اصول و مباني آتش نشاني PDF

‫به نام خدا‬ ‫بيمارستان تخصصي و فوق تخصصي ميالد‬ ‫اصول و مباني آتش نشاني‬ ‫دفتر فني و مهندسي‬ ‫واحد آتش نشاني‬ ‫‪3131‬‬  ‫آتش چيست؟‬ ‫آتش نتيجه...

‫به نام خدا‬ ‫بيمارستان تخصصي و فوق تخصصي ميالد‬ ‫اصول و مباني آتش نشاني‬ ‫دفتر فني و مهندسي‬ ‫واحد آتش نشاني‬ ‫‪3131‬‬  ‫آتش چيست؟‬ ‫آتش نتيجه يك واكنش شيميايی است كه معموالً ميان اكسيژن اتمسفر و يك نوع سوخت اتفاق می افتد؛ البته تنها احاطه يك‬ ‫ماده سوختنی به وسيله اكسيژن ‪ ،‬سبب آتش گرفتن آن نمی شود‪.‬بلكه برای اين كه واكنش احتراق اتفاق بيفتد بايد ماده‬ ‫سوختنی به حدی گرم شود كه به دمای احتراق خود برسد‪.‬‬ ‫آتش چگونه به وجود می آید ‪:‬‬ ‫هر گاه سه ضلع مثلث حريق در كنار يكديگر قرار بگيرند آتش بوجود می آيد‪.‬‬ ‫مثلث حریق‬ ‫ه ر گاه سه ضلع مواد سوختنی ‪ ،‬اكسيژن و گرما در كنار يكديگر قرار بگيرند مثلث حريق به وجود می آيد‪.‬‬ ‫انفجار‪:‬‬ ‫آزاد سازی انرژی بصورت ناگهانی و سريع می باشد و تفاوت آن با اشتعال در سرعت توليد انرژی است نه ميزان توليد انرژی‬ ‫الف ‪ :‬اكسيژن ‪:‬‬ ‫ميزان اكسيژن موجود در هوا در شرايط طبيعی ‪ %12‬است اگر ميزان آن به زير ‪ %21‬برسد‬ ‫آتش خاموش می شود ‪.‬‬ ‫ب ‪ :‬مواد سوختنی ‪:‬‬ ‫تمام موادی كه قابليت سوختن داشته باشند ماده سوختنی تلقی می شوند اين مواد می توانند مايع ‪ ،‬جامد و يا گاز باشند ‪.‬سرعت‬ ‫سوختن و گسترش شعله در مواد مختلف متفاوت است‪.‬‬ ‫بطور كلی انواع مواد سوختنی و قابل اشتعال كه در زندگی روزمره با آنها مواجه هستيد عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ -2‬مواد سوختنی جامد ( مانند چوب‪ ،‬پارچه‪،‬الستيك و ‪)...‬‬ ‫‪ -1‬مواد سوختنی مايع ( مانند فراورده های نفتی‪ ،‬الكلها و ‪)...‬‬ ‫‪ -3‬مواد سوختنی گازی ( مانند انواع گازهای قابل اشتعال مثل بوتان‪ ،‬متان‪ ،‬استلين و ‪)...‬‬  ‫ج‪ :‬حرارت‬ ‫برای شروع حريق وجود حرارت الزامی است كه اين حرارت می تواند توسط سيگار جريان برق ‪ ،‬جرقه ‪،‬الكتريسيته ساكن و غيره‬ ‫تامين گردد‪.‬‬ ‫مثلث آتش نه تنها عوامل ايجاد آتش را نشان می دهد‪ ،‬بلكه راههای فرونشاندن آن را نيز مشخص می كند ‪.‬به بيان روشنتر‪،‬‬ ‫چنانچه هر يك از اضالع مثلث آتش شكسته شود ) يك عامل حذف گردد ( ‪ ،‬حريق از بين خواهد رفت ‪.‬براين مبنا‪ ،‬سه روش‬ ‫اصلی و اساسی آتش نشانی ابداع گرديد‪.‬‬ ‫اين روشها عبارتند از ‪ :‬محدود كردن مواد سوختنی ) جداسازی( ‪ ،‬محدود كردن اكسيژن ) خفه كردن( و محدود كردن حرارت‬ ‫)سرد كردن ( با گذشت زمان تئوری مثلث آتش دستخوش دگرگونی های زيادی شد به صورتی كه اكنون عالوه بر تئوری مثلث‬ ‫آتش‪ ،‬تئوريهای ديگری مانند مربع آتش‪ ،‬هرم آتش و پنج ضلعی آتش وجود دارند‪.‬‬ ‫شيوه هاي انتقال حرارت‬ ‫‪ -2‬هدايت ‪:‬‬ ‫اين نيز يكی از طرق و راه های انتقال حرارت است ‪.‬در اين روش از راه تماس مستقيم فلزات با آتش حرارت به نقاط ديگر انتقال‬ ‫می يابد ‪.‬برای مثال اگر يك سر مفتول فلزی را در آتش قرار دهيم پس از مدتی كوتاه مشاهده می شود كه نقاط مجاور طرفی كه‬ ‫در آتش قرار دارد گرم می شوند ‪.‬اين گرما به تدريج افزايش می يابد و به سوی سر ديگرمفتول كه بيرون از آتش است منتقل می‬ ‫شود ‪ ،‬به طوری كه از شدت داغی انتهای مفتول را نمی توان در دست گرفت ‪.‬انتقال گرما به اين طريق هنگام آتش سوزی در‬ ‫ساختمان ها بسيار خطرناك است وجو د تيرهای فلزی در ساختمان باعث انتقال حرارت و گسترش آتش سوزی می شود ‪.‬معموالً‬ ‫حرارت زياد باعث ازدياد درازای آن ها می شد كه پس از رسيدن آب به آن ها هنگام خاموش كردن و خنك شدن ‪ ،‬اين افزايش در‬ ‫طول دوباره به حالت اول بر می گردد ‪.‬اين تغيير حالت در اثر حرارت زياد موجب ميشود كه تيرهای فلزی از ديوارها جدا می شوند‬ ‫و ديوارهای آجری فرو ريزند ‪.