Zerówka 09.01.25r. Past Paper PDF

Zerówka 09.01.25r. Historyczne ujęcie jakości życia Arystoteles ,,Metafizyka” Jakość w pierwotnym znaczeniu dotyczy “różnicy istoty” a zatem odrębności i niepowtarzalność każdej osoby. Platon Nurt utopijnych w...

Zerówka 09.01.25r. Historyczne ujęcie jakości życia Arystoteles ,,Metafizyka” Jakość w pierwotnym znaczeniu dotyczy “różnicy istoty” a zatem odrębności i niepowtarzalność każdej osoby. Platon Nurt utopijnych wizji społeczeństwa idealnego Jakość to sąd wartościujący w wyrażaniu przez osobę i pewien stopień doskonałości. Problematyka jakości życia od wielu lat stanowi przedmiot zainteresowań przedstawicieli badaczy różnych dziedzin nauki, ekonomii i polityki Bańka (1994) zwraca uwagę, że są dwie perspektywy ujmowania jakości życia, które wzajemnie się wykluczają i stanowią przeciwstawne krańce tego samego kontinuum, z jednej strony jest to potocznie, nie precyzyjne i intuicyjnie zrozumiałe dla każdego a przez to całościowe ujmowanie pojęcia jakości życia, zaś z drugiej strony są to naukowe, teoretycznie uściślone, lecz cząstkowe konceptualizacje. Termin ,,jakość życia" stał się powszechnie używanym hasłem po zakończeniu 2 WŚ, głównie w krajach Europy Zachodniej oraz w Stanach Zjednoczonych Początkowo posługiwano się nim przede wszystkim w polityce, np. w amerykańskiej konstytucji zdefiniowano motto ,,pursuit of happiness” (dążenie do szczęścia), jako nieodłączny fundament zawartych w niej ustaw o charakterze demokratycznym i wolnościowym W Niemczech przypisuje się wprowadzenie tego pojęcia Willemu Brandtowi (kanclerz Niemiec) , który w swojej mowie z 1967 roku określił jakość życia jako ważny cel państwa socjalnego. Historyczne ujęcie koncepcji jakości życia Jakość życia liczba samochodów standard wyposażenia mieszkań Zerówka 09.01.25r. 1  ilość pieniędzy przeznaczonych na wiek emerytalny Pierwotny sposób posługiwania się określeniem ,,Jakość życia" można nazwać instrumentalnym albo teoretycznym W polityce społecznej i ekonomii oznaczał on wówczas ,, dobre życie", które charakteryzowano poziomem rozwoju cywilizacyjnego i oceniano na podstawie stanu dóbr materialnych. W przekonaniu ówczesnych badaczy, głównie ekonomistów, jakość życia była globalnym wskaźnikiem poziomu życia jednostek albo grup społecznych, który tworzy różna liczba wskaźników cząstkowych R. Kolman wyróżnił kilka takich wskaźników, z których każdy odpowiadał jednej ze sfer życia: rodzinnej, psychicznej , zawodowej, somatycznej, środowiskowej oraz siedliskowej i każdy z nich został sprowadzony wyłącznie do wymiaru ekonomicznego. W latach 60 -tych odmienne i nowatorskie stanowisko przyjął Campbell, który jakość życia ujmował w powiązaniu z czynnikami indywidualnymi osobowymi Wyniki tych badań opisujących zadowolenia z życia osób badanych, przedstawił w swojej pracy ,,Quality of American Life" Campbell jest autorem prekursorskich koncepcji mówiącej o głównej roli ,,zadowolenia z życia" w określeniu jego jakości. Rozszerzono obszar pojęcia jakości życia, związany do tej por z wartościami typu ,,mieć”, na obszar wartości typu ,,być” Kryteriami oceny jakości życia stały się: wolność osobista, szczęście, poczucie zadowolenia i satysfakcji, wykształcenie, czas wolny, jak również wskaźniki negatywne, wynikające z gwałtownych przemian ekonomicznych i społecznych np. wzrost przedsiębiorczości. Zadowolenie z życia Czas wolny, wykształcenie, zajęcia domowe, zdrowie, życie rodzinne (Być) Zadowolenie, Dobrostan, poczucie społeczeństwa, sens życia ^^^^ Historyczne ujęcie koncepcji jakości życia JŻ = BYĆ zadowolenie z życia poczucie szczęścia dobrostan sens życia Zerówka 09.01.25r. 2  Metody badania jakości życia Rozwój badań nad jakością życia przebiega w trzech kategoriach a. faza pierwsza przypada na połowę lat 70-tych XX wieku. i charakteryzuje ją znaczący wzrost prac filozoficznych, poszukujących odpowiedzi na pytanie czym jest jakość życia i jak można ją mierzyć. b. początek lat 80-tych XX wieku to przejście do drugiej fazy, w której nastąpił silny rozwój prac pod konstrukcją metod pomiarowych oraz konkretnych badań z ich użyciem c. faza trzecia przypada na wczesne lata 90-te XX wieku i dotyczy zastosowania metod pomiaru jakości życia, przy czym na pierwszy plan wysuwa się uwzględnienie badania jakości życia w medycynie, w różnych jednostkach chorobowych. Dwa wymiary badania JŻ opisowy / różne jakości życia obiektywna JŻ subiektywna JŻ komparatywne / wartościujące Niska JŻ Wysoka JŻ METODY BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA DESKRYPTYWNA JŻ (opisowy) mieć - być 3 wymiary: społ.. - ekonom.-środowiskowy 6 wymiarów: rodzina, somatyka, psychika , środowisko, siedlisko, zawodowy 7 wymiarów: wyżywienie, mieszkanie , zdrowie, wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie społ. i materialne 16 wymiarów: dzieci, życie osobiste, zdrowie, samopoczucie psych, sąsiedzi, przyjaciele, praca, mieszkanie, czas wolny zasady demokracji…. ,,OBIEKTYWNA-SUBIEKTYWNA JŻ” Obiektywna JŻ Zerówka 09.01.25r. 3  Globalna Cząstkowa statystyczny pomiar wartości cech np. dochód, wykształcenie , liczba dzieci Subiektywna JŻ Globalna cząstkowa Zadowolenie / satysfakcja z życia/optymizm/szczęście/sens ,,JŻ” METODY ILOŚCIOWE KWESTIONARIUSZ/ANKIETA SKALA METODY JAKOŚCIOWE ANALIZA BIOGRAFII WYWIAD Skala Satysfakcji z życia - SWLS Autorzy: E. Diener, R.A. Emmons, R.J. Larson, S.Griffin Adaptacja: Z. Juczyński dobre samopoczucie jest ważnym elementem zdrowia, a nierzadko nawet bywa z nimi utożsamiane. Shin i Johnson(1978) definiują zadowolenie z życia jako ,, ogólną ocenę jakości życia odniesiona do wybranych przez siebie kryteriów” na subiektywne dobre samopoczucie składają się trzy elementy: poziom satysfakcji z życia, pozytywne uczucia i brak uczuć negatywnych ocena satysfakcji z życia jest wynikiem porównania własnej sytuacji z ustalonymi przez siebie standardami. Jeżeli wynik porównania jest zadowalający to jego skutkiem jest odczucie satysfakcji. Interpretacja stenów do 3 niskie 4 obniżone Zerówka 09.01.25r. 4  5, 6 średnie 7 podwyższone 8-10 wysokie Kwestionariusz Poczucia Jakości życia ((Quality of