Literatura drugiego obiegu PDF

1. Historia literatury najnowszej Literatura drugiego obiegu. Terminy, daty, liczby, autorzy i autorki, czasopisma. Rola cenzury “Kanon literatury podziemnej” http://polska1918-89.pl/pdf/drugi-obieg-od-kuchni,1674.pdf Pojęcia kluczowe: ➔ drugi obieg-książki wydawane nielegalnie poza oficjalnym obiegiem,ruch wydawniczy funkcjonujący poza cenzurą w latach 1977-1990 ➔ bibuła-określenie wydanej w drugim obiegu książki ➔ cenzura-system obowiązujący od 1945 do 1990r w Polsce ➔ debit-pozwolenie aparatu cenzury na wydanie danego wydawnictwa,książki wydane poza obiegiem określane były jako bezdebitowe ➔ oporniki-symbol oporu wobec władzy Wydarzenia czerwca 1976 List 59 Inteligencja łączy się z robotnikami,bunt przeciwko systemowi. Pisarze zaangażowani. KOR- polska organizacja opozycyjna działająca od września 1976 do września 1977, sprzeciwiająca się polityce władz PRL, niosąca pomoc osobom represjonowanym w wyniku wydarzeń Czerwca 1976, przede wszystkim w Radomiu i Ursusie, a także w Płocku. Po częściowym spełnieniu jej postulatów przez władze PRL przekształciła się w Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”. Pierwszymi 14 sygnatariuszami Apelu – członkami-założycielami KOR byli: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński (zrezygnował w lipcu 1977) Cele KOR-u: -amnestia dla skazanych za udział w demonstracjach w czerwcu 1976, przyjęcie osób represjonowanych do pracy, ujawnienie pełnych rozmiarów represji, ukaranie winnych naruszenia prawa wobec demonstrantów oraz powołanie komisji poselskiej ds. zbadania i publicznego ujawnienia wypadków łamania prawa przez organa władzy w związku z w/w wydarzeniami. Działalność KOR-u obejmowała trzy zasadnicze płaszczyzny: pomoc finansową, pomoc prawną i lekarską oraz informowanie opinii publicznej o represjach. Cenzura GUKPiW- Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk – centralny urząd cenzury państwowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Badała wszelkie treści przez pryzmat ich zgodności z polityką władz.Powołany przez komunistów w 1945r przed zakończeniem działań wojennych i działał do 1990 roku. Samizdat-technika nielegalnego powielania druku w Związku Sowieckim,określenie to bywa zamiennie stosowane z pojęciem “drugiego obiegu” Wydawnictwa bezdebitowe: -powielacz-urządzenie do kopiowania dokumentów stosowane w podziemnych drukarniach -matryca-forma do odlewania tekstu,służąca do przyjmowania farby drukarskiej i nanoszenia jej na papier -księgarnia-zwana inaczej “sklepikiem” określano tak mieszkania w których można było kupić książki wydawane w drugim obiegu bądź uzyskać informacje jak można je dostać Wydawanie książek w oficjalnym obiegu łączyło się z przywilejami takimi jak mieszkania,domy pisarzy,emerytury itd.Zdarzało się,że autorzy oficjalnego obiegu używali mowy ezopowej w celu przechytrzenia cenzury. System ograniczonego wydawania/cenzurowania usprawiedliwiany był brakami papieru.Każda wydawana książka była recenzowana przez cenzorów. Związek Literatów Polskich Pisarze byli inwigilowani;podsłuchiwani,obserwowani i kontrolowani pisarz “inżynierem dusz ludzkich” Wydawanie książek w drugim obiegu było ryzykowne i odbywało się w pełnej kolaboracji.Ujawnienie takiej działalności przez Służby Bezpieczeństwa niosło za sobą konsekwencje;ryzyko uwięzienia,tortur,represji.Literatura drugiego obiegu jako działalność etyczna. Film-”Wolne słowo” -legendy drugiego obiegu oblicza się, że w Polsce od 13 XII 1981 do końca 1988 w d.o.w. ukazało się ok. 4,5 tys. tytułów książek i broszur oraz ok. 2 tys. tytułów prasy; szacuje się, że stały kontakt z tymi publikacjami miało ok. 100 tys. osób, a sporadyczny — 200–250 tys. Czasopisma “Zapis”,”Krytyka”,”Puls” https://www.niezaleznyruchwydawniczy.pl/wydawnictwa Literaturę powojenną charakteryzował chaos (wartości, dyskusji, hierarchii) oraz podkreślanie negatywnych realiów rzeczywistości ówczesnego świata Wymiar estetyczny traci na znaczeniu, surowość sytuacji nadaje utworom pewnej specyfiki “Zapis” ᄂspecjalnie tytuł jest wieloznaczny 1. zapis to zakaz druku - wydawane są tu utwory, na których on jest 2. wszystko jest zapisywane, bo taka jest misja autora - przekazanie prawdy 3. zapis sytuacji Tadeusz Konwicki jako autor obiegu niezależnego. Najważniejsze utwory wydane w podziemiu w Polsce Literatura tych czasów ma wymiar etyczny- chodzi w nich o zmiany, o wskazówki. Mała Apokalipsa podejmuje temat protestu. Konwicki będąc autorytetem opozycji na ile ma te postawy realizować. Założenia manifestu Świata nie przedstawionego : chodzi by opisywać rzeczywistość tu i teraz by opisywać to co jest Pisarze uciekali od fikcyjnego świata i fabularności, które są fundamentami literatury. Fikcyjność i ta ucieczka wtedy było uważane za coś nieetycznego. Uprawianie fabuły przestaje działać. W latach 70/80-tych autorzy zaczynają tworzyć teksty, które próbują się oderwać od tradycyjnego schematu literatury, która jest nieetyczna. Zaczynają realizować formy nazwane sylwami współczesnymi. ,,Silva rerum” (las rzeczy)- to zbiór utworów różnych autorów i różnej treści. Natomiast dla literatury XX wieku charakterystyczne są tzw. sylwy współczesne, czyli dzieła nierespektujące jednolitych zasad gatunkowych. Ta literatura ma charakter heterogeniczny, łączy różne formy: powieść, dziennik, esej,reportaż. Takie formy, które ze względu na swoją wewnętrzną sprzeczność i niespójność nie poddawały się opisom wedle tradycyjnych kryteriów i z tego powodu były albo pomijane w różnych opracowaniach, albo trochę opacznie interpretowane. W ,,sylwach współczesnych” zaproponowano nowy model rozumienia i opisu tej literatury, a także starano się pokazać możliwości jej rozwoju. Ten rozwój oczywiście nastąpił- w II połowie XX w. Taki sposób uprawiania literatury na tyle się upowszechnił i spopularyzował, że jest ów sylwizm wręcz głównym nurtem tego okresu w dziejach literatury. [internet czy social media są takim lasem rzeczy] SYLWY WSPÓŁCZESNE Akcja utworu dzieje się w latach 70. w Wigilię. Grupa osób oczekuje pod sklepem jubilerskim na dostawę radzieckich złotych obrączek. Wśród oczekujących są m.in.: Tadeusz Konwicki, Tadeusz Kojran (niegdyś próbujący zabić Konwickiego na zlecenie podziemia), pan Duszek (ubek, który kiedyś przesłuchiwał Kojrana), pan Grzesio (donosiciel). Kiedy wreszcie pojawia się wyczekiwana dostawa, okazuje się, że nie przywieziono obrączek, ale rosyjskie samowary wraz z losami umożliwiającymi wyjazd do ZSRR. Wygrywa Kojran, który jednak ma akurat przy sobie amerykańską wizę. Tymczasem Konwicki omdlewa i zostaje zaniesiony na zaplecze, gdzie przeżywa romans z ekspedientką. Kolejka rozchodzi się. Bohaterowie przebaczają sobie nawzajem dawne przewinienia.W ramach utworu narrator snuje refleksje na temat polskości: o literaturze, mówiącej zawsze o sprawach narodowych, o niewoli narodowej i zmarnowaniu przez Polskę szans na utworzenie silnego państwa. Ponadto w tok narracji wplecione są 2 opowiadania: o Zygmuncie Mineyko, dowódcy oddziału chłopskiego w czasie powstania styczniowego, którego "żołnierze" w popłochu uciekają z pola walki jeszcze przed samą bitwą, a on sam zostaje pojmany. Romualdzie Traugucie, który obejmuje dowodzenie skazanego na porażkę powstania. Powieść uzupełnia również list posiadany przez głównego bohatera. Dostał on go od swojego przyjaciela – emigranta. Nadawca pisze o swoim pobycie w nieokreślonym kraju (opis pasuje do dowolnego kraju w Europie wschodniej) napadniętym przez sąsiada, który wprowadza ustrój totalitarny z jedną partią i przywódcą, otoczonym boskim kultem. List zawiera również nostalgiczny i wyidealizowany obraz Polski jako raju i ojczyzny wolności. Ten list, w zestawieniu z rzeczywistością kolejkową, nabierał wydźwięku ironicznego "Świat nie przedstawiony" jako manifest. Etyczność literatury. Literatura jako model kultury. „To, co jest” Świat nie przedstawiony — wydana w 1974 roku książka krytycznoliteracka złożona z tekstów Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego. Książka stanowi zapis światopoglądu oraz poglądów estetycznych twórców tzw. Nowej Fali. Apeluje o realizm i kontakt literatury ze współczesnością, a z niechęcią podchodzi do wszelkich literackich technik zapośredniczonego opisu. Świat nieprzedstawiony stanowi unikatowe połączenie manifestu ze zbiorem szkiców krytycznoliterackich. Manifesty pisane są żeby ukazać zniechęcenie do istniejącej rzeczywistości i zaproponować alternatywę. Jest to paradoks tego utworu, bo nazwa świat nieprzedstawiony, który niczym nie neguje i usuwa istniejącą rzeczywistość prlu. Zostaje ona przez to w pewien sposób wyróżniona, co jest ironiczne i śmieszne, na wzór karykatury. wyszła przed powstaniem drugiego obiegu ale potem została w ramach niego rozprzestrzeniania Była to książka krytyczna, manifest, który powstał żeby pokazać odczucia i przemyślenia autorów i skomentować obecną im sytuację. Krytyka idealizowania komunizmu i świata w którym żyją, rzeczywistości zdegradowanej jako kultury o jakiejkolwiek wartości. Pisanie staje się działalnością etyczną-ma wiernie opisywać rzeczywistość bez “zbędnej” estetyki.Tworzenie przejawem sprzeciwu wobec reżimu-twórca ma role mesjanistyczne.W czasach kiedy rzeczywistość jest nie opisana,tworzenie fikcji jest niemoralne Literatura jako model kultury Kultura tego czasu nadawała duże znaczenie słowu pisanemu, telewizja i filmy miały duże ograniczenia w porównaniu do książek. Tylko obieg literacki mógł przekazywać pewne informacje, bez kontroli i ograniczenia cenzury, w sposób niezależny. Druk był rzeczą skomplikowaną, drogą i ryzykowną ze względu na sytuacje polityczną. Jednocześnie stanowił fundament kultury, do której często nawiązywano w rozmowach i podczas spotkań społecznych, miał duży wpływ na spojrzenie społeczeństwa na sytuację w kraju. Sytuacja ta potęgowała popularność literatury polskiej, która była ograniczana przez cenzurę. Tadeusz Konwicki – pisarz wojenny i współczesności, wydawał książki w obiegu oficjalnym n. ,,Jak daleko stąd, jak blisko ‘’ 1971r Generacje polskiej literatury powojennej. Przedstawiciele. Cechy charakterystyczne poszczególnych generacji Pokolenie pryszczatych (inaczej socrealiści) to nazwa grupa pisarzy urodzonych między 1925 a 1930 rokiem, która na przełomie lat 40. i 50. poparła z zapałem program realizmu socjalistycznego i tworzyła według jego zasad, nawiązując jednocześnie do twórczości Tadeusza Borowskiego. Formacja ta odznaczała się głoszeniem agitacyjno-propagandowej pochwały socjalizmu i władzy ludowej, afirmacją przemian społeczno-gospodarczych wczesnego PRL-u oraz negacją „wrogów klasowych”. Ideałem twórcy był pisarz zajmujący się tematyką robotniczą, na przykład Majakowski. W obrębie tego pokolenia zadebiutowali między innymi: Tadeusz Konwicki, Andrzej Braun, Wiktor Woroszylski, Witold Wirpsza, Wisława Szymborska. Na szczęście część z nich po jakimś czasie (mniej więcej w połowie lat 50.) zrozumiała wyznawane dotąd poglądy i zaczęła tworzyć dzieła o całkowicie antysocjalistycznym wydźwięku, kończąc z pełnymi patosu i schematu „produkcyjniakami”. Pokolenie „Współczesności” (`56) Terminem pokolenie „Współczesności” określa się generację polskich lub tworzących w Polsce artystów, których debiut, rozpoczynający około dziesięcioletnią dominację w życiu literackim, przypadł w okolicy 1956 roku (stąd inna nazwa pokolenie’56 roku lub pokolenie przełomu październikowego). Termin ten w 1961 roku sformułował krytyk literacki Jan Błoński. Badacz użył go w swojej książce Zmiana warty w kontekście negatywnym, zarzucając twórcom pokolenia brak wspólnego programu, bezideowość i mitologizowanie rzeczywistości. W miarę upływu czasu to określenie szybko utrwaliło się w ówczesnej