‬در اين حالت خطر بزرگی آتش نشانان و ساكنين اين ساختمان ها را تهديد می كند و باعث وارد‬ ‫آمدن زيان های جانی جبران ناپذيری به اين اشخاص می شود‪.‬‬ ‫‪1‬ـ جابجايی ‪:‬‬ ‫در اين حالت حرارت به وسيله حرارت مولكول های مايعات يا گازهای گرم از جايی به جای ديگر انتقال می يابد ‪ ،‬در اين روش‬ ‫تقريباً ‪ 51‬درصد از حرارت حاصل از آتش به وسيله هوا يا گازهای داغ به نقاط دور و نزديك آتش برده می شود ‪.‬هوای نزديك‬ ‫كانون آتش بر اثر گرم شدن سبك تر از هوای آتمسفر می شود و در نتيجه آميزش با گازهای حاصل از آتش ‪ ،‬به سوی باال حركت‬ ‫می كند و جريان جابجايی شديدی را به وجود می آورد ‪.‬اين كوران قوی حرارت و دود را با خود حمل می كند و موجب آشفتگی‬ ‫در هوای اطراف صحنه آتش می شود ‪.‬مقدار اكسيژنی كه در نتيجه حرك جابجايی به كانون آتش سوزی می رسد به آن شدت می‬ ‫بخشد و باعث كوران شديد هوا می شود و به صورت گردباد در می آيد ‪.‬اين حركت باال رونده هوا و گازهای داغ به اندازه ای‬ ‫قدرتمند است كه می تواند مواد و اشيای سوزان را به نقاط دور در پيرامون آتش پرتاب كند ‪.‬در صورتی كه راه اين حركت‬ ‫باالرونده در ساختمان ها يا ساير نقاط به وسيله سقف يا موانعی ديگر بسته شود ‪ ،‬اليه كلفتی از گازها و دود پس از برخورد با سقف‬ ‫به شكل قارچ به طرف پايين حركت می كند و در فضای پراكنده می شود ‪.‬اين هوای بسيار گرم و فشرده عالوه بر آن كه شديداً‬ ‫مسموم كننده است ‪ ،‬درجه گرمای اشيای موجود را افزايش می دهد و باعث گسترش آتش سوزی می شود ‪.‬‬  ‫‪ -3‬پرتوافكنی يا تششع‪:‬‬ ‫يكی از راههای انتقال حرارت پرتوافكنی است‪.‬در اين حالت اشيايی كه در مجاورت آتشسوزی قرار دارند‪ ،‬مستقيماً در معرض‬ ‫گرمای شديدی قرار میگيرند كه از شعلههای آتش به وسيلة باد به اطراف برده میشود‪.‬هر چه اين اشياءبه كانون آتشسوزی‬ ‫نزديكتر باشند‪ ،‬شدت تشعشعی كه به آنها میرسد بيشتر است‪.‬در نتيجه درجة حرارت اين اشيا به سرعت باال میرود و داغ‬ ‫میشوند به طوری كه حرارت آنها به نقطة شعله زنی وسپس به درجة حرارت آتشگيری میرسد و بدين ترتيب شعله ور می شوند‬ ‫و آتش های ديگری در نزديك آتش اصلی روشن می شوند و شروع به انتشار و تبادل گرما با يك ديگر می كنند كه اين امر باعث‬ ‫تسريع در رشد و گسترش آن ها خواهد شد ‪.‬بيش تر اشيايی كه قبالً در فواصل امنی نسبت به آتش اصلی قرار داشتند ‪ ،‬اكنون در‬ ‫برابر پرتوهای شديدتری قرار می گيرند كه به اين ترتيب آتش نيز به آسانی به آنها سرايت می كند و آن ها را نيز شعله ور می‬ ‫سازد‪.‬‬ ‫آتش چگونه خاموش ( اطفاء ) می شود‪:‬‬ ‫با گرفتن و قطع نمودن يك يا دو ضلع مثلث حريق آتش از بين می رود‪.‬‬ ‫در حريقهای كوچك با خيس و نم دار كردن حوله و يا پتو ضلع اكسيژن مثلث را به روش خفه كردن قطع می نماييم‪.‬‬ ‫در حريقهای جامد درون سوز به روش خنك كردن توسط آب ضلع گرمای مثلث حريق را قطع می نماييم‪.‬‬ ‫در حريقهای گازی به روش قطع كردن (جداسازی) و بستن شير گاز ضلع مواد سوختنی مثلث حريق را قطع می نماييم‪.‬‬ ‫روش خنك كردن (سرد كردن)‪:‬‬ ‫اين روش جهت اطفاء حريق جامدات معمولی كه با آب واكنش ندارد مانند چوب ‪،‬كاغذ ‪ ،‬الستيك و‪....‬مورد استفاده می گردد و‬ ‫بهترين خاموش كننده كه بدين منظور مورد استفاده قرار می گيرد ‪،‬آب است‬ ‫نكته‪:‬‬ ‫از آنجاييكه آتش سوزی مواد جامد درون سوز می باشد (پس از سوختن از خود خاكستر باقی می گذارد ) بايد ماده اطفاء كننده‬ ‫قدرت نفوذ به داخل جامد در حال سوختن را داشته باشد كه از اين نظر آب قابليت نفوذ خوبی به درون جامدات را دارد‬ ‫باید توجه نمود كه از آب بعنوان ماده اطفاء كننده در حریقهاي ذیل استفاده نگردد‬ ‫الف)حريق مايعات قابل اشتعال مانند ‪ :‬نفت ‪ ،‬بنزين‪،‬گازوييل‪،‬قيرو روغن‬ ‫ب)حريقهای مرتبط با برق و الكتريسيته‬ ‫ج)حريق بعضی از مواد شيميايی مانند ‪ :‬كاربيد و فلزات قابل اشتعال از قبيل سديم و پتاسيم‬ ‫در كارخانجات معموال آب پيش بينی شده جهت اطفاء حريق از طريق جعبه های آتش نشانی ‪ Fire Box‬كه در محل های مورد‬ ‫نياز نصب گرديده تامين می گردد‪.