Life Questionaire) Roberta L. Schalocka i Kennetha D Keitha) Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia (KPJŻ) R. L. Schalocka i Kennetha D. Keitha został przetłumaczony i zaadoptowany do warunków polskich przez Andrzeja Jurosa (1997), który wykorzystał powyższy kwestionariusz w badaniach nad jakością życia osób z różnego rodzaju zaburzeniami zdrowia i niepełnosprawnością m.in. z niepełnosprawnością intelektualną, niepełnosprawnością ruchową, z chorobami serca i układu krążenia oraz z zaburzeniami psychicznymi KPJŻ służy do pomiaru ogólnego poziomu poczucia jakości życia, które jest sumą jego czterech cząstkowych wymiarów. Wymiary te pozwalają na szczegółowy opis i analizę poczucia jakości 1. Zadowolenie -rozumiane jako poczucie satysfakcji z aktualnej sytuacji życiowej i domowej, poczucie ważności w życiu rodzinnym, poczucie sukcesu, ale obejmuje również poczucie samotności i liczbę problemów, jakie ma dana osoba 2. Umiejętność/produktywność - tj. poczuci wartości ponoszonego trudu i wysiłku, zarówno w pracy jak i codziennych zajęć. Poczucie przygotowania do wykonywanej pracy, nabywanie doświadczeń/umiejętności, samodzielna praca poczucie zadowolenia z wynagrodzenia , poczucie bycia traktowanym na równi 3. Możliwość działania /niezależność - poczucie wolności działań/ wolny i niezależny w codziennych czynnościach, dysponowanie własnymi pieniędzmi, poczucie samostanowienia, prywatności i odpowiedzialności za siebie 4. Przynależność do społeczności/ integracja - poczucie przynależności, relacje z innymi poczucie aktywnego uczestnictwa w życiu towarzyskim i lokalnych działań społecznych POJĘCIE JAKOŚCI ŻYCIA W PSYCHOLOGII ŹRÓDŁA TRUDNOŚCI W DEFINIOWANIU JAKOŚCI ŻYCIA W PSYCHOLOGII W psychologii pojęcie jakości życia zostało zaadaptowane z filozofii, nauk Zerówka 09.01.25r. 5  socjologicznych i ekonomicznych oraz z języka potocznego CZŁOWIEK JEST JAKOŚCIĄ SAMĄ W SOBIE OPIS DESKRYPTYWNY /FAKTÓW-A-WARTOŚCIUJĄCY? METODOLOGICZNE I ETYCZNE ASPEKTY BADANIA J2 WIELOASPEKTOWOŚĆ ROZUMIENIA JŻ/CECHA? /RELACJAT/SUMA PRZEZYĆ? DEFINICJA J.CZAPIŃSKIEGO JAKOŚĆ ŻYCIA OKREŚLA JAKO DOBROSTAN PSYCHICZNY, KTÓRY JEST KATEGORIĄ ZŁOŻONĄ, OBEJMUJĄCĄ -WSZYSTKIE ELEMENTY KONDYCJI PSYCHICZNEJ CZŁOWIEKA ORAZ WARUNKI MATERIALNE I SPOŁECZNE, W JAKICH CZŁOWIEK ŻYJE JEGO ZASOBY I STOSOWANE PRZEZ NIEGO STRATEGIE ADAPTACYJNE. POCZUCIE WYSOKIEJ JAKOŚCI ŻYCIA ZALEŻY NIE OD OBIEKTYWNEGO WSKAŹNIKA ZASPOKOJENIA POTRZEB BYTOWYCH I POZNAWCZYCH, ALE OD PERCEPCJI WŁASNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ I SIEBIE SAMEGO. CZYNNIKI OBIEKTYWNE, CHOCIAŻ W SPOSÓB BEZPOŚREDNI NIE STANOWIĄ O ZADOWOLENIU Z ŻYCIA, TO JEDNAK WYZNACZAJĄC PERCEPCJĘ RZECZYWISTOŚCI, WPŁYWAJĄ NA JEGO POZIOM. CZŁOWIEK, ABY ZACHOWAĆ WYSOKĄ JAKOŚĆ ŻYCIA MUSI PODEJMOWAĆ RÓŻNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE DOPASOWANIA SIEBIE DO OTOCZENIA, JAK TEŻ OTOCZENIA DO SIEBIE OBIEKTYWNY I SUBIEKTYWNY ASPEKT OKREŚLANIA JAKOŚCI ŻYCIA / H.SĘK Jakość życia a poznawanie i przeżywanie Człowiek doświadcza swojego życia w dwóch wymiarach: Zerówka 