مدیریت_تشکیلات_کارگاهی PDF

‫مدیریت تشکیالت کارگاهی‬ ‫تهیه و گردآوری‬ ‫محمد نوید فتاحی‬ ‫وریایش دوم ‪ -‬خرداد ‪1400‬‬  ‫مقدمه‬...

‫مدیریت تشکیالت کارگاهی‬ ‫تهیه و گردآوری‬ ‫محمد نوید فتاحی‬ ‫وریایش دوم ‪ -‬خرداد ‪1400‬‬  ‫مقدمه‬ ‫«به نام آنکه جان را فکرت آموخت»‬ ‫علم «مدیریت پروژه» از علوم نوپا و دستاوردهای معاصر بشر است که جایگاه خود را به سرعت و با طمأنینه در میان علوم‬ ‫مهندسی یافته است‪.‬علم و هنر «ساختمان» نیز با توجه به ماهیت ویژهاش بهرهوری بسزایی از این علم طی دهههای گذشته‬ ‫داشته که افزایش قابل توجه سرعت ساخت و بهرهبرداری پروژههای ساختمانی نیز ( مشابه آنچه پس از شیوع ویروس کرونا در‬ ‫چین مشاهده شد که طی مدت ‪ 10‬روز بیمارستانی عفونی که در دسته پیچیدهترین و حساسترین گروههای ساختمانی قرار‬ ‫میگیرد) خود گواهی بر این مدعاست؛ لذا فراگیری آن برای دانشجویان مهندسی و مهندسین شاغل در کارهای عمرانی امریست‬ ‫اجتناب ناپذیر‪.‬‬ ‫برای دانشجویان مهندسی معماری مطابق سرفصلها و منابع پیشنهادی وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‪ ،‬مباحث درس در کتب‬ ‫مختلفی گنجانده شده که با توجه به تعدد مباحث‪ ،‬امکان دریافت آنها از یک منبع واحد امکانپذیر نیست و از سویی محدودیتهای‬ ‫زمانی نیمسالهای دوم تحصیلی که این واحد طی آن تدریس میشود‪ ،‬باعث شد تا با استفاده از استانداردها و نشریات بینالمللی‪،‬‬ ‫کتب معرفی شده وزارت علوم و درسنامه های گوناگون سایر اساتید گرامی‪ ،‬مبادرت به تهیه این نوشتار که پوشش دهنده تمامی‬ ‫سرفصلهای مصوب جدید بصورت یکجا شود ورزیده شود؛ ضمن بیان این نکته که درسنامه حاضر بصورت خالصهوار بوده و‬ ‫جایگزین متون اصلی کتب مرجع نخواهد بود‪ ،‬از دانشجویان و مهندسین گرامی که اقدام به مطالعه آن مینمایند درخواست‬ ‫شود که در صورت داشتن هر نقطه نظری جهت افزایش کیفیت متن‪ ،‬آن را مطرح نمایند‪.‬‬ ‫به امید داشتن جامعهای سرافراز‪ ،‬سرزنده و حرفهای برای مهندسین گرامی‪%‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫محمد نوید فتاحی‬ ‫اسفند ‪1398‬‬  ‫فهرست مطالب‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‪1...................................................................................................................................‬‬ ‫مدیریت و کنترل پروژه‪1..............................................................................................................................................................................................‬‬ ‫تعریف پروژه‪1..................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫انواع پروژه‪1......................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬آشنایی با استانداردهای مدیریت پروژه‪11.............................................................................................................................................‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬عوامل درگیر پروژه‪19..................................................................................................................................................................................‬‬ ‫طرح عمرانی‪19...............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مشاور‪22...........................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مدیر طرح‪23...................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬روشهای اجرای یک قرارداد‪24..............................................................................................................................................................‬‬ ‫روش امانی (خود اجرای کامل ‪ -‬تک عاملی)‪24....................................................................................................................................................‬‬ ‫روش متعارف (سه عاملی)‪25.....................................................................................................................................................................................‬‬ ‫روش مدیریت اجرا‪25...................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫سیستم مدیریت اجرا به عنوان نماینده کارفرما‪25...............................................................................................................................................‬‬ ‫سیستم مدیریت اجرای در معرض ریسک‪25.........................................................................................................................................................‬‬ ‫سیستم طرح و ساخت‪26.............................................................................................................................................................................................‬‬ ‫قرارداد کلید در دست (‪28.......................................................................................................................................................................)Turn key‬‬ ‫قرارداد احداث‪ ،‬بهره برداری و انتقال‪31................................................................................................. B.O.T (Built-Operate-Transfer) :‬‬ ‫قرارداد احداث‪ ،‬تملک‪ ،‬بهره برداری )‪31........................................................................................................... B.O.O (Built-Own-Operate‬‬ ‫قرارداد احداث‪ ،‬تملک‪ ،‬بهره برداری و انتقال ‪31....................................................................................................................................B.O.O.T‬‬ ‫قرارداد احداث‪ ،‬انتقال‪ ،‬بهر ه برداری ‪31.......................................................................................................................................................B.T.O‬‬ ‫قرار داد احداث‪ ،‬اجاره‪ ،‬انتقال‪31..................................................................................................................................................................... B.L.T‬‬ ‫قرارداد ساخت و انتقال‪32.................................................................................................................................................................................. B.T :‬‬ ‫قرارداد بیع متقابل (‪32.............................................................................................................................................................................)Buy Back‬‬ ‫فصل پنجم‪ :‬تعریف فعالیتها و ساختار شکست‪33....................................................................................................................................................