Module 6; Slachtofferschap PDF

Werken met justitiecliënteel Module 6: Slachtofferschap 1. Verhaal van het slachtoffer Elk slachtoffer ervaart, beleeft en geeft verschillende betekenis aan het misdrijf en zal er dus ook verschillend op reageren. → objectieve feiten, subjectieve ervaring Iedereen heeft...

Werken met justitiecliënteel Module 6: Slachtofferschap 1. Verhaal van het slachtoffer Elk slachtoffer ervaart, beleeft en geeft verschillende betekenis aan het misdrijf en zal er dus ook verschillend op reageren. → objectieve feiten, subjectieve ervaring Iedereen heeft een eigen werkelijkheid, een eigen interpretatie van de feiten gebaseerd op de het betekeniskader → Dit vraagt een fundamenteel respect, je mag hier niet zomaar aan tornen of in vraag stellen of erger een oordeel over vellen. 1.1 Schokkende gebeurtenis Een onverwachte, plotse gebeurtenis o hetgeen men overkomen is zo nieuw en onverwachts dat men niet weet hoe het aan te pakken, het overkomt mensen. o Soms is er ook langdurig slachtofferschap, denk aan mishandeling Betrokkenheid of confrontatie met een bedreiging, fysiek en/of mentaal o Gebeurtenis die een bedreiging vormen voor de fysieke of mentale integriteit van de getroffene Het evenwicht tussen draagkracht en draaglast is (tijdelijk) verstoord. o Draagkracht: je weerbaarheid, je kracht, je competenties; hier hoort ook je familie, vrienden en kennissen bij waar je op kan terugvallen. o Draaglast: De taken en opdrachten waar je in het dagelijks leven mee geconfronteerd wordt. o In normale omstandigheden is dit in evenwicht of zijn we in staat om het evenwicht te herstellen → bij crisis slaat de weegschaal aan de kant van de draaglast door De gebruikelijke probleemoplossende methoden zijn ontoereikend o Hetgeen met overkomen is past niet in het plaatsje, past niet in het betekeniskader, men heeft geen antwoord op de nieuwe ervaring, men heeft geen oplossingsmethoden voor hetgeen men onverwachts is overkomen (=coping) Mensen reageren over het algemeen emotioneel o een crisis lokt steeds reacties uit, dit zijn overwegend emotionele reacties. o Het onbekende van een crisis zorgt ervoor dat tijdens de eerste ogenblikken de rationaliteit, het op rij krijgen van de dingen, afwezig is ; men wordt overspoeld door allerhande gewaarwordingen , gevoelens vooral angst, hulpeloosheid en afschuw  De beleving is verschillend van persoon tot persoon o belangrijk is dat het gaat om een ervaring van persoon die door die persoon als bedreigend en onoplosbaar wordt beleefd. → Dwz dat dit zeer individueel is, een situatie is voor de ene persoon een schokkende ervaring voor de andere niet ! Deze definitie geeft aan dat het gaat om een zeer subjectieve ervaring: wat voor de één een crisis is, hoeft dit voor de ander niet te zijn! Wat een crisis is, is een subjectieve interpretatie, inschatting van deze objectieve criteria. Belangrijk is dat je goed luistert naar slachtoffers, dat je observeert vanuit deze achtergrondkennis. Subjectieve interpretatie van ‘objectieve feiten’ Meestal een ‘normale’ verwerking Kans op trauma wordt groter bij de aanwezigheid van volgende versterkende factoren: o Factoren die rechtstreeks te maken hebben met de feiten bv. seksueel delict, dreiging met de dood, oog in oog staan met de dader. o Factoren die aanwezig waren voor de victimisering bv. vroeger slachtofferschap, prive aangelegenheden → pas een overlijden mee gemaakt hebben, werk verloren of echtscheiding,.. o Factoren die aanwezig zijn na de victimisering bv. aan of afwezigheid sociaal netwerk bv. (gebrek aan) ondersteuning van de omgeving > zeer belangrijk! 