09.01.25r. 6  może je DOŚWIADCZAĆ może je PRZEŻYWAĆ JŻ – POZNAWANIE Kowalik: JAKOŚĆ ŻYCIA SPROWADZANA DO WYMIARU REFLEKSJI ALBO DOŚWIADCZANIA RÓŻNYCH STANÓW PSYCHICZNYCH W TRAKCIE ŻYCIA, ODWOŁUJE SIĘ DO KONCEPCJI ŚWIADOMOŚCI OTOCZENIA PERSONALNEGO I FIZYCZNEGO ORAZ ŚWIADOMOŚCI WŁASNYCH PROCESÓW PSYCHICZNYCH UŚWIADAMIANIE SOBIE RZECZYWISTOŚCI ZEWNĘTRZNEJ I WEWNĘTRZNEJ JEST POZNAWANIEM PEWNEGO ASPEKTU ŻYCIA, A Z ZALEŻNOŚCI MIĘDZY NIMI MOŻNA WYCIĄGAĆ WNIOSKI I FORMUŁOWAĆ SĄDY O WŁAŚCIWOŚCIACH ŻYCIA, NP.: „ŻYCIE MA SENS”, „ŻYCIE JEST ZMARNOWANE”, „ŻYCIE JEST WYGODNE” SĄDY WYRAŻANE O ŻYCIU NIE SĄ JEDNAK JEDNOZNACZNE I MOGĄ MIEĆ CHARAKTER: PRZEKONANIA - TO WEWNĘTRZNY STAN PEWNOŚCI NA TEMAT RZECZYWISTOŚCI, A WIĘC I ŻYCIA ORAZ JEGO WŁASNOŚCI PRZYPUSZCZENIA - KIEDY BRAK JEST PEWNOŚCI CO DO WŁASNYCH POGLĄDÓW NA TEMAT, KTÓRY WYDAJE SIĘ TEORETYCZNIE JEDNOZNACZNIE OKREŚLONY WĄTPLIWOŚCI - OSOBA NIE WIERZY, ABY MOŻNA SFORMUŁOWAĆ WIARYGODNY POGLĄD O SWOIM ŻYCIU I W RZECZYWISTOŚCI NIE DYSPONUJE TAKIM POGLĄDEM W ŚWIETLE POWYŻSZEJ TEORII CZŁOWIEK, KTÓRY MA MAŁO PRZEKONAŃ A WIELE WĄTPLIWOŚCI NA TEMAT SWOJEGO ŻYCIA, BĘDZIE MIAŁ NISKIE POCZUCIE ZNAJOMOŚCI WŁASNEGO ŻYCIA, JAK RÓWNIEŻ JEGO JAKOŚCI. KONCEPCJA TA ZWRACA UWAGĘ NA AKTYWNOŚĆ POZNAWCZĄ OSOBY W POSZUKIWANIU ODPOWIEDZI NA PYTANIE, KIM JEST I JAKIE JEST JEJ ŻYCIE, CO WIE O SOBIE SAMEJ I OTACZAJĄCEJ JĄ RZECZYWISTOŚCI. ZAKRES POSIADANEJ WIEDZY O SOBIE I WŁASNYM ŻYCIU ODDAWAŁBY ZATEM POZIOM JAKOŚCI TEGO ŻYCIA. Zerówka 09.01.25r. 7  KOWALIK ROZWIJA NASTĘPNIE CHARAKTERYSTYKĘ POZNAWCZEGO WYMIARU JAKOŚCI ŻYCIA ODWOŁUJĄC SIĘ DO DWÓCH MECHANIZMÓW PSYCHOLOGICZNYCH: ŚWIADOMOŚCI I REFLEKSJI OPISANYCH W KONCEPCJI S.L. RUBINSZTAJNA PIERWSZY RODZAJ ŚWIADOMOŚCI POZWALA NA ODZWIERCIEDLENIE KONKRETNYCH OBIEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH (RZECZY, ZDARZEŃ, ZJAWISK), JAK RÓWNIEŻ NA EMOCJONALNE USTOSUNKOWANIE SIĘ DO NICH. NA TYM POZIOMIE CZŁOWIEK NIE JEST W STANIE PRZYJĄĆ DYSTANSU WOBEC OTACZAJĄCEJ RZECZYWISTOŚCI I TEGO, CO SIĘ Z NIM DZIEJE. DOPIERO DRUGI RODZAJ ŚWIADOMOŚCI – ŚWIADOMOŚĆ REFLEKSYJNA, POZWALA NA ZERWANIE BEZPOŚREDNICH ZWIĄZKÓW Z RZECZYWISTOŚCIĄ I SPOJRZENIE NA WŁASNE ŻYCIE Z PUNKTU „OBSERWATORA”. NA KONTINUUM TEGO POZIOMU CZŁOWIEK MOŻE DOŚWIADCZAĆ Z JEDNEJ STRONY PUSTKI DUCHOWEJ, CZY SCEPTYCYZMU, ALE Z DRUGIEJ JEST MU DOSTĘPNE POCZUCIE SENSU WŁASNEGO ŻYCIA. REFLEKSJA POZWALA OSOBIE NA USTOSUNKOWANIE SIĘ NIE TYLKO DO FAKTÓW Z ŻYCIA, ALE DO ŻYCIA JAKO CAŁOŚCI. ZWIĘKSZA SIĘ WÓWCZAS NIEZALEŻNOŚĆ JEDNOSTKI OD OTOCZENIA I TYM BARDZIEJ STAJE SIĘ ONA PODMIOTEM WŁASNEGO ŻYCIA, KTÓREGO JAKOŚĆ JEST PRZEZ TO OCENIANA WYŻEJ. JŻ A PRZEŻYWANIE -ODWOŁANIE DO KONCEPCJI SCHELERA JŻ: STANY UCZUCIOWE; NIE PRZEŻYWANE JAKO JAKOŚCI PSYCHICZNEGO „JA” 1. zlokalizowane w organizmie wrażenia uczuciowe, np. ból 2. uczucia witalne przysługujące całemu organizmowi, np. zmęczenie, spokój lub napięcie STANY UCZUCIOWE PRZEŻYWANE JAKO JAKOŚCI PSYCHICZNEGO „JA DUCHOWE UCZUCIA METAFIZYCZNO-RELIGIJNE, KTÓRE ODNOSZĄ SIĘ DO „RDZENIA LUDZKIEJ ISTOTY” SĄ TO NP. SZCZĘŚCIE, ROZPACZ, SKRUCHA