‬‬  ‫روش خفه كردن(قطع هوا)‪:‬‬ ‫با توجه به اينكه هوا (اكسيژن) يكی از اضالع تشكيل دهنده مثلث حريق می باشد بنابراين با جلوگيری از رسيدن هوا ( اكسيژن )‬ ‫به ماده در حال سوخت ‪،‬حريق اطفاء خواهد شد اين روش بيشتر جه ت مايعات قابل اشتعال به كار می رود كه از كپسولهای پودرو‬ ‫گاز و در حريقهای الكتريكی از كپسولهای‪ CO1‬استفاده می گردد‪.‬‬ ‫نكته ‪ :‬اگر حجم حريق زياد باشد بايستی جهت اطفاء از ماده ای به نام كف (فوم) استفاده كرد‬ ‫روش جداسازي (قطع ماده سوختنی )‪:‬‬ ‫در اين روش از خاموش كنند ه خاصی استفاده نمی شود بلكه اطفاء حريق از طريق جداكردن و دور كردن مواد قابل سوختن از‬ ‫محيط انجام می شود‬ ‫به عنوان مثال در آتش سوزی مخازن يا خطوط لوله مربوط به مايعات قابل اشتعال و يا گازها ‪،‬می بايستی شير اصلی بسته شود تا‬ ‫سوخت قطع گردد‬ ‫طبقه بندي آتش ‪(:‬اروپايی)‬ ‫آتش سوزی ها می توانند طبق دسته بندی ذيل طبقه بندی شوند ‪:‬‬ ‫طبقه ‪ : A‬آتش سوزی ناشی از جامدات ‪ -‬اين گونه آتش سوزی ها درون سوز بوده و پس از سوختن خاكستر آنها بر جای می ماند‪.‬‬ ‫مانند ‪ :‬چوب‪ ،‬كارتن‪ ،‬پارچه و ‪...‬‬ ‫طبقه ‪ : B‬آتش سوی ناشی از مايعات ‪ -‬اين گونه آتش سوزی ها سطح سوز بوده و پس از سوختن هيچگونه خاكستری از آنها بر‬ ‫جای نمی ماند‪.‬مانند ‪ :‬بنزين‪ ،‬نفت‪ ،‬روغن و ‪...‬‬ ‫طبقه ‪ : C‬آتش سوزی ناشی از گازها ‪ -‬مانند ‪ :‬گاز مايع (بوتان‪،‬پروپان)‪ ،‬گاز شهری(اتان‪،‬متان) و ‪...‬‬ ‫طبقه ‪ : D‬آتش سوزی ناشی از فلزات قابل اشتعال مانند ‪ :‬سديم و پتاسيم و ‪....‬‬ ‫طبقه ‪ : E‬آتش سوزی ناشی از الكتريسيته ( برق ) مثل برق شهری‪ ،‬تجهيزات و دستگاههای برقی از جمله تلويزيون‪،‬كامپيوتر و ‪...‬‬ ‫* در اين راستا خاموش كننده های محتوی هالوژنه ها نيز وجود دارند كه می تواند به صورت ‪ %211‬كليه طبقات حريق را اطفاء‬ ‫نمايد‪ ،‬ولی به علت اينكه خاموش كننده های هالوژنه در تخريب اليه ازن نقش به سزايی دارند‪ ،‬محيط زيست جهانی اعالم كرده‬ ‫است كه بايد ساخت و استفاده از آنها در تمام دنيا ممنوع شود و توليد آن متوقف گردد‪ ،‬در نتيجه استفاده از اين مواد خيلی‬ ‫محدود بوده و يا بكلی منسوخ شده است‪.‬‬ ‫تعربف خاموش كننده ( كپسول اطفاء حریق ) ‪:‬‬ ‫خاموش كننده دستی به وسيله ای گفته می شود كه برای مبارزه با آتش سوزی طرح و ساخته شده است كه از ‪ 2‬تا ‪ 21‬كيلو يا‬ ‫ليتر ظرفيت مواد خاموش كننده دارد و توسط يك نفر به راحتی قابل حمل و استفاده است‪.‬‬ ‫انواع بزركتر اين وسايل بر روی چرخ ‪ -‬ارابه يا خودرو قرار داده می شود و يا بطور ثابت در اماكن نصب می گردد‪.‬‬  ‫كاربرد خاموش كننده ( كپسول اطفاء حریق ) ‪:‬‬ ‫از خاموش كننده ها با توجه به مواد اطفايی داخل آنها می توان در لحظات اوليه شروع آتش سوزی و همچنين برای حريقهای‬ ‫كوچك و موضعی استفاده كرد و آتش را اطفاء نمود ‪.‬‬ ‫طبقه بندي خاموش كننده ( كپسول اطفاء حریق ) ‪:‬‬ ‫انواع خاموش كننده ها از نظر مواد اطفايی می توانند طبق دسته بندی ذيل گروه بندی شوند ‪:‬‬ ‫گروه ‪A‬‬ ‫خاموش كننده های محتوی آب ‪ -‬آب و كف‬ ‫گروه ‪ B‬و ‪C‬‬ ‫خاموش كننده های محتوی پودری‬ ‫گروه ‪E‬‬ ‫خاموش كننده های محتوی گاز كربنيك ( ‪)CO2‬‬ ‫گروه ‪A,B,C,D,E‬‬ ‫خاموش كننده های محتوی هالوژنه‬ ‫خاموش كننده ها‬ ‫با توجه به مثلث آتش و عوامل تشكيل دهنده آن كافيست يكی از اضالع مثلث آتش را قطع كنيم تا آتش سوزی اطفاء گردد‬ ‫بنابراين نظر به اينكه يك مثلث سه ضلع داشته ‪ ،‬سه روش برای اطفاء حريق وجود دارد و انتخاب هر كدام از اين روشها برای اطفاء‬ ‫بستگی به نوع آتش سوزی دارد‪.