‬‬ ‫برنامه ریزی و کنترل پروژه‪33....................................................................................................................................................................................‬‬ ‫ساختار شکست کار یا ‪35..................................................................................................................................................................................WBS‬‬ ‫متدولوژی و محتوای ‪38.....................................................................................................................................................................................WBS‬‬ ‫فصل ششم‪ :‬زمانبندی پروژه‪41....................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مفهوم زمانبندی پروژه‪41..........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫روش مسیر بحرانی )‪42....................................................................................................................................................................................(CPM‬‬ ‫انواع شناوری‪58.............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شناوری آزاد‪59...............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شناوری مستقل‪59........................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫واقعه کلیدی )‪64....................................................................................................................................................................................(Milestone‬‬ ‫وابستگی ربطی‪64..........................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شبکههای گرهای‪65......................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫روش زمانهای احتمالی )‪71...........................................................................................................................................................................(Pert‬‬ ‫تسطیح منابع )‪76...................................................................................................................................................................(Resource Leveling‬‬ ‫فصل هفتم‪ :‬تخصیص و تسطیح منابع در مدیریت هزینه‪78................................................................................................................................‬‬ ‫برنامه ریزی و تخصیص منابع‪78................................................................................................................................................................................‬‬ ‫انواع منبع در مدیریت پروژه (‪78......................................................................................................................................................)Resources‬‬ ‫برنامهریزی تخصیص منابع محدود‪78......................................................................................................................................................................‬‬ ‫فصل هشتم‪ :‬نمودار ‪90.....................................................................................................................................................................................S-Curve‬‬ ‫فصل نهم‪ :‬کنترل پروژه با استفاده از سیستم مدیریت ارزش کسب شده (‪93.....................................................................................)EVMS‬‬ ‫‪93................................................................................................................................................EVMS: Earned value management system‬‬ ‫پنج مرحله اولیه جهت محاسبه ارزش کسب شده‪93...........................................................................................................................................‬‬ ‫ارزش کسب شده )‪96.......................................................................................................... Earned Value Management System (EVMS‬‬ ‫فصل دهم‪ :‬اصطالحات حقوقی و بخشنامههای سازمان برنامه و بودجه کشور‪99..........................................................................................‬‬ ‫تعاریف و مفاهیم اصطالحات اولیه حقوقی‪99......................................................................................................................................................‬‬ ‫بخشنامه تجزیه بها (آنالیز قیمت)‪101...................................................................................................................................................................‬‬ ‫بخشنامه انعقاد کارهای پیمانی ساختمانی به صورت سرجمع‪108...............................................................................................................‬‬ ‫مراجع‪114............................................................................................................................................................................................................................‬‬  ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫مدیریت و كنترل پروژه‬ ‫توجه به دو عنصر“ برنامه ریزی “و ”کنترل ”در مدیریت علمی به عنوان ارکان اساسی وظایف مدیریت شناخته میشود‪.