JŻ A WARTOŚCI - MACIUSZEK ZA: SCHELER Zerówka 09.01.25r. 8  WARTOŚCI HEDONISTYCZNE (PRZYJEMNOŚĆ JAKO WARTOŚĆ POZYTYWNA I NIEPRZYJEMNOŚĆ) –POTRZEBY ZMYSŁOWE I MATERIALNE WARTOŚCI CYWILIZACJI (POŻYTECZNOŚĆ WARTOŚCI WITALNE (OBEJMUJĄ CONTINUUM SZLACHETNE- POSPOLITE) –SŁAWA, WŁADZA, WPŁYWY WARTOŚCI DUCHOWE LUB KULTUROWE (MORALNE, ESTETYCZNE, POZNAWCZE, PRAWNE, CZYLI: DOBRO, PIĘKNO, POZNANIE, SŁUSZNOŚĆ WARTOŚCI RELIGIJNE (ŚWIĘTOŚĆ) JAKOŚCI ŻYCIA A WARTOŚCI - ADAMIEC I POPIOŁEK 1. JAKOŚĆ ŻYCIA NIE JEST „CECHĄ” ŻYCIA LUDZKIEGO W SENSIE DOSŁOWNYM, LECZ ZBIOREM WARUNKÓW UMOŻLIWIAJĄCYCH PEWIEN SPOSÓB ŻYCIA LUDZKIEGO, OKREŚLANEGO ZA POMOCĄ WARTOŚCI GENERATYWNYCH: samoświadomość – umiejętność poznawania i rozumienia siebie; więź z ludźmi – umiejętność komunikowania się, poznawania i rozumienia innych ludzi oraz wchodzenia w trwałe, dające zadowolenie związki z nimi; autonomia – bycie niepowtarzalną, autonomiczną indywidualnością, stwarzanie siebie samego, a nie bierne uleganie siłom zewnętrznym i wewnętrznym; twórczość – bycie twórczym, dawanie coś nowego i cennego sobie, światu i innym; rozwój – przekształcanie, rozwijanie i doskonalenie siebie; satysfakcja – umiejętność odnalezienia podstawy trwałego poczucia własnej wartości i zadowolenia z życia 2. DRUGI ASPEKT JAKOŚCI ŻYCIA ODNOSI SIĘ DO WARTOŚCI OSOBY, KTÓRA JEST ODRĘBNA, INDYWIDUALNA I NIEPOWTARZALNA I JAKO TAKA POSIADA W SPOSÓB NIEUNIKNIONY COŚ WŁASNEGO, CO MOŻE PIELĘGNOWAĆ I ROZWIJAĆ. AUTORZY OKREŚLAJĄ TĄ JAKOŚĆ JAKO WEWNĘTRZNĄ JAKOŚĆ ŻYCIA, KTÓREJ ISTOTĘ STANOWI MOŻLIWOŚĆ OSIĄGNIĘCIA I WYRAŻENIA LUDZKIEJ INDYWIDUALNOŚCI I NIEPOWTARZALNOŚCI JŻ A ROZWÓJ - TOMASZEWSKI Zerówka 09.01.25r. 9  JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA STANOWI WSPÓLNY KIERUNEK DLA PRZEBIEGU PROCESU KSZTAŁTOWANIA CZŁOWIEKA I PROCESU KSZTAŁTOWANIA ŚWIATA ´ZATEM JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA (JŻC) MOŻE BYĆ ROZUMIANA JAKO NAJWŁAŚCIWSZA MIARA ZARÓWNO JAKOŚCI ŚWIATA (JS), JAK I JAKOŚCI CZŁOWIEKA (JC) TAK SFORMUŁOWANY POSTULAT AUTOR PRZEDSTAWIŁ W NASTĘPUJĄCYM SCHEMACIE JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA ? - KRYTERIA TOMASZEWSKIEGO 1. BOGACTWO PRZEŻYĆ – ŻYCIE PEŁNE RÓŻNORODNYCH I INTENSYWNYCH PRZEŻYĆ UCZUCIOWYCH ORAZ WRAŻEŃ JEST UWAŻANE ZA JAKOŚCIOWO LEPSZE OD ŻYCIA MONOTONNEGO I NUDNEGO; WAŻNE JEST ŹRÓDŁO TYCH PRZEŻYĆ – CZY WYNIKAJĄ ONE Z ROZWOJU I POGŁĘBIANIA WRAŻLIWOŚCI POPRZEZ NP. SZTUKĘ CZY POEZJĘ, CZY TEŻ SĄ WYNIKIEM NP. CHEMICZNYCH ŚRODKÓW POBUDZAJĄCYCH; 2. POZIOM ŚWIADOMOŚCI – CZŁOWIEK JAKO ISTOTA ŚWIADOMA NIE TYLKO PRZEŻYWA WRAŻENIA I EMOCJE, ALE KIEROWANY POTRZEBAMI WIEDZY I ROZUMIENIA ŚWIATA, TWORZY POZNAWCZY OBRAZ RZECZYWISTOŚCI; STĄD JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA, KTÓRY W SWOIM POSTĘPOWANIU KIERUJE SIĘ ROZUMIENIEM OTACZAJĄCEJ GO RZECZYWISTOŚCI, ZNAJOMOŚCIĄ CELÓW I ŚRODKÓW, OCENIANA JEST WYŻEJ NIŻ JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA, KTÓRY NIEWIELE WIE I ROZUMIE, A JEGO POSTĘPOWANIE WYNIKA Z ULEGANIA IMPULSOM. 