‬‬ ‫شناخت خاموش كننده هاي دستی‬ ‫ضرورت استفاده از خاموش كننده ها‬ ‫خاموش كردن آتش سوزی در لحظه های اوليه شروع آن جهت جلوگيری از صدمات جانی و خسارات مالی اهميت بسزايی دارد؛‬ ‫در صورتی كه بتوان با وسيله ای مناسب و در هنگام و زمان مقتضی حريق را اطفاء و از توسعه آن جلوگيری نمود ‪.‬بديهی است‬ ‫كه اهداف فوق كه همانا جلوگيری از صدمات جانی و خسارات مالی در اثر آتش سوزی است نايل می گردد ‪.‬بدين ترتيب ميتوان‬ ‫از خسارات و زيان هايی كه هر ساله طبق آمارهای موجود به اماكن مختلف وارد می شود جلوگيری نمود ‪.‬برای اين منظور‬ ‫شركتها و كارخانجات زيادی در اكثر كشورها اقدام به طراحی و ساخت وسايل مبارزه با حريق نموده اند‪ ،‬كه يكی از اين‬ ‫دستگاهها‪ ،‬وسايلی است كه به طور خاص برای هدف فوق مورد استفاده قرار می گيرد؛ دستگاههايی كه امروزه از آنها خاموش‬ ‫كننده های آتش ياد می شود و در گذشته كپسولهای آتش نشانی نامگذاری شده اند‪.‬تجربه ثابت كرده كه توانايی استفاده‬ ‫صحيح اين وسايل و دستگاهها در اطفای حريق بسيار مؤثر است و در صورتی كه افراد توانايی كاربرد صحيح آنها را نداشته باشند‬ ‫اغلب با وجود دستگاههای خاموش كننده بسيار‪ ،‬حريق از كنترل خارج شده و خسارات و زيانهای فراوانی را باعث گرديده است ‪.‬‬ ‫به همين جهت در اين جزوه سعی شده است تا حد ممكن اطالعاتی در مورد انواع خاموش كننده ها و طرز كار با آنها‪ ،‬كاربرد و‬ ‫نگهداری آنها ارائه شود‪.‬‬  ‫جعبه هاي آب آتش نشانی‬ ‫تعريف ‪ :‬جعبه های آتش نشانی همانطور كه از نام آن پيداست محفظه های است جهت نگهداری تجهيزات اطفاء حريق كه درون‬ ‫آنها معموالً قرقره های نگهدارنده شيلنگ آتش نشانی و بعضاً كپسول های اطفاء حريق قرار ميگيرد‪.‬‬ ‫استاندارد نصب‪ :‬می بايست كف جعبه در ارتفاع ‪ 211‬سانتی متر از كف تمام شده روی ديوار يا درون آن نصب گردد ‪.‬‬ ‫محل نصب‪:‬می بايست در محل هايی نصب گردد كه كامالً قابل رويت باشد ‪.‬‬ ‫مناسب ترين مكان استقرار‪ ،‬مبادی ورودی و خروجی ساختمان‪.‬‬ ‫عموماً در راهروها ‪ ،‬نزديك پله های فرار و درب های خروج نصب می شود‪.‬‬ ‫الزم به ذكر است كه اين جعبه ها هرگز نبايد در فرو رفتگی ها و پشت ديوارها نصب گردند ‪.‬‬ ‫جعبه های آتش نشانی می بايست به گونه ای نصب گردند تا قابليت اطفاء حريق تا شعاع ‪ 11‬متر را داشته باشند‪.‬‬ ‫همچنين نبايد فاصله جعبه های آتش نشانی از يكديگر بيش از ‪ 31‬متر باشد‪.‬‬ ‫انواع جعبه هاي آب آتش نشانی‪:‬‬ ‫در ايران جعبه های آتش نشانی در دو نوع و با نام های ‪ FIRE BOX‬و ‪ HOSE REEL‬مصطلح می باشند‪.‬‬ ‫‪HOSE‬‬ ‫به زبان ساده ‪ FIRE BOX‬مجهز به شلنگ برزنتی ‪ ،‬نازل سه حالته ‪،TREAD COUPLING ،‬‬ ‫‪ COUPLING‬و شير فلكه زاويه ای می باشد‪.‬‬ ‫و ‪ HOSE REEL‬دارای شلنگ الستيكی ¾اينچ ‪ ،‬نازل پيچشی ‪ ،‬شير گازی ‪ ،‬لوله رابط و بست های مربوطه ميباشد ‪.‬‬ ‫عموماً طول شلنگها ‪ 11‬متر در نظر گرفته می شود ولی از نظر فنی بايد طول شلنگها تا دورترين محل ‪ 1‬متر فاصله داشته باشند‪.‬‬ ‫نكاتی در مورد تفاوت های شلنگ های آتش نشانی‪:‬‬ ‫در جدول ذيل شلنگهای برزنتی (نخ پرلون) و الستيكی با هم مقايسه شده اند‪.‬‬  ‫شلنگهای الستيكی‬ ‫شلنگهای برزنتی(نخ پرلون)‬ ‫شرح‬ ‫در شلنگهای برزنتی ميزان خروجی آب‬ ‫ميزان دبی آب خروجی‬ ‫بيشتر است‬ ‫استفاده از شلنگ های الستيكی برای عموم مردم‬ ‫سهولت در استفاده‬ ‫راحت تر است‬ ‫در شلنگهای برزنتی می بايست تمامی شلنگ‬ ‫در شلنگهای الستيكی نيازی به باز شدن كامل نيست و‬ ‫سرعت در زمان اطفاء‬ ‫از روی قرقره باز شود تا آب در آن جريان‬ ‫می توان به مقدار نياز از روی قرقره باز شود‪.‬‬ ‫حريق‬ ‫پيدا كند‪.‬‬ ‫قيمت شلنگ های برزنتی بسيار باالتر از‬ ‫هزينه‬ ‫شلنگ های الستيكی می باشد‬ ‫شلنگهای الستيكی بسيار سريعتر به دور قرقره پيچيده‬ ‫می شوند اين در حالی است كه بايد آب درون شلنگ‬ ‫سهولت در جمع آوری‬ ‫برزنتی را بطور كامل خارج كرده و سپس به دور قرقره‬ ‫شلنگ‬ ‫پيچيده شود‪.