‬توجه‬ ‫به این دو عامل باعث صرفه جویی در زمان و هزینه انجام پروژه ها خواهد شد‪.‬‬ ‫عناصر پنج گانه مدیریت عباتند از‪:‬‬ ‫برنامه ریزی‪ -‬سازماندهی‪ -‬مدیریت منابع انسانی – راهبری‪ -‬کنترل‬ ‫سازمانهای صنعتی‪ ،‬شرکت های پیمانکاری‪ ،‬مهندسین مشاور و سایر سازمانهایی که به نحوی در امور طراحی‪ ،‬نظارت و یا اجرای‬ ‫طرح های صنعتی‪ ،‬عمرانی یا پژوهشی سر وکار دارند‪ ،‬مسلماً میبایست به این دانش مسلط باشند‪.‬‬ ‫تعریف پروژه‬ ‫مجموعه تالشهای موقتی برای تحقق یک تعهد در ایجاد یک محصول یا ارائه خدمات مشخص می باشد‪.‬این اقدامات و عملیات‬ ‫خاص دارای روابط منطقی با یکدیگر بوده و برای نیل به هدف یا اهداف معینی انجام میشود‪.‬‬ ‫برخی تعاریف مرتبط‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫فعالیت‪ :‬کوچکترین جزء عملیاتی تشکیل دهنده یک پروژه را گویند‪.‬مثالً جوش کاری‪،‬اجرای آسفالت‪ ،‬اجرای فونداسیون و ‪...‬‬ ‫در یک پروژه سازه‬ ‫مدت فعالیت ‪:‬مدت زمان انجام یک فعالیت در پروژه را مدت فعالیت گویند ‪.‬این زمان میتواند کم یا زیاد باشد اما صفر یا بی‬ ‫نهایت ممکن نیست‪.‬‬ ‫منابع ‪ :‬به کلیه امکانات و وسایلی گفته میشود که برای انجام آن فعالیت مورد نیاز است ‪.‬که به سه دسته عمده تقسیم میشوند‪:‬‬ ‫‪ -1‬منابع انسانی ‪ -2‬ماشین آالت و تجهیزات ‪ -3‬مواد و مصالح‬ ‫انواع پروژه‬ ‫‪ -1‬پروژه اجرایي‪ :‬همانند احداث پاالیشگاه‪ ،‬احداث سد ‪ ،‬احداث ساختمان و‪...‬‬ ‫‪ -2‬پروژه مطالعاتي و تحقیقاتي‪ :‬مانند مطالعه توجیه اقتصادی‪ ،‬مطالعات اجتماعی و فردی یک منطقه یا شهر و‪...‬‬ ‫‪ -3‬پروژه خدماتي‪ :‬مانند زیبا سازی شهر‪ ،‬بهبود ترافیک ‪ ،‬دفع زباله و ‪...‬‬ ‫‪2‬‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫ویژگیهاي پروژه‬ ‫موقتی ‪ -‬دارای هدف یا اهداف تعیین شده ‪ -‬همواره محدودیتهایی به پروژه اعمال میشوند ‪ -‬دارای چرخه حیات ‪ -‬هر پروژه‬ ‫پدیده ای یکتا ‪ -‬همواره با عدم قطعیت همراه است‪.‬‬ ‫چرخه حیات پروژه‬ ‫شروع آهسته – رشد – اوج ‪ -‬آغاز زوال – نزدیک به اختتام ‪ -‬اختتام و پایان کار‬ ‫محدودیتهاي پروژه‬  ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪3‬‬ ‫پروژه چیست و مدیریت و كنترل پروژه به چه معناست؟‬ ‫در زبانهای گوناگون و حتی در سازمانهای مختلف هر کشور در مورد واژههای برنامه‪ ،‬طرح یا پروژه‪ ،‬اختالفات لغوی‪ ،‬معنایی و‬ ‫قانونی وجود دارد؛ از این رو چارچوب آنها روشن و آشکار نیست و گاه به جای یکدیگر نیز استفاده میشوند‪.‬‬ ‫آرمانها و اهداف تعیین شده حکومت در سطح برنامهریزی بلندمدت یا استراتژیک‪ ،‬نامیده میشود که این برنامهها دارای اهداف‬ ‫کیفی هستند‪.‬مانند برنامه توسعه )‪ (Plan‬برنامه صنایع شیمیایی ‪ ،‬برنامه توسعه شبکه راههای کشوری ؛ دستیابی به این اهداف‬ ‫و آرمانها در یک فاصله زمانی بلندمدت که معموال بین ده تا بیست و پنج سال است‪ ،‬امکانپذیر هستند‪.‬‬ ‫پس از اینکه برنامهها در سطح برنامهریزی بلندمدت مشخص گردیدند ‪ ،‬هر برنامه در سطح برنامه ریزی میان مدت یا تاکتیکی‬ ‫توسط مدیریت تراز اول یا سیستم اجرایی کشور به مجموعهای از یا برنامههای اجرایی تفکیک میشود که شامل مجموع های‬ ‫از تصمیمات )‪ (Program‬طرحها مقطعی یا اجرایی هستند که طی پنج تا ده سال آینده باید اجرا و به نتایج موردنظر برسند‪.‬‬ ‫هر طرح در سطح برنامهریزی کوتاه مدت یا اجرایی توسط واحدهای ستادی یا سطوح مدیریت میانی می نامند ‪ ،‬تبدیل و‬ ‫)‪ (Project‬نظام اجرایی کشور به مجموعه کارها و عملیاتی که آن را پروژه تقسیم میشود‪.‬‬ ‫كنترل پروژه‪:‬‬ ‫کنترل پروژه فرایندی است در جهت حفظ مسیر پروژه برای دستیابی به یک تعادل اقتصادی موجه بین سه عامل هزینه ‪ ،‬زمان‬ ‫و کیفیت در حین اجرای پروژه ‪ ،‬که از ابزار و تکنیکهای خاص خود در انجام این مهم کمک می گیرد ‪.‬در واقع کنترل ‪ ،‬اجرای‬ ‫دقیق و کامل برنامه تدوین شده برای پروژه است ‪ ،‬به گونهای که هنگام خروج از برنامه بتوان با تشخیص علل و طرح اقتصادی‬ ‫ترین فعالیتها ‪ ،‬پروژه را به نزدیکترین حالت ممکن در مسیر اولیه و اصلی خود بازگرداند‪.‬‬ ‫تاریخچه مدیریت پروژه‪:‬‬ ‫تاریخچه مدیریت پروژه در جهان را معموال به مدیریت پروژههای عظیمی همچون ساخت اهرام مصر ‪ ،‬دیوار چین و یا بنا نهادن‬ ‫تخت جمشید به دستور داریوش مربوط می دانند؛ هریک از این پروژهها از جمله پروژههای بزرگ و پیچیده تاریخ بشریتند که‬ ‫با کیفیت استاندارد باال و بکارگیری نیروی عظیم انسانی ساخته شدهاند‪.‬‬ ‫یک مدیر پروژه وقتی به شهر اسرارآمیز هخامنشیان سری میزند و در هر گوشهای از آن به نقوش هنرمندانه برجسته باستانی‬ ‫برخورد میکند بدون شک دچار حیرت می گردد که چگونه چنین پروژه عظیمی قریب دو هزار و پانصد سال پیش با چنین‬ ‫کیفیت منحصر به فردی ساخته شده که علیرغم ویرانی و به آتش کشیده شدن پیاپی توسط اسکندر و تسخیر کنندگان پس از‬ ‫او همچنان به عنوان نماد حیرتانگیز پروژه ایرانی از آن یاد می شود‪.‬‬ ‫هرچند به دستور کورش کبیر‪ ،‬مهندسان و سازندگان پاسارگاد موظف بودند شرح کار خود و همچنین برنامه کاری روز بعد خود‬ ‫را در لوحه هایی که به نام کارنامک مشهور بود‪ ,‬بنگارند اما امروزه جز با تکیه بر حدسیات نمیتوان اظهارنظر قاطعی پیرامون‬ ‫نحوه دقیق مدیریت پروژههای عظیم عهد باستان ابراز داشت ‪ ،‬چرا که متاسفانه تاکنون هیچ مدرك و نشانه ای دال بر چگونگی‬ ‫بکار بستن روشها و تکنیکهای مدیریت پروژه در این طرحها یافت نشده است‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫اما تاریخچه مدیریت پروژه در دنیای جدید به سالهای ابتدایی دهه ‪ 1900‬میالدی باز می گردد ؛ جایی که هنری گانت با توسعه‬ ‫نمودار میلهای ابداعی خود آغازگر حرکت پرشتاب بعدی طی سالهای دهه ‪ 1950‬و ‪ 1960‬میالدی در پروژههای نظامی و‬ ‫هوافضای آمریکا و سپس انگلستان گردید ‪.‬هرچند نام پرآوازه هنری گانت به عنوان پدر تکنیکهای برنامه ریزی و کنترل پروژه‬ ‫در تاریخ ثبت گردیده است لیکن سالهای دهه ‪ 1950‬و ‪ 1960‬به عنوان سالهای آغازین رشد و توسعه مدیریت پروژه در دنیای‬ ‫معاصر شناخته می شود ‪.‬این سالها سرآغاز تکوین و توسعه بسیاری از روشها و دانشهای مربوط با مدیریتهای نهگانه پروژه است‬ ‫که سالها بعد توسط نرمافزارهای مختلف عملیاتی و در پروژهها بکار گرفته شدند‪.