1.2 Wie wordt gerekend tot ‘slachtoffer’? Enkel degene die slachtoffer is van een strafbaar feit? → Keuze voor een ruime invulling: Directe slachtoffers: rechtstreeks betrokken Indirecte slachtoffers: o verwanten en betekenisvolle personen van rechtstreekse slachtoffers o politie en hulpverleners o Getuigen Wie wordt er vaak vergeten? De kinderen, de hulpverleners en politiemensen 2. Stressreacties De wijze waarop en de duur van de verwerking hangt sterk af van het betekeniskader van het slachtoffer; zijn levenservaring, zijn karakter. Op de tweede plaats is het sociaal netwerk zeer belangrijk waar men al of niet op kan terugvallen. Vooral het begrip en het herhaaldelijk aanhoren zijn belangrijke elementen in het stimuleren van de verwerking. Bv. Bij een alleenstaande die weinig steun krijgt zal de verwerking langer duren.  Het sociaal netwerk verkennen en mobiliseren is belangrijk Op de derde plaats is er het professioneel netwerk = huisarts, politie, verzekeringsagent; De Mechelse politie heeft vastgesteld dat er een positief verband is tussen de mate van aandacht van de politie voor de gevoelens van het sl en de evolutie van de verwerking. Het geruststellen en het gevoel geven dat het sl. geloofd wordt en er niet alleen voor staat waren belangrijke aspecten Over de veerkracht van mensen!! → Mensen zijn zeer sterk, moedig en krachtig, onderschat hen niet! 3. Belevingswereld Machteloosheid o een misdrijf is een onplezierige en vaak onverwachte gebeurtenis. Men is uit zijn gewone doen en uit zijn evenwicht. o = Het geen greep hebben op de situatie geeft een gevoel van machteloosheid en weerloosheid. o Daarnaast komt het besef dat een medeburger (moedwillig) dit heeft veroorzaakt. Dit wordt als onrechtvaardig aangevoeld want het contrasteert met het eigen normbesef Aantasting van zekerheden: De samenleving berust op een aantal ongeschreven regels die spontaan aanvaard worden, het zijn evidenties die het leven ordelijk en voorspelbaar en leefbaar maken. Een misdrijf zet deze overtuigingen op losse schroeven. o Persoonlijke onkwetsbaarheid ▪ Illusie van onkwetsbaarheid wordt doorprikt o Controleerbare en rechtvaardige wereld ▪ we verwachten dat iedereen zich houdt aan een aantal basisspelregels → bv. zoals respect voor elkaars eigendom. ▪ Een misdrijf ondergraaft deze zekerheden ; men ervaart dat het allemal niet zo ordelijk, voorspelbaar en rechtvaardig is. ▪ Men stelt zicht vragen zoals Waarom ik? Hoe is het mogelijk ? o Verlies van vertrouwen in de sociale orde ▪ De vaststelling dat politie/politicy het misdrijf niet heeft kunnen voorkomen ; om hiermee om te kunnen gaan geven sl zichzelf vaak de schuld of geeft de omgeving de schuld aan het sl Gewijzigd zelfbeeld o gevoel van eigenwaarde krijgt een deuk: men ervaart zz als mislukt, incompetent, een verliezer, met voelt zich kwetsbaarder Passieve houding o de vernietiging van basisschema ’s, evidenties heeft vaak als gevolg dat sl. zich passief opstellen, Emoties overheersen o sl. zijn meestal ‘ aangedaan ’, men is steeds in meer of mindere mate geëmotioneerd, naast het denken is het voelen geschokt: machteloos, woede, bang, gekwetstheid !! Kennis hierover is zeer belangrijk want je krijgt hierdoor ook meer begrip voor de reacties en verwachtingen van het slachtoffer. 4. Behoeften van slachtoffers Informatie behoeften Emotionele behoeften Praktische behoeften Juridische behoeften Financiële behoeften  Medische behoeften 4.1 Informatiebehoeften Correct, actueel en tijdig, zoveel mogelijk (medisch, administratief, juridisch) → “beter pijnlijke maar correcte informatie dan verkeerde en verbloemde informatie” Over: 1. Wat er precies gebeurd is 2. Over de andere slachtoffers 3. Administratieve stappen die gezet moeten worden (verzekering, bank,…) 4. Stappen in het gerechtelijk onderzoek 4.2 Emotionele behoeften Behoefte aan veiligheid Ondersteuning door: familie, buren, collega’s, vrienden Respectvolle behandeling door politie en hulpverleners Respect voor de eigen behoeften/wensen en zoeken naar mogelijkheden om aan die behoefte te voldoen → bv. nood om ter plaatse te kunnen gaan, nood om overleden kind vast te houden op de plaats van het ongeval Behoefte aan afsluiting → bv. door een herdenking, het lichaam kunnen begraven Behoefte aan inspraak Behoefte aan privacy en rust: hulp niet opdringen Behoefte aan langdurige ondersteuning: “Er is geen opvolging meer. Het is gebeurd