publicystyce literackiej, rozszerzając swoje oddziaływanie na całą polską krytykę literacką, tracąc pejoratywny wydźwięk. Został także przyjęty przez historyków literatury.Do powstania pokolenia „Współczesności” przyczyniły się wydarzenia polityczne. Debiut twórców byłby niemożliwy bez określonych przemian w państwach bloku komunistycznego. Ważną rolę w procesie tworzenia grupy odegrały także wydarzenia kulturalno-obyczajowe, widoczne po śmierci następcy Lenina (odwilż stalinowska). Pokolenie „Współczesności” postrzegane jest dzisiaj przez badaczy za bardzo istotne w rozwoju literatury polskiej XX wieku. Dzięki postaciom Andrzeja Bursy, Stanisława Grochowiaka, Mirona Białoszewskiego, Marka Hłaski, Haliny Poświatowskiej czy Edwarda Stachury jest wciąż obecne w świadomości czytelników. Pokolenie było spójne najsilniej na początku istnienia. Leszka Szymańskiego, Eugeniusza Kabatca, Jana Zbigniewa Słojewskiego, Stanisława Grochowiaka, Tadeusza Strumffa, Ernesta Brylla, Władysława Terleckiego, Bogusława Choińskiego, Józefa Gielo, Ireneusza Iredyńskiego, Jerzego Krasińskiego, Magdę Leję, Marka Nowakowskiego, Andrzeja Brychta oraz Zbigniewa Irzyka łączyły doświadczenia historyczne, wspólny wróg, takie samo uczucie osaczenia i braku wolności, bunt przeciwko socrealizmowi, sprzeciw wobec literatury zaangażowanej, a także odrzucenie polskich mitów narodowych. Łączył ich także debiut przed i po 1956 rokiem oraz wspólne czasopismo. Zbigniew Irzyk, zapytany w jednym z wywiadów, co było „najfajniejsze” w czasie współpracy w Grupie Literackiej „Współczesność” oraz podczas tworzenia periodyku, bez wahania odpowiedział: Najfajniejszy z pewnością był niepowtarzalny klimat zbiorowej przygody i niezwykle silnie wtedy przeżywanej fascynacji literaturą. Łączyła nas wspólna pasja i poczucie bezpieczeństwa, jakie daje przynależność do środowiska ludzi z sobą zaprzyjaźnionych, dokonana z własnego wyboru. Cieszyliśmy się swoją młodością. Tym, że robimy to, co sprawia nam największą satysfakcję. Literatura była dla nas, dorastających w sztywnych okowach obyczajowych i politycznych swoistym duchowym i psychologicznym azylem. Razem czuliśmy się wolni i szczęśliwi. Redakcja, knajpa, kawiarnia w większości zastępowała nam dom rodzinny. Nawet nie zdawaliśmy sobie sprawy z tego, ze byliśmy ostatnią cyganerią XX wieku. Po roku 1965 żywotność generacji osłabła, a całe pokolenie uległo znacznej dezintegracji.Generacja, która według Irzyka nawiązywała do tradycji literackich lat 30. i zapoczątkowała „modę” na podobne inicjatywy w całym kraju istniała do 1959 roku. Swoje poglądy umieszczała w artykułach publikowanych na łamach wydawanego przez siebie czasopisma „Współczesność”. Jak wspomina Leszek Szymański – „Był to okres bohaterski”, który z kolei według Irzyka stanowił przełom w życiu literackim twórców. Na koniec warto przytoczyć także słowa Danuty Błaszak, autorki wywiadów z założycielami i dziennikarzami pisma, zebranymi w książkę Spotkać współczesność. Wywiady. We Wstępie, gdy autorka zastanawia się, czym dla niej oraz dla całego pokolenia był periodyk oraz Grupa Literacka, dlaczego założenie „Współczesności” było przełomem, padają ważne słowa: „Współczesność” to niezależność, kontakt z nowoczesną literaturą światową, i rzetelna wiedza literacka, nowoczesność formy – te idee przewodziły pierwszym redaktorom gazety „Współczesność” i kolejnym wybitnym, kreatywnym pisarzom, którzy przyłączyli się do…ruchu Współczesność. Wydarzenie historyczne zaistnienia niezależnej gazety zaowocowało zaistnieniem pokolenia „Współczesność”. Nowa Fala (`68) Pokolenie tak zwanej „Nowej Fali”, czasami nazywane Pokoleniem 68, skupiające debiutantów z połowy lat 60. (urodzonych pod koniec lub po zakończeniu II wojny światowej), datuje się na lata 1968-1976. Literatów połączyło wspólne przeżycie historyczne. Było im dane obserwować przebieg i skutki tak ważnych dla polskiej historii momentów, jak Marzec 1968 i Grudzień 1970. Zespoliła ich także działalność w krakowskiej grupie „Teraz”, założonej przez Wita Jaworskiego, Juliana Kornhausera, Jerzego Kronholda, Stanisława Stabro i Adama Zagajewskiego, do której z czasem przyłączyli się artyści z: grupy „Próby” (Stanisław Barańczak i Ryszard Krynicki), ze stolicy kraju (Krzysztof Karasek, Jarosław Markiewicz i Leszek Szaruga), z Łodzi (Jacek Bierezin, Zdzisław Jaskuła, Witold Sułkowski), z Wrocławia (Lothar Herbst i Marianna Bocian). Tak jak i inne formacje pokoleniowe, tak i Nowofalowcy mieli swój tytuł prasowy. Było nim założone w 1967 roku krakowskie pismo „Student” oraz jego dodatek „Młoda Kultura”, którymi sprawne kierowanie umożliwiały regularne od 1971 roku spotkania członków w Cieszynie. Pokolenie cechował zorganizowany i jednolity bunt wobec uprawianej w tamtym czasie w Polsce literatury, tworzonej przez przeciwników ideowych grupy - Orientację Poetycką Hybrydy. Sprzeciw Nowofalowców był wymierzony także w poetów pokolenia "Współczesności", którzy według nich uprawiali sztukę estetyzującą, a nie starali się przedstawiać rzeczywistości lat 60. i 70., nie realizowali postulatu „nienaiwnego realizmu”, sformułowanego przez Kornhausera, nie przeciwstawiali się tzw. nowomowie polityczno-propagandowej. Nawiązywali do koncepcji lingwistycznej, chcieli poprzez tworzenie poezji skupionej na słowie, dać świadectwo prawdy (funkcja demistyfikacji języka) w czasach zdominowanych przez kłamliwą propagandę marca 1968. Stosowali metodę kolażu literackiego: używali zapożyczeń z gazet i innych mediów. Mimo zapisania się w historii polskiej literatury, krytycy uważają, że pokolenie literackie Nowej Fali nie miało szczególnych osiągnięć (na przykład nie wypracowało jednolitej poetyki), ograniczając swoją rolę jedynie do zrzeszania młodych poetów, którzy umieszczali w swoich wierszach pewne powtarzające się elementy, między innymi zwroty właściwe językowi gazety, pism oficjalnych, ankiet urzędowych, ulicy, tworzyli świat przedstawiony w oparciu o rzeczywistość oglądaną zza okna. Nie dziwi zatem, że w poezji tego pokolenia jest tyle konkretnych dat, wyszczególnionych z topograficzną dokładnością miejsc. Do najważniejszych publikacji Nowofalowców należą dzieła: J. Kornhauser, A. Zagajewski Świat nie przedstawiony (1974), S. Barańczak Nieufni i zadufani (1971), S. Piskor, W. Paźniewski, T. Sławek, A. Szuba, Spór o poezję (1977). Pokolenie’76 Nazwa pokolenie '76 odnosi się do chwili debiutu twórców urodzonych w latach 50., którzy zaczęli pisać w momencie powstania niezależnego obiegu wydawniczego. Do tej formacji ideowej zalicza się między innymi Jana Polkowskiego, Bronisława Maja, Tomasza Jastruna, Antoniego Pawlaka czy Pawła Huelle. Tematyką ich utworów były najczęściej problemy podjęte wcześniej przez Nowofalowców, nawiązujące do współczesnego klasycyzmu, na przykład konfrontowanie miejsca człowieka w świecie z zagadnieniami politycznymi. Pokolenie „bruLionu” Pokolenie brulionu (pisownia z wielką literą "L" w środku wyrazu nie jest uzasadniona, mimo iż funkcjonuje w przeważającej części publikacji, ponieważ w czasopiśmie brulion oraz we wszystkich materiałach publikowanych przez pokolenie stosowany był zapis bez wielkiej litery) było skupione wokół czasopisma literacko-kulturalnego, ukazującego się w latach 1986-1999 (pojawiło się jeszcze w obiegu niezależnym) w Krakowie (później w Warszawie) i redagowanego przez Roberta Tekieli. Łączyła je data urodzenia (około 1960 roku), nieznana dotąd sytuacja społeczna, w której od 1989 roku można było obserwować powolny rozwój kapitalizmu, a także wspólne doświadczenia historyczne (na przykład stan wojenny). Demonstrowali swoje rozczarowanie zarówno obiegiem oficjalnym, jak i niezależnym. Formacja charakteryzowała się odrzuceniem herbertowskiej liryki czynu i etyki „społeczeństwa alternatywnego”, zaprzestaniem czerpania z literatury rosyjskiej i francuskiej. Członkowie skupili się na propagowaniu osobistych doświadczeń egzystencjalnych, na zgłębianiu tajników postmodernizmu, na „osadzaniu” się w kulturze masowej (zainteresowanie muzyką rockowa, filmem, światem reklamy i komercji) oraz opanowaniu założeń "szkoły nowojorskiej" (Frank O'Hara – nurt o'harystyczny, John Ashbery). Cechował ich dystans wobec tak zwanego „życia grupowego”. Tworzywem literackim pokolenia brulionu stała się między innymi biografia artysty oraz jego ciało, ponieważ nie ufało ono słowu bez zbadania go w kontekście doświadczeń autora. Twórcy sięgali po środki ekspresji wywodzące się z mowy potocznej. Niektórzy, jak Krzysztof Kohler, zajęli się opisem odwołań kulturowych, nawiązywali do poezji staropolskiej i klasycyzmu lat 60. Z kolei Marcin Baran czy Marcin Świetlicki wyrażali bunt wobec schematyzacji oraz fałszu, obecnego w komunikacji międzyludzkiej czy stereotypowych opiniach. Z czasem funkcja promowania nowego pokolenia pisarzy i poetów rozszerzyła się na badanie zjawisk społecznych, kulturowych i politycznych początku lat 90., zwłaszcza tzw. kultury alternatywnej (feminizm, multimedia, techno, cyberpunk itp.) i kontrkultury lat sześćdziesiątych. Formacja zróżnicowała się na trzy nurty: klasycyzujący, o'harystyczny oraz awangardowy. Pokolenie rozpadło się, gdy Robert Tekieli zmienił ton pisma brulion z wywrotowego na bardziej konserwatywny, wręcz katolicki. Po tej nagłej zmianie orientacji redaktora członkowie formacji – między innymi Miłosz Biedrzycki, Izabela Filipiak, Natasza Goerke, Manuela Gretkowska, Jacek Podsiadło, Krzysztof Kohler, Piotr Siemion czy Marcin Baran i Marcin Świetlicki – rozeszli się każdy w swoją stronę. Najnowsza literatura-pokolenia millenialsów/gen Y i gen Z Twórcy po latach 90. doświadczają negatywnych skutków kapitalizmu, czyli konsumpcjonizm. pojawia się bezrobocie- jako skutek kapitalizmu bogate lata 90. zaczynają się kruszyć nowa dekada przynosi nowe rozczarowanie widoczne w tekstach kultury, filmach, powieściach Dzień Świra- główny bohater jest nauczycielem, który się rozczarowuje w kontakcie z nową rzeczywistością. On chce być człowiekiem oświeconym, jednak zawód nauczyciela traci na prestiżu. Literatura zaangażowana- literatura znów chciała wypowiadać się w imieniu zbiorowości,społeczeństwa Przedstawiciele: Dorota Masłowska, Mariusz Sieniewicz, Daniel Odija, Sławomir Shuty, Marta Dzido,Wojciech Kuczok.Młodzi autorzy oscylowali między nowymi wierzeniami weryzmu (Wojciech Kuczok, Daniel Odija),sztuki mimesis (Adam Kaczanowski, Filip Onichimowski), lingwizmu (Sławomir Shuty, Dorota Masłowska), dziennikowego czy pamiętnikarskiego realizmu (Marta Dzido), groteskowości, rozpraw z generacyjnością i nurtem nostalgiczno-mitograficznym lat 90. (Mariusz Sieniewicz) a zbliżającymi się do publicystyki fabułom ,,na temat” (Dawid Bieńkowski). Stan wojenny w literaturze polskiej Lata 70-te były wypełnione nadzieją. Społeczeństwo żyjące w pewnym reżimie nabrało nadziei. Później pojawiła się Solidarność- karnawał Solidarności. Naprawdę wierzono, że coś się zmieni. Publikacyjnie był to żywy czas. Raptem pojawia się wydarzenie- prawie wojna. Stan wojenny rozpoczyna czas najciemniejszej nocy. Wiele ludzi trafiło ten nocy do więzienia,wprowadzono godzinę policyjną, czołgi wyjechały na ulicę. Nastąpiła pewna apokalipsa po tym karnawale nadziei. To wydarzenie odebrało nadzieję ludziom. Stan wojenny w Polsce w latach 1981-1983- stan nadzwyczajny wprowadzony 13 grudnia 1981 roku na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, niezgodnie z konstytucją PRL. Internowano ok. 10 000 działaczy, 40 osób zabitych. Krajem rządziła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Wojna Światów- następne stulecie reż. Piotr Szulkin- film o stanie wojennym, atakują Polskę nie Rosjanie, tylko Marsjanie. Było to nakręcone przed stanem wojennym, ale idealnie