‬‬ ‫عمر مفيد شلنگ های الستيكی بيشتر بوده زيرا در‬ ‫شلنگ های برزنتی به دليل اينكه پس از استفاده آب‬ ‫بطور كامل خشك‬ ‫عمر مفيد‬ ‫نمی شود در طوالنی مدت شروع به پوسيدگی می‬ ‫نمايند‪.‬‬ ‫نحوه استفاده از خاموش كننده هاي دستی پودري‬ ‫‪ -2‬هنگام مشاهده آتش خونسردی خود را حفظ نموده و با برداشتن خاموش كننده به سمت حريق حركت كنيد‪.‬‬ ‫‪ -1‬هنگام خاموش نمودن آتش ‪ ،‬همواره پشت به باد و باالی شيب مستقر شويد‪.‬‬ ‫‪ -3‬تا جايی كه احساس ناراحتی و سوزش در نقاط حساس بدن مثل گونه ها و الله گوش پيش نيايد به آتش نزديك شويد‪.‬‬ ‫‪ -1‬كپسول را وارونه كرده و به حالت اول برگردانيد‪.‬‬ ‫‪ -1‬با كشيدن ضامن و پاره كردن پلمپ و با زدن ضربه يا فشار آوردن به دسته خروجی اقدام به خروج مواد خاموش كننده به‬ ‫سمت آتش نمائيد‪.‬‬ ‫‪ -6‬مواد خاموش كننده را از نقطه شروع آتش به صورت جارو كردن و از قسمت پايين بپاشيد‪.‬‬ ‫‪ -5‬دقت كنيد هيچ قسمتی از آتش بدون پوشش باقی نماند زيرا خطر بازگشت شعله از همان محل وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ -8‬در صورتی كه با مصرف مقداری از مواد خاموش كننده آتش خاموش شد از ادامه خروج مواد جلوگيری نمائيد‪.‬‬ ‫‪ -9‬قبل از حصول اطمينان از خاموش شدن آتش محل را ترك نكنيد‪.‬‬ ‫‪ -21‬خاموش كننده دستی استفاده شده را روی پهلو بخوابانيد تا به اشتباه مجددأ مورد استفاده قرار نگيرد‪.‬‬ ‫‪ -22‬محل حادثه را به افراد مسئول واگذار نمائيد تا اقدامات تكميلی انجام شود‪.‬‬  ‫طرز استفاده از خاموش كننده هاي ‪: CO2‬‬ ‫چگونه می توان به طريقه صحيح از خاموش كننده ‪ CO2‬جهت اطفاء حريق استفاده كرد ‪:‬‬ ‫* خونسردی خود را در هر حال حفظ نماييد‪.‬‬ ‫* در فضاهای رو باز پشت به باد و در فضاهای بسته جلوی درب ورود يا خروج بايستيد‪.‬‬ ‫* ضامن ( پين ) دستگيره حمل كپسول های تحت فشار و ‪ CO2‬را از محل خود خارج نماييد‪.‬‬ ‫* سر پاشنده شلنگ كپسول را در دست گرفته و به طرف آتش نشانه گيری نماييد‪.‬‬ ‫* بن آتش را هدف گرفته و به صورت جاروب كردن آتش را اطفاء نماييد‪.‬‬ ‫نكات قابل توجه ‪:‬‬ ‫‪ ‬در مورد كپسول های سيلندر بغل اهرم پاشنده شلنگ را در دست گرفته و فلكه سيلندر بغل را به آرامی تا انتها باز نموده‬ ‫و با فشار به اهرم سر شلنگ را به سوی آتش نشانه گيری نماييد ‪.‬‬ ‫‪ ‬ضامن كپسول های سيلندر داخل را از محل خود خارج نماييد و با وارد كردن ضربه به سوزن باالی درب كپسول پاشنده‬ ‫شلنگ كپسول را محكم در دست گرفته و با فشار به اهرم سر شلنگ را به سوی آتش نشانه گيری نماييد ‪.‬‬ ‫‪ ‬كليه كپسول های موجود در بازار فعلی با توجه به مكانيزم آنها به شكل استوانه ای شكل ساخته شده و لوله تخليه آنها‬ ‫در قسمت زيرين داخل كپسول تعبيه شده است لذا حتما بايد كپسول سرپا و ايستاده استفاده گردد ‪.‬در غير اين صورت‬ ‫گاز يا عامل فشار آن تخليه شده و مواد اطفاء حريق از آن خارج نخواهد شد ‪.‬‬ ‫‪ ‬كليه كپسولهای پودر و گاز‪ ،‬آب و گاز و بعضی از كپسول های ‪ CO2‬از ‪ 2‬كيليويی تا ‪ 111‬كيلويی در هر مرحله استفاده‬ ‫هر چند كم و كوچك برای بار دوم قابل استفاده نمی باشند و جهت شارژ مجدد بايد به نمايندگی های مجاز تحويل داده‬ ‫تا شارژ گردد‪.‬‬ ‫كاربرد خاموش كننده ها بر مبناي طبقه بندي آتش ‪:‬‬ ‫حال كه با آموزش های الزم جهت پيشگيری از حريق‪ ،‬مثلث حريق‪ ،‬چگونگی از بين بردن مثلث حريق‪ ،‬طبقه بندی آتش‪ ،‬خاموش‬ ‫كننده های مختلف‪ ،‬كاربرد خاموش كننده ها‪ ،‬طبقه بندی خاموش كننده ها و طرز استفاده آنها آشنا شديم می پردازيم به‬ ‫چگونگی استفاده خاموش كننده ها بر مبنای طبقه بندی آتش تا بتوانيم به صورت ‪ %211‬حريق را اطفاء نماييم و بدون اتالف وقت‬ ‫و نيرو باعث از بين رفتن مثلث حريق گرديم‪.‬‬ ‫مناسب بودن یك خاموش كننده براي مبارزه با طبقه مشخصی از آتش سوزي به صورت ذیل طبقه بندي می شود ‪:‬‬ ‫* جهت اطفاء آتش سوزی طبقه ‪ A‬يعنی جامدات از خاموش كننده محتوی آب استفاده می گردد ‪.