en voilà, trek uw plan nu. ‘Dat er een beetje opvolging is van ‘hoe is het nu, kunnen we je met iets helpen of zo?” → Nood aan één aanspreekpunt Nood aan erkenning Behoefte aan lotgenotencontact Nood aan herdenking 4.3 Praktische behoeften Hulp met vervoer Hulp bij het invullen van papieren 4.4 Juridische behoeften Behoefte aan gerechtigheid omtrent de schuldige(n) o Slachtoffers willen niet het gevoel hebben dat er zaken worden achtergehouden, of dat het proces op een oneerlijke manier verloopt. Behoefte aan een eerlijke schadevergoeding Behoefte aan informatie over en steun bij het strafproces ”Dat juridische proces is verschrikkelijk…. Als ik er iets van hoor, is het uit de media.” “Dat is een wereld apart, het gerecht.” 4.5 Financiële behoeften Nood aan een objectieve analyse van de geleden schade, op een empathische manier “De vragen die zij (expertise) moest stellen, voor ons kwam dat op dat moment slecht uit. […] Bij haar was dat zo allemaal door een protocol afgelijnd wat ze moest vragen. Maar het menselijk leed dat je op dat moment hebt, daar trok ze zich eigenlijk niks van aan” Behoefte aan een vlugge en eerlijke compensatie van de geleden schade (medisch, verlies van inkomen,..) 4.6 Medische behoeften Langdurige medische ondersteuning Rehabilitatie bv. slachtoffers met brandwonden 5. Big five van de victimologie: REIMS Rituelen: een gedenksteen, een afscheidsviering, een rouwboekje Erkenning van het leed dat werd aangedaan Informatie over het verwerkingsproces, procedures, schadevergoeding Mantelzorg; aanwezigheid van sociaal netwerk om te ondersteunen Secundaire victimisatie voorkomen = het tweede keer slachtoffer door bv. onrespectvolle behandeling → Big Five: aan deze elementen moet gewerkt worden om tot een ‘gezonde’ verwerking van het slachtofferschap → Secundaire victimisatie: - Eerste keer slachtoffer zijn = slachtoffer van het misdrijf - Tweede keer slachtoffer worden = slachtoffer worden door de slechte bejegening door de omgeving bv. onrespectvol behandeld worden door de politie, maar ook het lang moeten wachten op het proces,… 6. Rouwproces 6.1 Verliesverwerking Verlies van een nabij persoon verstoort het evenwicht Ieder gaat op zoek om dit voor zichzelf een plaats te geven Rouwproces wordt niet louter op individueel vlak beleefd: rouw speelt zich ook af tussen mensen, in een bredere samenleving 6.2 Verwerkingsproces = 2 processen Ontkennen Erkennen Proces 1: ontkennen en erkennen → wisselt voortdurend af Enerzijds emoties proberen te beheersen, onder controle houden, ze verbergen, de situatie ‘ontkennen’. Ontkennen is het vermijden van ondraaglijke pijn → normale reactie want het is een ingebouwd beschermingsmechanisme. Om te overleven moet je soms ontkennen. Het ‘ontkennen’ wordt echter vaak gezien als ‘ongezond’ → niet juist. Belangrijk is dat mensen de ruimte geven om op hun tempo het slachtofferschap te werken. MAAR het voortdurend blokkeren van gevoelens kan ook leiden tot depressie of (zelf)destructief gedrag. Anderzijds durven voelen van emoties, ze erkennen en toelaten. Stilaan worden emoties geleidelijk in eigen beheer genomen. Maw: kunnen bewegen tussen ervaren en uiten van emoties en het onder controle kunnen houden waar nodig is eigen aan een ‘normaal’ verwerkingsproces. Het uiten van gevoelens is altijd gezond = mythe! Iedereen verwerkt anders en dit moet gerespecteerd worden. Soms willen mensen echt niet over hun gevoelens spreken → dit moet je respecteren Belangrijk is ook de boodschap geven dat positieve emoties mogen bv. opluchting, bevrijding, dankbaarheid Verwerken doe je ook met je verstand: ook hier zie je de wisselwerking: soms helemaal verward en soms heel scherp en aandachtig met de feiten bezig zijn. Verlies-gericht Herstelgericht Proces 2: Verliesgericht en herstelgericht - Verliesgericht: het verlies staat centraal, de gebeurtenis → hier mee bezig zijn - Herstelgericht: focus op het verdere leven, de draad van het dagelijkse leven opnemen, de gebeurtenis hierin een plaats geven. 6.3 Rouwverwerking is uniek De wijze van verwerking is verschillend: o Praten versus niet praten o Bezig met verlies versus bezig met het verdere leven o Onder mensen komen versus zich afzonderen De timing is verschillend: o Direct een intense rouwperiode versus vele maanden, zelf jaren later o Verschillende dynamieken in het zelfde gezin → begrip versus onbegrip Voor een aantal families is het verschil in verwerking een bron van ergernissen en conflicten. Men kan niet begrijpen hoe iemand zich voelt of zich gedraagt naar aanleiding van het verlies. Vaak worden er „regels‟ voorgeschreven over de „goede‟ manier van rouwen. o Deze regels gaan o.a. over gevoelens die „gepast‟ zijn, ▪ vb “Je moet niet zo verdrietig zijn”, over hoe men zich moet verhouden tot het verlies ▪ vb “Je bent teveel bezig met de dood van hem/haar. Het is ondertussen een jaar geleden en je zou dus steeds „beter‟ moeten worden.” ▪ hoe men zich zou moeten gedragen om „beter‟ te worden, vb “Het zou beter zijn moest je wat meer buiten komen zodat je jezelf wat kan afleiden”. Deze intolerantie gaat zowel over het verschil in de wijze waarop men rouwt als de timing binnen het rouwproces. → het respecteren van de manier waarop met het verlies wordt omgegaan, is belangrijk; het ene is niet beter dan het andere 7. Slachtofferzorg bestaat uit: Slachtofferbejegening: politie (zie sociale kaart 1) Slachtofferhulp: C.A.W. De Kempen Slachtofferonthaal: zie Justitiehuis Slachtoffertherapie: Centrum Geestelijke Gezondheidzorg e.a. → De georganiseerde zorg voor slachtoffers wordt door verschillende diensten op zich genomen. Dit zorgt vaak voor verwarring niet alleen bij de slachtoffers maar ook bij de professionals. Als sociaal werker heb je een belangrijke taak in het wegwijs maken van slachtoffer hierin! 8. CAW: Slachtofferhulp Doel: helpen verwerken van de schokkende gebeurtenis Door de inzet van vrijwilligers en professionals → waarom vrijwilligers? o Slachtoffers zijn vaak het geloof en vertrouwen in de samenleving verloren. o Door in gesprek te gaan met vrijwilligers zien ze dat mensen toch open staan om haar te helpen. Integrale begeleiding: o Emotionele ondersteuning: luisteren, normaliseren, kaderen o Juridische informatie: je rechten als slachtoffer, verzekering,… o Praktische hulp: documenten helpen invullen, contact nemen met instanties o Wegwijzer zijn: advocatuur, lotgenoten, therapie 9. Juridische aspecten 9.1 Op niveau van politie Eerste opvang gebeurt door politie > wordt bepaald in omzendbrief GPI 58 > politionele slachtofferbejegening Aangifte doen van het misdrijf > er wordt een Proces Verbaal (PV) opgemaakt 1. Attest van klachtneerlegging ontvangen!! Inhoud: o het nummer en de datum van het PV o het notitienummer (nummer dat door het parket aan een dossier wordt gegeven) o de identiteit van de politieambtenaar en de contactgegevens van de betrokken politiedienst o de contactgegevens van de bevoegde gerechtelijke overheid o de basisinformatie over het verloop van de gerechtelijke procedure o een omschrijving van de verschillende diensten die u hulp kunnen bieden en de gegevens van deze diensten 9.2 Op niveau van parket 2. Verklaring van benadeelde persoon Neerleggen op het secretariaat van het parket Het bevat: o Persoonsgegevens o Verklaring dat je schade hebt geleden o Aard van de schade Belang: als benadeelde persoon word je op de hoogte gebracht van: o een seponering en de reden daarvan o het instellen van een gerechtelijk onderzoek o de vaststelling van een zittingsdag voor het onderzoeks- of vonnisgerecht o je kan ook elk document dat u nuttig lijkt aan het dossier laten toevoegen. 3. Burgerlijke partijstelling: nodig om schadevergoeding te kunnen eisen Kan op verschillende momenten in het proces: a) Er is nog geen onderzoek gestart = klacht met burgerlijke partijstelling → gebeurt bij de onderzoeksrechter b) Er is reeds een onderzoek gestart = verklaring van burgerlijke partijstelling Voordeel: je kan onderzoeksdaden vragen c) Vonnisgerecht → op zitting