MPU3192 Falsafah dan Isu Semasa 2 PDF

MPU3192 Falsafah dan Isu Semasa 2 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  MPU3192 FALSAFAH DAN ISU SEMASA 2 Mohd Syariefudin Abdullah Dr Ahmad Firdaus Mohd Noor Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Edisi pertama 2021 Dibangunkan oleh Pusat Reka Bentuk Pengajaran d...

MPU3192 Falsafah dan Isu Semasa 2 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  MPU3192 FALSAFAH DAN ISU SEMASA 2 Mohd Syariefudin Abdullah Dr Ahmad Firdaus Mohd Noor Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Edisi pertama 2021 Dibangunkan oleh Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi, OUM. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), MPU3192 Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada bahan ini boleh disalin semula dalam mana-mana cara tanpa kebenaran secara bertulis daripada Presiden Open University Malaysia (OUM). Menara OUM Blok C, Kompleks Kelana Centre Point Jalan SS7/19, Kelana Jaya 47301 Petaling Jaya, Selangor www.oum.edu.my Owned by UNITEM Sdn Bhd [Company No: 200001005682 (508287-P)] A member of METEOR Group Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Isi Kandungan Panduan Kursus xi–xvi Topik 1 Pengenalan Ilmu Falsafah 1 1.1 Apakah yang Dimaksudkan dengan Ilmu Falsafah? 2 1.1.1 Pendekatan Ilmu Falsafah 7 1.1.2 Hubungan Falsafah dengan Pembinaan 9 Sesebuah Negara 1.2 Penghayatan Falsafah Rukun Negara 11 1.2.1 Penghayatan Elemen Rukun Negara 13 1.3 Penghayatan Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) 19 1.3.1 Komponen FPK 20 1.4 Falsafah Sejahtera 23 Rumusan 26 Kata Kunci 28 Rujukan 28 Topik 2 Falsafah dan Kehidupan 30 2.1 Takrifan dan Definisi Falsafah 31 2.1.1 Takrif Pertama 32 2.1.2 Takrif Kedua 34 2.1.3 Takrif Ketiga 36 2.2 Falsafah Teoretikal dan Falsafah Praktikal 39 2.2.1 Falsafah Teoretikal (Falsafah Nazariyyah) 40 2.2.2 Falsafah Praktikal (Falsafah Amaliyyah) 42 2.3 Aliran dalam Falsafah 46 2.3.1 Aliran Rasionalisme 47 2.3.2 Aliran Emperisisme 48 2.3.3 Aliran Positivisme 48 2.3.4 Aliran Idealisme 49 2.3.5 Aliran Eksistensialisme 50 2.3.6 Aliran Pragmatisme 52 2.3.7 Aliran Realisme 53 2.4 Falsafah Barat lawan Falsafah Timur 55 Rumusan 58 Kata Kunci 60 Rujukan 60 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) iv  ISI KANDUNGAN Topik 3 Logik dan Metodologi 61 3.1 Takrifan dan Latar Belakang Ilmu Logik 62 3.2 Komponen Penting dalam Ilmu Logik 66 3.2.1 Proposisi 66 3.2.2 Proposisi Berkategori 68 3.2.3 Hujahan 72 3.2.4 Silogisme 74 3.2.5 Falasi (Fallacy) 76 3.3 Kaedah Berhujah secara Logik 82 3.3.1 Kaedah Deduktif 83 3.3.2 Kaedah Induktif 85 3.3.3 Kaedah Abduktif 87 3.3.4 Kaedah Heuristik 88 Rumusan 92 Kata Kunci 93 Rujukan 94 Topik 4 Psikologi dan Sosiologi 95 4.1 Hubungan antara Psikologi dan Sosiologi dengan 97 Falsafah 4.2 Mengubah Egosentrik kepada Ekosentrik 99 4.3 Hubungan antara Tuhan, Alam, dan Insan dalam 103 Tradisi Silam 4.4 Hubungan antara Tuhan, Alam, dan Insan dalam 107 Tradisi Islam, India, dan Cina 4.5 Konsep Insan Seimbang 110 4.6 Perlembagaan Insan 113 Rumusan 118 Kata Kunci 120 Rujukan 120 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  ISI KANDUNGAN  v Topik 5 Metafizik 122 5.1 Makna Metafizik dalam Domain Ilmu Falsafah 123 5.2 Sistem Metafizik yang Berkaitan dengan Fahaman 131 Keagamaan 5.2.1 Aliran Ateisme 132 5.2.2 Aliran Teisme 132 5.2.3 Aliran Agnosticisme 133 5.2.4 Perbincangan tentang Aliran Ateisme, 133 Teisme, dan Agnosticisme 5.3 Bentuk Kepercayaan dalam Beragama 135 5.4 Metafizik dan Sains 138 5.4.1 Pengaruh Agama dalam Perkembangan Sains 142 Rumusan 145 Kata Kunci 147 Rujukan 147 Topik 6 Epistemologi 149 6.1 Definisi Epistemologi 150 6.1.1 Ilmu Pengetahuan 152 6.1.2 Proposisi 154 6.1.3 Ilmu Pengetahuan dan Kepercayaan Sebenar 155 yang Dijustifikasikan 6.2 Kaedah Perolehan Ilmu Pengetahuan 158 6.3 Erti Kebenaran 161 6.3.1 Pendekatan Tradisional 162 6.3.2 Pendekatan Bukan Tradisional 163 6.3.3 Ketidakcukupan Kepercayaan Sebenar yang 163 Dijustifikasikan sebagai Pengetahuan 6.4 Jenis dan Klasifikasi Ilmu 165 6.4.1 Ilmu Priori dan Posteriori 165 6.4.2 Ilmu Eksplisit dan Tersembunyi 170 Rumusan 172 Kata Kunci 173 Rujukan 173 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) vi  ISI KANDUNGAN Topik 7 Epistemologi dan Isu Semasa 175 7.1 Kronologi Sejarah Ideologi 177 7.2 Implikasi Perbezaan Ideologi terhadap Epistemologi 178 7.2.1 Pandangan Rasionalisme terhadap Epistemologi 178 7.2.2 Pandangan Empirisisme terhadap Ilmu 181 Pengetahuan 7.2.3 Pandangan Idealisme terhadap Ilmu Pengetahuan 184 7.3 Ideologi dan Epistemologi 186 7.3.1 Liberalisme 186 7.3.2 Utilitarianisme 189 7.3.3 Hedonisme 191 7.3.4 Feminisme 192 7.3.5 Kesan Ideologi terhadap Epistemologi 194 Rumusan 196 Kata Kunci 197 Rujukan 197 Topik 8 Etika sebagai Isu Kefalsafahan 200 8.1 Etika sebagai Epistemologi Amali 201 8.2 Etika dalam Kehidupan Sejahtera 205 8.3 Konsep Etika Mengikut Kepelbagaian Agama 208 8.3.1 Etika bagi Agama Islam 209 8.3.2 Etika bagi Agama Buddha 213 8.3.3 Etika bagi Agama Hindu 214 8.3.4 Etika bagi Agama Kristian 216 8.3.5 Etika bagi Konfusianisme 217 8.4 Konsep Etika dalam Segenap Lapangan Hidup 221 Rumusan 226 Kata Kunci 227 Rujukan 228 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  ISI KANDUNGAN  vii Topik 9 Kajian Kes Terpilih: Falsafah dan Isu Semasa 229 9.1 Sekularisme sebagai Asas Ideologi Moden 230 9.2 Modenisme 235 9.3 Modenisme pada Zaman Kesedaran 240 9.3.1 Kesedaran sebagai Lumières 243 9.3.2 Kesedaran sebagai Aufklärung 245 9.3.3 Zaman Kesedaran dan Agama 246 9.4 Pascamoden 249 9.4.1 Kesan Pascamoden 252 Rumusan 255 Kata Kunci 257 Rujukan 258 Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) viii  ISI KANDUNGAN Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) PANDUAN KURSUS Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  PANDUAN KURSUS  xi DESKRIPSI PANDUAN KURSUS Anda perlu membaca Panduan Kursus ini dengan teliti dari awal hingga akhir. Ia menyatakan kandungan kursus dengan ringkas dan bertujuan membantu anda memahami kandungan kursus. Ia juga mencadangkan jumlah tempoh masa untuk anda habiskan bagi menyelesaikan kursus ini dengan jayanya. Sila rujuk Panduan Kursus ini dari semasa ke semasa ketika anda membaca kandungan kursus kerana ia dapat membantu anda dalam menjelaskan komponen pembelajaran penting yang mungkin anda terlepas pandang. PENGENALAN MPU3192 Falsafah dan Isu Semasa 2 ialah salah satu kursus yang ditawarkan di Open University Malaysia (OUM). Kursus ini bernilai 2 jam kredit dan harus dijalankan selama 8 hingga 15 minggu. AUDIENS KURSUS Kursus ini ialah kursus utama bagi pelajar yang mengambil program ijazah muda OUM. Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya mampu belajar secara kendiri dan mengoptimumkan kaedah pembelajaran dan persekitaran sedia ada. Sebelum anda memulakan kursus ini, sila pastikan anda mempunyai bahan kursus yang betul serta memahami keperluan kursus dan cara kursus tersebut dikendalikan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) xii  PANDUAN KURSUS JADUAL PEMBELAJARAN Berdasarkan piawaian amalan OUM, pelajar perlu memperuntukkan 40 jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Oleh itu, kursus yang bernilai 2 jam kredit memerlukan masa pembelajaran selama 80 jam. Rajah 1 menunjukkan masa pembelajaran pelajar (SLT – student learning time). Rajah 1: Masa Pembelajaran Pelajar HASIL PEMBELAJARAN KURSUS Pada akhir kursus ini, anda seharusnya dapat melakukan perkara berikut: 1. Menjelaskan isu semasa berlandaskan ilmu falsafah, Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) dan Rukun Negara. 2. Menerangkan isu semasa berdasarkan aliran pemikiran utama dalam pelbagai aliran falsafah. 3. Menghuraikan isu semasa melalui perspektif perbandingan falsafah sebagai asas bagi menjalinkan dialog antara budaya. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  PANDUAN KURSUS  xiii SINOPSIS KURSUS Kursus ini dibahagikan kepada sembilan topik. Sinopsis bagi setiap topik dinyatakan seperti yang berikut: Topik 1 menghuraikan hubung kait antara ilmu falsafah dengan Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) dan Rukun Negara dalam konteks pembinaan negara bangsa. Topik 2 memperkenalkan kepada anda ilmu falsafah dan kaitannya dengan kehidupan manusia mengikut pendekatan falsafah teoretikal (nazariyyah), praktikal (amaliyyah), dan aliran lain dalam falsafah. Topik 3 membincangkan domain ilmu logik dalam bidang falsafah secara deduktif, induktif, abduktif, dan heuristik. Topik 4 mengupas elemen psikologi dan sosiologi dalam falsafah. Dua elemen ini turut berkait rapat dengan konsep insan dalam pelbagai tamadun khasnya tamadun Barat, tamadun Islam, dan tamadun Timur yang lain. Tidak ketinggalan, konsep insan turut dibincangkan dalam konsep insan seimbang yang dinyatakan dalam FPK. Topik 5 menghuraikan makna metafizik, teori, sistem dalam metafizik, bentuk kepercayaan, dan kaitannya dengan sains dan metafizik. Topik 6 membincangkan epistemologi, kaedah memperoleh ilmu pengetahuan, erti kebenaran, serta jenis dan klasifikasi ilmu. Topik 7 menjelaskan aliran ideologi semasa, ideologi pada masa kini dan implikasi fahaman ideologi terhadap epistemologi, iaitu ilmu pengetahuan. Topik 8 membincangkan etika sebagai epistemologi, persoalan etika dalam kehidupan sejahtera, konsep etika mengikut kepelbagaian agama, dan kehidupan seharian. Topik 9 mengupas sekularisme, diikuti dengan modernisme, perkembangannya pada zaman kesedaran (enlightenment) dan hubungannya dengan agama. Juga dibincangkan dalam topik terakhir ini adalah tentang pascamoden serta kesannya terhadap sosial dan agama. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) xiv  PANDUAN KURSUS PANDUAN SUSUN ATUR TEKS Sebelum anda membaca modul ini, adalah penting bagi anda untuk maklum mengenai susun atur teks modul. Dengan memahami susun atur teks akan membantu anda untuk merencana pembelajaran kursus supaya menjadi lebih objektif dan berkesan. Secara umumnya, susun atur teks bagi setiap topik adalah seperti yang berikut: Hasil Pembelajaran: Ia menyatakan perkara yang anda harus dapat lakukan atau capai setelah selesai membaca sesuatu topik. Semasa anda membaca setiap topik, anda digalakkan merujuk senarai hasil pembelajaran berkenaan. Ia membolehkan anda meningkatkan pemahaman anda mengenai kandungan topik secara berterusan. Semak Kendiri: Komponen modul ini diselitkan di beberapa tempat strategik tertentu di seluruh modul. Ia mungkin diletakkan selepas satu atau beberapa subtopik. Ia biasanya berbentuk soalan. Apabila anda menemui komponen ini, renungkanlah apa-apa yang telah anda pelajari sejauh ini. Dengan cuba menjawab soalan tersebut, anda seharusnya dapat mengukur sejauh mana anda memahami subtopik tersebut. Kebanyakan jawapan untuk soalan yang ditanya terdapat dalam modul itu sendiri. Aktiviti: Sebagaimana Semak Kendiri, komponen Aktiviti juga diselitkan pada bahagian tertentu dalam topik di seluruh modul. Komponen ini mungkin memerlukan anda untuk menjawab soalan, meneroka kajian kes pendek atau melakukan pemerhatian atau penyelidikan. Anda juga mungkin perlu menilai senario tertentu. Pada bahagian Aktiviti, anda harus berusaha merenungkan apa-apa yang anda telah kumpulkan daripada modul ini dan mengguna pakainya pada situasi sebenar. Pada masa yang sama, anda perlu mengaplikasikan Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT), iaitu dalam menganalisis, mensintesiskan dan menilai, bukan hanya mengingat dan mendefinisikan sesuatu. Rumusan: Pada akhir topik, pelbagai isi penting topik tersebut disenaraikan. Komponen ini membantu anda untuk mengingat dan mengimbas semula keseluruhan topik. Dengan membaca komponen ini, anda seharusnya dapat mengukur tahap pengekalan pengetahuan anda tentang topik tersebut. Jika anda dapati terdapat bahagian yang anda tidak faham dengan sepenuhnya, sila kembali membaca topik berkenaan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  PANDUAN KURSUS  xv Kata Kunci: Pada akhir topik, disenaraikan beberapa perkataan dan frasa penting yang digunakan dalam topik berkenaan. Anda seharusnya membaca komponen ini untuk mengingat kembali perkataan dan frasa penting yang digunakan. Jika terdapat perkataan atau terma yang anda tidak boleh jelaskan, sila kembali mencari terma berkenaan dalam modul. Rujukan: Bahagian ini menyatakan senarai buku teks, jurnal, artikel, kandungan elektronik atau sumber yang boleh ditemui yang berkaitan dan bermanfaat. Senarai ini boleh dilihat dalam beberapa bahagian seperti dalam Panduan Kursus (pada bahagian Rujukan), pada akhir setiap topik atau pada akhir modul. Anda digalakkan membaca bahagian yang berkaitan dalam senarai rujukan tersebut untuk mendapatkan maklumat lanjut dan memperkukuhkan kefahaman anda berkenaan kursus ini. PENGETAHUAN ASAS Tiada pengetahuan asas diperlukan. KAEDAH PENILAIAN Sila rujuk myINSPIRE. RUJUKAN Abdul Jalil Hassan. (1989). Falsafah dan pengetahuan Islam. Dewan Bahasa dan Pustaka. Abdul Latif Samian. (1993). Pengenalan sejarah dan falsafah sains. Dewan Bahasa dan Pustaka. Awang Sariyan. (2007). Falsafah: Sejarah dan konsep dasar dalam falsafah dan logika Melayu. Akademi Pengajian Melayu. Dzulkifli Abdul Razak. (2019). Hari muka Falsafah Pendidikan Kebangsaan: Adab, akhlak, limpahan budi dan sejahtera. Dalam Dzulkifli Abdul Razak & Rosnani Hashim (Pnyt.), Pentafsiran baharu Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan pelaksanaannya pasca 2020 (ms. 3–20). Universiti Islam Antarabangsa. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) xvi  PANDUAN KURSUS Hashim Musa. (2001). Falsafah, logik, teori nilai dan etika Melayu: Suatu pengenalan. Akademi Pengajian Melayu. Kementerian Pelajaran Malaysia. (2012). Dasar pendidikan kebangsaan. Giga Wise Network Sdn Bhd. PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI DR ABDULLAH SANUSI (TSDAS) Perpustakaan Digital TSDAS mempunyai pelbagai sumber bercetak dan dalam talian untuk kegunaan pelajar. Perpustakaan digital komprehensif ini yang boleh dicapai melalui portal OUM, menyediakan akses kepada lebih daripada 30 pangkalan data dan sebahagiannya ditunjukkan dalam Rajah 2. Sebagai pelajar OUM, anda digalakkan untuk menggunakan sepenuhnya sumber yang terdapat di perpustakaan ini. Rajah 2: Antara Pangkalan Data dalam Talian yang Terdapat di Perpustakaan Digital TSDAS Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Topik  Pengenalan Ilmu Falsafah 1 Mohd Syariefudin Abdullah HASIL PEMBELAJARAN Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat melakukan perkara berikut: 1. Menerangkan konsep ilmu falsafah dari pelbagai aliran sarjana dan hubung kaitnya dengan pembinaan sesebuah negara bangsa. 2. Menjelaskan peranan Rukun Negara dalam usaha membina masyarakat yang sejahtera. 3. Menghuraikan peranan Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) dalam usaha membudayakan kehidupan berfalsafah dalam masyarakat Malaysia. 4. Membincangkan falsafah sejahtera sebagai lanjutan yang ingin dicapai melalui FPK.  PENGENALAN Pernahkah anda membaca buku atau menonton rancangan yang kandungannya menggunakan bahasa dan istilah yang tinggi, dan anda hampir tidak memahaminya? Pernahkah anda berbual-bual dengan seseorang mengenai ilmu kehidupan, ilmu tentang alam semesta, dan individu tersebut memberikan pendapatnya dengan sangat tersusun, berseni, serta memberi pelbagai perumpamaan, kiasan, dan analogi? Individu tersebut merupakan seseorang yang berfalsafah atau mempunyai falsafah tertentu dalam hidupnya sehingga bicaranya sering dianggap „pelik, unik, tidak difahami.‰ Hal ini demikian kerana individu yang berpegang kuat pada falsafahnya mempunyai nilai pegangan yang tinggi disebabkan falsafah bermaksud orang yang berfikir secara mendalam tentang sesuatu perkara. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 2  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Oleh itu, topik pertama ini akan memperkenalkan kepada anda konsep asas ilmu falsafah yang meliputi definisinya secara umum. Kemudian, ia memfokuskan falsafah yang dipraktikkan di Malaysia, iaitu falsafah Rukun Negara, Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK), dan falsafah sejahtera. Selamat belajar. 1.1 APAKAH YANG DIMAKSUDKAN DENGAN ILMU FALSAFAH? Pernahkah anda mendengar perkataan falsafah? Pastinya ramai dalam kalangan anda pernah mendengar perkataan ini. Namun, apakah yang anda faham mengenai falsafah? Kebanyakan daripada kita apabila mendengar perkataan falsafah akan merasa takut, seram, dan kurang selesa. Mengapakah perkara ini berlaku? Saya percaya kebanyakan dari kita melihat perkara yang berkaitan falsafah adalah belajar sesuatu di atas angin ataupun di awang-awangan. Malah, ada sesetengah orang pula menyebut falsafah sebagai „falasampah‰. Hal ini adalah percakapan daripada orang yang tidak memahami ataupun mengetahui apakah yang dimaksudkan dengan falsafah. Sebenarnya, falsafah ialah ilmu yang berkaitan dengan „membina, mengubah, atau mentransformasikan sesuatu‰ yang bukan sahaja transformasi diri tetapi sehingga kepada transformasi masyarakat, negara, dan global sehinggalah ke peringkat antarabangsa. Maka, bidang falsafah ini membawa agenda yang besar bukan sahaja di Malaysia, malahan di seluruh dunia. Ilmu falsafah merupakan ilmu yang penting dan merentas pelbagai ilmu lain sehinggakan ilmu ini terletak pada hierarki utama sebelum mendalami ilmu tertentu. Oleh itu, dari segi kedudukan, ilmu falsafah telah merentas pelbagai disiplin ilmu. Tidaklah pelik apabila para sarjana awal yang menjadi rujukan seperti Plato, Aristotle, dan Pythagoras meletakkan ilmu falsafah sebagai asas perbincangan mereka sebelum bergerak dengan ilmu lain. Maka, kita percaya bahawa pelajar yang mempunyai ilmu falsafah mempunyai asas yang kukuh untuk mendaulatkan ilmu pengetahuan dan berprinsip dalam melayari kehidupan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  3 Seterusnya, mari kita memulakan dengan perbincangan yang santai. Apakah yang dimaksudkan dengan falsafah? Berlandaskan rujukan yang ada, perkataan falsafah sudah lama wujud dalam bidang ilmu pengetahuan. Perbincangan konsep falsafah tidak dapat lari daripada para tokoh yang berasal dari Yunani ataupun Greek purba. Ada juga sarjana sejarah yang mengungkapkan ilmu falsafah ini bermula pada zaman Socrates lagi, iaitu seorang sarjana Greek yang telah lahir sekitar tahun 470 SM. Hal ini demikian kerana ilmu yang wujud selepas itu akan berpaksikan ilmu dari Yunani. Misalnya, tokoh ahli fikir Yunani agung pada abad ke-6 SM, iaitu Pythagoras (570–504 SM) menyatakan bahawa falsafah adalah gabungan daripada dua perkataan, iaitu philo yang memberi makna „cinta‰ dan satu lagi sophia yang memberi makna „kebijaksanaan‰ (lihat Rajah 1.1). Rajah 1.1: Definisi Falsafah Menurut Pythagoras Oleh itu, melalui gabungan dua perkataan ini, perkataan philosophia terbentuk yang membawa makna „cinta akan kebijaksanaan.‰ Bidalan ini sering digunakan oleh ahli falsafah dan mereka yang mengajar ilmu falsafah. Mungkin kerana maknanya yang kena dengan jiwa dan dekat dengan jiwa manusia itu sendiri. Namun begitu, untuk memberi makna ilmu falsafah yang luas, kita memerlukan pemerhatian yang lebih terperinci. Walaupun begitu, secara ilmiahnya, jika diperhatikan pada masa tersebut, kewujudan perkataan philosophia adalah disebabkan adanya aktiviti kesarjanaan yang amat pesat; aktiviti yang menggunakan fikiran yang menjadi kegiatan utama masyarakat. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 4  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Antara yang dibahaskan dengan aktif sekali ialah menyelidiki dan membahaskan pelbagai: rahsia kejadian alam persoalan metafizik persoalan etika Seterusnya, Plato (428/427–348/347 SM) yang juga ahli falsafah berbangsa Greek menggunakan perkataan philosophia untuk menerangkan maksud ilmu. Menurut Plato, tujuan falsafah adalah untuk kebijaksanaan (hikmat) dan bijaksana merupakan ilmu yang wujud, sementara ilmu ialah „bahan‰ yang realiti. Sekarang, mari kita beralih pula kepada Aristotle (384–322 SM) yang juga ahli falsafah Greek. Menurutnya, falsafah adalah ilmu. Ilmu ini terbahagi kepada dua bentuk seperti yang dijelaskan dalam Rajah 1.2. Rajah 1.2: Dua Bentuk Ilmu Falsafah Menurut Aristotle Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  5 Namun begitu, bangsa Rom dan Arab yang menggunakan perkataan falsafah tidak pernah mengubah tujuan dan maksud asal falsafah tersebut. Hanya orang Arab sering menggantikan perkataan falsafah ini dengan perkataan lain seperti hikmah, failasuf, dan hakim. Walau bagaimanapun, semua istilah tersebut membawa maksud yang hampir sama, iaitu bijak. Kemudian, sarjana yang bernama Heraclitus (500 SM) memberikan makna falsafah yang agak tepat (lihat Rajah 1.3). Rajah 1.3: Definisi Falsafah Menurut Heraclitus Menurut ulasan yang diberi oleh Prof Mahmud Muhammad al-Hudzari (pensyarah dari Universiti Kaherah, Mesir), makna falsafah yang diberi oleh Heraclitus sangat tinggi nilainya. Hal ini demikian kerana segala perbahasan yang berhubungan dengan ilmu falsafah terkemudian merujuk definisi oleh Heraclitus. Kekuatan definisi yang diberi oleh Heraclitus merangkumkan segala jenis ilmu di bawah satu tajuk. Walaupun banyak definisi diberi selepas beliau, namun tiada yang bertentangan dengan definisi Heraclitus. Selain itu, tokoh seperti Aristotle, pengikut Plato, para ahli falsafah Islam seperti Abu Ali al-Hussain dan Ibn Sina mengatakan bahawa tujuan falsafah adalah mencari hakikat sesuatu dengan segala kemampuan yang ada pada akal manusia untuk mencapainya. Begitu juga dengan ahli falsafah Jerman bernama Albertus Magnos (1200-an) yang memberikan definisi yang hampir sama; menurutnya ilmu falsafah adalah ilmu yang mengkaji tiap-tiap yang mungkin diketahui oleh akal manusia. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 6  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Di samping itu, Francis Bacon (ahli falsafah Inggeris yang meninggal pada 1626 M) menyatakan bahawa skop perbahasan ilmu falsafah adalah mengenai Tuhan, manusia, dan alam tabiat. Kemudian, Rene Descartes (1596–1650), ahli falsafah Perancis, memberikan definisi falsafah sebagai himpunan berbagai ilmu. Makna ini masih kekal hingga sekarang. Jika diperhatikan, ramai sarjana dari luar negara membicarakan dan melontarkan maksud falsafah yang menggambarkan bahawa ilmu falsafah ialah ilmu yang sangat fundamental dan perlu diterokai untuk mendapatkan ilmu lain dalam pelbagai bidang kajian. Berdasarkan pelbagai definisi yang diberi, kita dapat mengenal pasti bahawa falsafah mempunyai beberapa subdisiplin yang membincangkan beberapa tajuk yang lebih spesifik seperti yang dijelaskan dalam Jadual 1.1. Jadual 1.1: Subdisiplin Ilmu Falsafah Subdisiplin Fokus Perbincangan Ilmu logik Kaedah berfikir dengan betul. Ilmu psikologi Hakikat manusia dan potensi manusia. dan sosiologi Ilmu metafizik Hubungan antara alam, manusia dengan Tuhan. Epistemologi Teori ilmu. Estetik Keindahan, kesenian, dan kecantikan. Ilmu etika Akhlak, budi, dan pekerti mulia. Ilmu politik Pentadbiran, tadbir urus, dan kepimpinan. Ilmu ekonomi Pengagihan pelbagai sumber secara adil dan melihat negara secara keseluruhan dari aspek material dan bukan material. SEMAK KENDIRI 1.1 1. Nyatakan maksud falsafah menggunakan ayat anda sendiri. 2. Bina peta minda untuk membezakan antara ilmu nazari dengan ilmu amali. 3. Apakah subdisiplin bagi ilmu falsafah? Jelaskan lima daripadanya. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  7 AKTIVITI 1.1 Cari tiga lagi definisi falsafah melalui carian Internet. Sediakan jawapan anda dalam bentuk jadual seperti di bawah. Tokoh Definisi Falsafah Kongsikan jawapan anda dalam forum myINSPIRE untuk perbandingan dengan rakan sekuliah. 1.1.1 Pendekatan Ilmu Falsafah Sejak awal kewujudan ilmu falsafah, secara tabiinya ia adalah satu ilmu, bahkan semua kajian saintifik sama dalam sains fizik mahupun sains metafizik yang dicetuskan oleh para ahli falsafah Greek disebut sebagai „falsafah‰. Dalam bahasa Arab, falsafah dikaitkan dengan konsep Âilm (ilmu). Oleh itu, dapatlah dibuat rumusan bahawa falsafah adalah kegiatan mencari ilmu yang meliputi semua bidang kajian teori. Secara etimologinya, perkataan falsafah adalah merujuk kepada kegiatan pencarian atau pemerolehan kebijaksanaan. Jika diperhatikan, terdapat beberapa tahap dalam perkembangan ilmu falsafah. Misalnya, sebelum abad ke-19, ilmu falsafah tidak muncul sebagai ilmu sains yang tersendiri dan ahli sarjana Barat membuat klasifikasi bahawa ilmu falsafah ini bersifat khusus. Pada peringkat ini, konsep falsafah adalah setara dengan konsep ilmu dan segala kegiatan saintifik yang berlaku pada zaman tersebut. Pengertian ini agak global dan berterusan sehingga zaman pertengahan, iaitu pada abad ke-16 dan kemudian menembusi pemikiran kebanyakan ahli falsafah moden pada abad ke-17 dan ke-18. Bahkan, konsep ini turut mempengaruhi ahli pemikir Islam, misalnya al-Farabi dalam karya beliau yang bertajuk IhsaÊ al-Ulum yang memasukkan pelbagai disiplin falsafah dalam ilmu sains seperti logik, metafizik, dan etika. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 8  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Antara ahli pemikir yang tersohor mengkaji tentang alam ialah Thales, Anaximander, dan Anaximenes. Pemikiran mereka bermula sejak 600 tahun Sebelum Masihi. Thales merupakan pelopor yang membuat kajian tentang teori komposisi, susunan, dan asal usul alam. Mereka mengkaji dalam menentukan bahan asas ataupun komponen yang menjadi sumber terbentuknya segala benda di dunia. Menurut mereka, terdapat empat kategori benda yang ada di alam ini, iaitu tanah, air, udara, dan api. Thales berpendapat bahawa semua benda di dalam alam ini bermula dengan air yang kemudiannya, air dalam bentuk yang lain. Anaximenes pula berpandangan bahawa segala sesuatu adalah udara. Perkembangan teori seterusnya ialah segala sesuatu di dalam alam ini dikategorikan kepada pepejal, cecair, gas, dan sejenis bentuk tenaga. Pemikiran, penyelidikan, dan perbincangan inilah kemudiannya menimbulkan teori tentang atom pada abad ke-19. Pada masa tersebut, sains tidak boleh dipisahkan daripada falsafah kerana falsafah meliputi perkembangan ilmu yang bersifat teori dan uji kaji yang dikenal sebagai sains. Falsafah ialah segala sesuatu yang berkaitan dengan manusia melalui penelitian yang sistematik dan berfikir secara logik. Misalnya, dalam penulisan Plato, Aristotle, dan ahli falsafah lain meletakkan perbincangan falsafah dalam pelbagai disiplin ilmu yang lain, juga dikenal dengan nama fizik, matematik, astronomi, sains politik, sosiologi, antropologi, teologi bahkan dalam bidang kejuruteraan. Setelah dua milenium, barulah disiplin ilmu itu terpisah daripada falsafah dan terbentuk sebagai disiplin yang tersendiri serta mempunyai aturan penyelidikan tertentu, objektif penyelidikan, dan kerangka teorinya yang tersendiri. Menurut sarjana falsafah yang menjadi rujukan pada masa kini, iaitu Prof Dr Mohd Hazim Shah dari Universiti Utara Malaysia (UUM), Sintok, Kedah, terdapat tiga pendekatan yang dapat difahami pada maksud falsafah. 1. Falsafah boleh difahami sebagai pemikiran yang dasar, asas, atau fundamental mengenai sesuatu perkara ataupun isu. 2. Falsafah juga adalah pemikiran yang mendalam mengenai sesuatu perkara, dan ia bersifat menyeluruh dan tidak terhad kepada sesuatu subjek, topik, atau daerah pemikiran. Contohnya, persoalan falsafah yang terdapat dalam ilmu falsafah ialah pelbagai soalan umum seperti: apakah makna kehidupan? apakah sifat kewujudan? apakah hakikat kewujudan itu yang terdapat dalam kajian metafizik? Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  9 Persoalan dasar seperti ini hanya boleh ditimbulkan dalam bidang falsafah dan bukannya dalam bidang lain. Falsafah berperanan membuatkan kita berfikir secara mendalam mengenai perkara asas dan persoalan pokok mengenai sesuatu isu supaya kita mempunyai pemikiran yang jelas tentang apakah persoalan pokok yang terdapat dalam sesuatu bidang itu. 3. Melalui pandangan falsafah moden Barat dan bukan Barat (falsafah Timur), falsafah merupakan kegiatan untuk menjelaskan konsep dan pemikiran asas mengenai sesuatu. Tujuannya adalah supaya kita dapat menjelaskan dalam pemikiran kita tentang apakah makna yang signifikan mengenai sesuatu konsep yang digunakan sama ada konsep itu mempunyai makna ataupun sebaliknya. Secara umumnya, dapatlah dirumuskan bahawa terdapat tiga kategori ilmu yang berkembang dalam sejarah kehidupan manusia seperti yang dijelaskan dalam Jadual 1.2. Jadual 1.2: Tiga Kategori Ilmu dalam Sejarah Hidup Manusia Kategori Definisi Ilmu pancaindera Segala yang boleh disentuh oleh pancaindera secara langsung. Ilmu sains Segala aktiviti yang melibatkan eksperimen. Ilmu falsafah Berkaitan dengan sesuatu yang terlibat dengan pemikiran. Sumber: Sidi (1974) 1.1.2 Hubungan Falsafah dengan Pembinaan Sesebuah Negara Kita harus menyedari bahawa dunia yang kita lalui sekarang ini mengalami perubahan yang besar, misalnya kita telah berpindah daripada dunia moden yang dimanifestasikan dengan rasionaliti, sains, dan pembangunan kepada kemajuan yang dikaitkan dengan pascamoden yang dilihat dengan idea antirasionaliti. Contohnya, idea pascakebenaran yang kita boleh lihat dalam politik yang disebut politik pascakebenaran. Logik dan analisis tidak lagi menjadi asas bagi pertimbangan politik. Sebaliknya, emosi, sentimen, dan perasaan yang menjadi keutamaan dalam dunia politik pada masa kini. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 10  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Timbul juga fenomena anti sains. Misalnya, timbul fenomena gerakan bumi leper, gerakan anti vaksinasi, dan pelbagai gerakan yang menolak sains moden. Tidak ketinggalan, kegagalan dunia moden menangani persoalan ekonomi seperti menangani jurang ekonomi yang semakin besar antara manusia, iaitu kemiskinan yang masih lagi tidak dapat diselesaikan. Begitu juga isu lain seperti peperangan dan ketidakadilan sosial. Semua ini menunjukkan dunia yang sedang kita lalui sedang berada dalam krisis yang memerlukan pemahaman dan pemerhatian yang lebih lanjut supaya dunia yang kita diami menjadi lebih baik bagi kehidupan manusia pada masa akan datang. Perkara sama juga berkait dengan konteks kita di Malaysia. Malaysia sendiri sedang mengalami perubahan politik, ekonomi, dan sosial yang besar yang memerlukan penelitian lanjut tentang cara kita boleh menghadapi perubahan besar dalam ekonomi dan politik. Di sinilah tujuan kita merangka dan memperkenalkan kursus Falsafah dan Isu Semasa (FIS) di universiti. Tujuan memperkenalkan falsafah kepada pelajar adalah supaya mereka dapat membudayakan falsafah dalam kehidupan masyarakat Malaysia dengan cara berfikir dan bertindak dengan lebih mendalam, komprehensif, dan menyeluruh serta mengambil kira pelbagai faktor dalam membuat sesuatu keputusan. Pada peringkat permulaan ini, adalah baik jika kita dapat menggunakan konsep falsafah yang sangat popular dari dahulu sehingga sekarang yang disebut konsep alam besar (makrokosmos/alam kabir) dan alam kecil (mikrokosmos/alam saghir) ataupun dalam konteks negara bangsa, kita menyebutnya diri besar dan negara kecil. Keadaan ini ialah pendekatan analogi dalam falsafah yang menunjukkan bahawa manusia dan alam ini adanya persamaan yang kita boleh bandingkan. Apa-apa yang disebut alam besar (makrokosmos) ialah alam semesta yang kita diami di dalamnya. Manakala dalam konteks nasional, negara ini kita boleh ibaratkan sebagai alam besar yang mana Rukun Negara menjadi falsafah ataupun pegangan bagi negara Malaysia. Bagi tujuan yang murni untuk membina negara Malaysia, kita sebenarnya membina diri yang besar. Pada masa yang sama, diri manusia yang mendiami negara Malaysia diumpamakan sebagai alam kecil (mikrokosmos). Alam kecil adalah berkaitan dengan diri seseorang secara individu. Di Malaysia, kita ada Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) bagi membina setiap individu dalam negara ini. Dalam situasi ini, kita boleh umpamakan FPK seperti membina negara kecil. Berdasarkan konsep yang penting dalam falsafah ini, kita dapat umpamakan Rukun Negara sebagai membina diri besar, manakala FPK umpama kita membina negara kecil. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  11 AKTIVITI 1.2 Bincangkan persoalan berikut dalam forum myINSPIRE: (a) Perlukah kita kepada negara bangsa? (b) Jelaskan bagaimanakah falsafah yang dibina mampu mempengaruhi sesebuah negara bangsa? 1.2 PENGHAYATAN FALSAFAH RUKUN NEGARA Falsafah itu pada asasnya bersifat universal dan tidak terbatas kepada mana-mana tempat atau lokasi geografi. Namun, falsafah boleh ditujukan kepada sesuatu konteks yang spesifik; dalam konteks pemikiran sesebuah negara ataupun budaya. Hal ini adalah realiti kehidupan dunia pada hari ini. Terdapat ciri-ciri yang berbeza antara satu budaya dengan satu masyarakat dan budaya lain. Contohnya, keadaan di Amerika ataupun Eropah berbeza dengan keadaan di Asia atau Malaysia seperti sejarahnya, pemikirannya, dan sifat rakyat tempatan. Wajar bagi satu falsafah yang hendak dibangunkan dalam sesuatu masyarakat itu mempunyai kaitan dan sesuai dengan pelbagai persoalan yang dihadapi masyarakat setempat. Perkara ini menunjukkan bahawa falsafah juga mempunyai sifat tempatan yang tersendiri walaupun isu yang ditanganinya bersifat universal dan global. Mengaitkan falsafah dengan satu ideologi tempatan ataupun pemikiran kebangsaan seperti terdapat dalam Rukun Negara bukanlah menjadi kesalahan. Malahan ini ialah perkembangan yang positif. Sejak akhir-akhir ini, banyak isu yang menggugat kestabilan negara yang boleh menjejaskan perpaduan masyarakat berbilang kaum dalam negara kita. Situasi ini menggambarkan kedudukan asas dalam Rukun Negara makin dicabar, misalnya isu menghapuskan sistem beraja, isu berkaitan dengan agama, isu ekonomi, dan usaha menghapuskan hak istimewa masyarakat asal. Ia adalah penting dalam konteks negara bangsa khasnya dalam bentuk masyarakat pelbagai etnik, elemen perpaduan menjadi kunci penting kepada keharmonian, dan pembangunan negara. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 12  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Untuk makluman anda, Rukun Negara telah lama terbina dalam kehidupan masyarakat Malaysia. Rukun Negara secara rasminya diisytiharkan pada tarikh 31 Ogos 1970 oleh Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong Almarhum Tuanku Ismail Nasiruddin Shah ibni Almarhum Sultan Zainal Abidin Yang di- Pertuan Agong IV yang juga merupakan tarikh ulang tahun ke-13 kemerdekaan negara, kesan daripada rusuhan kaum terburuk negara pada tarikh 13 Mei 1969. Falsafah Kebangsaan yang termaktub dalam Rukun Negara adalah bertujuan membentuk dan membina ideologi kebangsaan. Apabila kita menyebut Rukun Negara, sebenarnya kita berbicara tentang membina diri yang besar. Pembentukan Rukun Negara mempunyai matlamat dan objektif yang jelas. Rukun Negara terbahagi kepada dua bahagian seperti yang dijelaskan dalam Jadual 1.3. Jadual 1.3: Dua Bahagian Rukun Negara Bahagian Huraian Pertama Menggariskan objektif masyarakat Malaysia yang mahu dibentuk, iaitu: mencapai perpaduan yang lebih erat dalam kalangan seluruh masyarakat memelihara satu cara hidup demokratik mencipta satu masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama membentuk satu sikap yang liberal terhadap tradisi kebudayaan yang kaya dan berbagai corak membina sebuah masyarakat progresif yang akan menggunakan sains dan teknologi moden Kedua Sebagaimana yang anda maklum, terdapat lima asas yang dimaktubkan dalam Rukun Negara, iaitu: kepercayaan kepada Tuhan kesetiaan kepada raja dan negara keluhuran perlembagaan kedaulatan undang-undang kesopanan dan kesusilaan Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  13 Menurut Agoes Salim, selepas Rukun Negara diwartakan, beliau melihat perubahan yang positif telah berlaku kepada masyarakat dan situasi politik pada masa itu. Agoes Salim merupakan ketua yang dilantik untuk membentuk Rukun Negara dan beliau bekerjasama dengan beberapa nama penting yang lain, iaitu Ghazali Shafie, Abdullah Ayob, Zain Azraai, Khatijah Ahmad, Khoo Kay Kim, James Peter Ongkili, G. K. Rama Iyer, dan Salleh Abas (Ramieza, 2020). Menurutnya lagi, beliau berpendapat orang ramai dapat hidup dengan harmoni dalam masyarakat pelbagai etnik, manakala golongan muda dan kanak-kanak Cina dan India fasih bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik. Selain itu, sebarang keputusan kerajaan diputuskan selaras dengan Rukun Negara yang disediakan mereka. Namun begitu, beliau mendapati hanya bahagian kedua dalam Rukun Negara yang diberi perhatian dalam mempromosikan Rukun Negara tetapi bahagian pertama dalam Rukun Negara seperti diabaikan (Ramieza, 2020). Oleh itu, satu tindakan perlu dilakukan bagi memulihkan semula Rukun Negara supaya Rukun Negara tidak hanya dilihat daripada satu sisi tetapi daripada dua sisi, iaitu bahagian pertama dan kedua Rukun Negara secara menyeluruh. 1.2.1 Penghayatan Elemen Rukun Negara Jika kita perhatikan elemen pada bahagian pertama Rukun Negara, kita dapat rumuskan ia ialah cita-cita negara untuk sebuah diri besar untuk mencapai lima perkara yang dijelaskan dalam Jadual 1.4. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 14  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Jadual 1.4: Lima Perkara untuk Menjadi Diri Besar Berdasarkan Elemen dalam Rukun Negara Perkara Huraian Perpaduan Masyarakat Malaysia ialah masyarakat majmuk yang mempunyai nasional perbezaan dari segi latar belakang sejarah dan budaya, bahasa, agama, dan cara hidup. Perbezaan ini merupakan cabaran yang dihadapi oleh kerajaan yang memerintah untuk memastikan masyarakat yang berbeza ini dapat hidup bersama dalam keadaan aman dan harmoni. Semenjak merdeka, terdapat beberapa krisis besar yang telah mencabar perpaduan negara khususnya peristiwa 13 Mei 1969 yang merupakan konflik rusuhan kaum terbesar di Malaysia. Namun, sejak peristiwa ini, kita tidak menoleh ke belakang tetapi menjadikan peristiwa tersebut sebagai pengajaran kepada kerajaan. Melalui elemen dalam Rukun Negara yang meletakkan perpaduan nasional sebagai matlamat negara, maka dasar kerajaan secara implisit meletakkan perpaduan sebagai matlamat akhir. Dasar negara seharusnya memberikan penekanan kepada pelbagai elemen seperti bahasa, pendidikan, kebudayaan, dan ekonomi terlebih dahulu yang bermatlamatkan perpaduan. Sebaliknya, masyarakat Malaysia berdasarkan kepada kewujudan identiti sivik yang berlandaskan perlembagaan, sistem politik, perundangan, ekonomi, pendidikan, dan lain-lain yang merentasi sempadan kaum, agama, dan budaya. Matlamat utama dalam usaha ini adalah mencapai pembentukan „masyarakat sivil‰ (civil society) atau masyarakat madani. Masyarakat sivil merujuk arena tindakan kolektif tanpa paksaan berasaskan kepentingan, tujuan, dan nilai yang dikongsi bersama. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  15 Cara hidup Melalui matlamat Rukun Negara juga, cara hidup demokratik akan demokratik terbina. Masyarakat demokratik mempunyai kebebasan bersuara dan bertindak tanpa paksaan oleh mana-mana pihak. Dalam banyak keadaan, masyarakat akan berasaskan persetujuan bersama berdasarkan pendapat dan kepentingan majoriti. Masyarakat demokratik ialah sesebuah masyarakat yang semua penduduk dewasa dengan mudah mendapat laluan untuk turut serta dalam proses membuat keputusan dalam setiap organisasi yang mereka terlibat. Di samping itu, individu lain serta sesiapa sahaja dalam organisasi yang membuat keputusan tersebut akan bertanggungjawab sepenuhnya sekiranya keputusan itu melanggar hak asasi utama manusia, atau keputusan itu tidak dibuat secara jujur, tidak beretika, tidak adil, berselindung, tidak efisien, dan lain-lain. Dalam masyarakat demokratik, semua organisasi adalah milik rakyat, dikawal oleh rakyat, dan digerakkan oleh rakyat. Semua individu serta organisasi akan bertanggungjawab atas segala salah tindakan jika ia berlaku. Masyarakat Masyarakat adil ialah masyarakat yang melaksanakan pengagihan adil kekayaan negara secara adil dan saksama yang wujud perkongsian sepenuhnya bagi setiap rakyat dalam perkembangan ekonomi. Masyarakat sedemikian tidak akan wujud jika masih ada pengenalan kaum berdasarkan fungsi ekonomi dan kesemua kemunduran ekonomi adalah berdasarkan kaum. Masyarakat Masyarakat yang saintifik dan progresif mempunyai daya perubahan saintifik tinggi dan memandang ke depan, yang bukan sahaja menjadi pengguna teknologi tetapi juga menyumbang kepada tamadun saintifik dan teknologi masa depan. Masyarakat Masyarakat liberal ialah masyarakat yang pelbagai kaum yang dapat liberal bertolak ansur dan bebas mengamalkan adat, kebudayaan, dan kepercayaan agama masing-masing. Pada masa yang sama, mereka meletakkan kesetiaan mereka kepada satu negara. Melalui bahagian pertama Rukun Negara, kita dapat lihat dengan jelas bahawa penghayatan kepada bahagian pertama adalah tidak kurang pentingnya. Malahan penghayatan bahagian pertama adalah pengenalan kepada bahagian kedua dalam Rukun Negara itu sendiri. Oleh itu, penghayatan kepada bahagian pertama Rukun Negara perlu diusahakan untuk memastikan gagasan besar Rukun Negara mencapai matlamatnya. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 16  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Sementara itu, penghayatan Rukun Negara pada bahagian kedua adalah berdasarkan lima prinsip Rukun Negara yang dinyatakan dalam Rajah 1.4. Rajah 1.4: Lima Prinsip Rukun Negara Penghayatan lima prinsip ini dijelaskan dengan lebih lanjut dalam Jadual 1.5. Jadual 1.5: Penghayatan Lima Prinsip Rukun Negara Prinsip Huraian Kepercayaan Hal ini ialah ciri umum yang dianuti oleh ramai penduduk di Malaysia kepada yang juga mewakili masyarakat yang berbilang kaum. Prinsip ini tidak Tuhan menimbulkan kontroversi atau masalah kerana kepercayaan kepada Tuhan merupakan satu kepercayaan yang dianuti oleh mereka daripada pelbagai agama. Contohnya, Islam, Kristian, Hindu, atau agama yang dikaitkan dengan masyarakat Cina seperti Taoisme dan agama Buddha (Buddhism). Majoritinya mempunyai konsep kepercayaan kepada satu yang berkuasa atau ketuhanan. Walaupun dalam fahaman agama Buddha tidak ada secara eksklusif disebut tentang Tuhan, namun ada unsur kerohanian yang boleh dikaitkan dengan konsep ketuhanan. Rukun pertama ini merupakan suatu common denominator, iaitu suatu titik pertemuan antara pelbagai budaya dan kaum yang mempunyai fahaman agama masing-masing. Oleh itu, kepercayaan kepada Tuhan wajar diserapkan sebagai prinsip yang pertama dalam Rukun Negara dan mempunyai unsur pemikiran falsafah kerana dikaitkan dengan fahaman keagamaan ataupun falsafah agama. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  17 Kesetiaan Dunia moden kini mempunyai sistem politik berdasarkan konsep kepada raja negara bangsa (nation state). Malaysia tidak terkecuali sebagai satu dan negara bentuk negara bangsa. Namun, ciri-ciri negara bangsa Malaysia mengandungi unsur sejarah tersendiri yang diserap melalui sistem beraja ataupun sistem monarki melalui Kesultanan Melayu Melaka pada abad ke-14 atau ke-15. Unsur kesetiaan ini adalah penting bagi memastikan bahawa ada aspek kesepaduan dalam kalangan rakyat dan kesepaduan itu berdasarkan kesetiaan mereka kepada raja yang menjadi lambang sebagai ketua negara berperlembagaan. Di samping itu, perkara ini adalah perkara yang kita bincangkan berkaitan dengan politik, pentadbiran, tadbir urus, tentang watan, dan tentang kewarganegaraan dan kenegaraan. Oleh itu, pada bahagian ini dapat dikaitkan dengan falsafah tentang watan, falsafah tentang politik, dan falsafah tentang negara bangsa. Keluhuran Elemen ini seharusnya menjadi komponen penting dalam falsafah perlembagaan politik juga. Setiap negara bangsa termaktub secara eksklusif mempunyai perlembagaan dan perundangan tersendiri. Keluhuran perlembagaan dipegang untuk menyelesaikan pertikaian dengan merujuk prinsip perundangan yang paling tinggi, iaitu perlembagaan negara. Prinsip ini penting bagi memastikan kestabilan sesebuah negara kerana konsep masyarakat yang berasaskan undang-undang dan ketenteraman (law and order ) hanya boleh dilaksanakan dengan adanya perundangan yang jelas. Kedaulatan Pelaksanaan kedaulatan undang-undang membolehkan rakyat undang- Malaysia memperoleh keadilan yang sebenar. Perlaksanaan undang- undang undang berasaskan perlembagaan undang-undang tertinggi (the highest form of law). Kedaulatan undang-undang bermaksud tidak ada sesiapa boleh mengatasi, melebihi ataupun melanggar undang- undang. Melalui prinsip ini, keharmonian dalam negara ini dapat dikekalkan kerana sebarang pertikaian yang mungkin muncul atas dasar agama ataupun bangsa, dan sebagainya boleh diselesaikan melalui sistem perundangan yang ada. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 18  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Kesopanan Prinsip yang terakhir ini merujuk sesuatu yang lebih bersifat personal dan dan berkaitan dengan perhubungan manusia. Ia boleh menjamin dan kesusilaan mengekalkan harmoni hubungan yang baik antara rakyat walaupun ia tidak mempunyai suatu kuasa perundangan. Prinsip ini melahirkan rakyat Malaysia dengan perasaan bertolak ansur, sopan, dan beradab serta harmoni dan lebih bertimbang rasa terhadap rakan sesama manusia atau senegara. Mereka akan sentiasa mengambil kira perasaan, mempunyai rasa hormat, dan bertindak balas dengan orang lain dengan secara sopan dan mengekalkan kesusilaan. Semua perkara ini penting dan perlu dipegang oleh setiap rakyat Malaysia untuk menjamin kestabilan politik dan sebagainya. Pada masa yang sama, kita mengenal pasti unsur pemikiran falsafah yang mendasari segala prinsip tersebut. Elemen ini dalam Rukun Negara diletakkan di bawah falsafah etika. Oleh itu, berdasarkan Rukun Negara, kita mampu mendirikan atau membina diri besar Malaysia memandangkan Malaysia secara zahirnya sudah ada pelbagai elemen yang mampu menjayakan penghayatan falsafah melalui falsafah agama, falsafah politik kepada falsafah undang-undang, dan juga kepada falsafah etika. SEMAK KENDIRI 1.2 Nyatakan kandungan Rukun Negara pada bahagian pertama. AKTIVITI 1.3 Senaraikan lima pengalaman anda yang membuktikan bahawa kita berjaya dalam merealisasikan bahagian kedua Rukun Negara. Kongsikan pengalaman anda dalam forum myINSPIRE untuk perbandingan dengan rakan sekuliah. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  19 1.3 PENGHAYATAN FALSAFAH PENDIDIKAN KEBANGSAAN (FPK) Setelah kita melihat aspek yang disebut negara besar atau makrokosmos pada peringkat nasional, sekarang mari kita pergi pula kepada persoalan yang lebih khusus kepada diri individu atau kita sebut membina negara kecil. Dalam subtopik ini, kita akan melihat cara setiap warganegara membentuk diri mereka sendiri. Tujuannya adalah supaya mereka secara individu dapat bertindak secara kolektif untuk membina dan membentuk negara berlandaskan FPK yang menjadi asas atau penampung kepada Rukun Negara itu sendiri. FPK ini telah diperkenalkan pada 1988 dan ia menjelaskan: Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan (ke arah) untuk lebih memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmoni dari segi intelek, rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah untuk melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketerampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta dapat menyumbang sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat, dan negara. (Kementerian Pelajaran Malaysia, 2012) FPK menyatakan dengan jelas bahawa sistem pendidikan negara memberikan penekanan kepada perkembangan potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu ke arah melahirkan insan yang baik berdasarkan kepercayaan, keyakinan, serta kepatuhan kepada Tuhan. Hal ini bermakna FPK berhasrat untuk melahirkan insan yang berpegang teguh kepada agama. Selain itu, berpandukan FPK, matlamat pendidikan adalah untuk melahirkan insan yang baik dan sempurna. Insan yang baik ini secara tepatnya akan menyumbang kepada warganegara yang baik. Antara ciri-ciri baik yang digariskan dalam FPK adalah (Kementerian Pelajaran Malaysia, 1988): percaya dan patuh kepada Tuhan berilmu pengetahuan berakhlak mulia Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 20  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH bertanggungjawab kepada diri, masyarakat, agama, dan negara berbakti dan memberikan sumbangan kepada masyarakat dan negara memiliki sahsiah seimbang dan bersepadu FPK ialah satu pengungkapan yang murni yang jika kita teliti dengan lebih mendalam, akan melahirkan masyarakat atau warganegara yang dalam tradisi falsafahnya kita sebut insan sempurna (good man) ataupun kamil. Hal ini adalah idealisme yang dimahukan oleh ahli falsafah sejak zaman dahulu untuk melahirkan manusia yang sempurna. Dengan kata lain, mereka boleh menggembleng kesemua potensi yang ada secara bersepadu dan seimbang. Perlu diingat bahawa kesempurnaan ini bukan bermaksud melahirkan insan yang paling cantik atau jelita, sebaliknya merujuk proses dan usaha melahirkan manusia yang sempurna dari segi penggemblengan potensi mereka. Oleh itu, dalam FPK, empat potensi masyarakat tersebut dikenal sebagai jasmani, emosi, rohani, dan intelek (JERI). 1.3.1 Komponen FPK Dalam subtopik ini, kita akan membincangkan dengan lebih lanjut kesan dan kepentingan beberapa komponen dalam takrif FPK. Antara komponen yang akan dibincangkan adalah seperti yang dinyatakan dalam Rajah 1.5. Rajah 1.5: Inti Pati FPK dalam Usaha Membina Negara Kecil Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  21 Kita sedia maklum bahawa setiap warganegara Malaysia mempunyai potensi masing-masing tanpa mengira agama, kaum, dan asal usul mereka yang perlu kita kembangkan secara menyeluruh dan bersepadu. Insan yang seimbang dan harmoni ini adalah berkaitan dengan JERI dalam FPK. Jasmani, emosi, rohani, dan inteleknya harus diseimbangkan dan diberi kekuatan yang diperlukan. Malaysia merupakan sebuah negara yang beragama dan majoriti rakyat Malaysia mempunyai agama berpandukan kepercayaan kepada Tuhan. Selain itu, rakyat Malaysia yang beragama juga haruslah mempunyai akhlak mulia dan bertanggungjawab. Kita berharap dapat melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan. Kita sekarang berada pada zaman ilmu pengetahuan dan rakyat Malaysia haruslah berdaya saing dalam dunia ilmu pengetahuan yang semakin mencabar. Rakyat Malaysia juga harus berketerampilan di samping harus berkeupayaan dari segi kesejahteraan diri. Seterusnya, mampu menjadi rakyat yang dapat memberi sumbangan pada peringkat tempatan dan nasional mahupun pada peringkat antarabangsa. Perkara inilah yang kita harapkan dalam diri setiap individu dalam usaha kita membina negara kecil insan ataupun rakyat Malaysia berdasarkan komponen dalam Rajah 1.5. Seterusnya, unsur penting dalam komponen JERI diterangkan dengan lebih lanjut dalam Jadual 1.6. Jadual 1.6: Unsur Penting dalam Komponen Jasmani, Emosi, Rohani, dan Intelek (JERI) Unsur Huraian Jasmani Unsur jasmani mempunyai ciri-ciri berikut: kecergasan fizikal dan kesihatan diri dapat menggunakan anggota dan tenaga fizikal sendiri untuk berdikari dan hidup bermasyarakat Emosi dan Unsur emosi dan rohani melibatkan perkara berikut: rohani keyakinan kepada Tuhan kepercayaan beragama kemantapan jiwa penghayatan nilai murni dan norma masyarakat berbudi pekerti mulia berbakti dan berkorban Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 22  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Intelek Unsur intelek mengandungi aspek berikut: hikmah, iaitu ilmu yang boleh membawa kepada kemakmuran daya pemikiran yang kreatif dan inovatif daya pemikiran yang logik dan analitis ilmu yang bermanfaat Komponen emosi adalah antara komponen yang harus diberi perhatian pada hari ini kerana kehidupan yang sangat mencabar pada hari ini terutamanya dalam dunia pascamoden. Kehidupan yang semakin kompleks boleh memberikan kesan yang banyak kepada emosi dan menyebabkan emosi seseorang mudah terganggu. Tekanan emosi ini bukan sahaja berlaku kepada masyarakat Malaysia, malahan kepada masyarakat di dunia. Maka, situasi ini memerlukan penyelesaian khusus kepada pembinaan emosi yang harmoni dan seimbang. Begitu juga komponen rohani antara elemen yang semakin terhakis dalam dunia pasca moden. Hal ini demikian kerana dalam dunia sekarang, masyarakat lebih cenderung untuk membuang Tuhan dalam kehidupan dan keadaan ini sering menjadikan masyarakat menjadi kacau bilau. Elemen rohani telah dipinggirkan terutamanya kepada masyarakat yang mengejar material. Situasi ini memerlukan kepada pemahaman semula aspek kerohanian dalam kehidupan manusia. Malaysia boleh memainkan peranan memandangkan Malaysia ialah sebuah masyarakat beragama. Misalnya, Islam mempunyai tradisi kerohanian yang luas dan mendalam. Begitu juga dengan tradisi India di kebanyakan bahagian Timur yang masih lagi mempunyai tradisi rohani yang kuat. Sejak akhir-akhir ini, terdapat gerakan kerohanian misalnya wujud gerakan kerohanian dunia era baharu (new ages spirituality) untuk mencari kerohanian. Oleh itu, cuba anda difikirkan sumbangan apakah yang boleh berikan oleh Malaysia kepada peradaban dunia pada abad ke-21? Akhirnya ialah komponen intelek. Komponen intelek akan menjadi alat kepada kita untuk membina peradaban ilmu yang lebih tinggi bukan sahaja dalam bidang keagamaan tetapi juga dalam bidang sains, teknologi, dan inovasi. Hal ini demikian kerana unsur yang kita harapkan dapat dijelmakan melalui FPK dalam kita membuat analogi bagi seluruh rakyat Malaysia dalam usaha membina negara kecil. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  23 SEMAK KENDIRI 1.3 1. Nyatakan kandungan FPK. 2. Apakah ciri-ciri baik yang digariskan dalam FPK? 3. Jelaskan empat potensi masyarakat. AKTIVITI 1.4 Bincangkan persoalan berikut dalam forum myINSPIRE: (a) Nyatakan pendapat anda tentang FPK. (b) Bayangkan jika Malaysia tidak mempunyai FPK. (c) Bagaimanakah FPK mempunyai kekuatan dalam pembinaan negara yang harmoni? 1.4 FALSAFAH SEJAHTERA Akhirnya, mari kita mempelajari falsafah sejahtera. Menurut Sivamurugan (2019) falsafah sejahtera ini adalah lanjutan daripada FPK yang menekankan aspek JERI. FPK diharapkan akan dapat melahirkan pelajar dan seterusnya mahasiswa di universiti yang mempunyai budi pekerti yang luhur. Perkara yang berkaitan dengan „budi‰ merupakan dimensi yang cukup penting dalam membina akar umbi sebenar FPK. Sebenarnya, konsep „budi‰ merupakan satu-satunya konsep yang wujud hanya dalam masyarakat dan budaya Melayu Nusantara keseluruhannya. Jika perkataan „budi‰ ini diterjemahkan ke dalam bahasa lain, ia bukanlah sesuatu yang mudah, memandangkan budi penuh sarat dengan kefahaman serta unik kepada rumpun Melayu. Daripada budi inilah akan menjelmakan adab dan akhlak yang tinggi pada individu, seterusnya masyarakatnya yang akan mewakili negaranya. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 24  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Apakah yang dimaksudkan dengan budi? Perkataan budi membawa kepada budi bahasa yang membawa kepada maksud adab dan akhlak yang mulia lagi luhur yang bertautan dengan „budi pekerti‰ dan „budi bicara‰ yang akan mengarah kepada „kesejahteraan diri‰. Seterusnya, hal ini membawa kepada makna „sejahtera‰. Dalam konteks FPK, elemen jasmani, emosi, intelek, dan rohani merupakan dasar kepada FPK yang akan membawa kepada aspek kesejahteraan berkenaan. Misalnya, dalam etika, aspek budi memainkan peranan yang penting bertujuan memakmurkan aspek rohani dan juga emosi. Sementara itu, aspek kognitif berkait rapat dengan intelek (akal budi). Begitu juga dengan aspek psikomotor (jasmani) yang kesemua ini boleh dianggap aspek dalaman ataupun disebut mikrokosmik. Sementara empat elemen lain, iaitu ekologi, ekonomi budaya, dan masyarakat lebih memfokuskan aspek luaran ataupun makrokosmik. Dua kategori ini dapat menggariskan medan yang FPK dapat bertindak untuk menzahirkan sumbangannya kepada keluarga, masyarakat, dan negara, bahkan dunia sekalipun. Keadaan ini dapat dijelaskan melalui Rajah 1.6. Rajah 1.6: Unsur Pembentukan Falsafah Sejahtera Sumber: Dzulkifli (2019) Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  25 Oleh itu, falsafah sejahtera tidak boleh diterjemahkan dengan mudah ke bahasa lain. Ia mempunyai makna yang komprehensif dan berlapis-lapis. Dzulkifli (2019) menyatakan bahawa falsafah sejahtera ini berkait rapat dengan pengurusan individu itu sendiri dan diseimbangkan dari segi ekstrinsik mencakupi dunia luar melalui lima deria utama insan. Hubungan serta pertimbangan tadbir urus dalaman yang lebih luas membayangkan betapa pentingnya sejahtera difahami dan dihayati kerana sejahtera tidak dapat lari daripada penghayatan budi di atasnya. Penghayatan budi merupakan asas dalam membentuk falsafah sejahtera. Perbincangan ini memperlihatkan bahawa betapa dalamnya inti pati FPK yang menghubungkan semula pemahaman mendalam falsafah tersebut merangkumi ruang lingkup sempadan nasional, internasional, mahupun global. Selain itu, falsafah sejahtera ini adalah seiring dengan matlamat pembangunan lestari (SDG − sustainable development goals) yang dibawa oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) dengan 17 matlamat yang perlu direalisasikan oleh semua menjelang tahun 2030. Matlamat tersebut berkaitan dengan kesejahteraan masyarakat global umumnya dan Malaysia khususnya. Sebagai penutup topik ini, kita dapat simpulkan bahawa ilmu falsafah secara umumnya merangkumi dua dimensi, iaitu dimensi teoretikal atau dimensi nazariah (teori), dan falsafah dari sudut dimensi praktikal atau amaliah (amali). Daripada teori kepada praktikal terdapat pelbagai subdisiplin falsafah yang di dalamnya terangkum subfalsafah secara keseluruhan. Jika kita bahagikan kepada konsep makrokosmos (alam kabir) dan mikrokosmos (alam saghir) daripada peringkat negara dan nasional yang kita umpamakan sebagai makrokosmos. Rukun Negara merupakan falsafah dalam diri besar Malaysia. Secara umumnya, ilmu falsafah dipecahkan kepada ilmu logik, ilmu psikologi dan sosiologi, metafizik, epistemologi, estetika, kesenian dan kecantikan, ilmu etika, ilmu politik, ilmu ekonomi, dan yang lebih besar; ilmu peradaban. Peringkat mikrokosmos melihat diri individual mempunyai FPK sebagai dokumen untuk membina negara kecil, iaitu insan ataupun rakyat Malaysia. Dengan kata lain, pada peringkat lebih kecil, kita mempunyai FPK sebagai falsafah yang akan berusaha untuk membina dan membentuk rakyat Malaysia supaya dapat menghayati FPK yang bertujuan menampung dan menjayakan Rukun Negara sebagai diri besar Malaysia melalui falsafah kesejahteraan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 26  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH SEMAK KENDIRI 1.4 Nyatakan maksud falsafah sejahtera mengikut kefahaman anda. AKTIVITI 1.5 Bincangkan persoalan berikut dalam forum myINSPIRE: (a) Apakah pendapat anda dengan falsafah sejahtera? (b) Bagaimanakah FPK dapat dijadikan asas untuk mengembangkan falsafah sejahtera? (c) Apakah yang anda faham dengan konsep „makro‰Â dan „mikro‰Â dalam hubungan Rukun Negara dengan FPK? (d) Apakah cadangan anda untuk menjayakan falsafah sejahtera? Pythagoras menyatakan falsafah merupakan gabungan daripada dua perkataan, iaitu philo yang memberi makna cinta dan sophia yang membawa makna kebijaksanaan. Gabungan dua perkataan ini menjadi philosophia yang membawa makna cinta akan kebijaksanaan dan kemudian dikenal sebagai falsafah. Plato menggunakan perkataan philosophia untuk menerangkan maksud ilmu. Heraclitus memberi makna falsafah sebagai ilmu yang membahaskan sesuatu hakikat. Francis Bacon menyatakan ilmu falsafah ialah perbincangan mengenai Tuhan, manusia, dan alam tabiat. Rene Descertes menyebut ilmu falsafah ialah himpunan pelbagai ilmu. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  27 Mengikut bidang falsafah, ilmu terbahagi kepada dua bentuk, iaitu ilmu nazari (ilmu secara teoretikal, iaitu ilmu logik, psikologi dan sosiologi, metafizik, dan epistemologi) sementara ilmu amali pula ialah ilmu berbentuk praktikal, iaitu ilmu estetika, etika, politik, ekonomi, dan peradaban. Terdapat dua konsep besar dalam perbincangan ilmu falsafah, iaitu konsep alam kabir (makrokosmos/alam besar/diri besar) dan alam saghir (mikrokosmos/negara kecil). Terdapat dua bahagian dalam Rukun Negara, iaitu bahagian pertama mengandungi elemen objektif masyarakat Malaysia yang ingin dibentuk dan bahagian kedua mengandungi lima prinsip untuk menjayakan matlamat objektif berkenaan. Penghayatan elemen Rukun Negara dapat mewujudkan perpaduan nasional, cara hidup demokratik, masyarakat adil, dan masyarakat liberal. Lima prinsip Rukun Negara ialah kepercayaan kepada Tuhan, kesetiaan kepada raja dan negara, keluhuran perlembagaan, kedaulatan undang- undang, dan kesopanan dan kesusilaan. Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) menjadi asas kepada kejayaan Rukun Negara itu sendiri. FPK menyediakan empat asas yang besar, iaitu jasmani, emosi, rohani, dan intelek yang selalunya dikenal sebagai JERI. Falsafah sejahtera ialah lanjutan daripada FPK yang berpaksikan JERI. Falsafah sejahtera terdiri dari aspek mikrokosmik dan makrokosmik. Mikrokosmik ataupun aspek dalaman terdiri dari aspek kognitif yang berkait rapat dengan intelek (akal budi) dan aspek psikomotor (jasmani). Makrokosmik ataupun aspek luaran pula terdiri daripada empat elemen lain, iaitu ekologi, ekonomi budaya, dan masyarakat. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 28  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH Alam besar (makrokosmos/alam kabir) Ilmu nazari Alam kecil (mikrokosmos/alam saghir) Ilmu praktikal Diri besar Jasmani, emosi, rohani, dan intelek (JERI) Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) Negara kecil Falsafah sejahtera Rukun Negara Ilmu falsafah Abdul Jalil Hassan. (1989). Falsafah dan pengetahuan Islam. Dewan Bahasa dan Pustaka. Awang Sariyan. (2007). Falsafah: Sejarah dan konsep dasar dalam falsafah dan logika Melayu. Akademi Pengajian Melayu. Democracy Watch. (2011). Democracy watchÊs definition of a democratic society. Democracy Watch. http://www.dwatch.ca/democracy.html Dzulkifli Abdul Razak. (2019). Hari muka Falsafah Pendidikan Kebangsaan: Adab, akhlak, limpahan budi dan sejahtera. Dalam Dzulkifli Abdul Razak & Rosnani Hashim (Pnyt.), Pentafsiran baharu Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan pelaksanaannya pasca 2020 (ms. 3–20). Universiti Islam Antarabangsa. Hashim Musa. (2001). Falsafah, lojik, teori nilai dan etika Melayu. Akademi Pengajian Melayu. Kementerian Pelajaran Malaysia. (1988). Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Pengarang. Kementerian Pelajaran Malaysia. (2012). Dasar pendidikan kebangsaan. Giga Wise Network Sdn Bhd. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 1 PENGENALAN ILMU FALSAFAH  29 Ramieza Wahid. (2020, Sept 13). Agoes Salim – Watak penting membidankan Rukun Negara. Malaysiakini. https://bit.ly/313scYX Sidi Gazalba. (1974). Sistematika filsafat: Pengantar kepada dunia filsafat, teori pengetahuan, metafika, teori nilai. Penerbitan Utusan Melayu Bhd. Sivamurugan Pandian. (2019). Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan ÂsejahteraÊ: Tapak integrasi masyarakat majmuk di Malaysia. Dalam Dzulkifli Abdul Razak & Rosnani Hashim (Pnyt.), Pentafsiran baharu Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan pelaksanaannya pasca 2020 (ms. 222–241). Universiti Islam Antarabangsa. Wan Abdul Halim Yaacob. (2008). Rukun Negara. Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) Topik  Falsafah dan Kehidupan 2 Mohd Syariefudin Abdullah HASIL PEMBELAJARAN Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat melakukan perkara berikut: 1. Menjelaskan takrifan dan definisi falsafah berdasarkan bentuknya. 2. Menerangkan domain utama dalam falsafah teoretikal dan falsafah praktikal. 3. Mengenal pasti pelbagai aliran dalam falsafah. 4. Membandingkan falsafah Barat dengan falsafah Timur.  PENGENALAN Proses normal kehidupan manusia bermula daripada kelahiran kita sebagai bayi. Kemudian, kita bergerak kepada zaman kanak-kanak, remaja, belia, dewasa, tua, atau warga emas. Akhirnya, kita meninggalkan dunia yang fana ini. Proses ini ialah evolusi dalam kehidupan yang dialami oleh sesuatu yang bernyawa; bukan sahaja kepada manusia malah kepada haiwan dan tumbuhan. Kehidupan satu generasi bermula daripada proses kelahiran sehinggalah kepada kematian. Dalam proses evolusi ini, kehidupan manusia akan mengalami beberapa proses. Antaranya ialah proses sosialisasi. Melalui proses sosialisasi, seseorang itu akan menerima penerapan budaya (enculturation) dalam kehidupannya. Kita banyak belajar perkara baharu dalam kehidupan sebagaimana dinyatakan oleh Aristotle. Sedar ataupun tidak, semasa proses pembelajaran itu, kita sebenarnya diterapkan, menerima, atau mengambil falsafah tertentu dalam kehidupan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  31 Contohnya, pernahkah anda membuat perkara yang tidak baik dalam hidup ini, seperti membunuh hidupan lain? Persoalan berat ini anda sahaja yang boleh menjawabnya. Sudah tentu melalui pendidikan yang betul dan penghayatan kepada ajaran agama, jawapan anda pastilah tidak! Pastinya, sebagai seorang yang normal, walaupun diupah dengan duit yang banyak, anda tidak sanggup membunuh orang lain. Hal ini demikian kerana dalam diri anda ada etika kehidupan tertentu yang dibentuk dengan nilai keagamaan dan kemanusiaan yang mendalam sama ada secara formal ataupun tidak formal. Etika adalah sebahagian daripada falsafah dalam kehidupan. Jadi, mari kita mempelajarinya dengan lebih lanjut dalam topik kedua ini. 2.1 TAKRIFAN DAN DEFINISI FALSAFAH Kita telah membincangkan definisi falsafah dalam topik yang pertama. Sekarang, kita akan mendalami takrifan falsafah dengan lebih terperinci dalam topik ini. Terdapat tiga bentuk makna yang sering dibahaskan apabila menyebut mengenai ilmu falsafah seperti yang dinyatakan dalam Rajah 2.1. Rajah 2.1: Tiga Bentuk Makna yang Merangkumi Ilmu Falsafah Berdasarkan Rajah 2.1, wujudnya pelbagai maksud falsafah. Kepelbagaian ini wujud atas tujuan ke manakah falsafah itu hendak dibawa ataupun dibincangkan. Mari kita meneliti huraian lanjut mengenai tiga bentuk ini dalam subtopik seterusnya. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 32  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN 2.1.1 Takrif Pertama Takrif pertama ialah falsafah dilihat dari sudut kehidupan, iaitu persoalan apakah tujuan falsafah dalam hidup seseorang. Sebelum kita membaca dengan lebih lanjut, mari kita melihat makna falsafah secara umum. Perkataan falsafah berasal daripada perkataan Arab ( ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ). Menurut al-Farabi, perkataan Arab tersebut diambil daripada perkataan Yunani, iaitu philo + sophia = philosophia. Philo bermaksud cinta dan sophia bermaksud kearifan, iaitu cinta kepada kearifan ataupun hikmah (love of wisdom). Oleh itu, makna falsafah adalah mencintai kebijaksanaan, mencintai kearifan, dan mencintai kebenaran. Makna ini ialah makna falsafah yang paling ringkas. Ungkapan ini muncul sejak kurun ke-6 SM. Semasa kegemilangan tamadun Islam, ahli falsafah juga dirujuk sebagai hakim yang diambil daripada perkataan hikmah ( ‫ﺣﮑﻤﺔ‬ ). Selain itu, terdapat satu bidang dalam tamadun Islam yang ada hubungan dengan falsafah yang dikenal dengan ilmu tasawuf (‫ﺗﺼﻮف‬ ). Tasawuf dipercayai berasal daripada perkataan Arab, iaitu sofi ataupun sofiyyu ‫ﺻﻔﻲ‬ ( ) yang membawa makna suci. Terdapat maksud lain, iaitu sejenis bulu yang dijadikan pakaian yang disebut suf ataupun sufu. Pendapat ini berasaskan ahli sufi dahulu kala yang suka memakai pakaian daripada suf (bulu) dan mereka mengamalkan cara khusus untuk membersihkan jiwa yang disebut tarekat ( ). ‫ﺗﺮﻳﮑﺔ‬ Tujuan mereka mengamalkan tarekat adalah mendekatkan diri kepada Pencipta mereka mengikut kepercayaan dalam agama Islam, iaitu Allah SWT. Menurut Sayyed Hossein Nasr, ahli falsafah pada zaman kegemilangan tamadun Islam dahulu majoritinya terdiri daripada ahli tasawuf. Tamadun Islam juga mengaitkan sufi dengan seorang yang bernama Sufah yang dalam hidupnya dipenuhi dengan aktiviti beribadat kepada Allah SWT di Masjidilharam, Mekah. Ada yang mengaitkan sufi dengan ibadat solat, iaitu saf ‫ﺻﻒ‬ ( ) yang bermakna barisan ataupun orang yang berada di barisan hadapan. Ada juga mengaitkan sufi daripada perkataan Yunani dalam ejaan rumi, iaitu sofis atau dalam bahasa Inggerisnya sophist yang merujuk sarjana Yunani pada abad ke-5 hingga abad ke-6 Sebelum Masihi yang merupakan ahli falsafah dan mengamalkan tarekat dan pertapaan sebagaimana diamalkan oleh sofis yang terkenal pada zaman Yunani seperti Pitagoras (572–479 SM) dan Protagoras (481–411 SM). Ada juga pendapat mengatakan perkataan tasawuf berasal daripada perkataan Yunani theosofie ataupun theosophie yang membawa makna ilmu ketuhanan. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  33 Selain itu, terdapat tiga perkataan yang dapat dikaitkan dengan sufi, iaitu mistik, asetik, dan gnostik. Apakah maksud ketiga-tiga istilah ini? Mari kita ketahui jawapannya dalam Jadual 2.1. Jadual 2.1: Tiga Istilah yang Dikaitkan dengan Sufi Istilah Huraian Mistik Orang yang berusaha untuk mencapai kesatuan dengan Tuhan dengan harapan dapat mencapai kebenaran yang hakiki. Pitagoras dikatakan mengamalkan sejenis mistik daripada agama purba yang disebut orfik (percaya kepada perpindahan roh daripada jasad kepada jasad lain). Asetik Orang yang kuat pegangan agamanya. Misalnya, pada zaman awal agama Kristian, mereka berpegang kuat pada ajaran Kristian dan wujud golongan yang hidup sederhana dan meninggalkan hal keduniaan. Dalam Islam pula, mereka disebut zuhud (golongan yang menolak keduniaan dan hanya beribadat kepada Allah SWT). Gnosis Kelompok yang percaya kepada teori kesejahteraan (salvasi) yang muncul ataupun melalui pemilihan super manusia. Teori ini diasaskan oleh Tatian pada gnostik kurun ke-2 Masihi yang merupakan salah satu daripada mazhab agama Kristian. Dalam Islam (melalui ilmu tasawuf) gnostik ini dikenal sebagai ilmu makrifah. Oleh itu, melalui penjelasan dalam Jadual 2.1, kita dapat kategorikan bahawa terdapat kelompok manusia yang amat memberikan penekanan ke arah satu kehidupan yang baik. Mereka mengutamakan kehidupan berfalsafah yang bertujuan memberikan kita panduan tentang cara membentuk suatu kehidupan yang lebih baik yang membawa kepada kebahagiaan khususnya jiwa. Ia juga pendekatan yang terdapat dalam pelbagai tamadun pada masa dahulu. Antaranya ialah tamadun Greek ialah tamadun Asia seperti tamadun Cina dan India. Untuk mencapai matlamat kehidupan, ia mempunyai kaitan rapat dengan fahaman keagamaan yang bertujuan melahirkan kehidupan yang baik, mendidik insan menjadi mulia, dan bagaimana mencari kebahagiaan. Kesimpulannya, fokus falsafah di sini adalah membentuk insan itu sendiri. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 34  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN 2.1.2 Takrif Kedua Takrif ini melihat falsafah dari aspek kehidupan. Pembinaan konsep falsafah di sini adalah bertitik tolak oleh keinginan manusia untuk meneroka dan memahami alam ini. Konsep alam terbahagi kepada dua, iaitu: alam yang terbentang luas (fizikal) alam diri sendiri Pada peringkat awal, ahli falsafah Barat khasnya pada zaman Yunani sejak 600 tahun Sebelum Masihi cuba memahami alam di sekeliling mereka dan alam dalam diri manusia itu sendiri. Terdapat tiga persoalan asas yang perlu dijawab berkaitan dengan makna falsafah menurut aspek kehidupan, iaitu: apakah hakikat alam di sekeliling kita? bagaimanakah fikiran manusia bekerja? apakah jalan mencapai kebahagiaan? Secara praktisnya, ilmu falsafah cuba untuk memahami pelbagai isu asas yang berkaitan dengan kehidupan manusia itu sendiri yang akal menjadi alat utama untuk melaksanakan penyelidikan falsafah. Maka, sejarah perkembangan falsafah Barat sejak zaman kuno (zaman Yunani), zaman pertengahan dan moden banyak dilakukan oleh kegiatan akal manusia untuk mencari serta memahami hakikat diri dan alam sekitarnya. Jika kita perhatikan, terdapat beberapa bidang dalam falsafah seperti metafizik, epistemologi, etika, logik, dan falsafah yang berkait rapat dengan pencarian hakikat. Menurut Aristotle, kita dapat memikirkan dan menggarap pelbagai perkara yang berkaitan dengan pelbagai perkara asas seperti hakikat, kewujudan, kemanusiaan, kebebasan lawan, dan ketentuan melalui metafizik. Malahan, pengkajian dalam bidang ini disebut juga „teori hakikat kewujudan‰. Menurut Aristotle, falsafah ini dinyatakan sebagai „falsafah pertama‰. Mari kita pelajari beberapa maksud istilah yang berkaitan dengan takrifan kedua ilmu falsafah dalam Jadual 2.2. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  35 Jadual 2.2: Istilah yang Berkaitan dengan Falsafah dari Aspek Kehidupan Istilah Definisi Metafizik Menurut Sidi (1974), metafizik merujuk sesuatu yang berkaitan dengan sesuatu yang dipercayai ada di belakang sesuatu. Epistemologi Epistemologi berasal daripada perkataan epistem yang membawa makna ilmu dan logos bererti kajian ataupun sains. Domain Domain etika merupakan falsafah moral yang ada kaitan dengan isu etika benar, salah, dan aspek lain yang ada kaitan dengan tingkah laku manusia. Logik Bidang falsafah yang berkait dengan alasan dan struktur hujah, serta menjadi asas dalam setiap penyelidikan falsafah. Politik Bidang falsafah yang merangkumi kehidupan manusia sebagai anggota masyarakat seperti isu kekuasaan politik, sistem pemerintahan, dan masalah pengharmonian antara kebebasan dengan tanggungjawab. Selain itu, ilmu falsafah dari aspek kedua ini juga menumpukan hubungannya dengan alam semesta ataupun alam tabii yang luas sifatnya. Falsafah merupakan antara ilmu yang memberi penekanan kepada alam tabii (natural philospophy). Wujud beberapa teori falsafah yang mengisahkan tentang apakah sifat alam ini. Buktinya terdapat pelbagai bidang yang dikaji dan dibuat penyelidikan yang tidak dapat dipisahkan daripada alam semesta. Dengan kata lain, setiap bidang ilmu tidak dapat dipisahkan daripada alam semesta. Misalnya, dalam ilmu sains, terdapat: sains fizikal: Geologi, geomorfologi, hidrologi, sains tanah, dan sebagainya; sains hayat: Genetik, biologi, botani, zoologi, genetik, mikrobiologi, dan sebagainya; sains pasti: Fizik dan matematik; dan sains kemanusiaan ataupun kemasyarakatan: Sosiologi, antropologi, psikologi, geografi, linguistik, sejarah, kesusasteraan, kesenian, ekonomi, politik, teologi, dan bidang lain. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 36  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN Setiap bidang ilmu ini mengkaji satu cabang dari alam. Contohnya, sains hayat yang membincangkan pelbagai benda hidup dalam alam semesta seperti haiwan, serangga, dan tumbuhan. Sains pasti pula membincangkan hubungan, pergerakan, tindak balas, sifat benda, dan fenomena dalam alam semesta ini seperti kajian tentang cakerawala, haba, tarikan, penolakan, ruang, dan masa. Sains fizikal mengkaji tentang benda fizikal di alam semesta seperti batu-batan, tanah-tanih, dan padang pasir. Akhirnya, ilmu kemanusiaan dan kemasyarakatan yang mengkaji tentang manusia sama ada secara individu ataupun berkelompok yang akhirnya berintegrasi dengan alam. Begitu juga bidang lain seperti sains gunaan ataupun sains terapan (sains perubatan, sains kejuruteraan, teknologi, industri, sains komputer, dan bioteknologi) yang perlu berintegrasi dengan alam. Dapat kita simpulkan bahawa persoalan falsafah sudah bergerak daripada persoalan tentang manusia kepada persoalan tentang alam termasuklah bidang metafizik dalam kajian falsafah, iaitu cuba mengkaji persoalan: apakah bentuk realiti sebenar? apakah alam ini cuma bersifat material ataupun mengandungi unsur lain yang sebenar (bukan bersifat material)? Terdapat juga banyak persoalan lain yang bukan sahaja kepada manusia tetapi kepada alam tabii. Semua ini merupakan hakikat kehidupan yang dibawa dalam ilmu falsafah yang akan memandu perbincangan kita dalam memahami fenomena alam. 2.1.3 Takrif Ketiga Tahap ketiga dalam ilmu falsafah ialah tahap yang menjadikan falsafah tersebut sebagai bidang yang berkaitan dengan aktiviti akademik ataupun intelektual, iaitu menggunakan ilmu falsafah sebagai alat untuk menyelesaikan pelbagai masalah. Ilmu falsafah mengambil hasil kajian daripada pelbagai disiplin ilmu dan membuat kesimpulan yang dapat menghubungkannya dengan kewujudan alam ini. Proses penyimpulan ini dibuat berdasarkan data dan fakta yang dibuat secara renungan, penaakulan, dan hujah yang rasional menggunakan ilmu logik daripada penghayatan terhadap falsafah. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  37 Ilmu falsafah bermula dengan mengenal pasti dan meneliti masalah yang wujud. Antara persoalan yang ditanya adalah: apakah masalah tersebut? apakah penyelesaian dan bentuk penyelesaiannya? Dari sini, ilmu itu berkembang dan melahirkan ilmu pengetahuan manusia. Ketika manusia mengkaji falsafah, ilmu manusia yang lain juga berkembang. Oleh itu, terdapat beberapa kategori ilmu yang dimiliki oleh manusia. Antaranya ialah ilmu imbasan, ilmu sains, ilmu falsafah, dan ilmu mistik. Definisi empat jenis ilmu ini diberi dalam Jadual 2.3. Jadual 2.3: Definisi Empat Jenis Ilmu yang Dimiliki oleh Manusia Jenis Definisi Ilmu Pengetahuan yang diperoleh oleh manusia melalui tanggapan imbasan pancainderanya secara sepintas lalu ataupun sekali imbas yang ataupun merupakan satu imbasan atau „tanggapan‰ (impression) yang pengetahuan terbentuk dalam fikirannya secara sepintas lalu dan bersifat sementara imbasan dengan pengukuran kebenarannya berasaskan deria/pancaindera semata-mata. Ilmu sains Pengkajian tentang objek empirikal ataupun zahiriah yang berdasarkan penelitian dan eksperimen yang logikal dan empirikal dengan nilai kebenarannya diukur berasaskan akal dengan bukti yang logik serta berdasarkan penemuan dan pengamatan. Ilmu falsafah Ilmu yang mengkaji dan meneliti objek yang abstrak dan logik yang merupakan hakikat benda dan kejadian dalam alam semesta ini yang dilihat dan dihuraikan secara holistik berdasarkan paradigma berfikir logik dengan kaedah mengamati, menaakul, dan memberi hujah yang rasional. Ilmu mistik Ilmu tentang objek yang abstrak ataupun transendental yang berdasarkan paradigma pemikiran yang mistik dan supralogikal, melalui kaedah latihan yang bersifat jasmani, rohani, ilham, kasyaf, dan wahyu dengan nilai kebenarannya berasaskan pengukuran rasa kalbu ataupun hati. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 38  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN Jadual 2.4 pula menjelaskan keadaan objek, paradigma pemikiran, kaedah kajian, dan anggota/pengukuran bagi setiap ilmu tadi. Jadual 2.4: Empat Jenis Ilmu Pengetahuan Manusia Paradigma Anggota/ Jenis Keadaan Objek Kaedah Kajian Pemikiran Pengukuran Imbasan Empirikal Imbasan Pengalaman Deria pancaindera Cerapan Sains Empirikal Positivisme Eksperimen Akal saintifik Bukti empirikal Falsafah Abstrak Logikal Renungan Akal Logikal Penaakulan Bukti logikal Hujah dan rasional rasional Mistik Abstrak Mistikal Latihan Hati Transendental Supralogikal jasmaniah Kalbu dan rohaniah Rasa Ilham Iman Kasyaf Yakin Wahyu Sumber: Hashim (2001) Falsafah telah beralih arah kepada suatu bidang yang bersifat akademik yang hanya menghuraikan persoalan intelektual dengan penyelesaian yang tertentu serta mengaitkannya dengan kearifan dan kehidupan manusia. Kesimpulannya, falsafah itu sendiri mempunyai orientasi yang berbeza dan dengan itu, kita boleh memberikan pelbagai takrifan berbeza menurut fahaman orientasi tersebut. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  39 Namun begitu, perkara yang dikongsi bersama oleh ilmu falsafah yang terdapat di Barat adalah penekanan mereka terhadap kegiatan penyelesaian masalah dan falsafah itu merupakan satu alat dalam menyelesaikan masalah. Penyelesaian masalah dilakukan dengan menggunakan pelbagai hujah yang rasional pada abad ke-19 dan ke-20 menggunakan kaedah logik yang melibatkan logik simbolik yang bersifat matematikal. Ia merupakan satu bentuk falsafah yang agak berlainan dan baharu yang selaras dengan ilmu itu sebagai sesuatu yang mempunyai justifikasi tersendiri. Dalam kes falsafah, ia bersifat justifikasi rasional dan konseptual yang agak berbeza dengan falsafah pada zaman Greek yang berteraskan persoalan kehidupan dan kebahagiaan. Ia juga berbeza dengan falsafah timur yang tidak bersifat konseptual tetapi lebih kepada kata-kata hikmah yang disebut wisdom. Falsafah Timur tidak berhujah secara mendalam menggunakan logik dan rasionaliti tetapi lebih kepada kaedah induktif dan metafizikal keinginan untuk menghuraikan realiti mengikut pandangan ataupun visi masing-masing yang tidak semestinya berdasarkan hujah rasional semata-mata. SEMAK KENDIRI 2.1 1. Rumuskan maksud falsafah dari tiga dimensi berikut: (a) Dari sudut kehidupan (b) Dari aspek kehidupan (c) Ia sebagai alat penyelesaian masalah 2. Bagaimanakah ilmu falsafah boleh diangkat sebagai ilmu dalam akademik ataupun intelektualisme? 2.2 FALSAFAH TEORETIKAL DAN FALSAFAH PRAKTIKAL Dalam topik lepas, ada disebut tentang tujuan falsafah, iaitu menggarap persoalan yang disebut makrokosmos (alam kabir) dan mikrokosmos (alam saghir). Seterusnya, dalam subtopik ini, anda akan mempelajari dua komponen utama dalam falsafah, iaitu falsafah teoretikal (falsafah nazariyyah) dan falsafah praktikal (falsafah amaliyyah). Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM) 40  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN 2.2.1 Falsafah Teoretikal (Falsafah Nazariyyah) Apakah tujuan falsafah teoretikal? Tujuan falsafah teoretikal adalah untuk kita memahami hakikat tentang kewujudan dan juga kebenaran yang berkaitan dengan ketuhanan, tentang alam, dan tentang manusia. Falsafah teoretikal atau dalam tradisi Islam disebut falsafah nazariyyah terdiri daripada tiga bahagian (lihat Rajah 2.2). Rajah 2.2: Tiga Bahagian dalam Falsafah Teoretikal (Falsafah Nazariyyah) Tiga bahagian ini dijelaskan dengan lebih lanjut dalam Jadual 2.5. Jadual 2.5: Tiga Bahagian dalam Falsafah Teoretikal (Falsafah Nazariyyah) Bahagian Definisi Falsafah Merupakan falsafah yang membahaskan segala yang bercampur tabiat wujudnya (di luar akal dan pada akal) dengan gerak dan benda seperti keadaan haiwan, tumbuh-tumbuhan, unsur alam, tabiat, bintang, dan hukumnya. Falsafah Merupakan falsafah yang membahaskan segala sesuatu yang bercampur riyadhiyyah wujudnya di luar akal dengan gerak dan benda seperti keadaan nombor dan rajah (geometrical figure). Angka dan rajah itu boleh jadi imbasan pada akal dan wujudnya tidak bercampur dengan gerak dan benda. Falsafah Turut dikenal sebagai falsafah ketuhanan, iaitu falsafah yang ilahiyyah membahaskan segala yang ada (maujud) yang tidak bercampur dengan gerak dan benda sama ada wujudnya itu pada hakikat di luar akal fikiran seperti wujudnya Allah SWT. Tiga falsafah tadi merupakan pecahan kepada falsafah teoretikal atau dalam bahasa Yunani disebut teoria dan dalam falsafah Islam disebut nazariyyah. Dalam falsafah teoretikal biasanya akan bermula dengan ilmu logik (mantik). Ilmu logik (mantik) merupakan ilmu tentang kaedah berfikir yang betul. Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)  TOPIK 2 FALSAFAH DAN KEHIDUPAN  41 Ia biasanya melibatkan pendekatan ataupun kaedah untuk kita menyusun premis bagi membuat kesimpulan yang kita sebut proposisi. Daripada gabungan premis ataupun proposisi ini kita akan membina apa-apa yang kita sebut qias ataupun kesimpulan. Dalam logik juga, kita akan menyusun pelbagai pendekatan ataupun kaedah seperti induktif, deduktif, abduktif, dan heuristik. Kita juga akan membincangkan tentang „falasi‰, iaitu berkaitan dengan kesilapan dalam berfikir ataupun kesilapan dalam membuat hujah. Falsaf