‬‬ ‫تغییرات سریع تکنولوژیک‪ ،‬بازارهای شدید رقابتی و رایزنی فشرده و قدرتمندانه شرکتها ‪ ،‬همه و همه سازمانها و بنگاههای‬ ‫متولی پروژه را تشویق به تغییر سیستم مدیریتی خود نمود ‪.‬در هنگامه نبرد انتخاب بین غرق شدن یا شنا کردن و یا تطبیق و‬ ‫سازگاری یا مرگ و نابودی ‪ ،‬مدیریت پروژه و پروژه مداری درمدیریت تنها نجات مرگ و مدیریت پروژه درمدیریت تنها انتخاب‬ ‫و راه فراروی پیمانکاران و سازمانها بود‪.‬‬ ‫تاریخچه مدیریت پروژه‬ ‫گانت چارت در اوائل دهه ‪ 1900‬میالدی‪:‬‬ ‫تاریخچه تکوین بارچارت به دوران جنگ جهانی اول میرسد ؛ جائیکه یک آمریکایی به نام هنری گانت برای نخستین بار بارچارت‬ ‫را برای برنامه ریزی و کنترل پروژه های موسسه کشتی سازی اش بکار برد ‪.‬به پاسداشت این اقدام نام گانت قبل از عنوان‬ ‫بارچارت تداعی کننده این اقدام ارزشمند است ‪.‬کتاب مرجع مهندسان صنایع اشاره می دارد که هنری گانت به کمک ابزار‬ ‫ابداعی خود در خالل جنگ جهانی اول توانست زمان ساخت کشتیهای ترابری خود را به میزان چشمگیری کوتاه نماید‪.‬امروزه‬ ‫گانت چارت بدلیل ساده و قابل فهم بودن آن ‪ ,‬به عنوان روشی جالب و پرطرفدار به شکل وسیعی در دنیا جهت مدیریت زمان‬ ‫پروژه ها به کار برده می شود ‪.‬یافته های یک پژوهش در میان کاربران نرم افزار برنامهریزی و کنترل پروژه ‪Micro Soft‬‬ ‫‪ Project‬نشان داد که هشتاد درصد مدیران پروژهها در دنیا ترجیح می دهند برای برنامه ریزی و کنترل پروژه هایشان از گانت‬ ‫چارت استفاده نمایند‪.‬‬ ‫مدیریت پروژه در دهه ‪ 1950‬و ‪ 1960‬میالدی‪:‬‬ ‫غالب تکنیکها و روشهای مدیریت پروژه که ما امروزه از آنها استفاده می کنیم توسط وزارت دفاع ‪,‬صنایع نظامی و سازمان‬ ‫هوافضای ایاالت متحده آمریکا در خالل سالهای دهه ‪ 1950‬و ‪ 1960‬میالدی ابداع و توسعه یافته اند که روشهایی همچون‬ ‫روش ‪ ، Pert‬ارزش بدست آمده‪ ،‬مهندسی ارزش و ساختار شکست کار از آن جمله اند‪.‬صنعت ساختمان نیز در تکوین و توسعه‬ ‫روشهایی همچون روش مسیر بحرانی ‪ ,‬روش نمودار پیش نیازی ‪ ,‬استفاده از نمودار شبکه ای و تسطیح منابع یاری رسانده‬ ‫است‪.‬در جریان این تحوالت ‪ ,‬پروژه های بسیار بزرگی همچون پروژه فضایی آپولو و یا ساخت نیروگاههای اتمی در این دوران‬ ‫اجرایی گردیدند‪.‬‬ ‫یکی از نخستین کاربردهای علمی و مدرن مدیریت پروژه در ساخت اولین زیردریایی هسته ای در دهه ‪ 1950‬در آمریکا صورت‬ ‫گرفت؛ دریاساالری به نام (‪ )Adm. Hyman Rickover‬مدیر پروژه این طرح‪ ،‬برای اولین بار جهت هماهنگ کردن صدها‬ ‫پیمانکار ‪ ،‬هزاران منبع و اطمینان از اجرای به موقع پروژه‪ ،‬روشی جدید که امروزه با نام ‪ Pert‬شناخته می شود‪ ،‬ابداع نمود‪.‬‬ ‫هرچند بدون وجود کامپیوتر عملیات دستی محاسبه مسیر بحرانی بسیار دشوار بود اما کمک بسیار زیاد این روش و اجرای‬  ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪5‬‬ ‫موفقیت آمیز پروژه مذکور موجب شد تا همگان به اهمیت علم جدید پی برند‪.‬سالیان پس از آن‪ ،‬این تکنیک در پروژه های‬ ‫ساخت فضاپیماها و دیگر پروژههای نظامی و غیر آن‪ ،‬بارها و بارها استفاده شد‪.‬‬ ‫پیشرفت مهم دیگر بدست آمده در این سالها ‪ ,‬تعریف و تکوین مفهوم مسئولیت واحد برای پروژه های چندبخشی بود؛ این‬ ‫مفهوم هنگامی به کار می رود که یک فرد در پروژه مس ئولیت کاری را در پروژه از ابتدا تا تکمیل پروژه برعهده می گیرد‪.‬عملی‬ ‫ساختن این مفهوم‪ ،‬تیم پروژه را در به اشتراك نهادن منابع و یاری رساندن به یکدیگر در ماتریس ساختار سازمانی پروژه کمک‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫پیرامون مفهوم ماتریس ساختار سازماني پروژه ها‬ ‫‪ :1960‬پژوهشهای عملی ‪ Nasa‬مفهوم ماتریس ساختار سازمانی پروژه ها‪.‬‬ ‫‪ :1962‬ناسا سیستم ‪ pert‬را معرفی نمود‪.‬در این تکنیک تاکید ویژه ای بر مفاهیم ساختار شکست کار و کنترل هزینه شده‬ ‫بود‪.‬‬ ‫‪ : 1963‬معرفی مفهوم ارزش بدست آمده در پروژه ها توسط نیروی هوایی آمریکا‬ ‫‪ : 1963‬مفهوم چرخه حیات پروژه توسط نیروی هوایی ایاالت متحده تکوین یافت‪.‬‬ ‫‪ : 1963‬برای اولین بار در پروژه پوالریس در انگلستان‪ ،‬رسما در قرارداد از پیمانکاران خواسته شد تا سیستم مدیریت پروژه را‬ ‫در مدیریت فعالیتهایشان به کار گیرند‪.‬‬ ‫‪ :1964‬برای نخستین بار سیستم مدیریت پیکربندی پروژه توسط ناسا به عنوان مجموعه رویه های اداری برای تعریف‪,‬‬ ‫مستندسازی و خصوصا کنترل فیزیکی سیستم یک پروژه و همچنین بازنگری و مستندسازی تغییرات پیشنهادی در این سیستم‬ ‫طراحی گردید‪.‬‬ ‫‪ :1965‬وزارت دفاع و ناسا در امریکا ‪ ,‬سیستم قراردادهای خود را از قراردادهای هزینه به عالوه درصدی از سود‪ ،‬به سیستم‬ ‫قراردادهای هزینه به عالوه جایزه یا قراردادهای قیمت ثابت تغییر دادند‪.‬‬ ‫‪ :1965‬در اواسط دهه ‪ 1960‬میالدی دنیا شاهد رشد شگرف استفاده از تکنیکهای مدیریت پروژه نوین در صنعت ساختمان‬ ‫بود‪.‬‬ ‫‪ :1965‬شکست پروژه ساخت بمب افکن ‪ TSR-2‬عمال مشکالت و دردسرهای همزمانی تولید و توسعه ‪ ،‬پیش ‪ ,‬از تکمیل طراحی‬ ‫در پروژه ها را به اثبات رسانید‪.‬فقدان مدیریت صحیح بر افزایش دستور کار پروژه هزینه ها و تاخیرهای پروژه را بسیار باال برد‬ ‫و در نهایت موجب شکست پروژه گردید‪.‬‬ ‫‪ :1966‬یافته های یک پژوهش منتشره در این سال نشان داد که اغلب ‪ ،‬زمان کافی برای مراحل تعریف و آماده سازی پروژه در‬ ‫چرخه حیات پروژه ها در نظر گرفته نشده و دقیقا به همین دلیل مغایرتهای فراوانی در کنترل استاندارد زمان و هزینه پروژه ها‬ ‫و همچنین کنترل ناکافی تغییرات طراحی بوجود میآید ‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫‪ :1969‬موسسه بین المللی مدیریت پروژه به عنوان اولین موسسه رسمی مدیران پروژه تاسیس گردید ‪.‬یکی از مهمترین‬ ‫دستاوردهای تاسیس این موسسه ‪ ,‬تدوین استاندارد جهانی دانش مدیریت پروژه بوده است ؛ ازین پس بود که دگرگونیها و‬ ‫پیشرفتهای حوزه مدیریت پروژه ‪ ،‬صورتی منسجم و مدون به خود گرفت‪.‬‬ ‫مدیریت پروژه‬ ‫مدیریت پروژه عبارتست از به کارگیری دانشها‪ ،‬مهارتها‪ ،‬ابزار و تکنیکهای الزم در اداره جریان اجرای فعالیتها ‪ ،‬به منظور نیل‬ ‫به اهداف پروژه و انتظارات کارفرما‪.‬‬ ‫فرایندهای تهیه محصول پروژه (تهیه‪ ،‬تولید و ارایه محصول)‬ ‫برای اجرای هر پروژه‪ ،‬مجموعه فرایندهای مختلفی صورت میگیرد‪.‬‬ ‫یک فرایند شامل مجموعه فعالیتهای الزم االجرا برای حصول به یک نتیجه مشخص است‪.‬این فرایندها توسط مجریان پروژه‬ ‫انجام میشود‪.