odzwierciedla sytuację, która później nastąpiła. Teksty literackie okresu stanu wojennego: ,,Poezja stanu wojennego”: Związek z zaistniałymi wydarzeniami odczuli poeci wszystkich generacji, by wymienić młodych:Tomasza Jastruna, Bronisława Maja, Jana Polkowskiego, nieco starszych: Stanisława Barańczaka, Adama Zagajewskiego, Ryszarda Krynickiego, a także Ernesta Brylla, Jarosława Marka Rymkiewicza oraz starszych: Zbigniewa Herberta, Wiktora Woroszylskiego, Mirona Białoszewskiego, Annę Kamieńską, Czesława Miłosza. Własną ocenę rzeczywistości, obawy, lęki, emocje, postanowili wyrazić nie tylko znawcy sztuki lirycznej, poeci ,,wysokiego obiegu”, również twórcy nieprofesjonalni, autorzy czasami jednego wiersza. Te lata to pogrążenie w depresji i zastój w literaturze. Nie powstało tyle tekstów kultury, ile mogło by powstać zważywszy na ilość wydarzeń w tamtym okresie. Tyrtejski/mesjanistyczny Twórczość ta odwołuje się do tradycji niepodległościowej, rozwija kanon tyrtejski i mesjanistyczny. W utworach tych występują treści religijne i patriotyczne, kult bohaterów i męczenników. Szczególną intencją autorów jest przedstawienie prawdy i opis zaistniałej rzeczywistości. Internowani pisarze. Po 13 grudnia 1981 r. internowano następujących pisarzy: Wiktora Woroszylskiego, Tomasza Łubieńskiego, Andrzeja Szczypiorskiego, Andrzeja Drawicza, Jacka Bocheńskiego, Andrzeja Kijowskiego, Marka Nowakowskiego. Ponad 60 % literatów było czynnie zaangażowanych w podziemnym ruchu wydawniczym popierając jednocześnie walkę o demokratyzację państwa. Raport z oblężonego miasta Tomasz Burek- Wielkim podsumowaniem i rzeczywiście arcydziełem poetyckim był tytułowy wiersz ,,Raport z oblężonego Miasta”, który przynosił adekwatny opis sytuacji i dawał zarazem podwyższony nieco ponad poziom przyziemności projekt postawy, jaką należało przyjąć wobec nie od wczoraj trwającego oblężenia i najazdu. Polacy w takim momencie się mocno uruchamiają, gdy sytuacja się systemowo komplikuje, gdy są uciskani. Nasza kultura zna podobne doświadczenia i wie jaka jest rola poezji, literatury w cięższych okresach. Wtedy cementuje i umacnia tożsamość narodową. Andrzej Borzęcki ,,Pociesz Jezu”- nawiązanie do kolędy i stanu wojennego Adam Zagajewski ,,Klęska”- my jako pewna zbiorowość, społeczność solidaryzujemy się w klęsce, Leszek Szaruga ,,Tylko tak”- utwór, w którym mowa o tym co powinno się wymagać od poezji,zapowiadać fakty, ocalać pamięć, wiersz ma być dokumentem porzucić piękne słowa Marek Nowakowski - ikoniczny autor tego czasu. Przedstawiciel realizmu/naturalizmu.Opisywał stan wojenny nie w centrum miast, tylko na przedmieściach, na wsiach. Uważa się że okres ten nie posiada swoich arcydzieł pomimo tak ważnego wydarzenia jakim był stan wojenny link do omówienia literatury stanu wojennego https://zpe.gov.pl/a/wprowadzenie/DJXV1b222 Lata 80. Kultura trzeciego obiegu. Generacja Jarocina. Alternatywa. Punk. Art ziny. Ksero. Trzeci obieg: Obieg alternatywny wobec drugiego, jeszcze bardziej niezależny i alternatywny. Przeciwstawia się zarówno pierwszemu, jak i drugiemu obiegowi. Kultura młodzieżowa - rozwój polskiego punka i rocka Lata 80. Kontrkultura Antysystemowość, anarchizm, bunt wobec wszelkim zasadom, reżimowi, tradycyjnemu rozumienia twórczości Odbieranie rzeczywistości przez absurd i ironie Literatura traktowana mniej poważnie, bardziej przez śmiech i przez to degradowanie władzy jak i tradycyjnie rozumianych wartości i narracji Negacja, dystans i dynamika zdarzeń i twórczości Zderzenie absurdu z systemem i reżimem – teczki i tajniacy śledzący i obserwujący dotyczące ludzi, którzy ‘’toczyli bekę’’ ze wszystkiego. Zamykanie ich za najdrobniejsze rzeczy i działania, szukanie podtekstu w bezsensowności III obieg wydawniczy powstał około 1986 roku i był adresowany do nieco innych odbiorców niż II obieg. W jego obrębie ukazywały się mianowicie dzieła skierowane do kręgów kontrkulturowych i niszowych, często związanych z muzyką punkową. Ważnym ogniwem II obiegu były artziny, czyli pisma ulotne, rozprowadzane podczas koncertów i zbiorowych spotkań. Teksty drukowane w III obiegu, a także kasety magnetofonowe z muzyką, podważały nie tylko ideologię komunizmu i cenzury, ale również tradycyjne stereotypy narodowe i obyczajowe. Najważniejszymi czasopismami były tu: „Czas Kultury” redagowany przez Rafała Grupińskiego i „bruLion” Roberta Tekieli. „Brulion” skupił wokół siebie młodych, wybitnych artystów, którzy po 1989 roku nadali zasadniczy kierunek rozwoju literaturze polskiej. Początkowo pismo charakteryzowało się drapieżnością i operowaniem strategią skandalu. Na łamach „brulionu” debiutowali np.: Manuela Gretkowska, Natasza Goerke, Jacek Podsiadło czy Marcin Świetlicki. https://kmt.uksw.edu.pl/prasa-trzeciego-obiegu-w-okresie-przelomu-artykul https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1515442,1,trzeci-obieg-kultury.read Dadaizm - nurt w kulturze, gdzie zniszczono struktury starego świata Zjawiska trzeciego obiegu: festiwal w Jarocinie Pomarańczowa Alternatywa fanziny Totart Brulion Krytyka systemu komunistycznego w stopniu wcześniej niespotykanym Dobrze ilustruje tamte sympatie słynny wierszyk totartowca Pawła Paulusa Mazura zatytułowany Dziadek, który brzmi tak: Mój dziadek walczył pod Monte Cassino Nie walczył po stronie Polaków, nie walczył po stronie Niemców. Walczył po stronie orzechów Młodzież, posądzana w oficjalnych mediach o skrajną bezmyślność i apatię, zaczęła wydawać własne gazetki, nagrywać i rozprowadzać kasety, organizować koncerty (wynajem sali i sprzętu, przygotowanie plakatów reklamowych, organizowanie noclegu i wyżywienia dla muzyków etc.), produkować koszulki z nadrukowanymi hasłami czy nazwami zespołów, czy wreszcie komponować piosenki i pisać do nich teksty, bardzo często o charakterze politycznym, krytykującym system komunistyczny w stopniu wcześniej niespotykanym. Nośnikiem nurtów alternatywnych w trzecim obiegu były kasety i fanziny. W trzecim obiegu znalazły się te zespoły, które nie miały żadnych szans (a niejednokrotnie aspiracji) na pokazywanie się w obiegu pierwszym. W latach wcześniejszych równało się to samounicestwieniu, nie istniały bowiem inne możliwości zdobycia popularności. W latach 80. dzięki trzeciemu obiegowi sytuacja się zmieniła, wiele zespołów było znanych jedynie z niezależnego obiegu kaset. Nagrywano je na koncertach lub w chałupniczych warunkach, a następnie powielano. Później krążyły one po całej Polsce wśród określonego grona „wtajemniczonych”. Z kolei fanziny stały się istotnym nośnikiem alternatywnych treści światopoglądowych. Każdy mógł je współredagować, wystarczyło tylko nawiązać kontakt i wysłać artykuł. Tym samym oznaczało to akces do wspólnego tworzenia wartości. Zniesiony został podział na tych, co piszą (tworzą) i na tych, co czytają (konsumują) Trzeci obieg zaproponował inny sposób formułowania myśli, inną wrażliwość czy wreszcie hierarchię wartości, skupiał problemy lekceważone przez „dorosłe” społeczeństwo nie tylko w pierwszym, ale również w drugim obiegu. Najważniejszymi jego cechami były: negacja, dystans i niezwykła dynamika, która najczęściej przybierała formę efemeryczności działań Zaczyna się upowszechniać ksero, więc rozwijała się kultura ulotna. Ważnym elementem dystrybucji są kasety magnetofonowe. Koncerty były nagrywane magnetofonami, o czym władza nie miała pojęcia. Dla młodzieży była to norma. Wyrażanie się przez wygląd. TSA-Tymczasowa Strefa Autonomiczna (https://pl.anarchistlibraries.net/library/hakim-bey-tymczasowa-strefa-autonom i czna) Pomarańczowa alternatywa antykomunistyczny ruch happeningowy z korzeniami we Wrocławiu, ale działający w kilku miastach Polski w latach 80. XX wieku. Nazwa ruchu, a w zasadzie kolor pomarańczowy, który się w niej pojawia, jest odniesieniem do holenderskich provosów. Wynika z zainteresowania ich działalnością Andrzeja Dziewita, jednego z redaktorów gazetki studenckiej o tej samej nazwie. Światopogląd członków Pomarańczowej Alternatywy był jednak zupełnie inny niż organizacji holenderskich. Za lidera Pomarańczowej Alternatywy uznaje się Waldemara Fydrycha, zwanego Majorem. Największa aktywność Pomarańczowej Alternatywy przypadła na lata 1987–1989. Jej główną metodą działania były uliczne happeningi, które często przybierały formę demonstracji. książka “Żywoty mężów pomarańczowych” czapeczki i pochody krasnoludków (areszty),rozdawanie papieru toaletowego http://orangealternativemuseum.pl/#strona-glowna http://www.majorfydrych.com http://www.orangealternativemuseum.pl/#gazetka-pomaranczowa-alternatywa/add_1 film “Major albo Pomarańczowa Alternatywa” https://www.youtube.com/watch?v=trey-tmIGHc Festiwal w Jarocinie Ogólnopolski Przegląd Muzyki Młodej Generacji w Jarocinie, który później przyjął nazwę Festiwal Muzyków Rockowych – powstał w najbardziej popularnej formie w 1980 roku z inicjatywy Waltera Chełstowskiego, chociaż festiwale muzyczne odbywały się tutaj już od 1970 roku. Dość długo był największym festiwalem muzyki młodzieżowej, głównie rockowej w państwach Bloku wschodniego.Ikona kontrkultury w latach 80tych. Ludzie jeździli tam z magnetofonami (teksty że sceny również były pod cenzurą, gdy ją przechodzili, muzycy i tak śpiewali ze sceny co innego). Władza nie zamknęła Jarocina, bo chciała dać się “wyszaleć’’ ludziom tam, aby nie wychodzili na ulicę i nie protestowali w innych miejscach * Centrum tekstów otwarcie krytykujących system i przemoc * Traktowany jako miejsce chaosu i wyżycia się dla młodzieży – nie był traktowany na tyle poważnie i ze skali wpływu festiwalu na resztę kraju * Filozofia śmiecia i zniszczenia – porzucenie wszystkiego co ma ‘’ładnie brzmieć’’, stawianie na ‘’brudne’’ dźwięki i bezpośrednie hasła * Pogo – taniec grupowy charakterystyczny dla punków i metalowców, w pewnym momencie stało się pewnym rytuałem wśród społeczności punkowych na koncertach. Był to taniec kojarzony z Jarocinem i tamtejszymi koncertami Najważniejsze zespoły:Siekiera,T.Love,Oddział Zamknięty,Armia Izrael,Dezerter,Sztywny Pal Azji nagrania koncertów Roberta Jarosza https://wyborcza.pl/7,75410,4758059.html ,,Fala’’ Jarocin: * Muzyka formą protestu * Negacja tradycyjnych form i dopracowanej twórczości – muzyka tworzona ‘’na kolanie’’, w mieszkaniach, amatorsko * Dynamika i dystans w tworzeniu * Chaos na festiwalu * Krytyka władz i jednocześnie reżimu punk (ang-śmieć) Subkultura młodzieżowa, zapoczątkowana w połowie lat 70. XX w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, charakteryzująca się niezgodą na instytucjonalizację życia społecznego. Ze względu na ewolucję poglądów, istnienie różnych odłamów w obrębie kontrkultury (przykładowo: anarcho-punk, straight edge, oi!, crust punk) i indywidualizm samych punków trudno syntetycznie przedstawić ich poglądy. Generalnie punk, którego początkowym założeniem był brak jakiejkolwiek ideologii, w miarę upływu czasu przekształcał się w ruch społeczno-polityczny wymierzony przeciwko instytucjom, które (jak uważali członkowie ruchu) ograniczają wolność i niezależność człowieka: rząd i jego aparat przymusu – policja i wojsko, zorganizowana religia, środki masowego przekazu, korporacje, trusty itp. Negacja wszelkich form rządów doprowadziła do przyjęcia przez znaczną część punków ideologii anarchistycznej w jej licznych odmianach. Bardzo często poglądy osób uważających się za punków zbieżne są z poglądami lewicowymi lub skrajnie lewicowymi, w krajach o przeszłości komunistycznej tendencja ta jest jednak słabiej zauważalna. Niektórzy świadomie odrzucają całą ideologiczną otoczkę, próbując nawiązać do pierwotnego rozumienia pojęcia punk, inni zaś koncentrują się tylko na muzyce, nie zdając sobie sprawy, że stanowi ona tylko fragment szerszego zjawiska. Walek Dzedzej-prekursor punka w Polsce książka IPN “Jarocin w obiektywie bezpieki” film “Fala” Łazarkiewicza https://www.youtube.com/watch?v=NL6yb6HYK_s Art-ziny “ksero,kserofrenia,kserofuria” “Parnas Bis. Słownik literatury polskiej urodzonej po 1960” poczta polska największym dystrybutorem alternatywnej literatury humor,dadaizm,surrealizm http://www.zinelibrary.pl Totart – formacja artystyczna powstała 23 kwietnia 1986 r, w Gdańsku. Tego dnia miał miejsce wieczór poetycki pt. ,,Miasto, masa, masarnia”, który zorganizowali studenci Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego- Zbigniew Sajnóg, Paweł Konnak, Artur Kudłaty Kozdrowski, Tomasz Zając, Grzegorz Bral, Mariola Białołęcka, Iwona Bender oraz Wydziału Architektury Wnętrz PWSSP (obecnie ASP)- Bogdan Kubat ▪ była na pograniczu literatury, muzyki, uprawiali metafizykę społeczną, istotą było przekraczanie wszelkich granic; robili performensy- puszczali filmy pornograficzne z nowym podkładem- kolędami. ▪ starali się przekraczać granice ▪ wiele działań nieformalnych, np. Grupa Poetycka Zlali Mi Się Do Środka ▪ Zbigniew Sajnóg: Kultura wysoka, plebejska, popowa, alternatywna, komputerowa wszystko to jedna wielosegmentowa glizda- i na szmelc- bo się już tak wzajemnie sparaliżowało, zaparło, że nic tylko smród pełga i konkretny widok przesłania. ▪ wyjadali kał- jeden z performensów -> do serków homogenizowanych wsypali kakao film-”TOTART - czyli odzyskiwanie rozumu “ Film opowiada historię formacji TOTART – jednej z najważniejszych polskich formacji artystycznych XX wieku. Grupa skupiała grafików, poetów, malarzy, muzyków, fotografów i performerów, wśród których znaleźli się: Paweł Konjo Konnak – główny showman formacji, Paweł Paulus Mazur, Darek Brzóska Brzóskiewicz, Wojtek Stamm alias Lopez Mausere oraz Ryszard Tymon Tymański. Totart (w ramach niej działała grupa poetycka Zlali Mi Się Do Środka) oraz anarchistycznego Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego. Liderem Totartu był Zbigniew Sajnóg, skandalizujący poeta, który w latach 90. trafił do sekty Niebo. Inni totartowcy to muzyk Ryszard „Tymon" Tymański, rysownik Paweł „Paulus" Mazur czy poeta Dariusz „Brzóska" Brzóskiewicz. W trakcie występów Totartu publiczność była obrzucana – co było pomysłem Konja – „bombami z mokrych gazet". Poza tym totartowcy wspierali aktywność RSA oraz ruchu Wolność i Pokój w sprawie tzw. obdżektorów, czyli młodych mężczyzn, którzy nie chcieli „iść w kamasze" (uchylali się od służby wojskowej, podając jako powód to, że są pacyfistami). Było to zresztą przedmiotem zainteresowania SB. Materiały o tym są w zbiorach IPN. Najważniejszy z nich, z roku 1984, składa się z 15 teczek, w których są m.in. notatki służbowe funkcjonariuszy meldujących o pojawieniu się ulotek sygnowanych przez RSA. hapenning "Szalet naszym schronem" Próbowaliśmy gubić wszystkie tropy, aż w końcu sami się pogubiliśmy - Paweł "Konjo" Konnak, współzałożyciel Totartu. Trwali krótko (rok) Rola czasopisma "Brulion" Lata 80: Dostęp do telewizji, pierwotnych komputerów i magnetowidów – pojawienie się popkultury amerykańskiej ( filmy, muzyka, seriale,) = telewizja Polska kontrolowana ale pod spodem inny świat popkultury Inne umiejętności młodzieży – znali reklamy, komputery i ich obsługę. Kształtował się inny światopogląd przez dostęp do zagranicznej kultury Brulion to wykorzystywał– był symbolem tego co nowe, najbardziej innowacyjny: Wprowadzali ‘’New age’’ Prowadzili festiwal filmów spirytystycznych Wprowadzali do polski feminizm Osiągnęli mickiewiczowski ‘’rząd dusz’’ = panowali nad informacją i przekazem we wszystkich formach kształtując młodych ludzi Robert Tekieli - akcja z duchem i zlecenie recenzji książek JP2: nagła zmiana treści na bardzo konserwatywne, związane z religią i tradycją ( początek lat 90) ‘’ekipa pampersów’’ - wytworzenie się grupy nowych młodych ludzi z Tekielą na czele wewnątrz brulionu, zaczynają walczyć z wolnościowymi hasłami które sami wprowadzali Co brulion wniósł do kultury Polskiej: * Odejście od literatury idei * Inspiracja postmodernizmem i szkołą nowojorską ( o’haryści – od Franka O’Hary –wprowadzał do literatury zjawiska życia codziennego) * Strategia skandalu – celem jest oburzenie i kontrowersja, odrzucenie etyki w imię widoczności i docieralności do większej liczby odbiorców * Nowy wizerunek pisarza jako marki, ‘’gwiazdy’’ * Polifoniczność wypowiedzi - model kultury w którym pojawiają się obok siebie różne głosy i opinie ale nie ma określenia jednej właściwej prawdy, koniec modelu inteligenckiego i idei o jedynej, właściwej Prawdzie * Przedstawiciele: Marcin Baran, Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Izabela Filipia, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Natasza Goerke, Paweł Filias, Manuela Gretkowski, Krzysztof Jaworski, Cezary Michalski, Marcin Sendocki, Krzysztof Koehler Brulion (często zapisywany jako bruLion) -czasopismo literackie i kulturalne, ale wyrastające ponad inne z tamtych czasów pismo, formacja, sposób myślenia,; formowało umysły, wydawane w latach ‘87-’99. Redaktorem naczelnym przez cały czas był Robert Tekieli ▪ linia pisma: anarchokonserwatyzm ▪ stworzone przez studentów UJ z akademika Żaczek ▪ skandal ▪ wpływ/impact odejście od literatury idei inspiracje: krąg postmodernizmu, Beat Generation oraz ,,szkoły nowojorskiej” (Frank O’Hara- pisarz, opisywał życie codzienne, John Ashbery)- niektórzy będą nazywani oharystami strategia skandalu zakorzenienie w kulturze masowej nowy wizerunek pisarza- jako skandalista korzystający z popkulturowych doświadczeń, jako gwiazda polifoniczność wypowiedzi- przetestował model kultury, w którym pojawia się obok siebie wiele głosów, ale żaden nie jest rozstrzygający; jest wiele narracji, opowieści – ▪ tutaj kończy się model inteligencki- Brulion zanegował inteligenta ▪ najmocniej działali przez poezję ▪ przedstawiciele/poeci, prozaicy Brulionu: Marcin Baran, Paweł Filas, Izabela Filipiak, Natasza Goerke, Manuela Gretkowska, Krzysztof Jaworski, Krzysztof Koehler, Cezary Michalski, Jacek Podsiadło, Marcin Sendecki, Marcin Świetlicki ▪ teksty pełne wulgaryzmów, ordynarnych słów ▪ nie dawali komentarzy do publikowanych tekstów co powodowało wiele kontrowersji BruLion Cechy podstawowe: nastawienie anty tyrtejskie, wołanie o przełom obojętność, obcość, negacja wszystkiego, co oficjalne indywidualne perspektywa podmiotu, „nieprzystawalność poezji” Na łamach „Odry” Tomasz Majeran napisał o ucieczce młodych od tematyki patriotycznej w sferę prywatną, nazywał to zjawisko m.in. „redukcją idiomu tyrtejskiego”, „O’haryzmem”, „negacją socjosfery”, „personizmem”. Brullionizm lub brullionizacja to termin wprowadzony przez Jarosława Klejnockiego po tym, jak w 1986 roku w Krakowie powstało nowe czasopismo literacko-kulturalne,krakowsko-warszawskie „bruLion”, którego redaktorem naczelnym przez cały czas istnienia był Robert Tekieli (w latach 1986-1999). Początkowo czasopismo wychodziło w II obiegu i w pierwszych numerach trzymało się wyłącznie profilu literackiego, elementów polityki i historii. Publikowali tu wówczas m.in. Jan Błoński, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jan Józef Szczepański, Wiktor Woroszylski.Przełom nastąpił w numerze 9. z 1989 roku. Wówczas pojawiły się w „bruLionie” szokujące i bulwersujące artykuły oraz fragmenty książek: pornograficzno-perwersyjnej „Historii oka” G.Bataille’a z 1928 roku, szkice o rewolucji seksualnej. Materiały były czasami pionierskie i interesujące, np. opisujące Pokolenie X Dwighta. Były też artykuły wzbudzające sprzeciw: antysemicki w wymowie artykuł Celline’a, zwierzenia Himmlera oraz wywiad z aktorką filmów poeno, teksty aprobujące zażywanie narkotyków, feministyczne i homoseksualne manifesty,a nawet recenzja nieistniejących filmów, np. „Człowiek z gumy” Wajdy. Głównym założeniem pism z okresu po przemianie była anarchistyczna prowokacja. Wszystkich młodych piszących dla „bruLionu” cechował antykomunizm. Żądali rozliczenia z komunizmem, a III RP nazywali RPPL jako oznaczenie, że to w protej linii spadkobierczyni poprzedniej epoki, hybryda, w której nie nastąpiły rozliczenia z reżimową, mroczną przeszłością. „BruLion” miał swój dobry czas, gdy kultura związana z Solidarnością potrzebowała odświeżenia. Młodzi twórcy pisma współpracowali z Pomarańczową Alternatywą Frydrycha. Z tego kręgu wyrósł jeden z najciekawszych poetów – Podsiadło. Pismo skupiło interesujące persony - Świetlickiego, Koehlera, Barana, Sendeckiego, Wróblewskiego i Michalskiego. Numer 1. z 1998 był ponownie przełomowy, bo Tekieli zmienił kierunek – zwrócił się ku chrześcijaństwu, odwołał wcześniejsze poglądy. Cechy światopoglądu (NIE program), jakie łączyły wszystkich współpracujących z „bruLionem”: 1. wołanie o przełom, nastawienie antytyrtejskie jako sposób na odreagowanie poprzednich ideałów (Maria Janion podkreśliła, że dzięki „bruLionowi” została odrobiona lekcja z Gombrowicza – Polacy stali się wolni duchowo, powstali z kolan przed własną historią); w sposobie uprawiania poezji prezentowali „obcość”, obojętność, nieuczestniczenie w życiu ogółu, zamiast niego mamy ironię; 2. indywidualna perspektywa, opisywanie własnego życia; Wypowiedź podmiotu jest leniwa, nie zwalcza Polski, wycisza ją, problematykę narodową traktuje lekko, pokazuje jej ulotność. Nieprzystawalność poezji. Obok barbarzyńców - ludzi z „bruLionu”, był też obecny „duch klasycyzmu”. Dla nich ważna była sprawa stosunku do przeszłości oraz aktualności tradycji. Pojawiła się więc opozycja barbarzyństwa i tradycjonalizmu w tym układzie. Zwolennicy klasycyzmu nawiązywali do pojęcia classicus z II w. n.e., który upowszechnił się w XIX w. Oznaczał nawiązanie do kultury antycznej z jej harmonią oraz hasłem „nic w nadmiarze”. Tekieli nagłośnił sprawę, że w serkach Danio jest szatan Skamandryci – przypomnienie: Dwudziestolecie międzywojenne Sztuka dla sztuki Porzucenie tematyki patriotycznej i powiązanej z hasłami o niepodległości Radość z codzienności, energii każdego dnia, teraźniejszością Swoboda języka, używanie kolokwializmami Prostota formy i tematyki, swoboda twórcza, odejście od wszelkich form Ironizacja i prześmiewczość w twórczości Zafascynowanie ruchem, technologią, nowoczesnością, dostępem do tym do współczesne, miastami Autorzy: Julian Tuwim; Jan Lechoń; Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz; Kazimierz Wierzyński; Maria Pawlikowska- Jasnorzewska Brulionowcy – nazywani nowymi Skamandrytami, mieli podobne hasła ( ,,zrzucają płaszcz Konrada’’) Transformacja 1989 roku. Przemiany w organizacji życia literackiego oraz w estetyce Po przełomie 1989 roku sytuacja literatury w Polsce zmieniła się diametralnie. Władza przestała w jakikolwiek sposób ingerować w życie literackie kraju. Nie ma już cenzury, nie ma potrzeby istnienia drugiego obiegu, znika podział na literaturę emigracyjną i krajową. Ale upadek systemu komunistycznego postawił również literaturę, jak i całą kulturę narodową, w trudnej sytuacji. W gospodarce kapitalistycznej książka stała się po prostu towarem, który trzeba zyskownie sprzedać. Kultura wysoka często przegrywa w konkurencji z kulturą masową. Literaci, przyzwyczajeni do tego, iż ich twórczość jest drogowskazem dla narodu, długo nie mogli znaleźć swojego miejsca w nowej rzeczywistości. Z początku księgarskie półki zapełniają głównie przekłady anglojęzycznej literatury popularnej – kryminałów, powieści sensacyjnych, horrorów i książek z gatunku science-fiction. Nie mniej jest literatury politycznej i publicystycznej. Nowej polskiej literatury pięknej nikt jakoś nie chce czytać, zresztą, prawdę mówiąc, nie ma czego. Starzy twórcy nie bardzo chyba jeszcze wiedzą, jak podejść do nowej rzeczywistości, młode pokolenie, na