieta, sen, unikanie używek. ​ Poczucie humoru: Śmiech pomaga zredukować napięcie. ​ Dobre zarządzanie czasem: Planowanie, organizowanie, ustalanie priorytetów. ​ Realistyczne cele: Unikanie perfekcjonizmu, stawianie osiągalnych celów (Flow). ​ Stoicyzm: Nie przejmowanie się rzeczami, na które nie mamy wpływu. Stres egzaminacyjny: ​ Ruch, spacer. ​ Ćwiczenia relaksacyjne. ​ Picie dużej ilości wody. ​ Kąpiel aromatyczna. ​ Napary ziołowe. ​ Pozytywne myślenie. Ciekawostka: W trakcie stresu ciało nieświadomie szuka ruchu (np. wiercenie się, podskakiwanie nogą). Zasady radzenia sobie ze stresem (wg wykładowcy): ​ Wstawanie 15 minut wcześniej. ​ Przygotowywanie się dzień wcześniej. ​ Zapisywanie ważnych informacji. ​ Umawianie się z wyprzedzeniem. ​ Traktowanie problemów jako wyzwań. ​ Patrzenie na wyzwania z różnych perspektyw. ​ Regularna aktywność fizyczna. Psychologia postaw Wprowadzenie ​ Reklama jako przykład oddziaływania na postawy, uczucia i zachowania. ​ Ludzie nie są obojętnymi obserwatorami świata, posiadają postawy wobec różnych obiektów. Czym jest postawa? ​ Postawa to wyuczona, trwała ocena (często nieświadoma) obiektu postawy (np. przedmiotu, człowieka, poglądu). Jest to stosunek kogoś do czegoś. ​ Postawy są rezultatem uczenia się, a nie czynników wrodzonych czy genetycznych. Kształtują się głównie w dzieciństwie. Składniki postawy: 1.​ Emocjonalny: Uczucia i emocje związane z obiektem postawy (np. lubię, nie lubię, boję się). 2.​ Poznawczy: Myśli, przekonania i wiedza na temat obiektu postawy (np. "psy są wierne", "politycy są nieuczciwi"). 3.​ Behawioralny: Zachowania i działania wobec obiektu postawy (np. głosowanie na daną partię, unikanie węży). Kiedy zmieniamy postawy? 1.​ Dysonans poznawczy: Stan nieprzyjemnego napięcia wynikający z niespójności między różnymi postawami lub między postawą a zachowaniem. Aby zredukować dysonans, możemy zmienić postawę. 2.​ Wpływ społeczny: Presja grupy, konformizm, chęć przynależności mogą prowadzić do zmiany postaw. Rodzaje postaw: ​ Jawne: Świadome, jasno określone i wyrażane publicznie (np. "jestem za ochroną środowiska"). ​ Ukryte: Nieświadome, automatyczne, trudne do kontrolowania. Mogą być ujawniane poprzez zachowanie lub testy projekcyjne (np. test skojarzeń niejawnych). Przykłady: ​ Postawy jawne: Kibice sportowi otwarcie manifestują swoje sympatie do danej drużyny. ​ Postawy ukryte: Uprzedzenia rasowe mogą być nieuświadomione, ale przejawiać się w subtelnych zachowaniach (np. unikanie kontaktu wzrokowego, mniejsza pomoc). Podsumowanie: Postawy są ważnym elementem naszego funkcjonowania w społeczeństwie. Wpływają na nasze postrzeganie świata, emocje i zachowania. Zrozumienie mechanizmów kształtowania i zmiany postaw jest istotne w wielu dziedzinach, takich jak reklama, marketing, polityka czy edukacja. Psychologia emocji Definicja emocji: ​ Silne, subiektywne uczucie, któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne (łac. emovere - poruszać). ​ Mogą być świadome lub nieświadome. ​ Posiadają walencję (znak): pozytywne lub negatywne. Nie ma emocji neutralnych. ​ Związane są z konkretną treścią/sytuacją (np. strach - zagrożenie). ​ Nadają życiu znaczenie i sens, motywują do działania. Klasyfikacja emocji wg Paula Ekmana: ​ Emocje podstawowe (pierwotne): Wrodzone, uniwersalne, niezależne od kultury: 1.​ Smutek 2.​ Gniew 3.​ Strach 4.​ Wstręt 5.​ Zdziwienie 6.​ Radość ​ Emocje złożone: Połączenie emocji podstawowych, mogą być uwarunkowane kulturowo (np. zazdrość, wstyd, poczucie winy). Sytuacje wywołujące emocje: ​ Gniew: Frustracja, przeszkody w osiągnięciu celów. ​ Smutek: Strata czegoś ważnego. ​ Radość: Osiągnięcie celu, sukces. ​ Zdziwienie: Nowa, nieoczekiwana sytuacja. ​ Wstręt: Zagrożenie zdrowia, naruszenie norm higieny lub moralnych. ​ Strach: Niebezpieczeństwo, niepewność. Zaburzenia odczuwania emocji: ​ Przebodźcowanie: Nadmiar bodźców emocjonalnych, prowadzący do trudności z ich regulacją. ​ Anhedonia: Brak odczuwania przyjemności, częsty objaw depresji.  ​ Zobojętnienie/obojętność: Mechanizm obronny polegający na blokowaniu przykrych emocji. Procesy emocjonalne: ​ Afekt: Silna, krótkotrwała emocja, często połączona z burzliwymi reakcjami fizjologicznymi. ​ Nastrój: Długotrwały stan emocjonalny, o mniejszej intensywności niż afekt. ​ Namiętności: Silne i trwałe emocje skierowane na konkretny obiekt lub cel. ​ Sentymenty: Trwałe postawy emocjonalne wobec osób, przedmiotów lub idei. ​ Uczucia: Złożone stany emocjonalne, często trwające dłużej i obejmujące różne emocje (np. miłość). Emocje a moralność: ​ Doświadczanie emocji (nawet negatywnych) jest naturalne i nie podlega ocenie moralnej. ​ Ważne jest, jak radzimy sobie z emocjami i czy nie szkodzimy innym. ​ Kultura wpływa na sposób ekspresji emocji (np. różnice między płciami). ​ Tłumienie emocji może być szkodliwe dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Zazdrość: ​ Definicja: Emocja występująca w relacjach intymnych, gdy pojawia się lęk przed utratą partnera na rzecz rywala. ​ Źródło: Lęk przed zdradą, utratą bliskości i wsparcia. ​ Funkcja: Ochrona związku, motywacja do dbałości o relację. ​ Czynniki zwiększające zazdrość: Niska samoocena, niepewność siebie. ​ Przedmioty zazdrości: U kobiet częściej uroda i inteligencja emocjonalna, u mężczyzn status społeczny (wyjaśnienie ewolucyjne). ​ Nadmierna zazdrość: Destrukcyjna dla związku, może prowadzić do kontroli, manipulacji i przemocy. Zawiść: ​ Pragnienie posiadania czegoś, co ma ktoś inny. Różnice między zazdrością a zawiścią: ​ Zazdrość: Dotyczy utraty lub zagrożenia utratą czegoś, co już posiadamy. ​ Zawiść: Dotyczy braku czegoś, co chcielibyśmy mieć. Podsumowanie:  ​ Emocje są nieodłącznym elementem ludzkiego doświadczenia. ​ Nie ma emocji dobrych lub złych, wszystkie są ważne i niosą informacje o naszych potrzebach. ​ Ważna jest zdrowa regulacja emocji i radzenie sobie z nimi w konstruktywny sposób. Psychoterapia Definicja: Psychoterapia to forma interwencji w życie danej osoby, której celem jest zmiana sposobu funkcjonowania na lepsze. Jest to specjalistyczna metoda pomagania ludziom w radzeniu sobie z problemami natury psychicznej. Polega na świadomym psychologicznym oddziaływaniu na pacjenta w celu usunięcia jego zaburzeń. Proces psychoterapii: ​ Diagnoza: Rozpoznanie problemu, określenie rodzaju zaburzenia. ​ Etiologia: Zbadanie przyczyn zaburzenia. ​ Prognoza: Określenie możliwości i celów terapii. ​ Leczenie: Wdrożenie odpowiednich metod terapeutycznych. Rodzaje psychoterapii: 1.​ Psychodynamiczna (psychoanaliza): ​ Skupia się na ujawnianiu nieświadomości pacjenta i rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych. ​ Techniki: hipnoza, swobodne skojarzenia, analiza snów, analiza oporu i przeniesienia. 2.​ Behawioralna: ​ Koncentruje się na zmianie nieprzystosowawczych wzorców zachowania, które zostały wyuczone. ​ Zakłada, że zaburzeń można się "oduczyć". ​ Techniki: systematyczne odwrażliwianie, implozja, ekspozycja, awersyjne uczenie się. 3.​ Poznawcza: ​ Podkreśla rolę myśli i przekonań w kształtowaniu emocji i zachowań. ​ Celem jest zmiana nieadaptacyjnych myśli na bardziej realistyczne i pomocne. ​ Technika: dialog sokratejski, restrukturyzacja poznawcza. 4.​ Egzystencjalno-humanistyczna: ​ Koncentruje się na rozwoju osobistym pacjenta i realizacji jego potencjału. ​ Podkreśla świadomość, wolną wolę i sens życia. ​ Główne nurty: logoterapia (Viktor Frankl), gestalt (Fritz Perls).  5.​ Systemowa: ​ Traktuje pacjenta jako część systemu (np. rodziny) i skupia się na zmianie relacji w tym systemie. ​ Terapia rodzinna i terapia par to przykłady terapii systemowej. Dodatkowe informacje: ​ Psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo lub w formie terapii par lub rodzin. ​ Istnieje wiele szkół psychoterapeutycznych, każda z własnym podejściem teoretycznym i metodami pracy. ​ Wybór odpowiedniej formy terapii zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta i rodzaju problemu.