‬‬ ‫* جهت اطفاء آتش سوزی طبقه ‪ B‬يعنی مايعات از خاموش كننده محتوی پودر يا كف و ماسه خشك استفاده می گردد‪.‬‬ ‫* جهت اطفاء آتش سوزی طبقه ‪ C‬يعنی گازها از خاموش كننده محتوی پودر استفاده می گردد‪.‬‬ ‫* جهت اطفاء آتش سوزی طبقه ‪ D‬يعنی فلزات از خاموش كننده محتوی پودر خشك مخصوص كه از كيفيت بهتری برخوردار می‬ ‫باشد مثل ( ‪ ) T.E.F‬استفاده می گردد‪.‬‬ ‫* جهت اطفاء آتش سوزی طبقه ‪ E‬يعنی الكتريسيته ( برق ) از خاموش كننده محتوی گاز كربنيك ( ‪ ) CO2‬استفاده می گردد‪.‬‬ ‫عالئم و برچسب ها ‪:‬‬ ‫كليه خاموش كننده ها بايد دارای عالئم و مشخصات سازنده بوده و عالوه بر رنگ مناسب ‪ ،‬دامنه عمل آنها با كد مربوطه بر روی‬ ‫آنها حك شده يا توسط برچسب دائمی الصاق شده باشد ‪.‬رنگ استاندارد برای خاموش كننده ها و همچنين قابليت آنها برای‬ ‫خاموش نمودن حريق با استفاده از مشخصات مربوطه در جدول زير بدست می آيد‪:‬‬ ‫محتوی كپسول‬ ‫رنگ بدنه‬ ‫آب‬ ‫قرمز‬ ‫پودر‬ ‫آبی يا (قرمز با نوار آبی)‬ ‫‪CO2‬‬ ‫مشكی يا (قرمز با نوار مشكی)‬ ‫كف‬ ‫شيری يا (قرمز با نوار شيری)‬ ‫نكات ایمنی در انبار داري مواد قابل اشتعال‬ ‫مواد قابل اشتعال شامل موادی است كه به صورت جامد ‪،‬گرد ‪ ،‬مايع ‪ ،‬بخار يا گاز و با اختالط با اكسيژن هوا در حرارت معينی‬ ‫(بسته به نوع ماده ) به وسيله شعله جرقه يا منابع حرارتی ديگر محترق و سپس مشتعل می شوند ‪.‬برای ادای توضيح بيشتر بايد‬ ‫گفت كه در عمل معموالَ از اختالط بخار يك سوخت (ماده قابل اشتعال) و يا ذرات ريز گرد آن در حرارت معينی با مقدار هوای‬ ‫كافی و روشن كردن آن عمل احتراق و سپس اشتعال رخ می دهد‪.‬بنابراين برای آنكه سوخت جامد قابل اشتعالی را بسوزانيم الزم‬ ‫است مقداری از آن را كه به قدر كافی بخار ايجاد كند و آتش بگيرد حرارت دهيم ‪.‬ضمناَ چون در يك حرارت معين مايعات دارای‬ ‫فشار بخار بيشتری نسبت به جامدات می شوند لذا مايعات قابل اشتعال سريعتر از جامدات قابل اشتعال آتش می گيرند ‪.‬مسلم‬ ‫است كه گردها و گازهای قابل اشتعال خيلی سريعتر از دو دسته مذكور محترق و مشتعل می شوند‪.‬در اين صورت اختالف و‬ ‫نسبتی را كه در احتراق و اشتعال مواد جامد ‪ ،‬مايع ‪ ،‬گرد ‪ ،‬بخار و يا گازهای قابل اشتعال وجود دارد می توان به ترتيب زير بيان‬ ‫كرد ‪.‬‬ ‫جامدات قابل اشتعال اهسته تر محترق و مشتعل می شوند ‪.‬مايعات نسبتاَ سريعتر و گازها آنقدر سريع محترق و مشتعل می شوند‬ ‫كه اغلب توليد انفجار نيز می كنند ‪.‬‬  ‫در انبار كردن مواد قابل اشتعال مراتب زیر باید رعایت گردد ‪:‬‬ ‫‪ -2‬مواد جامد ‪ ،‬مايعات ‪ ،‬پودر ‪ ،‬بخار و گازهای قابل اشتعال خطرناك را در انبارهايی نگهداری كنيد كه درجه برودت آنها مانع از‬ ‫آتش گرفتن خود بخود در مواردی كه بخارات مواد مذكور با هوا مخلوط است بشود ‪.‬‬ ‫‪ -1‬انبار بايد از تهويه كافی برخوردار باشد تا در صورت نشت و انتشار معمولی بخارات قابل اشتعال از ظروف به حد كافی در هوا‬ ‫رقيق شوند و جرقه ای نتواند آنها را روشن و مشتعل سازد ‪.‬‬ ‫‪ -3‬استعمال آتشهای باز مثل جوش كاری و كليه وسايلی كه ممكن است موجب ايجاد جرقه بشود در اينگونه انبارها بايستی‬ ‫ممنوع شود ‪.‬به طور كلی اين قبيل انبارها را دور از اماكنی كه خطر ايجاد حريق در آن يافت می شود منظور كنيد‪.‬‬ ‫‪ -1‬استعمال دخانيات و بردن كبريت و فندك به اين اماكن بايد اكيداَ ممنوع باشد تابلوهايی بدين منظور در محلهای الزم نصب‬ ‫كنيد‪.‬‬ ‫‪ -1‬برای گرم كردن اتاق كاركنان در اين قبيل انبارها از شوفاژ برقی ضد اشتعال يا شوفاژ بخار آب استفاده كنيد‪.‬‬ ‫‪ -6‬برای تأمين روشنايی از سيم كشی استاندارد و چراغ ضد شعله استفاده كنيد ‪.‬كليدهای برق جعبه فيوز و غيره نيز بيد از نوع‬ ‫ضد شعله باشند‪.‬‬ ‫‪ -5‬قسمتهای فلزی انبار از نظر جريانات الكتريسيته بايد دارای اتصال زمين كامل باشند‪.