które wszyscy czekają, milczy jak zaklęte albo funkcjonuje na marginesie literackiego obiegu. Ale w drugiej połowie lat 90. sytuacja zmienia się na lepsze. Na literackiej scenie pojawiają się wreszcie nowi, oryginalni twórcy, w kraju organizowanych jest wiele prestiżowych konkursów literackich (Nike, Nagroda im. Kościelskich, konkurs na powieść wydawnictwa Znak itp.), wydawnictwa wypuszczają całe serie wydawnicze z rodzimą prozą i poezją. Czytanie polskiej literatury znów staje się modne. Wzrasta też jej znaczenie w świecie: przyczyniło się do tego przede wszystkim przyznanie w 1996 roku literackiej Nagrody Nobla Wisławie Szymborskiej. Po przełomie 1989 starsi prozaicy usiłowali opisać nową rzeczywistość, ale okazało się, że nie jest to takie proste. Nowa sytuacja wymagała nowego języka, nowego sposobu myślenia, nowego podejścia do literatury. Jednym z pierwszych utworów opisujących polskie społeczeństwo w warunkach gospodarki kapitalistycznej było Czytadło Tadeusza Konwickiego. Bohaterowie czytadła są śmieszni i groteskowi, nie potrafią uczynić właściwego użytku z demokracji, kłócą się i mnożą partie polityczne, lekkomyślnie lekceważą tradycję, myślą uproszczonymi schematami, a rzeczywistość sprowadzają do poziomu banału i konieczności zaspokojenia swych najprostszych instynktów, jak w czytadle (popularnej powieści brukowej) właśnie. Konwicki jest prześmiewczy, bardzo krytyczny i pesymistycznie patrzy w przyszłość. W 1989 ukazało się pierwsze krajowe wydanie powieści Andrzeja Szczypiorskiego Początek. Książka ta nie traktuje bezpośrednio o współczesności (jej akcja rozgrywa się w roku 1942) – jej tematem jest zagłada Żydów podczas II wojny światowej. Związek tej powieści ze współczesnością polega na tym, iż Szczypiorski ukazuje w niej rodzenie się postaw i tendencji, z którymi mamy dziś do czynienia na co dzień – bo właśnie w latach, które Szczypiorski opisuje, zrodziło się zło naszego wieku, totalitaryzm, obojętność na cierpienie, poświęcanie życia ludzkiego w imię abstrakcyjnych idei. I taki jest sens tytułu książki. Ale Konwicki i Szczypiorski należą do twórców starszego pokolenia, a w latach dziewięćdziesiątych prym wiodą młodzi prozaicy. I oni, podobnie jak poeci, odrzucają tematykę polityczną i patriotyczną, ich twórczość jest osobista i koncentruje się na przeżyciach jednostek, często sięgają po kpinę i parodię, ale literaturę traktują poważnie – jako narzędzie opisu i poznania świata. Niekwestionowaną gwiazdą wśród współczesnych prozaików jest Andrzej Stasiuk. Osiedlając się w małej wiosce w Beskidach zyskał sobie sławę czołowego nonkonformisty polskiej literatury. Niebanalna biografia (pobyt w więzieniu, dezercja itp.) i dynamiczny, czasem brutalny styl pisarstwa uczyniły zeń jedną z najbardziej lubianych przez młodzież postaci polskiej kultury. W Opowieściach galicyjskich – jednej ze swoich pierwszych książek – odmalowuje realistyczny, pozbawiony sentymentów obraz galicyjskiej prowincji, w Białym kruku przedstawia sfrustrowanych mieszkańców miasta usiłujących odnaleźć spokój na rzekomo „sielskiej” prowincji, w Dukli szkicuje poetycki obraz podgórskiego miasteczka, a w Dziewięciu daje mroczny portret współczesnej Warszawy. Stasiuk nie broni żadnego systemu wartości, nie stawia tez, nie przedstawia wielkich idei – po prostu opowiada historie i za to jest przez czytelników lubiany. Rok 1989 i czas, który potem nastąpił, sprawiały wrażenie radosnego – niemal karnawałowego – pożegnania starych porządków. Karnawał rozgrywał się w życiu społecznym i politycznym, a także w literaturze. Wielość czasopism literackich, zróżnicowanych debiutów (startowali wówczas m.in.: Manuela Gretkowska, Olga Tokarczuk, Izabela Filipiak, Andrzej Stasiuk, Magdalena Tulli, Natasza Goerke), swoboda ekspresji, ludyczne traktowanie tradycji – wszystko to składało się na wrażenie, że oto po upadku komunizmu historia zaczyna się od początku. Jednakże najprostsza charakterystyka przemian literatury nie musi opierać się na uwarunkowaniach politycznych. Literatura po 1989 roku straciła uprzywilejowaną pozycję, jaką miała od czasów romantyzmu, Upadł etos pisarza - wieszcza, sumienia narodu. Wolny rynek spowodował, że zaczęto uznawać za dobrego pisarza tego, którego książki dobrze się sprzedają. Autor stał się towarem tak samo, jak jego dzieło. W tym czasie kryterium ilościowe zaczyna przeważać nad jakościowym. Przełom polityczny roku 1989 oznaczał zmierzch paradygmatu kultury romantyczno‐symbolicznej. Nagle zabrakło wyraźnie określonego wroga w światopoglądowym czy politycznym sensie. Zanikł także tzw. „drugi obieg” i piśmiennictwo emigracyjne. W literaturze zaczęto podejmować tematy, które wcześniej były przemilczane bądź nieobecne. Ważnym aspektem tego czasu jest również kwestia wolności, która stała się codziennością. Spowodowało to potrzebę jej zdefiniowania, opracowania literackiego oraz zakreślenia obszaru wartości etycznych. Jednocześnie pojawiło się rozczarowanie ową wolnością, spotęgowane rozpadem mitu Solidarności. Nieepicki model fabuły W modelu nieepickim, o bogatych tradycjach przedwojennych (Bruno Schulz, Witold Gombrowicz, Stanisław Ignacy Witkiewicz) i powojennych (m. in. Miron Białoszewski), dobrze znanym literaturze europejskiej (np. dygresyjna narracja Cervantesa), autor korzysta z prawa do posługiwania się wszystkimi składnikami narracji jako rozrusznikami fabuły. Od pojedynczego słowa, przez rymy, poetyckie środki stylistyczne, aż po łączenie form powieściowych z poematowymi – wszystko jest możliwe, nic nie jest zakazane. To opowieść, w której każdy element może posłużyć jako jej podstawa. Jeśli więc autor posługuje się akcją, to zasadą jej rozwoju czyni związek słów, a nie następstwo przygód. Wszelkiego typu spotkania słowne mogą być traktowane jako zdarzenia narracyjne. Narrator ma prawo do swobodnego przerywania opowieści, do odbiegania od zasadniczego wątku, do upodrzędniania intrygi i zdarzeń kosztem komentarza czy dygresji. Każdy z tego typu utworów ma swoją „fabułę”, ale energia właściwa snuciu opowieści kieruje się tu ku sproblematyzowaniu samego sposobu opowiadania i tematyki. W tzw. tradycyjnej powieści koncentrujemy się na wydarzeniach, intrydze czy przygodach. Nieepicki model prozy ustawicznie uświadamia nam, że język nie przylega do rzeczywistości, że powieść nie musi ograniczać się do atrakcyjnej fabuły, że życie nie zawsze nasycone jest sensem. Aby to zobaczyć i opowiedzieć, potrzebne jest spowolnienie, którego mistrzami stali się m.in. Jerzy Pilch (stosujący retardację), Marek Bieńczyk (specjalizujący się w dygresji) i Stefan Chwin (posługujący się opisem). Bernadetta Darska “Znaczenie przełomu 1989 roku w Polsce dla czasopiśmiennictwa kulturalnego: rekonesans” Rok 1989 traktowany jest nie tylko jako zmiana ustroju nie wiązała się wcale z przełom polityczny, początek trudnej polskiej nowymi, odkrywczymi propozycjami demokracji, ale także przełom kulturalny. estetycznymi. Natomiast Kornhauser Otworzyły się bowiem zupełnie nowe podważa istnienie jakichkolwiek możliwości przed kulturą. Odeszło w dostrzegalnych zmian w literaturze w roku niepamięć funkcjonowanie w dwóch traktowanym jako przełom: „Rok 1989 nie obiegach, tym pierwszym - oficjalnym i oznacza żadnego przełomu w literaturze ocenzurowanym oraz tym drugim - także dlatego, że jest on tylko dalszym podziemnym, za to dającym szansę wolnej ciągiem „odwilżogennego” procesu, wypowiedzi. Przemysław Czapliński i charakteryzującego się sztucznymi Piotr Śliwiński określają ten czas w podziałami, wynajdywaniem nie następujący sposób: „Dawno w historii istniejących orientacji, kreowaniem nie literatury polskiej nie było warunków tak różniących się od siebie pokoleń. W jakimś korzystnych dla radykalnej zmiany, jak w sensie ta roku 1989 i latach następnych”. Ważność krytycznoliteracka gra, której wszyscy roku 1989 dostrzegają także Rafał byliśmy uczestnikami, stanowiła dla Grupiński i Izolda Kiec, stwierdzając: „W partyjnych wizjonerów doskonale alibi, że znaczeniu kulturalnym rok 1989 stanowi dyrygowanie dla Polski, podobnie jak w wymiarze kulturą jest tylko mitem. W roku 1990 nie politycznym i ekonomicznym, wyrazistą było jeszcze widać wyraźnej granicy cezurę, datę niezmiennie ważną. Można miedzy jedną a drugą epoką. To był ciągle powiedzieć, że w tym momencie ten sam świat wypełniony ustalonymi od świadomość społeczeństwa polskiego dawna wartościami’'. Przełom 1989 roku, wchodzi na drogi nowoczesnego rozwoju, opisywany w literaturze polskiej bądź też zaczyna spełniać typową funkcję później kwestionowany, nie ominął także przypadającą jej w udziale w czasopism kulturalnych. Co prawda społeczeństwie o ustroju cezurę roku 1989 należy traktować kapitalistycznym”. umownie, ale faktem pozostaje, że III Choć tak naprawdę nie było Rzeczypospolita to wielość nowych tytułów pozapolitycznych powodów, by ogłaszać i nowych ośrodków literackich. Dochodzi początek czegoś szczególnie innego w do przesunięcia znaczenia z zawsze kulturze, przekonanie o nadejściu nowego przodującej i dyktującej wzorce Warszawy było powszechne, a przez swą na mniejsze miasta o kulturotwórczym powszechność, wręcz niepodważalne. znaczeniu. Ogromną popularność zyskało Poczucie, że nadchodzi nowy etap dla określenie Janusza Sławińskiego - „zanik kultury, opierało się w dużej mierze na centrali'’. Arkadiusz Baglajewski nadziei, na „apetycie na Przemianę”, by próbując opisać to zjawisko stwierdza: użyć określenia Jerzego Jarzębskiego. „Tkwimy w stanie rozproszenia. Sądzę, że Tylko nieliczni krytycy podważyli sens najistotniejszą cechą zmiany modelu ogłoszenia i podtrzymywania mitu literackiej komunikacji i samych przełomu. Do nich należał Krzysztof propozycji literackich było (i jest) Uniłowski, a także Julian Kornhauser. Ten powstanie różnych, konkurencyjnych pierwszy dostrzegł, że nadzieje pokładane wobec siebie bądź wzajemnie się w sprzyjającej sytuacji politycznej okazały uzupełniających nowych środowisk i pism się dla kultury co najmniej złudne, bowiem literackich. [...] Nowe środowiska „lokalne” poprzez swoje pisma, serie „Twórczość”, „Odra”. W tym wydawnicze, wreszcie książki „swoich” znamiennym układzie właściwie autorów tworzą pewien klimat duchowy i wszystkie propozycje są wobec siebie intelektualny. Prowadzą poszukiwania, „peryferyjne” w tym sensie, rozpoznania właściwych im preferencji że są różnorodne, konkurencyjne, można artystycznych poza swoim widnokręgiem powiedzieć: stale weryfikujące swoje (mówiąc metaforycznie). Co znaczy tyle, że rozpoznania i stale skazane na kategoria „lokalności” odnosi się także do utwierdzanie własnych wyborów wobec przestrzeni artystycznych własnych innych propozycji. Ciągle więc z oczekiwań, a nie jest równoznaczna z poczuciem niespełnienia, geograficzną lokalizacją zasięgu albowiem w miejscu gestu oddziaływania. [...] Oczywiście, nowo porządkującego dawnej „centrali” powstałe pisma i środowiska określają weszły jak najbardziej się także wobec pism od dawna własne, „lokalne” (co bynajmniej nie istniejących, uznanych, jak np. znaczy prowincjonalne) gusty i oceny” Literatura lat 90. Najważniejsze trendy, zjawiska, nazwiska Lata 90: PRL starał się centralizować, budować jedną narrację. Natomiast na język polski składa się wiele innych mniejszości itd. Nasza tożsamość nie jest esencjonalna (język polski nie zawsze był używany w takiej samej formie). Artyści nareszcie mają możliwość samostanowienia i posiadania życia prywatnego/ myślenia prywatnego bez kategorii politycznych – niechęć do odwoływania się do starych formacji i wartości, myślenia w imię grupy i całości, czegoś więcej poza siebie.Uznawane za lata złote przez pojawienie się nowego systemu – kapitalizmu Brak krytyki nowej rzeczywistości – stawianie a postawy prywatne, sukcesu, fascynacja kapitalizmem, uczenie się ekonomii, bankowości, zarządzania Decentralizacja – po 1989r dochodziło do decentralizacji prowincji, wzrost znaczenia lokalnych środowisk. Z czasem doszło też do decentralizacji kultury – rozwój lokalnych instytucji i zabytków, które miały jednak wpływ na kulturę nie tylko danego regionu. Nowa możliwość zakładania prywatnych działalności i akcji lokalnych. Kultura odżywa w mniejszych miastach, na obrzeżach, na wsiach – powstają nowe ośrodki kultury, które chciały opowiedzieć więcej o tych terenach Twórcy uciekają do małych miejscowości, gdzie konstruowany jest przekaz, opowieść TOKARCZUK: Baśniowość, mitologizacja Genesis – stworzenie świata Wejście w nową epokę twórczości Układanie świata według nowego ładu i schematów, uczenie się nowych zachowań od osadzonych w powieści postaci Próba opowiedzenia i wytłumaczenia nowego ładu po upadku systemu w którym autorka się wychowała Zainteresowanie ludowością, wokół niej wytworzenie legendy, nowe spojrzenie na świat, historię, kulturę Zamknięcie akcji w cyklu: narodziny- miłość- śmierć, wieczny cykl życia, podstawa istnienia odcięta od wpływów politycznych Andrzej Stasiuk odmówił pójścia do wojska, siedział w więzieniu, urodził się w Warszawie, ale uciekł do małej miejscowości (tak samo jak Tokarczuk) Decentralizacja Jednym z symptomów przemian w życiu literackim po 1989 roku stałą się emancypacja prowincji, wzrost znaczenia lokalnych środowisk. Wraz z przemianami o charakterze historycznym i politycznym wystąpiły sprzyjające okoliczności dla decentralizacji kultury- rozwoju instytucji i pism związanych z najbliższą okolicą, których oddziaływanie często nie ograniczało się jednak tylko do danego regionu. ,,Rewolucja obwarzanka”- ma brzegi, ale nie ma środka; wszystko dzieje się na obrzeżach Lata 90-te to próba odzyskania tych obrzeży- Borussia (Olsztyn), FA-art (Bytom), Pracownia, Nowa Okolica Poetów, Lampa i Iskra Boża, Brulion, Kartki, Dykcja, Pogranicza, Krasnogruda itd. Mitologia obrzeży Polski Decentralizacja mniejszości – z narracji PRLu, gdzie kultura była dość ogólna i scentralizowana, nagle stała się zróżnicowana, bogata w mniejszości wychodzące poza tradycyjną narrację Beskid Niski – inspiracja do stworzenia Dukli przez Stasiuka Postmodernistyczna narracja oparta na różnorodności – nie postrzeganie świata w poglądzie ogólnie pojętych i akceptowanych kategorii, tworzenie mniejszych, bardziej intensywnych światów, społeczności Zerwanie z heroicznych postaw, wartości, wielkich postaci, opisywanie prywatnych, drobnych zdarzeń, elementów życia codziennego, mało istotnych dla historii postaci ,,poszukiwanie korzeni’’ – poszukiwanie własnych źródeł idei i wartości, pytania o tożsamość jednostkową i zbiorową, odkrywanie całościowej i pomniejszej kultury, tradycji Literatura i kultura (topos) małych ojczyzn * Początek i zapowiedź tego toposu w literaturze: Weiser Dawidek - Paweł Huell (POWIEŚĆ – nie reportaż ani opis życia codziennego, kryminał) – osadzony w Gdańsku, ukazuje tożsamość żydowską na tych terenach * chęć powrotu do swoich korzeni, małych miasteczek z których artyści pochodzili i musieli wyjechać w wyniku represji np. Stanisław Winces (tereny Kresów); XXw na nowo tworzył konstrukcje geopolityczne, wykształcał nowe fenomeny literatury osadzonej w mniej istotnych dla zbiorowości, ale kluczowych dla jednostki przestrzeniach Debaty o tożsamości – uwzględnianie różnych narracji, języków, doświadczeń indywidualnych Wyniesienie zwykłości- Odwrót od historii dekoracyjnej, rozumianej jako dzieje polityczne, którą zastępuje zainteresowanie historią miejsc (choćby w utworach Pawła Huelle, Stefana Chwina, Piotra Szewca), rodzin (np. u Aleksandra Jurewicza, Anny Bolecekiej, Olgi Tokarczuk), historią w wersji prywatnej, jednym słowem wyniesienie zwykłości. Kluczowe znaczenie dla rozwoju tych tendencji w literaturze XX wieku miała opublikowana w roku 1942 przez Mieczysława Grydzewskiego analogia Kraj lat dziecinnych. Publikację tej analogii można uznać za symboliczny początek nurtu ojczyźnianego w literaturze emigracyjnej ( a także za początek ,,polskiej szkoły eseju”), którzy reprezentują tak znani pisarze, jak: Stanisław Vincenz (Na wysokiej połoninie), Józef Wittlin (Mój Lwów), Czesław Miłosz (Rodzinna Europa, Dolina Issy), Florian Czarnyszewicz (Nadberezyńcy), Józef Łobodowski (Komysze, W stanicy), Zygmunt Haupt (Pierścień z papieru, Szpica), Włodzimierz Odojewski (Zasypie wszystko, zawieje…). W kraju do kręgu pisarzy nurtu ,,ojczyzn prywatnych” bywają zaliczani: Julian Stryjkowski (Austeria), Leopold Buczkowski (Czarny potok, Proza żywa), Andrzej Kuśniewicz (Strefy, Mieszaniny obyczajowe, Nawrócenie), Tadeusz Konwicki (Bohiń, Kronika wypadków miłosnych), Andrzej Stojowski (Powrót do Nieczajny). ▪ inwokacja odsyła do toposu małej ojczyzny, do której nie można wrócić ▪ xx wiek bardzo skomplikowany pod względem przesuwania granic, konstruowania tożsamości ▪ w obszarze narracji, opowieści wykształca całe fenomeny tego typu literatury, ci pisarze (np., Czesław Miłosz) Weiser Dawidek Za początek literatury ,,małych ojczyzn” w prozie lat dziewięćdziesiątych XX wieku uznaje się opublikowaną jeszcze w roku 1987 powieść Pawła Huellego Weiser Dawidek- to nie jest utwór napisany tak jak się pisało wcześniej; to już jest powieść, kryminał zniknięcie Dawidka lokalne narracje tożsamość żydowska bohater z tajemnicą debaty o tożsamości Nurt literatury ,,małych ojczyzn” popłynął wartko w latach dziewięćdziesiątych, wywołując zainteresowanie czytelniczo-krytyczne. Dziś widać, iż powojenna unifikacja ziem ,,nowej Polski”, obraz świata scalonego i w wirtualnej spójności ocalonego, wywołać musiała kontrreakcję. Dlatego wraz z kolejnymi objawieniami owego nurtu powracaliśmy do kulturowych debat o tożsamości, indywidualizmie, bytowaniu osobnym, marginalizowanym i wspólnotowym, prawdach i złudzeniach mitograficznego utrwalenia. Koniec nurtu Sąsiedzi Jana Tomasza Grossa (jest to książka kończąca ten nurt; mówi nam dużo o tożsamości; opowiada historię pogromu w Jedwabnem) ,,Literatura małych ojczyzn posiwiała” Przemysław Czapliński- nurt tożsamościowy, nurt opowieści o małych/niewinnych narracjach kończy się dużą dyskusją, którą wywołała ta książka Polacy musieli się skonfrontować z czynami pobratymców z czasów II wojny światowej sztuczne małe ojczyzny, wykreowane (Tulli, Tokarczuk) kończy się jeszcze w latach 90-tych literatura XXI wieku nie będzie już wyglądać tak idyllicznie Postmodernizm w filozofii i w literaturze. Przykłady postmodernizmu literackiego na świecie oraz w Polsce. Cechy charakterystyczne literackiego postmodernizmu Lata 90. uznawane są jako “koniec historii”. Termin ten zaproponował Francis Fukuyama, jest to tytuł jego książki. Wiązało się to z upadkiem komunizmu (mur berliński, wolne wybory w Polsce). Założył, że wyczerpały się wszelkie konflikty i od tego momentu wszystkie państwa będą dążyć do liberalnej demokracji. Uważano, że po epoce Hitlera, Stalina i wielkich wojen, ludzie nie będą już wszczynać konfliktów, bo są zbyt rozwinięci i dawne błędy nie zostaną popełnione. Ten termin zrobił wielką karierę i chciano myśleć w tych kategoriach, ale wojny i tak trwały. Zaprzestano w to wierzyć po wydarzeniach 11.09.2001, kiedy świat skonfrontował się z problemem terroryzmu. Fukuyama wycofał się ze swojego terminu Sztuka, która powstała w tym czasie, oddaje nadzieje powiązane z “końcem historii” Kolejnym ważnym końcem był koniec wielkich narracji oświeceniowych. Jean-Francois Lyotard “Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy” Uniwersalistyczne postulaty stoją w sprzeczności z tendencją do wielokierunkowości, pluralizmu, które cechują świat po drugiej wojnie światowej. Przestają być aktualne (ma na to wpływ wspomnienie o holocauście i ogólnie planowanemu złu). Ponowoczesność - wielki projekt intelektualistów, który wyczerpuje się w latach 60. i 70. XX wieku; zanegowanie uniwersalistycznych postulatów, pojawienie się sprzecznych interesów Modernizm - nieograniczona wiara w możliwości człowieka i jego rozumu, wielkie narracje (Virginia Wolf, James Jones) Cechy postmodernizmu: wieloznaczność zróżnicowanie wyczerpanie relatywizm (wniesiony przez Brulion) Motto postmodernizmu: “świat ma dzikość w sercu i świra w głowie” ᄂwzięte z filmu Davida Lyncha “Dzikość serca” “W postmodernizmie jedyną wartością jest to, że nie ma wartości, a wyznawaną prawdą jest, że nic nią nie jest” Sprawa Sokala - odnosi się do wydarzenia z 1996, kiedy to fizyk Alan Sokal opublikował w piśmie naukowym artykuł, który nie miał nic wspólnego z prawdą, był to kolokwialnie mówiąc bełkot (“Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity”). Był to bardzo postmodernistyczny ruch. Cechy literatury postmodernistycznej: intertekstualność ludyczny charakter (gra z odbiorcą) uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (utwór nie imituje rzeczywistości, stanowi bowiem dzieło wyobraźni) eklektyzm (świadome zmieszanie wielu stylów i poetyk) literacki happening autotematyzm parodia, zabawa i czarny humor Termin modernizm pojawił się w 1959roku w eseju Irwina H... Dzieła postmodernizmu: “Bakunowy faktor” John Barth “V”, “49 idzie pod młotek” “Tęcza grawitacji” Thomas Pynchon dzieła Roberta Coovera, Donalda Barthelme’a, Raymonda Federmana, Jerzego Kosińskiego, Ronalda Sukenicka, Kurta Vonneguta, Philipa Rotha, Richarda Brautigana, Williama Gessa, Johna Hawkesa, Williama Gaddisa, Williama Burroughsa Polska - prekursorzy: Wilhelm Mach “Góry nad czarnym morzem”, Włodzimierz Odojewski, Leopold Buczkowski, Jerzy Andrzejewski “Miazga” Najważniejsi autorzy: Andrzej Bart “Rien ne vas plus” - część tej książki zekranizowano jako “Rewers” Jerzy Pilch - mistrz dygresji; “Spis cudzołożnic. Proza podróżna” “Pod Mocnym Aniołem” Manuela Gretkowska “Tarot paryski” “Podręcznik do ludzi” Postmodernizm odrzuca pojęcia modernizmu [modernizm- nieograniczona wiara w możliwości człowieka oraz w geniusz jego rozumu (wielkie narracje)] większa swoboda słowa brak manifestu, uwolniony od niego nacisk na to, że utwór nie ma być powieleniem rzeczywistości, tylko powinien być dziełem wyobraźni humor, parodia Brulionowcy wprowadzili postmodernizm do Polski estetyzm koniec historii Kiedy w 1989 roku wraz z murem berlińskim legł w gruzach komunizm, Francis Fukuyama ogłosił w swym słynnym eseju Koniec historii. Odwołując się do nauk przyrodniczych oraz do filozofii Hegla i Nietzschego, stworzył on niezwykle ciekawą koncepcję, wedle której nastąpił kres konfliktów między wielkimi systemami politycznymi, zaś wszystkie społeczeństwa będą od tej pory dążyć do modelu liberalnej demokracji- wprawdzie nie wolnego od was, ale najlepszego z możliwych. – zdarzyło się już tyle złego na świecie, że już na pewno nie będzie więcej konfliktów, ludzkość już nie będzie się wzajemnie wyniszczać, jednak ten termin wcale nie oddaje rzeczywistości (np. atak na World Trade Center) Ta wizja trwa bardzo krótko (tylko jedną dekadę). Po prostu problemy wyewoluowały i konflikty miały inne podłoże. To co się kryło w wyrażeniu koniec historii nie działa a sam Fukuyama wycofał się później z tego terminu. koniec wielkich narracji- myślenie schyłkowe, wierzono w wyciągnięcie wniosków z poprzednich wydarzeń i wymyślenie czegoś nowego; sztuka powstała w tym czasie to wszystko oddaje Jean Francois Lyotard, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy (1979)- ponowczesność (termin najszerszy; wielki projekt indywidualistów; ), poststrukturalizm (dot. szeroko pojętej humanistyki i nauki), postmodernizm (jest bardziej estetyką) - koniec ,,wielkich metanarracji oświeceniowych”: wyzwolenia racjonalnego podmiotu i historii rozumnego