3. POZIOM AKTYWNOŚCI – TJ. DZIAŁALNOŚĆ ZARÓWNO FIZYCZNA, JAK I UMYSŁOWA; ŻYCIE CZYNNE, W KTÓRYM CZŁOWIEK ROZWIJA I POSZERZA ZAKRES SWOJEJ AKTYWNOŚCI JEST CENIONE WYŻEJ, NIŻ ŻYCIE O OGRANICZONEJ AKTYWNOŚCI, KTÓRE STANOWI WÓWCZAS POWAŻNE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA I ROZWOJU CZŁOWIEKA 4. TWÓRCZOŚĆ – TO SZCZEGÓLNY RODZAJ AKTYWNOŚCI, SKIEROWANY NA PRZEKSZTAŁCANIE RZECZYWISTOŚCI, WPROWADZANIE ZMIAN, Zerówka 09.01.25r. 10  STWARZANIE NOWYCH SYTUACJI, PRZEDMIOTÓW, IDEI I WARTOŚCI; JAKOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA, KTÓRY POZOSTAWIŁ PO SOBIE WARTOŚCIOWE SKUTKI (NP. RODZICE DAJĄCY POCZĄTEK NOWEMU ŻYCIU, BĄDŹ LUDZIE TWORZĄCY DZIEŁA ORYGINALNE, OTWIERAJĄCE NOWE DROGI DZIAŁALNOŚCI DLA INNYCH) OCENIA SIĘ WYSOKO, JAKO ŻYCIA DOBRZE PRZEŻYTEGO, W PRZECIWIEŃSTWIE DO ŻYCIA BEZPRODUKTYWNEGO I JAŁOWEGO. 5. WSPÓŁUCZESTNICTWO W ŻYCIU SPOŁECZNYM – CZŁOWIEK JEST ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, A ZATEM UMIEJĘTNOŚĆ WSPÓŁŻYCIA Z INNYMI LUDŹMI, UCZESTNICZENIE W ICH ŻYCIU I DOPUSZCZANIE INNYCH DO UCZESTNICTWA WE WŁASNYM ŻYCIU, DZIELENIE SIĘ Z NIMI SWOIMI MYŚLAMI I PRZEŻYCIAMI, STANOWI O WYSOKIM POZIOMIE JAKOŚCI ŻYCIA CZŁOWIEKA I JEST DLA NIEGO JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH ŹRÓDEŁ WARTOŚCI; ŻYCIE SAMOTNE, W IZOLACJI OD INNYCH, POZBAWIONE UMIEJĘTNOŚCI WSPÓŁŻYCIA Z INNYMI OCENIANE JEST POWSZECHNIE JAKO GORSZE. JŻ A … -INNE PROPOZYCJE POTRZEBY POCZUCIE WOLNOŚCI POCZUCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI POCZUCIE TOŻSAMOŚCI POSTAWY EGZYSTENCJALNE WYMIARY JŻ - PROPOZYCJE PSYCHOLOGICZNY SPOŁECZNY EMOCJONALNY JŻ – WYMIAR EMOCJONALNY Szczęście, Zadowolenie, Satysfakcja /? Wymiar Obiektywny – Wymiar Subiektywny/ ? Wymiar Poznawczy – Wymiar Przeżyć/ ? Zerówka 09.01.25r. 11  W OCENIE ZADOWOLENIA Z ŻYCIA CZĘSTO ROZWAŻA SIĘ ODRĘBNOŚĆ, JAK I ZALEŻNOŚĆ SKŁADAJĄCYCH SIĘ NA NIĄ OCEN POZNAWCZYCH (SATYSFAKCJA Z ŻYCIA) I EMOCJONALNYCH (DOBRE SAMOPOCZUCIE, PRZYJEMNOŚĆ). MCKENNELL (1978, ZA: CZAPIŃSKI 1994) ZAKŁADAJĄC WZGLĘDNĄ NIEZALEŻNOŚĆ TYCH DWÓCH ASPEKTÓW ZAPROPONOWAŁ TYPOLOGIĘ, W KTÓREJ CHARAKTERYZUJE OSOBY Z UWAGI NA ZADOWOLENIE Z ŻYCIA JAKO: 1. „ZDOBYWCÓW”, KTÓRZY ODCZUWAJĄ DUŻĄ SATYSFAKCJĘ Z OSIĄGANYCH CELÓW I MAJĄ DOBRE SAMOPOCZUCIE 2.„CIERPIĘTNIKÓW” O DUŻEJ SATYSFAKCJI, ALE ZŁYM SAMOPOCZUCIU 3.„ASPIRANTÓW” Z NIEWIELKIM POCZUCIEM SATYSFAKCJI I DOBRYM SAMOPOCZUCIEM 4. „FRUSTRATÓW”, KTÓRZY NIE OSIĄGAJĄ SATYSFAKCJI I NIE ODCZUWAJĄ PRZYJEMNOŚCI Z ŻYCIA POJĘCIE JAKOŚCI ŻYCIA W MEDYCYNIE JAKOŚĆ ŻYCIA UWARUNKOWANA STANEM ZDROWIA ZWYKLE NIE DEFINIUJE SIĘ TEJ KATEGORII WPROST PODEJMOWANE SĄ PRÓBY USTALENIA WSKAŹNIKÓW LUB OKREŚLENIA WYMIARÓW, KTÓRE TO POJĘCIE OBEJMUJE WYSTĘPUJĄ TRUDNOŚCI POMIARU WSZYSTKICH CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA POZIOM JAKOŚCI ŻYCIA WSKAZUJE SIĘ NA ODMIENNY WPŁYW POSZCZEGÓLNYCH CHORÓB NA RÓŻNE OBSZARY ŻYCIA JAKOŚĆ ŻYCIA UWARUNKOWANA STANEM ZDROWIA MA CHARAKTER HOLISTYCZNY- PROPONOWANE WSKAŹNIKI: OGÓLNY STAN ZDROWIA STAN SOMATYCZNY DOBROSTAN PSYCHOLOGICZNY DOBRE EMOCJONALNE SAMOPOCZUCIE MOŻLIWOŚCI FUNKCJONOWANIA Zerówka 09.01.25r. 12  ZDOLNOŚĆ KONTROLOWANIA WŁASNEGO ŻYCIA UMIEJĘTNOŚĆ ZMAGANIA SIĘ Z PRZECIWNOŚCIAMI UMIEJĘTNOŚĆ PRZYSTOSOWANIA SIĘ NIEZALEŻNOŚĆ OD INNYCH SATYSFAKCJA Z ŻYCIA MIĘDZYLUDZKIE RELACJE, STOSUNKI SPOŁECZNE, WSPARCIE SPOŁECZNE ; SEKSUALIZM/INTYMNOŚĆ DUCHOWOŚĆ POCZUCIE WOLNOŚCI POCZUCIE ZADOWOLENIA W RODZINIE POCZUCIE KONTROLOWANIA SWEGO ŚRODOWISKA I KIEROWANIA SWOIM LOSEM OSOBISTY ROZWÓJ WARUNKI BYTOWE SYTUACJA FINANSOWA PRACA I NAUKA SPĘDZANIE WOLNEGO CZASU POJĘCIE INDYWIDUALNEJ JŻ W MEDYCYNIE PETERMANN I WSP. (1994) CECHY FIZYCZNE (NP. ODCZUCIA CIELESNE, SYMPTOMY CHOROBY) CECHY PSYCHICZNE (NP. OBECNOŚĆ LĘKU CZY DEPRESJI) ŻYCIE SPOŁECZNE OSOBY (JAKOŚĆ I ILOŚĆ SPOŁECZNYCH RELACJI) STATUS FUNKCJONALNY (POLA AKTYWNOŚCI W CODZIENNYM ŻYCIU SPOŁECZNYM, OBOWIĄZKI ZAWODOWE) W DEFINICJI JAKOŚCI ŻYCIA UWARUNKOWANEJ STANEM ZDROWIA PRZYJMUJE SIĘ, IŻ OBEJMUJE ONA NASTĘPUJĄCE WYMIARY (ZA: DE WALDEN-GAŁUSZKO 1994): STAN FIZYCZNY I SPRAWNOŚĆ RUCHOWA STAN PSYCHICZNY Zerówka 09.01.25r. 13  SYTUACJA SPOŁECZNA I WARUNKI EKONOMICZNE DOZNANIA SOMATYCZNE UJĘCIE JŻ WEDŁUG SCHALOCK’A WSKAŹNIKI 1. zadowolenie 2. umiejętność/produktywność 3. możliwość działania/niezależność 4. przynależność do społeczności/integracja ze społecznością MIERNIKI 1.zwiększenie poczucia satysfakcji osoby z jej aktualnej sytuacji; 2.zwiększenie poczucia własnej kompetencji, umiejętności radzenia sobie z aktualną sytuacją i co się z tym wiąże, własnej produktywności; 3.zwiększenie poczucia własnej siły i niezależności; 4.zwiększenie poczucia przynależności społecznej i integracji ze społecznością lokalną PROPOZYCJA UJĘCIA JŻ WEDŁUG STELCERA: pojęcie jakości życia jest wielowymiarowe i można je rozumieć na wiele sposobów, co wynika m.in. stąd, że osoby chore mogą nadawać odmienne znaczenie poszczególnym aspektom choroby Wymiary, które mają dla pacjentów kluczowe znaczenie Stelcer opisuje w następujący sposób: 1. Troski fiskalne (symptomy, ból) 2. Zdolności funkcjonalne (aktywność) 3. Poczucie zadowolenia w rodzinie 4. Emocjonalność (zadowolenie) 5. Duchowość 6. Funkcjonowanie społeczne 7. Satysfakcja z leczenia 8. Orientacja na przyszłość 9. Seksualizm/Intymność Zerówka 09.01.25r. 14  10. Przedmiot zainteresowań (zajmowanie się czymś) JAKOŚCI ŻYCIA WYNIKAJĄCA ZE STANU ZDROWIA WYMIAR SUBIEKTYWNY - DOTYCZY SATYSFAKCJI Z ŻYCIA (POZIOM ZADOWOLENIA Z REALIZACJI POTRZEB FIZYCZNYCH, PSYCHICZNYCH I SPOŁECZNYCH ORAZ UCZESTNICTWA W STRUKTURACH SPOŁECZNYCH) ORAZ SPOSOBU POSTRZEGANIA SIEBIE (POCZUCIE ZADOWOLENIA Z SIEBIE I WŁASNYCH OSIĄGNIĘĆ, POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI I SENSU ŻYCIA) WYMIAR OBIEKTYWNY - STAN ZDROWIA CZŁOWIEKA I ZESPÓŁ OBIEKTYWNYCH WARUNKÓW JEGO ŻYCIA (STATUS SPOŁECZNO- EKONOMICZNY: WYKSZTAŁCENIE, PRACA, DOCHÓD RODZINY, ŚRODOWISKO SPOŁECZNE, CZAS WOLNY, WARUNKI MIESZKANIOWE I IN.), BADANIE JAKOŚCI ŻYCIA W MEDYCYNIE DO GŁÓWNYCH CELÓW BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA NALEŻY: 1.uzyskanie danych dotyczących różnych obszarów życia osoby chorej, 2.zwiększenie udziału pacjenta, jego rodziny i terapeutów w ocenie sytuacji chorobowej; 3.wyłonienie tych sfer funkcjonowania chorego, w obszarze których powinna nastąpić poprawa; 4.podejmowanie decyzji terapeutycznych odpowiadających potrzebom i sytuacji chorego; 5.ocena wpływu choroby i procesu terapii na jakość życia osoby chorej; 6.porównanie jakości życia pacjentów z populacją osób zdrowych; 7.zbadanie różnic w oddziaływaniu leków na jakość życia; 8.ocena stopnia poprawy jakości życia po zastosowanym leczeniu; 9.rozpoznanie możliwości poprawy jakości opieki wobec chorego; 10.zdiagnozowanie, na ile oczekiwania pacjentów są spełniane przez współczesną medycynę i systemy opieki zdrowotnej. Zerówka 09.01.25r. 15  WAŻNE ASPEKTY OCENY JŻ W MEDYCYNIE Dokładne ustalenie pytań, które najbardziej odpowiadają sferom zaburzonym przez proces chorobowy oraz przyjęcie określonej definicji jakości życia, w której określa się jej parametry i wybór metod umożliwiający ich trafny pomiar Ważna jest również strategia przeprowadzania badań, ponieważ prace wielu autorów (por. Sęk 1993) pokazują, że badane osoby wyżej oceniają zadowolenie z życia w sytuacji bezpośredniej rozmowy z badającym, niż w sytuacji wypełniania kwestionariusza Za trafniejsze uważa się podejście, w którym oceny poszczególnych obszarów życia występują przed jego globalną oceną oraz w którym pomiar jakości życia dotyczy zarówno aspektu poznawczego, tj. satysfakcji i aspektu emocjonalnego, tj. zadowolenia z życia Zauważono, że jednostkowa globalna ocena jakości życia jest bardziej zależna od aktualnej sytuacji i stanu emocjonalnego, niż wówczas, kiedy stanowi ją suma ocen składowych z poszczególnych obszarów życia i działalności KWESTIONARIUSZE DO BADANIA JŻ W MEDYCYNIE 1. dotyczą kwestii uniwersalnych i zawierają pytania odnoszące się do zagadnień ogólnych z poszczególnych sfer życia, są ogólne pozwalają na porównanie oceny jakości życia w różnych jednostkach chorobowych 2. dostosowane są dospecyfiki poszczególnych chorób, są wykorzystywane w badaniach konkretnych dziedzin medycznych, np. internie, onkologii czy kardiologii; dostosowane do specyfiki poszczególnych chorób lub cech dla niej istotnych 3. najwięcej zwolenników posiadają kwestionariusze samooceny STEWART (ZA: OPARA 2000) NA PODSTAWIE PRZEPROWADZONYCH BADAŃ OKREŚLIŁ NIEZBĘDNE WARUNKI DLA KLINICZNEJ PRZYDATNOŚCI OCENY JAKOŚCI ŻYCIA: 1.pomiar jakości życia musi być kompleksowy i musi uwzględniać wyniki leczenia istotne z punktu widzenia chorego, Zerówka 09.01.25r. 16  2.skale (ankiety) muszą być proste i łatwe w zastosowaniu, 3.otrzymane wyniki powinny być gorsze u osób chorych przewlekle w porównaniu z nie chorującymi przewlekle, 4.wyniki dotyczące poszczególnych składowych powinny być charakterystyczne dla danej choroby (np. ocena bólu ma wykazać wyższy wynik u chorych z gośćcem stawowym niż u chorych z nadciśnieniem), 5.w obrębie każdej jednostki chorobowej pomiary powinny odróżniać nasilenie objawów podczas przebiegu choroby 6.pomiary powinny wykazywać zarówno korzystne, jak i niekorzystne wyniki leczenia od początku do końca choroby Zerówka 09.01.25r. 17