‬‬  ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪7‬‬ ‫فرآیندهای مدیریت پروژه‬ ‫مراحل انجام پروژه‬ ‫بطور کلی مراحل انجام یک پروژه را میتوان بصورت ذیل بیان کرد‪:‬‬ ‫‪ -1‬مطالعات‪ :‬مطالعات مرحله یکم (مطالعات توجیهی)‬ ‫‪ -2‬مطالعات مرحله دوم (طراحی تفصیلی)‬ ‫‪ -3‬اجرا (مرحله سوم)‬ ‫که معموال مراحل ‪ 1‬و ‪ 2‬و نظارت بر اجرای مرحله ‪ 3‬توسط مشاور انتخاب شده از طرف کارفرما انجام میشود و اجرای مرحله‬ ‫سوم هم توسط پیمانکار مورد نظر کارفرما انجام میگیرد‪.‬‬ ‫وظایف مدیر پروژه‬ ‫ایجاد هماهنگی الزم در اجرای فعالیتها برای کاربرد مناسب منابع و امکانات‪ ،‬به منظور رسیدن به هدف نهایی پروژه‪ ،‬وظیفه‬ ‫اصلی مدیر پروژه است‪.‬‬ ‫كاركرد مدیریت پروژه‬ ‫همانگونه که در گامهای پیشین بیان کردیم ‪ ،‬مدیریت پروژه مجموعه ابزارهایی برای برنامهریزی و هدایت پروژه به سوی اهداف‬ ‫موردنظر است ؛ این اهداف بر پای رضایتمندی مشتری و توجه به سه عامل زمان‪ ،‬هزینه و کیفیت استوارند‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫در نگاه اول ممکن است ابزارها و روشهای مورد استفاده در مدیریت پروژه زائد ‪ ،‬زمان بر و هزینه زا باشند ‪ ،‬اما باید توجه داشت‬ ‫که مدیریت پروژه تنها راهی است که میتواند شما را از انجام به موقع پروژه مطمئن سازد‪.‬مدیریت پروژه راهیست برای استفاده‬ ‫مناسب از انسان ‪ ،‬ماشین و پول در راستای اجرای درست و به هنگام یک کار نو ‪ ،‬کاری که باید در همان اولین اجرا درست‬ ‫انجام شود‪.‬‬ ‫مدیریت پروژه یا مدیریت بر مبنای پروژه‪ ،‬روش کارایی در مدیریت‪ ،‬برای برخورد با کارهای نو و ایجاد توازن در توجه به محدوده‬ ‫پروژه‪ ،‬هزینه و کیفیت در قالب زمان و در محیطی مملوء از ریسک است‪.‬هدف از آموزش مدیران پروژه توانمندسازی آنان در‬ ‫برابر مشکالت پروژه و آمادهسازی آنها برای ورود به فضای جدید و ناشناخته پروژه است‪.‬‬ ‫فنون مدیریت پروژه سواالت زیر را پاسخ میگویند‪:‬‬ ‫‪ -‬چگونه می توان کارهای الزم برای اتمام موفقیت آمیز پروژه را تعریف کرد؟‬ ‫‪ -‬مدت زمان اجرای پروژه چقدر خواهد بود و چه هزینه هایی در بر خواهد داشت؟‬ ‫‪ -‬چگونه می توان گروه مناسب کاری برای اجرای پروژه ایجاد نمود؟‬ ‫‪ -‬چه مقدار کار و وظایف را بر عهده یک نفر میتوان گذاشت و چگونه می توان از اجرای آن اطمینان یافت؟‬ ‫‪ -‬چگونه می توان انگیزه کاری را در بین افراد یک گروه زنده نگه داشت؟‬ ‫‪ -‬چگونه باید با افزایش هزینهها برخورد کرد؟‬ ‫‪ -‬آیا بودجه و هزینه تحت کنترل است؟‬ ‫‪ -‬در چه مواقعی و کجا ‪ ،‬پروژه در معرض شکست قرار میگیرد؟‬ ‫‪ -‬برای اطمینان از انجام به موقع کارها چه تدابیری باید اتخاذ کرد؟‬ ‫‪ -‬آیا میتوان تشخیص داد که پروژه واقعا بر روی برنامه حرکت می کند یا خیر؟‬ ‫برنامه ریزي و كنترل پروژه‬ ‫برنامه ریزي‪ ،‬بر روی تعیین اهداف و جهت ها متمرکز است‪ ،‬منابع را به فعالیتها تخصیص میدهد‪.‬عواملی مثل نوع فعالیت‪،‬‬ ‫حجم و اندازه فعالیت‪ ،‬مدت زمان اجرا‪ ،‬منابع مصرفی و ‪...‬را برای فعالیتها پیش بینی میکند و کنترل پروژه در عمل آنها را‬ ‫تدقیق میکند؛ انگیزه الزم را به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده در کارکنان ایجاد میکند و کنترل‪ ،‬در صورت نیل به‬ ‫اهداف‪ ،‬برای آنها مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫كنترل‪ ،‬کارها را به سمت آن هدف و جهت ها هدایت میکند و برای استفاده مؤثر و مناسب از منابع کوشش میکند‪.‬‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪9‬‬ ‫فرایند برنامه ریزي و كنترل پروژه‬ ‫‪ -1‬تعریف پروژه و تعیین مشخصات آن‬ ‫‪ WBS -2‬طراحی ساختار اجزای پروژه‬ ‫‪ -3‬تعیین پارامترهای پروژه‬ ‫‪ -4‬تهیه اطالعات فعالیتها و شبکه پروژه‬ ‫‪ -5‬تهیه برنامه زمان بندی اولیه پروژه‬ ‫‪ -6‬قابل قبول بودن برنامه‬ ‫‪ -7‬قابل اصالح بودن برنامه‬ ‫‪ -8‬تخصیص منابع‬ ‫‪ -9‬تصمیم گیری مدیر پروژه‬ ‫‪ -10‬اقدام برای ایجاد اصالحات‬ ‫‪ -11‬تعیین دوره کنترل‬ ‫‪10‬‬ ‫فصل نخست‪ :‬پروژه‪ ،‬چرخه حیات پروژه و مدیریت پروژه‬ ‫‪ -12‬تعیین درصد پیشرفت پروژه‬ ‫‪ -13‬بودجه ریزی پروژه‬ ‫‪ -14‬جمع آوری اطالعات واقعی‬ ‫‪ -15‬مرحله زمانی انجام پروژه‬ ‫‪ -16‬تهیه گزارش نهایی‬ ‫‪ -17‬تطابق با برنامه‬ ‫‪ -18‬تهیه گزارش دورهای‬ ‫‪ -19‬تعیین علل مغایرتها‬ ‫‪ -20‬وجود یا نبود اشکال در برنامه‬ ‫‪ -21‬اقدام جهت ایجاد اصالحات‬ ‫‪ -22‬تهیه گزارش دورهای‬ ‫‪ -23‬تصمیمگیری مدیر پروژه‬  ‫فصل دوم‪ :‬آشنایي با استانداردهاي مدیریت پروژه‬ ‫با توجه به اهمیت دانش مدیریت پروژه در سالهای اخیر‪ ،‬استانداردهای متنوعی در این زمینه پدید آمده اند‪.‬این استانداردها بر‬ ‫اساس تجربه افراد خبره و متخصص در امر مدیریت پروژه شکل گرفته است و به عبارتی از دل پروژه ها پدید آمده است‪.‬‬ ‫تمرکز استانداردها معموالً روی اصول کلی است و از بیان جزئیات و متدولوژیها پرهیز میکنند‪.‬زیرا این جزئیات ممکن است در‬ ‫هر پروژه متفاوت باشد ‪.‬هر چند دانستن یک استاندارد منجر به طراحی یک سیستم جامع مدیریت پروژه نمیشود ولی با توجه‬ ‫به اینکه استانداردها حاصل تالش و تجربیات خبرگان بوده و از دل پروژه ها بیرون آمده اند آگاهی از آنها بسیار سودمند است‪.‬‬ ‫)‪(Institite, 2000‬‬ ‫گسترده ترین و معروفترین استاندارد در میان موارد آمده در جدول‪ ،‬مورد نخست است که توسط ‪ PMI‬نوشته شده است‪.‬‬ ‫(‪ )Project Management Institute‬استاندارد ‪ ISO 10006‬برای شرکتهای پروژه محور که به دنبال استاندارد ‪ISO‬‬ ‫هستند‪ ،‬همان ‪ ISO 9001‬انطباق داده میشود‪.‬استاندارد ‪ PMBOK‬یک راهنما دارد که هر چهار سال یکبار ویرایش شده و‬ ‫نسخه جدید آن ارائه میشود‪.‬‬ ‫تاریخچه‪:‬‬ ‫انجمن مدیریت پروژه ایاالت متحده آمریکا ‪ PMI‬در سال ‪ 1969‬تاسیس شد ‪.‬این انجمن در سال ‪ 1976‬تصمیم گرفت نظرات‬ ‫مدیران پروژه را مستند کند که نتیجه این فعالیت در سال ‪ 1987‬تحت عنوان ‪Project Management Body Of‬‬ ‫‪ Knowledge‬به چاپ رسید‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬آشنایی با استانداردهای مدیریت پروژه‬ ‫در سال ‪ 1996‬اولین نسخه رسمی استاندارد ‪ PMBOK‬به چاپ رسید و در سال ‪ 1999‬به تأیید ‪ ANSI‬رسید‪.‬در پایان سال‬ ‫‪ 2004‬بیش از یک میلیون نسخه از کتاب راهنمای ‪ PMBOK‬فروخته شده بود و نزدیک به ‪ 75,000‬نفر مدرك ‪ PMP‬دریافت‬ ‫کردهاند‪.‬استاندارد ‪ PMBOK‬فرایند انجام پروژه را به پنج مرحله تقسیم میکند‪.