‬‬ ‫به طور كلی برای جلوگيری از مخاطرات صاعقه و الكتريسته ساكن انبار بايد دارای تجهيزات كافی باشد ‪.‬تجهيزات مذكور را به‬ ‫طور مرتب مورد بازرسی قرار دهيد و در فواصل زمانی معين آزمايش كنيد‪.‬‬ ‫مقاوم باشد‪.‬‬ ‫‪ -8‬ساختمان انبار بايد در مقابل آتش سوزی‬ ‫تخليه و خروج اضطراري‬ ‫دسترس خروج‬ ‫دسترس خروج نخستين و مهمترين بخش از مسير خروج است و به فاصله ای گفته می شود كه شخص بايد تا رسيدن به مدخل‬ ‫خروج درب ورود به پله فرار طی كند ‪.‬معموالً اين مسافت نبايد از ‪ 38‬متر تجاوز كند ‪.‬آمارها نشان ميدهد كه از هر ‪ 4‬نفری‬ ‫كه در آتش سوزيها از بين می روند يكنفر در اين قسمت از مسير و به علت نرسيدن به مدخل خروج جان خود را از دست‬ ‫ميدهد‪.‬‬ ‫خروج‪:‬‬ ‫خروج به بخش ميانی و به قسمتی از مسير گفته می شود كه با ديوارها ‪ ،‬كف ها ‪ ،‬سقف ها و درهای مقاوم در برابر حريق به‬ ‫صورت امن و محافظت شده ساخته می شود و تا قسمت تخليه خروج ادامه می يابد ‪.‬خروج می تواند در برگيرنده فضاهای‬ ‫مختلف و مسيرهای افقی و عمودی باشد مانند درگاهها ‪ ،‬راهروها ‪ ،‬شيب ها ‪ ،‬پلكانها ‪ ،‬سرسراها و غيره‪.‬‬ ‫تخليه خروج‪:‬‬ ‫تخليه خروج بخش نهايی مسير خروج و قسمتی است كه از انتهای خروج آغاز شده و به فضای آزاد بيرون از ساختمان همسطح‬ ‫زمين می انجامد‪.‬‬  ‫روشهاي تخليه افراد‪:‬‬ ‫شامل تمام اقدامات و وسايل و تجهيزاتی است كه برای دور كردن متصرفان ساختمان از خطرات و اثرات حريق ‪ ،‬برنامه ريزی ‪،‬‬ ‫طراحی و به كارگرفته می شود و شامل راه های خروج ‪ ،‬چراغ های اضطراری ‪ ،‬عالئم راهنما ‪ ،‬شبكه های تشخيص و اعالم حريق‬ ‫‪ ،‬وسايل و تجهيزات تخليه دود و حرارت ) و يا ايجاد كننده فشار هوا در مسير خروج ( ‪ ،‬انواع ابزارها و لوازم آتش نشانی خودكار‬ ‫و غير خودكار ‪ ،‬تمرينهای مربوط به فرار و غيره می باشد‪.‬‬ ‫دوربندي پلكان ها و مسيرهاي خروج‬ ‫در تمام بناهای با ارتفاع چهار طبقه و بيشتر ‪ ،‬بناهای با تصرف مخاطره آميز و بناهای كسبی و تجاری كه تعداد متصرفان آنها در‬ ‫طبقات باالی همكف بيش از ‪ 75‬نفر و يا در زير همكف بيش از ‪ 48‬نفر باشد پلكان ها ‪ ،‬رمپ ها و مسيرهای خروج اعم از‬ ‫وروديها ‪ ،‬هال ها ‪ ،‬پاگردها ‪.‬بايد با ديواره های غير قابل احتراق دارای ‪ 2‬ساعت مقاومت حريق به طور كامل دور بندی و مجزا‬ ‫شوند ‪.‬حداقل مقاومت اين ديوارها در ساير بناها به استثناء خانه های يك يا دو خانواری يك ساعت است ‪.‬در موارد ويژه‬ ‫چنانچه حفاظت بيشتری الزم باشد مقدار مقاومت با نظر كارشناس حفاظت از حريق تعيين خواهد شد‪.‬‬ ‫در مورد اعضای سازه ای بنا كه بار ديوارهای دور بندی و ديوارهای تقسيم يا بار سقف ها و كف های مربوط به قسمت های فوق‬ ‫الذكر را تحمل می كنند ‪ ،‬نيز بايد دست كم به ترتيب ‪ 2‬و‪ 1‬ساعت مقاومت حريق رعايت گردد‪.‬‬ ‫هرگاه هال ورودی به يك بنا به عنوان بخشی از راه خروج مورد استفاده قرار گيرد فضاهای خدماتی از قبيل رستوران ‪ ،‬آشپزخانه‬ ‫‪ ،‬انبار ‪ ،‬مغازه ‪ ،‬فروشگاه و ساير فضاهای مشابه همجوار اين هال بايد به وسيله ديوار يا ديوار تقسيم كننده يا مقاومت حريقی‬ ‫حداقل به ميزان مندرج در جداول داده شود در نشريه ‪ 111‬سازمان برنامه و بودجه از فضای اصلی هال مجزا شوند ‪.‬مگر اينكه‬ ‫اين گونه فضاها با خاموش كننده های خودكار مجهز باشند ‪ ،‬در اين موارد ‪ ،‬ايجاد بازشو اگر مجهز به در حريق خود بسته شو يا‬ ‫كركره حريق باشد مجاز خواهد بود‪.‬‬ ‫مناطق امن‪:‬‬ ‫منطقه يا مناطق امن به مكانی اطالق می شود كه متصرفين يا ساكنين يك بنا وقتی به آنجا منتقل شوند در آنجا از خطرهای‬ ‫حريق در امان باشند ‪.‬اين مكان ميتواند در داخل بنا و يا خارج بنا باشد البته اماكنی كه در داخل بنا قرار دارند بعنوان مناطق‬ ‫امن نسبی مطرح هستند مانند پلكان های دور بند فرار يا اضطراری و يا طبقاتی بعنوان ) ‪ Refuge Place‬مكان امن( ‪ ،‬اما‬ ‫اماكن خارج از بنای درگير حريق با فاصله مناسب از بنا می تواند بعنوان منطقه امن مطلق تلقی گردد‪.