postępu - uniwersalistyczne postulaty stoją w sprzeczności z tendencją do wielokierunkowości, pluralizmu, które cechują świat po drugiej wojnie światowej - brak standardowego podejścia do płci - Holocaust idealny oświeceniowy sposób zarządzania śmiercią- ten model oświeceniowy doprowadził do czegoś takiego śmierć autora cechy charakterystyczne: zróżnicowanie, wieloznaczność, relatywizm, wyczerpanie relatywizm, zróżnicowanie, wieloznaczność- możemy zestawić kilka narracji obok siebie i żadna nie zostanie zanegowana Jerzy Pilch, Marek Bieńczyk, Andrzej Bart, Manuela Gretkowska ,,Dzikość serca” motto dla postmodernizmu: ,,świat ma dzikość w sercu i świra w głowie” ,,W postmodernizmie jedyną wartością jest to, że nie ma wartości, a wyznawaną prawdą jest, że nic nią nie jest”. utwory, które nie mają jednej wymowy Sprawa Sokala (ang. Sokal affair, Sokal hoax)- określenie odnoszące się do wydarzenia z 1996, które polegało na publikacji przez amerykańskiego fizyka Alana Sokala w recenzowanym piśmie naukowym poświęconym studiom kulturowym Social Text pracy pod tytułem Transgressing the Boundaries: Towarsa a Tranfromative Hermeneutics of Quantum Gravity (dosłownie Transgresja granic: ku transformatywnej hermeneutyce kwantowej grawitacji. Opublikował on tekst, który dostał wiele pozytywnych recenzji, ale był jedynie zlepkiem mądrych zdań, które nie miały żadnego logicznego i naukowego sensu. Cechy literatury postmodernistycznej intertekstualność ludyczny charakter utworu (gra z odbiorcą) uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (utwór nie imituje rzeczywistości, stanowi bowiem dzieło wyobraźni) eklektyzm (świadome zmieszanie wielu stylów i poetyk) literacki happening autotematyzm parodia, zabawa i czarny humor Dzieła postmodernizmu Jako najważniejsze i najpełniejsze realizacje postmodernizmu wymienia się powieści m.in. Johna Bartha (Bakunowy faktor), Thomana Pynchona (V, 49 idzie pod młotek, Tęcza grawitacji), Roberta Coovera, Donalda Barthelme’a, Raymonda Federmana, Jerzego Kosińskiego, Ronalda Sukenicka, Kurta Vonneguta, Philipa Rotha, Richarda Brautigana, Williama Gassa, Johna Hawkesa, Williama Gaddisa, Williama Burroughsa. Polska: prekursorzy W Polsce niektórzy krytycy literaccy wymieniają utwory powstałe w latach 60. jako postmodernistyczne- są to np. dzieła Wilhelma Macha (Góry nad czarnym morzem), Włodzimierza Odojewskiego, Leopolda Buczkowskiego, Jerzego Andrzejewskiego (Miazga). Andrzej Bart Rien ne vas plus (1991) książka Andrzeja Barta ukazuje przede wszystkim subiektywność wszelkich opowieści historycznych narratorem jest książę s’Arzipazzi, który na mocy swojego cyrografu na wieczność zamknięty zostaje we własnym portrecie opowieść, którą snuje książę pełna jest nieścisłości, ewidentnych pomyłek, a także zabawnych nieporozumień wątek kreowania historii czy historycznych opisów prywatnego, ograniczonego polem widzenia, wreszcie podporządkowanego subiektywnym interpretacjom Inne książki: ▪ 1999- Pociąg do podróży ▪ 2006- Do Juan raz jeszcze ▪ 2008- Fabryka muchołapek ▪ 2009- Rewers ▪ 2013- Bezdech Jerzy Pilch tworzy literaturę dygresyjną ▪ Spis cudzołożnic. Proza podróżna, 1993 (istnieje film na tym oparty) ▪ Inne rozkosze, 1995 ▪ Tysiąc spokojnych miast, 1997 ▪ Pod mocnym Aniołem, 2000 ▪ Marsz Polonia, 2008 ▪ Dziennik, 2012 ▪ Wiele demonów, 2013 ▪ Drugi dziennik, 2013 Marek Bieńczyk ▪ Terminal (1994) ▪ Tworki (1999)- książka o Holocauście, ale opowiedziana przez szpital psychiatryczny (miejsce akcji) ▪ Książka twarzy (2011) Manuela Gretkowska ▪ My zdies’ emigranty (1991) ▪ Tarot paryski (1993) ▪ Kabaret metafizyczny (1994) ▪ Podręcznik do ludzi (1996) ▪ Namiętnik (1998) ▪ Obywatelka (2008) Literatura zaangażowana Literatura zaangażowana- literatura znów chciała wypowiadać się w imieniu zbiorowości, społeczeństwa Mianem prozy zaangażowanej określa się teksty programowo wyrażające indywidualne stanowisko wobec zjawisk społeczno-politycznych, pisarstwo wyczulone na problematykę ideologiczną i moralną współczesności. Ta forma wyrażania się ma swoje korzenie we francuskim personalizmie (Emmanuel Mounier) i egzystencjalizmie (Jean-Paul Sartre). W myśl koncepcji literatury zaangażowanej O filmie Dzień Świra: pozycja nauczyciela - jako osoby poświęcającej się w systemie faworyzującymprzedsiębiorców postać osoby rozczarowanej życiem ale też przede wszystkim zawodowo: upadek romantycznego modelu literatury, poezji, tożsamości narodowej upadek kultury ambitnej, która w PRLu dawała moc ''cierpienia za miliony'', pokazanie jak w latach 90 kultura ma zupełnie inne znaczenie o przesycie informacji, treści, rozrywki ludzie wchodzący wtedy w dorosłe życie sami nie są w stanie znaleźć swojego miejsca = czas największych emigracji ze względów poza politycznych szaleństwo kapitalizmu, natychmiastowe wzrosty i upadki przedsiębiorstw upowszechnienie się szkół wyższych nawet w miastach, spada ranga tytułów np. magistra pisarz-jako intelektualista- winien czuć się odpowiedzialnym za losy świata, a nawet wpływać na nie swoją twórczością. Ona bowiem może być nośnikiem informacji i wpływać na postawy społeczne. Co ważne, pisarz zaangażowany wskazuje zmiany. Zadanie nie stanowi pokazanie świata ,,jakim jest” lecz jaki, jego zdaniem powinien być. Nie pokazuje zatem świata, tylko jego obraz- wartościujący. To jego zasadnicza aktywność. literatura zaangażowana to nie produkcyjniak produkcyjniaki- w Polsce idea literackiego zaangażowania pozostaje kojarzona głównie z socrealistyczną powieścią tendencyjną, produkcyjniakami. Twórczość ta podlegała dyrektywom partyjnym, a służyć miała celom propagandowym, uświetniać praktykowane przez władzę rytuały. Ówczesne pomniejszenie idei zaangażowania pokutowało w spoglądaniu na prozę zaangażowaną, którą przypisano autorom z roczników 70.- widząc ich w roli ,, odbębniających wartę” buntowników i nowopozytywistów. ,,roczniki siedemdziesiąte”- często zaliczane są do nich roczniki z lat 80. wchodziły na rynek pracy na początku XXI wieku i byli rozczarowani sytuacją wmawiano im, że należy się uczyć i kapitalizm stworzy nam idealną sytuację studia już często nie są na serio, tylko żeby zdobyć dyplom złość nieprzedstawiona książki pierwsze- inicjujące dyskusje na ważne społecznie tematy (m.in. konsumpcjonizm,antykorporacjonizm, bezrobocie, patologie rodzinne, mniejszości seksualne, AIDS) Pisarze z biografią Zmiana modelu pisarza: Z intelektualisty, obdarzonego talentem mówcy, pisarze stają się bardzo medialni - np. teksty o Masłowskiej pojawiają się w rubryka o portretowaniu zjawisk społecznych; Tomasz Piątek był znany w magazynach, bo opowiadał o swoim uzależnieniu Pisarze nagle do literatury nie wchodzą tylko z książką, muszą mieć rozbudowane biografie, życiorys który pozwala na większą uwagę medialną dla swoich prac itd, np.: Witkowski - gej ; Schuty - mobbing ; Piątek - narkotyki ; Sienewicz, Dzido - Bezrobocie ; Masłowska - Dresiarze Tematy literatury zaangażowanej Przedstawiciele: Dorota Masłowska, Mariusz Sieniewicz, Daniel Odija, Sławomir Shuty, Marta Dzido, Wojciech Kuczok Młodzi autorzy oscylowali między nowymi wierzeniami weryzmu (Wojciech Kuczok, Daniel Odija),sztuki mimesis (Adam Kaczanowski, Filip Onichimowski), lingwizmu (Sławomir Shuty, Dorota Masłowska), dziennikowego czy pamiętnikarskiego realizmu (Marta Dzido), groteskowości, rozpraw z generacyjnością i nurtem nostalgiczno-mitograficznym lat 90. (Mariusz Sieniewicz) a zbliżającymi się do publicystyki fabułom ,,na temat” (Dawid Bieńkowski). ▪ Dorota Masłowska Wojna polsko ruska pod flagą biało-czerwoną 2002 − specyficzny układ tekstu − tytuł: to co zostało po komunizmie a to co jest nową odrodzoną polską Paw królowej 2005 Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku 2006 Między nami dobrze jest 2008 Kochanie, zabiłam nasze koty 2012 2. Teoria literatury Psychoanaliza Psychoanaliza - terapia, funkcja katartyczna (oczyszczająca) literatury, zapoczątkował ją Freud kiedy pracował z Breuerem Talking cure - terapia mówiona; Freud uznał, że opowiadanie to rodzaj terapii, który zmniejsza objawy, leczenie histerii za pomocą hipnozy.Lekarz scala i interpretuje opowieść pacjenta, nadaje sens niezrozumiałym aspektom życia psychicznego, co pozwala na poznanie pacjenta i źródła jego problemu.Freud przeszedł jednak od biologii do filozofii i uznał psychoanalizę za ogólny model teoretyczny wyjaśniający naturę ludzką, skupiający się na podświadomości. Skoro zaś procesy podświadomości są niedostępne normalnej świadomości, człowiek staje się bytem który tak naprawdę jest wiecznie oddzielony od własnej istoty. Psychicznie człowiek jest zależny zasadzie przyjemności, czyli unika przykrości związanej z brakiem zaspokojenia potrzeby miłosnej. Skoro jest to obecne w każdej dziedzinie życia należy doprowadzić do sublimacji popędów, czyli nieseksualnego wykorzystania energii seksualnej, np. umiejętne podwyższanie przyjemności jaką mamy z pracy fizycznej lub umysłowej, zwłaszcza przy twórczości artystycznej. Psychoanaliza jest więc - terapią, metapsychologią, hermeneutyką, antropologią i teorią procesu twórczego Psyche traktowana jest jako system lub mechanizm, czyli może być analizowany na wielu poziomach, przez wyróżnienie poszczególnych elementów i nadanie im funkcji lub znaczeń negacja - proces, w którym intelekt uznaje to, co zostało wyparte, i pozostawia je w sferze emocjonalnej od roku 1900 psyche zostaje rozdzielona na trzy części świadomośc - to czego aktywnie jesteśmy świadomi np. postrzeganie przedświadomość - przechowuje to, do czego świadomość ma dostęp, czyli np wiedzę nieświadomość/podświadomość - czyli to co niedostępne dla świadomości - czyli właśnie wymaga interpretacji cathexis - energia seksualna zostaje związana z jakimś np. obiektem od lat dwudziestych mamy taki podział: id - basic instincts, nasze pierwotne popędy ego - Ja, balans między rozumem i uczuciami, bufor osobowościowy pomiędzy id i superego superego - normy moralne i etyczne, które starają się kontrolować id libido - energia popędowa, która kieruje naszym życiem psychicznym, jej poziom musi być ciągle jak najniższy, aby uniknąć przykrości związanych z brakiem zaspokojenia energią można obdarzyć też przedmiot, wtedy się w nim ‘zakochuje’, po utracie przedmiotu można popaść w żałobę albo melancholię, żałoba to pogodzenie się ze stratą i poczucie pustki w swoim świecie, a melancholia odwrotnie - prowadzi do pustki wewnętrznej narcyzm - kiedy taką energię wiążemy z samym sobą, np. poprzez powrót libido od obiektu pożądania do Ja wtórnie, bądź pierwotnie - przez zainteresowanie dziecka samym sobą.Dociekanie do znaczeń podświadomych sygnałów można przeprowadzić np. za pomocą badania marzeń sennych. Chodzi o to aby dowiedzieć się co zostało wyparte przez pacjenta i to zinterpretować. Wyparcie to mechanizm obronny Ja, aby utrzymać stabilność, wyparte elementy mogą jednak próbować znaleźć inne drogi powrotu, co prowadzi do pojawienia się symptomów chorobowych. Marzenie senne stara się ujawnić to co ukryte i zatrzeć ślady tego ujawniania, co prowadzi do krzyżowania i nadpisywania myśli, przekształcania słów w obrazy, kondensację lub przesuwanie się myśli. jest to tzw. praca snu. Treść jawna snu to to co zapamiętaliśmy po przebudzeniu. archetyp - prawzór rządzący psyche, powracający obraz, którym można połączyć dwa dzieła literackie i zintegrować nasze doświadczenie literackie Jung twierdził że jesteśmy zamknięci w świecie naszych własnych obrazów psychicznych,które są wyrażane przez ponad jednostkową prehistoryczną energię psychiczną, archetypy zaś wracają nas do uniwersalnych doświadczeń ludzkich jak dzieciństwo dlatego analizując symbole literackie należy postrzegać, że wskazują one poza siebie, i są jedynie zmysłowo