‬‬ ‫فرایندهاي ‪PMBOK‬‬ ‫‪ -1‬گروه فرآیندهای آغازین‬ ‫فعالیتهای الزم برای اخذ مجوزها و اختیارات رسمی شروع یک پروژه که خالصه این فعالیتها شامل دو مرحله اصلی است‪:‬‬ ‫‪ -1-1‬تهیه چارت پروژه ‪ :‬شامل اخذ مجوزهای پروژه‪ ،‬اقدامات اولیه‪ ،‬شناسایی حامی مالی‪ ،‬ذینفعان و افراد کلیدی‪ ،‬مستند سازی‬ ‫نیازها‪ ،‬تشکیل تیم آغازین پروژه و مدیر آن‪ ،‬برنامه ها‪ ،‬جلسات مذاکره‪ ،‬رویه های کنترلی آغازین‪ ،‬بیانیه پروژه‪.‬‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪13‬‬ ‫‪ -2-1‬ایجاد بیانیه (اولیه) محدوده پروژه‪ :‬این سند شامل مستندات نیازهای تحویل شدنی های اصلی‪ ،‬محدوده های اصلی یا‬ ‫و کنترل سطح باالی محدوده میشود ‪.‬‬ ‫مرزهای پروژه‪ ،‬روشهای تایید‬ ‫‪ -2‬گروه فرآیندهای برنامهریزی‬ ‫این فعالیتها بسیار وسیع تر از فعالیتهای زمانبندی پروژه هستند‪.‬در واقع ‪ scheduling‬زیر مجموعه ‪ planning‬است‪.‬‬ ‫‪ -3‬گروه فرآیندهای اجرایی‬ ‫شامل تمام اقدامات و هماهنگی های الزم برای اجرای برنامه ها و تولید شدنیها طبق کیفیت و مشخصات خواسته شده است‪.‬‬ ‫‪ -4‬گروه فرآیندهای کنترلی‬ ‫فعالیتهایی شبیه کنترل و اندازه گیری عملکردها و نتایج‪ ،‬مقایسه نتایج عملکردها با پیش بینی ها‪ ،‬شناخت علل انحرافات و‬ ‫انتخاب یک استراتژی مناسب و‪...‬‬ ‫‪ -5‬گروه فرآیندهای اختتامی‬ ‫فرآیندهای مورد نیاز برای خاتمه رسمی پروژه است ‪.‬این فعالیتها شامل تحویل اقالم قابل تحویل و یا پایان دادن به یک پروژه‬ ‫منحل شده است‪.‬‬ ‫همپوشانی (‪ )Overlap‬فرآیندهای پنجگانه در شکل زیر نشان داده شده است‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬آشنایی با استانداردهای مدیریت پروژه‬ ‫در استاندارد ‪ PMBOK‬برای هدایت موفق پروژه ها نُه سطح دانش به شرح شکل آمده در ادامه تشخیص داده شده است‪.‬‬ ‫چهار سطح دانش پایهاي ‪:‬از نه سطح نشان داده شده در شکل قبل چهار مورد آن (مدیریت محدوده‪ ،‬زمان‪ ،‬هزینه و کیفیت)‬ ‫را سطوح دانش پایهای گویند‪.‬زیرا مستقیماً منجر به تولید تحویل شدنی ها و تأمین اهداف پروژه می شوند‪.‬‬ ‫چهار سطح دانش تسهیل كننده ‪ :‬چهار دانش مدیریت منابع انسانی‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬ریسک و تدارکات را گویند‪.‬زیرا حکم وسیله‬ ‫های کمک کننده برای دستیابی به تحویل شدنیها و اهداف را دارند‪.‬‬ ‫یك سطح دانش ارتباط دهنده ‪ :‬سطح دانش مدیریت یکپارچگی پروژه وظیفه هماهنگ سازی هشت سطح باال را داشته و‬ ‫موجب استانداردسازی آنها می گردد بنابراین بر سایر سطوح دانش تأثیر گذاشته و از آنان تأثیر می پذیرد‪.‬‬ ‫جایگاه نُه سطح دانش در پنج گروه فرایندي‬ ‫در هر یک از سطوح دانش الزم است کارها و وظایفی انجام شود‪.‬جایگاه این وظایف با توجه به مرحله یا گروه فرایندی تعیین‬ ‫می شود‪.‬تعداد این فعالیتها که در واقع بیانگر وظایف تیم مدیریت پروژه است‪.‬در استاندارد ‪ PMBOK‬شامل ‪ 44‬وظیفه یا‬ ‫فرآیند است‪.‬‬  ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪15‬‬ ‫‪ -1‬مدیریت یكپارچگي پروژه‬ ‫فرایندهای الزم برای اطمینان از هماهنگی اجزاء مختلف پروژه و فرایندهای آن را گویند ‪.‬این فرایندها ‪ 7‬مورد بوده که عبارتند‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪ -1‬تهیه منشور یا چارت پروژه‬ ‫‪ -2‬تهیه بیانیه یا سند محدوده پروژه‬ ‫‪ -3‬تهیه برنامه جامع مدیریت پروژه‬ ‫‪ -4‬هدایت و مدیریت اجرای پروژه‬ ‫‪ -5‬پایش و کنترل کار پروژه‬ ‫‪ -6‬کنترل هماهنگ و یکپارچه تغییرات‬ ‫‪ -7‬خاتمه پروژه‬ ‫‪ -2‬مدیریت محدوده پروژه‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از اینکه تمام فعالیتهای مورد نیاز برای انجام کامل پروژه شناسایی شده و در محدوده پروژه به‬ ‫عنوان دستور کار قرار گرفته است‪.‬تعداد این فرآیندها پنج مورد هستند که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه ریزی محدوده پروژه‬ ‫‪ -2‬تعریف محدوده پروژه‬ ‫‪ -3‬ایجاد ساختار شکست کار‬ ‫‪ -4‬تایید محدوده کار‬ ‫‪ -5‬کنترل محدوده پروژه‬ ‫‪ -3‬مدیریت زمان پروژه‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از انجام به موقع پروژه را گویند ‪.‬این فرایندها شش مورد بوده که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬تعریف فعالیتها‬ ‫‪ -2‬تعیین توالی فعالیتها‬ ‫‪ -3‬برآورد منابع فعالیتها‬ ‫‪16‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬آشنایی با استانداردهای مدیریت پروژه‬ ‫‪ -4‬برآورد زمان فعالیتها‬ ‫‪ -5‬تهیه برنامه زمانبندی‬ ‫‪ -6‬کنترل زمانبندی‬ ‫‪ -4‬مدیریت هزینه پروژه‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از انجام پروژه تحت بودجه تعیین شده را گویند ‪.‬این فرآیندها سه مورد بوده که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برآورد هزینه‬ ‫‪ -2‬بودجه بندی هزینه‬ ‫‪ -3‬کنترل هزینه‬ ‫‪ -5‬مدیریت كیفیت پروژه‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از انجام پروژه تحت نیازهای کیفی تعیین شده را گویند ‪.‬این فرآیندها سه مورد بوده که‬ ‫عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه ریزی کیفی‬ ‫‪ -2‬اجرای تضمین کیفی‬ ‫‪ -3‬اجرای کنترل کیفیت‬ ‫‪ -6‬مدیریت منابع انساني‬ ‫فرآیندهای الزم برای هدایت و رهبری نیروی انسانی را گویند ‪.‬این فرآیندها از علم مدیریت و رفتار شناسی نشأت گرفته و‬ ‫چهار مورد بوده که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه ریزی منابع انسانی‬ ‫‪ -2‬جذب نیروی انسانی و کارکنان‬ ‫‪ -3‬تشکیل تیم پروژه‬ ‫‪ -4‬مدیریت تیم پروژه‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪17‬‬ ‫‪ -7‬مدیریت ارتباطات‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از تولید به موقع و مناسب اطالعات‪ ،‬جمع آوری‪ ،‬پخش‪ ،‬نگهداری و به هنگام سازی اطالعات را‬ ‫گویند‪.‬این فرآیندها چهار مورد بوده که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه ریزی اطالعات‬ ‫‪ -2‬توزیع اطالعات‬ ‫‪ -3‬گزارش عملکرد‬ ‫‪ -4‬مدیریت ذینفعان پروژه‬ ‫‪ -8‬مدیریت ریسك‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از شناسایی ریسک‪ ،‬تحلیل کمی و کیفی آن‪ ،‬واکنش به ریسک و کنترل ریسک‪ ،‬به منظور‬ ‫کاهش خطرات احتمالی و اثرات منفی بر پروژه را گویند‪.‬این فرآیندها شش مورد بوده که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه مدیریت ریسک‬ ‫‪ -2‬شناسایی ریسک‬ ‫‪ -3‬تحلیل کیفی ریسک‬ ‫‪ -4‬تحلیل کمی ریسک‬ ‫‪ -5‬برنامه ریزی واکنش به ریسک‬ ‫‪ -6‬کنترل و پایش ریسک‬ ‫‪ -9‬مدیریت تداركات‬ ‫فرآیندهای الزم برای اطمینان از تامین و تدارك کاال و خدمات‪ ،‬خارج از سازمان مادر (مجری) را گویند‪.‬این فرآیندها شش‬ ‫مورد به شرح زیر است‪:‬‬ ‫‪ -1‬برنامه سفارشات خرید و در خواستها‬ ‫‪ -2‬برنامه عقد قراردادها‬ ‫‪ -3‬درخواست و برگزاری مناقصه ها‬ ‫‪ -4‬گزینش برندگان مناقصه‬ ‫‪ -5‬اداره قرارداد‬ ‫‪ -6‬خاتمه قرارداد‬ ‫‪18‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬آشنایی با استانداردهای مدیریت پروژه‬ ‫فرآیندهاي ‪ 44‬گانه حاصل از جایگاه نُه سطح دانش در پنج گروه فرآیندي‬  ‫فصل سوم‪ :‬عوامل درگیر پروژه‬ ‫طرح عمراني‬ ‫مجموعه عملیات و خدمات مشخصی که بر اساس مطالعات‪ ،‬توجیه فنی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬زیست محیطی و اجتماعی طی مدت و اعتبار‬ ‫معین (مانند برنامه های پنج ساله) برای تحقق اهداف برنامه های عمرانی اجرا می گردد ‪.‬یک طرح می تواند شامل یک یا چند‬ ‫پروژه باشد‪(.‬محمودی & آقاخانی‪)1394 ,‬‬ ‫پروژه عمراني‬ ‫مجموعه ای از فعالیت های مشخص‪ ،‬مرتبط و موقتی که زیر نظر یک مدیریت برای هدف معین )محصول‪ ،‬خدمت‪ ،‬نتیجه‬ ‫مشخص) با هزینه‪ ،‬امکانات و مدت مشخص اجرا می شوند‪.‬‬ ‫ویژگي هاي مهم پروژه‬ ‫زمان مشخص و پیشبینی شده ‪ -‬منابع مشخص و پیشبینی شده ‪ -‬تعریف تشکیالت پروژه (کارگاه)‪.‬‬ ‫مجموعه عوامل پروژه که شامل کارفرما‪ ،‬مشاور‪ ،‬پیمانکار‪ ،‬مدیر طرح و سایر ذی نفعان‪ ،‬وظایف‪ ،‬روابط حقوقی‪ ،‬فنی و مالی بین‬ ‫آنها می باشد‪.‬‬ ‫عوامل ساخت‬ ‫مجموعه افراد و گروه ها که بر اساس تخصص خود به صورت هماهنگ و مشخص شده در پیمان‪ ،‬پروژه را تکمیل میکنند‪.‬‬ ‫مجري (كارفرما)‬ ‫شخص حقوقی است که یک سو امضا کننده پیمان است و عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارك پیمان به پیمانکار‬ ‫واگذار میکند‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬عوامل درگیر پروژه‬ ‫وظایف عمومي كارفرما‬ ‫تعهدات كارفرما‬ ‫‪.1‬تامین اعتبار پروژه‬ ‫‪.2‬انتخاب مهندس مشاور‬ ‫‪.3‬تصویب نقشه ها و برآورد پروژه‬ ‫‪.4‬انتخاب پیمانکار‬ ‫‪.5‬تحویل زمین پروژه (کارگاه)‬ ‫‪.6‬معرفی مهندس مشاور (ناظر)‬ ‫‪.7‬رسیدگی به پرداخت صورت وضعیت های موقت‬ ‫‪.8‬تحویل گرفتن موقت پروژ ‪ -‬دوره تضمین‬ ‫‪.9‬رسیدگی به پرداخت صورت وضعیت قطعی‬ ‫‪.10‬تحویل گرفتن قطعی پروژه‬ ‫‪.11‬تهیه و پرداخت صورت حساب نهایی‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪21‬‬ ‫اختیارات كارفرما‬ ‫‪.1‬موافقت با پیش پرداخت‬ ‫‪.2‬انتخاب مدیر طرح‬ ‫‪.3‬تغییر کار و مبلغ پیمان‬ ‫‪.4‬تغییر مدت پروژه‬ ‫‪.5‬تعلیق پیمان‬ ‫‪.6‬خاتمه پیمان‬ ‫‪.7‬کسر جرائم تاخیر‬ ‫‪.8‬فسخ پیمان (خلع ید)‬ ‫‪.9‬کنترل و اجرای تکالیف بیمه و مالیاتی‬ ‫‪.10‬سایر اختیارات‬ ‫پیمانكار‬ ‫شخص حقوقی یا حقیقی است که سوی دیگر امضا کننده پیمان است و اجرای موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارك پیمان‬ ‫به عهده گرفته است‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬عوامل درگیر پروژه‬ ‫تعهدات پیمانكار‬ ‫‪.1‬آگاهی از نقشه ها‪ ،‬خصوصیات و تمامی قوانین و مقررات پروژه‬ ‫‪.2‬تأمین هزینه ها‪ ،‬نیروی انسانی‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬مصالح و ماشین آالت‬ ‫‪.3‬تحویل گرفتن و تجهیز کارگاه‬ ‫‪.4‬ارائه برنامه زمانی تفصیلی‪ ،‬سازمان و روش اجرای کار پروژه‬ ‫‪.5‬معرفی رئیس کارگاه‬ ‫‪.6‬اجرای صحیح و با کیفیت پروژه زیر نظر مشاور‬ ‫‪.7‬ارائه صورت وضعیت های موقت‬ ‫‪.8‬ارائه گزارش های پروژه‬ ‫‪.9‬حفظ مصالح‪ ،‬ماشین آالت و تجهیزات‬ ‫‪.10‬ارائه تضمین ها و ضمانت نامه ها‬ ‫‪.11‬اقدام برای تحویل موقت‪ ،‬ارائه صورت وضعیت قطعی و تحویل قطعی‬ ‫‪.12‬اجرای سیستم ایمنی و حفاظت در کارگاه و بیمه های تعیین شده‬ ‫مشاور‬ ‫شخصی حقوقی یا حقیقی که برای نظارت بر اجرای کار‪ ،‬در چارچوب اختیارات اسناد و مدارك پیمان‪ ،‬از سوی کارفرما به‬ ‫پیمانکار معرفی می شود‪.‬‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪23‬‬ ‫مدیر طرح‬ ‫مدیر طرح شخصی حقوقی است که به منظور اجرای کار‪ ،‬در چارچوب اختیارات تعیین شده در اسناد و مدارك پیمان‪ ،‬از سوی‬ ‫کارفرما به پیمانکار معرفی می شود‪.‬‬  ‫فصل چهارم‪ :‬روشهاي اجراي یك قرارداد‬ ‫(خود اجرای کامل ‪-‬تک عاملی‪(In-House‬‬ ‫روش امانی‬ ‫‪‬‬ ‫(سه عامل )‪(Design-Bid-Build (DBB‬‬ ‫روش متعارف‬ ‫‪‬‬ ‫روش مدیریت اجرا (چهار عاملی ‪)Construction Managment‬‬ ‫‪‬‬ ‫روش طرح و ساخت (دو عاملی )‪)Desing-Build (DB‬‬ ‫‪‬‬ ‫روش طرح‪ ،‬ساخت ‪،‬تامین مالی و بهره برداری )‪Design,Build,Finance & Operate(DBFO) or (BOT‬‬ ‫‪‬‬ ‫روش اماني (خود اجراي كامل ‪ -‬تك عاملي)‬ ‫هرگاه هر چهار مسئولیت تامین منابع مالی‪،‬طراحی‪،‬اجرا و مدیریت و نظارت پروژه خاصی در داخل سازمان کارفرما و از منابع‬ ‫داخلی انجام گیرد‪،‬روش امانی یا خود اجراست‪.‬در پروژه های کوچک و پروژه های امنیتی استفاده از روش امانی مناسب است‪.‬‬ ‫مزایای اجرای پروژه های کوچک به روش امانی‬ ‫‪‬‬ ‫مدیریت راحت تر پروژه‬ ‫کاهش زمان و هزینه اجرای پروژه‬ ‫صرفه جویی در هزینه و زمان در مراحل مناقصه و انتخاب پیمانکار‬ ‫روش امانی سازوکاری است که در آن تقریبا هیچ قراردادی منعقد نمی شود و تنها کارگران یا استخدام شدگان خود کارفرما‬ ‫مسئول کارهای ساختمانی هستند‪(.‬محمودی & آقاخانی‪)1394 ,‬‬ ‫موارد قانونی مجاز استفاده از روش امانی‬ ‫‪‬‬ ‫از نظر قوانین در سازمان های دولتی استفاده از این روش اجرا ممنوع است‪ ،‬مگر استثنایی وجود داشته باشد‪،‬اگر تمامی موارد‬ ‫استثنا زیر وجود داشته باشد آن گاه می توان از روش امانی استفاده نمود‪:‬‬ ‫میلیون تومان باشد‪.‬‬ ‫–مبلغ پروژه کمتر از ‪50‬‬ ‫–پیمانکار یا مشاور پیدا نشود‪.‬‬ ‫–کارفرما بر اجرای کار مسلط بوده و امکانات را اجرا داشته باشد ‪.‬‬ ‫–کارفرما تضمین کیفیت و قیمت کند‪.‬‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪25‬‬ ‫روش متعارف (سه عاملي)‬ ‫در روش متعارف تامین مالی با کارفرما تمامی مطالعات‪،‬طراحی‪،‬برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار با گروه مشاور اجرا و ساخت‬ ‫پروژه با پیمانکار برنده مناقصه و مدیریت با خود کارفرما بوده و برای پروژه های که مقادیر تحت االرضی (زیرزمینی) داشته باشند‬ ‫مناسب اند ‪.‬‬ ‫این روش به دو صورت قراردادهای قیمت مقطوع و قراردادهای مذاکره ای تعریف می شود‪.‬در این نوع از قراردادها انتخاب‬ ‫صورت قیمت کلی پیشنهاد می شود‪.‬‬ ‫پیمانکار براساس پایین ترین قیمت پیشنهادی می باشد و قیمت ساخت به‬ ‫روش مدیریت اجرا‬ ‫مدیریت اجرا نوعی سیستم اجرای پروژه است که براساس توافق میان کارفرما و شرکت ساختمانی مورد تایید شکل می گیرد و بر‬ ‫اساس این توافق شرکت متعهد می شود که پروژه ساختمانی را مطابق محدوده مشخصی از خدمات‪ ،‬رهبری‪ ،‬مدیریت و اداره‬ ‫نماید‪.‬‬ ‫مدیر اجرا در کل فازهای پروژه (برنامه ریزی‪ ،‬طراحی و ساخت) دخالت دارد و برای دستیابی به منافع بیشتر کارفرما‪ ،‬با کارفرما و‬ ‫طراح پروژه همکاری می کند‪.‬‬ ‫سیستم مدیریت اجرا به عنوان نماینده كارفرما‬ ‫در این سیستم شرکت ساختمانی نقش نماینده کارفرما را (البته به صورت موازی با معمار یا مهندس پروژه) برعهده می گیرد و از‬ ‫همان ابتدای کار سایر نهادهای د رگیر در پروژه را اداره می کند‪.‬در این سیستم کارفرما پیمان ها را منعقد می کند‪.‬‬ ‫سیستم مدیریت اجراي در معرض ریسك‬ ‫در این سیستم شرکت ساختمانی به نوعی سازنده پروژه محسوب می شود و شبیه پیمانکار عمومی پروژه در فاز اجرایی عمل می‬ ‫کند ‪.‬در این سیستم مدیر اجرا پیمان ها را منعقد می کند ‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬انواع قرارداد‬ ‫مقایسه اجمالی دو رویکرد‬ ‫مدیریت اجرای در معرض ریسک‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫در جایگاه کارفرما عمل می کند ‪.‬‬ ‫دستمزدها مطابق با مبالغ قراردادی است‪.‬‬ ‫داشته و هرگونه افزایش هزینه را متحمل می شود ‪.‬‬ ‫مدیر اجرا به طور مستقیم با پیمانکاران قرارداد تعامل‬ ‫مدیریت اجرا به عنوان نماینده کارفرما‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫تنها به عنوان نماینده کارفرما عمل می کند ‪.‬‬ ‫دستمزد درصدی از هزینه های پروژه است ‪.‬‬ ‫کارفرما با پیمانکاران تعامل داشته‪ ،‬قرار داد منعقد کرده و پرداختها را انجام می دهد ‪.‬‬ ‫سیستم طرح و ساخت‪:‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پیمان طرح و ساخت (‪ )DB‬نوعی توافق است که طی آن طراحی و اجرای پروژه از طریق انعقاد یک قرارداد به پیمانکار طراح‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫سازنده واگذار میگردد و در پروژه هایی موثر است که کنترل زمان و هزینه در اولویت‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪27‬‬ ‫سه دلیل اصلی برای تمایل هر چه بیشتر به پیمانهای طرح و ساخت‪:‬‬ ‫تمایل کارفرما برای ارتباط با یک نهاد که مسئولیت طراحی و ساخت را توامان بر عهده داشته باشد) وجود یک نقطه مسئولیت(‬ ‫اجرای سریعتر پروژه (مهمترین ویژگی)‬ ‫تقاضای رو به رشد کارفرمایان به روشها و سیستمهای نوین اجرای پروژه‬ ‫خصوصیتهای سیستم طرح و ساخت‬ ‫پیمانکار در سیستم طرح و ساخت بیش از هر سیستم دیگری ریسکها را بر عهده می گیرد ‪.‬شرکت ساختمانی در مقابل کارفرما‬ ‫مسئول کل بسته کاری واگذار شده به وی است ‪.‬کارفرما با انتخاب پیمان طرح و ساخت میزان حجم کاری و مسئولیتی را در‬ ‫سازمان خود به حداقل می رساند ‪.‬‬ ‫سیستم طرح و ساخت به روشهای مختلفی انجام می شود‪.‬‬ ‫دو روش اصلی عبارتند از‪ :‬طراحی درون سازمانی و طراحی مشاورهای‬ ‫میزان استفاده از قراردادهای طرح و ساخت در ایاالت متحده‬ ‫‪28‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬انواع قرارداد‬ ‫قرارداد كلید در دست (‪)Turn key‬‬ ‫در این نوع از قرارداد مسئولیت طراحی و اجرا بطور کامل بر عهده پیمانکار است بطوریکه کارفرما فقط با چرخاندن کلید از‬ ‫پروژه اجرا شده بهره برداری می کند‪.‬‬ ‫در این روش کارفرما و مشاورین وی فقط در فرآیند مناقصه و نظارت عالیه بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت‪.‬‬ ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪29‬‬ ‫در پروژه های کلید گردان که به آنها طراحی ساخت نیز می گویند‪ ،‬مسئولیت طراحی و اجرا به طور کامل بر عهده پیمانکار است‬ ‫به گونه ای که بعد از تکمیل پروژه کارفرما فقط با چرخاندن یک کلید می تواند بهرهبرداری از تجهیزات را آغاز نماید‪.‬‬ ‫داشت‪.‬‬ ‫در این روش کارفرما یا مشاورین او فقط در فرآیند مناقصه و نظارت عالیه بر کار پیمانکار دخالت خواهند‬ ‫محصول نهایی ندارند ‪.‬‬ ‫قرارداد کلید در دست برای آن دسته از کارفرمایان جذاب است که تمایلی به پرداخت مالی پیش از تکمیل‬ ‫ویژگیهای پروژه کلید گردان‪:‬‬ ‫قیمت فرآیندهای طراحی و ساخت کامال از پیش تعیین شده است‪.‬‬ ‫تامین مالی پروژه توسط پیمانکار شامل کلیه هزینههاست ‪.‬‬ ‫مسئولیت تمام بیمه های مورد نیاز بر عهده پیمانکار خواهد بود‪.‬‬ ‫قیمت فرآیندهای طراحی و ساخت کامال از پیش تعیین شده است‪.‬‬ ‫تامین مالی پروژه توسط پیمانکار شامل کلیه هزینه هاست‪.‬‬ ‫مسئولیت تمام بیمه های مورد نیاز بر عهده پیمانکار خواهد بود‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬انواع قرارداد‬ ‫مقایسه سیستم طرح و ساخت با طرح‪ -‬مناقصه‪-‬ساخت‬ ‫مزایا‬ ‫سیستم طراحی– مناقصه– ساخت‬ ‫عملیات کامال تعریف شده است‪.‬‬ ‫شود ‪.‬‬ ‫مناقصه رقابتی منجر به پایین ترین قیمت می‬ ‫فرآیند کنترل کیفیت به نسبت ساده است ‪.‬‬ ‫اعطای پیمان عینی و هدفمند است ‪.‬‬ ‫است ‪.‬‬ ‫دسترسی به پیمانکاران کوچک راحت تر‬ ‫سیستم طرح و ساخت‬ ‫هزینه کار قطعی است‪.‬‬ ‫مشاجرات و تعارضات اجتناب ورزد‪.‬‬ ‫نهاد کارفرمایی می تواند از درگیر شدن در‬ ‫سازنده در فرآیند طراحی درگیر است‪.‬‬ ‫نهاد کارفرما به کارمندان فنی کمتری نیازدارد‪.‬‬ ‫معایب‬ ‫سیستم طراحی – مناقصه – ساخت‬ ‫شود‪.‬‬ ‫نهاد کارفرمایی در گیر مشاجرات و تعارضات می‬ ‫سازنده در فرآیند طراحی دخالت ندارد‪.‬‬ ‫حرکت پروژه ممکن است کند تر باشد ‪.‬‬ ‫قطعی روشن نیست‪.‬‬ ‫هزینه کار تا پیش از برگزاری مناقصه به طور‬ ‫نهاد کارفرما به کارمندان فنی بیشتری نیاز دارد ‪.‬‬ ‫سیستم طرح و ساخت‬ ‫دسترسی به پیمانکاران کوچک محدود است ‪.‬‬ ‫فرآیند تضمین کیفیت محدود است ‪ -‬اعطای پیمان ذهنی است ‪-‬‬  ‫مدیریت تشکیالت کارگاه‬ ‫‪31‬‬ ‫قرارداد احداث‪ ،‬بهره برداري و انتقال‪B.O.T (Built-Operate-Transfer) :‬‬ ‫این نحوه قرار داد بیشتر برای احداث طرح های زیر بنای و در کشورهای در حال توسعه کاربرد دارد‪.‬در این روش‪ ،‬ساخت و بهره‬ ‫برداری از پروژه به مدت معین توسط شرکت احداث کننده خواهد بود‪.‬انتقال پروژه به کارفرما‪ ،‬بعد ازمدت معینی که قبال در قرار‬ ‫داد پیش بینی شده است خواهد تود و در این مدت هزینه های طرح به اضافه سود مورد توافق) اصل و سود سرمایه ( از طریق‬ ‫شد ‪.‬‬ ‫فروش محصوالت ?