‬‬ ‫در طراحی راه های خروج بايد به عوامل جسمانی ‪ ،‬خصوصيات ذهنی و روانی افراد توجه نمود ‪ ،‬لذا با توجه به اينكه آسانسورها‬ ‫هنگام آتش سوزی بعنوان خروج تلقی نمی شوند و در يك ساختمان مانند آپارتمان های مسكونی در يك برج ‪ ،‬افراد ضعيف ‪،‬‬ ‫بيمار ‪ ،‬كودك و‪...‬وجود دارد كه هنگام خطر قادر به خروج فوری نيستند‪ ،‬الزم است نفرات توانمند و قوی اينگونه افراد را در‬ ‫الويت تخليه قرار دهند و از ايجاد ازدحام برای خارج شدن از ساختمان جلوگيری كنند و دائماً افراد را به خونسردی دعوت‬ ‫نمايند‪.‬‬ ‫راههاي ورود و خروج اضطراري‬ ‫اينگونه راهها طوری طراحی و ساخته می شوند تا در هنگام بروز حريق در ساختمان ‪ ،‬ساكنين در هر شرايط جسمی و روحی و‬ ‫سنی كه باشند بتوانند به محض وارد شدن به آن از محصوالت حريق دور شده و با استرس كمتر بتوانند خود را از محيط‬ ‫خطرناك دور كنند ‪ ،‬لذا اين راهها در اماكن اختصاصی و مسكونی نوعاً برای ساكنين شناخته شده و قابل دستيابی آسان به آن‬ ‫می باشد ‪.‬اما در اماكن عمومی مانند هتل ها يا ساختمانهای بزرگ و امثالهم ضروريست عالئم و موارد زير برای شناسائی راه‬ ‫ورود و خروج اضطراری در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬روشنايی راههای خروج بايد به گونه ای طرح و تنظيم شود كه در مواقعی از شبانه روز كه شرايط تصرف ايجاد می كند ‪.‬‬ ‫روشنايی بطور مداوم و پيوسته برقرار باشد و متصرفان بتوانند راه را به درستی تشخيص داده و مسير خروج را به راحتی طی‬ ‫كنند‪.‬وجود برق يا ژنراتور اضطراری برای اين مسير ضروری است‪.‬‬ ‫‪ -1‬تمام دسترسی های خروج بايد با عالمتهای تأئيد شده كه سمت و جهت دستيابی به خروج را با پيكان يا فلش نشان ميدهد‬ ‫مشخص شود ‪ ،‬مگر آنكه خروج و مسير دسترسی به آسانی قابل رؤيت باشد‪.‬‬ ‫‪ -3‬دربهای ورود به پلكان اضطرار بايد از نوع مقاوم در برابر حريق و مجهز به دستگاه خود بسته شو باشد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ساختار دهليز پلكان بايد مقاوم در برابر حريق باشد‪.‬‬ ‫‪ -1‬تابلوی شمارش طبقات در پاگرد و همسطح تمام طبقات نصب گردد‪.‬‬ ‫‪ -6‬درب های ورود به پلكان نبايد دارای قفل باشند‪.‬‬ ‫‪ -5‬پلكان بايد متصرفين بنا را به مكان امن هدايت كند‪.‬‬ ‫‪ -8‬عبور هر نوع وسايل تأسيساتی و غيره در داخل پلكان ممنوع است مگر لوله های آب آتش نشانی و سيستم فشار مثبت‪.‬‬ ‫‪ -9‬حتی المقدور دهليز پلكان از نور و هوای طبيعی برخوردار باشد‪.‬‬ ‫‪ -21‬پلكان های اضطراری از نوع فلزی بايد استحكام و استقامت كافی در مقابل وزن وارده از سوی افراد در حال فرار در يك‬ ‫زمان با حداكثر جمعيت را داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ -22‬پلكان بايد دور از درب و پنجره های ساختمان ساخته شود تا در معرض حريق های برخوردی قرار گيرد و قابل استفاده‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫‪-21‬كف پلكان نبايد لغزنده و يا مشبك باشد‪.‬‬ ‫‪ -23‬سقف پلكان و ديواره های آن بايد طوری طراحی و ساخته شود تا پلكان تحت تأثير شرايط نا مطلوب جوی قرار نگيرد‬ ‫‪ -21‬ارتفاع دست انداز پلكان نبايد كمتر از ‪ 112‬و بيشتر از ‪ 128‬سانتی متر باشد‪.‬‬ ‫‪ -21‬طراحی پلكان نبايد از نوع دايره و يا استوانه ای باشد بلكه مطلوبترين حالت پلكان ازنوع ضربدری و يا رفت و برگشت می‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫موفق باشيد‬ ‫دفتر فنی و مهندسی (واحد آتش نشانی)‬ ‫منابع‪:‬‬ ‫‪ - 2‬كتاب اصول و مبانی حريق ‪:‬معاونت آموزشی سازمان آتش نشانی تهران‬ ‫‪ - 1‬جزوات ‪ ،‬اصول آتش نشانی ‪ ،‬اصول پيشگيری و خاموش كننده ها ‪ :‬مركز تحقيقات و تعليمات حفاظت فنی و بهداشت كار‬ ‫‪ - 3‬وبسايت های ايمنی و آتش نشانی‬