postrzeganym wyrażeniem przeżycia wewnętrznego, często prowadzącym do takich właśnie pierwotnych obrazów tutaj wchodzi to, że język to też symbole, czyli posługując się językiem nie wyrażasz swojego prawdziwego ja, ponieważ posługujesz się stelażem silnie ukształtowanym przez kulturę, która przecież alienuje głębsze ja, czyli podmiot zostaje wydziedziczony. To wydziedziczenie zostało nazwane przez takiego jednego Lacana właśnie tym nieświadomym, czyli nieświadomość jest ustrukturyzowana jak język, a podmiot nie ma dostępu do nawet najintymniejszego postrzegania jak rzeczy mi się wydają. Freud - nieświadomość objawia się przez język Lacan - nieświadomość to jest język jak to się ma do literatury: podmiot zostaje zawsze zniekształcony w przedstawieniu symbolicznym, ponieważ zawsze się powie trochę więcej lub mniej niż to co się chce dokładnie przekazać uraz - zdarzenie wywołujące wstrząs a przez to zbliżające nas do tego, czego nie da się opisać językiem, czyli do tego co Prawdziwe.zmiany powstałe w wyniku urazu wybijają przedmiot spod interpretacji symbolicznej, co wywołuje poczucie zadziwienia, ponieważ wymyka się opisowi. Jest to to, co NIESAMOWITE REALNE to właśnie to co kompletnie pozbawione jest oparcia w symbolach i przez to jest prawdziwe. doświadczenie realne również wywołuje niepokój, i nawet osłabia więź z rzeczywistością relacja między realnym a symbolicznym polega na tym, że wprawdzie przechodząc na symbolikę alienujemy podmiot, jednak jest to nasza ucieczka od Rzeczy, która nie daje się opisać lub sklasyfikować. Pisanie stara się zamaskować to jądro Rzeczy - Traumę. Traumy nie można się pozbyć ale też nie można jej dotknąć dylemat literatury - pisanie nie może się do traumy nie odnieść, ale nie może też jej nie maskować Fenomenologia Fenomenologia w badaniach literackich to kierunek wywodzący się z fenomenologii Edmunda Husserla. Wiąże się go też z pracami Romana Ingardena dotyczącymi sposobu istnienia i poznawania dzieła literackiego oraz ich twórczą kontynuacją w tzw Szkole z Konstancji oraz anglosaskiej szkole “rezonansu czytelniczego”. Fenomenologią posługiwali się też G. Bachelard,a za nim załofżyciele i uczniowie Szkoły Genewskiej. Podstawowa teza fenomenologiczna: wszystko to co zjawia się w świecie, uzyskuje sens dzięki aktom świadomości. Fenomen- od gr phaino- pojawiać się “ jest czymś co pojawia się, co widzimy, tak, jak widzimy, i co możemy wiernie opisać nie wydając o tym żadnego sądu dopóki nie zobaczymy tego takim, jakim jest”. Widzimy rzeczy bez uprzedzeń i gotowych teorii skupiając się na istocie rzeczy - eidos. Rzeczywistość trzeba bowiem opisać a nie konstruować ją. Czysty opis= wypatrzenie oczywistej istoty. Wpływ fenomenologii na badania literackie jest pośredni- uczeni nie zajmowali się stricte tym tematem, ale poruszali go przy okazji swoich badań. Ingarden próbował np. przede wszystkim znaleźć dowody na istnienie świata bytowo samoistnego. Wg Ingardena dzieło literackie jest intersubiektywnym przedmiotem intencjonalnym- ma swój bytowy fundament poza czystą świadomością. intencjonalność- każda świadomość jest świadomością czegoś- nie istnieje świadomość nieintencjonalna czyli pusta. Omawianie fenomenologii należy zacząć od Husserla- poznać jego słownik, a następnie przejść do fenomenologicznej teorii literatury, gdzie najważniejsza jest teoria r. ingardena, niemiecka szkoła estetyki recepcji oraz francuskie odmiany krytyki tematycznej. Hussler- matematyk ,który wahał się między matematyką a filozofią. W swojej karierze wydał m.in Badania logiczne. Powstały one bo jego zdaniem współczesna filozofia nie znalazła odpowiedzi na istotę poznania, a dotychczasowa wiedza zawiera błędy. Był przeciwko relatywizmowi poznawczemu- czyli przekonaniu, że nie istnieje obiektywny sprawdzian prawdziwości sądów na temat rzeczywistości. “prawda jest identycznie jedna”. Pewnik fenomenologiczny- poznanie nie jest uzależnione od osoby i sposobu poznania lecz polega na odłączeniu prawdy od zmiennych okoliczności jej uchwytywania. Jego zdaniem fundament, który może oprzeć się relatywizmowi można znaleźć w czystej logice. Prawda obiektywna nie jest fenomenem, lecz przeżyciem- ogólnym jak idea. Tak rozumiana prawda obowiązuje absolutnie i zachowuje swój idealny byt. Istnieje ona obiektywnie niezależnie od jednostkowych sądów. Ostatecznym sprawdzianem prawdy jest jej oczywistość-> prezentuje się wszystkim tak samo (wg. Husserla interpretacja dzieła jako odkrywanie zawartej w nim prawdy, bo prawdę się odkrywa a nie wytwarza). Badania fenomenologiczne miały ugruntować koncepcję czystych istot i pewności poznania. Najważniejsze właściwości fenomenologii:intuicja=naocznościowy charakter, wyłączenie z pola badania tego co wykracza poza czystą świadomośc, branie pod uwagę tylko prezentacje rzeczy oczywistych, opisowość i stosus nauki, która powinna być fundamentalna. “czysta fenomenologia przeżyć i poznania”- analiza przeżyć dających się uchwycić i zanalizować w intuicji. Chodzi o to co człowiek przeżywa w ograniczonej do świadomości intuicji. Intuicja fenomenologiczna ignoruje wszystko co materialne i poza świadomością. ZAJMUJE SIĘ CZYSTĄ ŚWIADOMOŚCIĄ-> spostrzeżenie wewnętrzne ( wszystko co naoczne i efektywnie obecne). Pojęcia logiczne powinny mieć swoje źródło w naoczności. Ideująca abstrakcja powinna umożliwić przekład jednostkowy na ogólne pojęcia. “czysty opis wg husserla= “ spełnione na podstawie uchwycenia naocznego jednostkowych przeżyć wypaczenie istoty i opisowe ustalenie wypatrzonej istoty w czystych pojęciach. Nie jest to opis subiektywny, więc nie jest to interpretacja.Opis ejdetyczny na podstawie jednostkowych przeżyć uchwytuje ich istotę wychodzącą poza jednostkowe przypadki. Zadanie fenomenologii= uchwytywanie czystych istot danych czystej świadomości. Rzecz sama to taka jaka jest naprawde czyli prezentuje się w pełnej samoobecności. Fenomenologia jak wynika z “Badań logicznych” jest nauką: czystą i aprioryczną (“jesteśmy jednym światłem i uczestniczymy w niepodzielnym Jednym”) ejdetyczną konkretną po zakorzenioną w patrzeniu naocznościową czyli intuicyjną opisową, bo pisuje co jest dane świadomości (“daność”) ścisłą Fenomenologia nie miała być programem, ale próbami dającej się rzeczywiście przeprowadzić fundamentalnej pracy. 1907- Husserl wygłasza 5 wykładów o tytule “idea fenomenologii”. Mówi tu o wyłączeniu empirii z fenomenologii. Trzy podstawowe tam idee to: korelacja , konstytucja i redukcja. Transcendentalna fenomenologia= fenomenologia konstytuującej świadomości, to znaczy tworzącej przedmioty poznania. Nie dotyczy ona świata, tylko jest czysto transcendentalna, ma być w niej ukazane jak konstytuuję się świat realny jako korelat czystej świadomosci. Zadanie fenomenologii transcendentalnej: zbadanie korelacji między aktem, znaczeniem a przedmiotem. Tu świadomość jako intencjonalny odpowiednik mnogości przeżyć świadomych. Przedmiot jako odpowiednik, fenomen posiadający jakieś znaczenie.to, co dane=przedmiot intencjonalny=fenomen Rzeczy i człowiek muszą przejść oczyszczenie ze swoich empirycznych właściwości, żeby być rozważane fenomenologicznie. Chodzi tu o podporządkowanie spostrzeżenia zewnętrznego wewnętrznemu. redukcja transcendentalna= wyłączenie świata empirycznego→ zadajemy tu pytanie: jak poznać coś co wychodzi poza świadomość? Z transcendencji przenosimy rzeczy do immanencji i odcinamy się od empirycznego poznania. W immanencji to co jest dane, jest dane w sposób oczywisty i bezpośredni. To co transcendentne nie jest oczywiste i dane. Redukcja więc pozwala na istnienie rzeczy tylko w granicach świadomości-> zasada wszystkich zasad:Każda źródłowo prezentująca się naoczność jest źródłem prawomocności poznania(..) wszystko trzeba przyjmować jedynie w granicach jakich się prezentuje. Fenomenologia dąży do zmiany transcendentnego świata na świat fenomenów czystych. Husserl pragnie znaleźć punkt archimedesowy poznania, czyli zasadę absolutnej pewności 1911-Husserl publikuje rozprawę “filozofia jako ścisła nauka”. Ma mieć ona określone właściwości formalne, a jej twierdzenia mają być uzasadnione w sposób apodyktycznie ważny. Musi do tego nabrać autonomii i powszechności. Stało to w opozycji do filozofii światopoglądów, która uznawała filozofię za wyraz osobistej namiętności lub poglądu na świat. Najważniejsza teoriopoznawcza teza: Jeżeli teoria poznania chce badać zagadnienia związane ze stosunkiem świadomości i bytu, to może ona mieć byt jako korelat świadomości. Dlatego badana jest istota świadomości. Dla fenomenologii to, czym jest jest dana rzecz jest uzależnione od sposobu w jaki jawi się świadomości. Istota to zarazem daność. Analiza przedmiotów= analiza świadomości i vice versa.--> Fenomenologia jako nieprzyrodnicza nauka o świadomości, której przedmiotem nie jest świadomość empiryczna, ale świadomość czysta. Fenomenologia jest badaniem esencji a nie samej egzystencji. Filozoficzny idealizm: istnieje tylko to co wytworzy sobie moja świadomość. wg R. Ingardena- dzieło literackie jest najlepszym przykładem bytu istniejącego heteronomicznie- istnieje zależnie od aktów świadomości, ma jednak niezależny fundament bytowy w samym sobie. Książki: “ O dziele literackim” i “o poznawaniu dzieła literackiego”. W obu mamy do czynienia z badaniami ejdetycznymi oraz ogólną strukturą aktu poznawczego. Wg Ingardena istnieją 2 sposoby czytania: 1.odnosi się do indywidualnego dzieła i jest “doświadczeniem”, 2.ogólne uchwycenie istoty płynącej struktury i swoistości dzieła sztuki w ogóle. Ingarden jest za 2 sposobem=”aprioryczna analiza ogólnej idei. Czytanie fenomenologiczne=nie jest skupione na cechach jednostkowych, ale stara się uchwycić idee. Chodzi o to, czym dzieło literackie jako przedmiot artystyczny jest w swojej istocie oraz co zawsze musi zostać spełnione w jego poznaniu jak przedmiotu estetycznego. Dwudzielność ta wynika ze schematycznej budowy dzieła literackiego, które zawiera w sobie jako przedmiot artystyczny pewną strukturę idealną obecną we wszystkich utworach oraz jako przedmiot estetyczny dany w jednostkowym doświadczeniu- wielość rozmaitych konkretyzacji. Każdy czytelnik ma swój sposób spełniania scenariusza wpisanego w dzieło, a analiza sposobu jego poznawania dotyczy wszystkich możliwych konkretyzacji, niezależnych od okoliczności czytania. Idealna struktura dzieła, jak i konkretny sens wymuszają na czytelniku odpowiednie procedury poznawcze.Ingardena nie interesowała interpretacja dzieła literackiego, lecz co ją umożliwia na płaszczyźnie ontologicznej, jak i epistemologicznej. Nie ważne było też uwarunkowanie kulturowe. Wyobraźnia i cogito wg G.Bachelarda, fenomenologia to dociekanie, jaki obraz poetycki powstaje w świadomości twórcy. Wyobrażająca świadomość utrzymuje swój przedmiot utrzymuje swój przedmiot w absolutnej bezpośredniości. Fenomenologia G.B= fenomenologia obrazu poetyckiego, stworzonego przez czystą,pozbawioną kulturowego czy historycznego kontekstu wyobraźnię.Fenomenologia wyobraźni to próba rozumienia obrazu poetyckiego jako wytwór duszy/ jestestwa ludzkiego->” poeta mówi u progu bytu”- dzieło literackie jest miejscem ujawniania sensu świata w momencie narodzin, kiedy nic jeszcze nie posiada znaczenia. Obraz poetycki zanurzony w 4 podstawowych żywiołach prowadzi nas nie tylko do źródeł świadomości, ale także do “źródeł jaźni mówiącej. Marzenie wg Bachelarda odgrywa podwójną rolę wywołuje do istnienia podmiot marzący, ale także zespala byt wokół marzyciela. Badanie literatury= badanie marzącej wyobraźni w akcie marzenia=ujawnianie świata przez obraz, czyli przedmiot wyobraźni. G. Poulet- przedstawiciel szkoły genewski

Literatura drugiego obiegu PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript