KLİNİK PSİKOLOJİ - Tarihçe ve Tanım (PDF)

KLİNİK PSİKOLOJİ TANIM VE TARİHÇE 1  Klinik Psikoloji Nedir? O Psikolojinin alt alanlarından biri ve en çok tanınan olanı O Doktora derecelerinin büyük çoğunluğu O Ülkemizde, en çok talep gören O Klinik psikoloji nedir, neleri kapsamaktadır?...

KLİNİK PSİKOLOJİ TANIM VE TARİHÇE 1  Klinik Psikoloji Nedir? O Psikolojinin alt alanlarından biri ve en çok tanınan olanı O Doktora derecelerinin büyük çoğunluğu O Ülkemizde, en çok talep gören O Klinik psikoloji nedir, neleri kapsamaktadır? 2  Klinik Psikoloji Nedir? O En kapsamlı tanım → APA Klinik Psikoloji Topluluğu 12. Birim: O «Bilişsel, duygusal, psikolojik, sosyal, davranışsal ve biyolojik uyum sorunlarını, rahatsızlıkları, engelleri anlamak, yordamak, hafifletmek ve ayrıca kişisel uyumu ve gelişimi desteklemek amacıyla bilim, kuram ve uygulamayı bütünleştirerek kullanan bir alandır. Geniş çeşitlilikteki danışan grupları ile çalışmalar yürütür.» (APA, 2012a) O Bu tanımdan ne anlaşılabilir? 3  Klinik Psikoloji Nedir? O Çalışma konusu → kişinin hayatını zorlaştıran, işlevselliğini engelleyen bilişsel, duygusal, davranışsal problemler O Bilişsel → odaklanma problemi, unutkanlık, uyku problemleri, dikkat eksikliği vb. O Duygusal → depresif duygulanım, kaygılı ruh hali, aşırı öfke, çökkünlük, panik hali vb. O Davranışsal → hiperaktivite, saldırganlık, dürtüsellik, antisosyal davranışlar, erteleme davranışlar… O Biyolojik → Çeşitli fiziksel hastalıklar… O Ayrıca, kişinin potansiyelini keşfetmesi ve kişisel gelişim 4  Klinik Psikoloji Nedir? O Amacı → Bu güçlükleri tanımlamak/tanılamak, iyileştirmek, hafifletmek, önlemek ve ayrıca işlevselliği desteklemek O Nasıl? → Bilim, kuram ve klinik pratiği bütünleşik olarak kullanmak O Kimlerle? → Geniş yelpazedeki danışan grupları ile 5  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O Çeşitli etkinlikler ve mesleki roller O Üniversiteler O Hastaneler O Danışma merkezleri O Araştırma enstitüleri O Toplum ruh sağlığı merkezleri 6  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O ARAŞTIRMA: O Temel O Değerlendirme araçları, müdahale teknikleri, psikopatolojilerin nedenleri vb. O Sağlık psikolojisi, aile araştırmaları, duygudurum bozuklukları, madde kullanımı vb. 7  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O DEĞERLENDİRME: O Davranışlar, sorunlar, özgül özellikler, yetenekler ve zihinsel işlevsellik vb. yönelik bilgi toplama O Çeşitli testler, ölçüm araçları, görüşme, gözlem O Bütünleştirerek → bilgilendirme, önleme ve tedavi için kullanma 8  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O MÜDAHALE: O Çoğunlukla psikoterapiler O Kuramsal ve uygulamalı bir eğitim O Bireysel veya grup şeklinde O Sadece sorunları çözmeye yönelik mi? 9  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O DANIŞMANLIK: O Vaka odaklı ya da program veya yönetim odaklı O Mahkemeler → yasal danışmanlık O Kurumlar → örn → çatışmalar, uzlaşmazlıklar… O Eğitim, ölçme-değerlendirme… O Müdahale ile arasında nasıl bir fark var? 10  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O EĞİTİM - ÖĞRETİM: O Çeşitli pozisyonlar → farklı dersler O Klinik süpervizyon vermek: Klinik deneyime dayanan özel bir öğretme türüdür O Stajyer ve danışanlara → teknikler O Kurumlara eğitimler.. 11  Temel Etkinlikler ve Mesleki Roller O İDARİ İŞLER: O İdari iş → bir kurumun işleyişini yürütmek O Örn., Bölüm başkanlığı, eğitim koordinatörlüğü, danışma merkezi müdürü… O En çok nerede istihdam edilirler? O Türkiye → hastaneler O Dünya → Özel merkezler ya da klinikler 12  Tarihçe O Başlangıç noktası: O Bir disiplin olarak kuruluşu → neredeyse 20. yy başları O Öncesi; O Mezapotamya’da M.Ö. 2100 Babiller O M.Ö. 300’lerde Antik Yunan → biyolojik, psikolojik ve sosyal etkilere bütüncül bir yaklaşım O 18.-19. yy yüzyılda insancıl tedaviler → William Tuke, Philippe Pinel, Eli Todd, Dorothea Dix 13  Tarihçe O Başlangıç noktası: O Lightner Witmer kimdir? O 1892 Almanya’da psikoloji doktorası O Wilhelm Wundt’un öğrencisi O O dönemler psikoloji nasıl bir disiplin? O Filadelfiya (Philadelphia) Üniversitesi → ilk psikoloji kliniği, 1896 O Psikoloji bilimi – sistematik ve amaçlı bir şekilde insanların problemlerine yönelik O 1914 → Amerika’da 20 klinik 14  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O Lightner Witmer tarafından kurulan klinik psikoloji kliniği; O Çocukların ve ergenlerin fiziksel ve zihinsel değerlendirmeleri; tedavileri; uzun yıllar boyu takip edilme O O dönemde çocukların okulda okuma yazma zorluğu ve davranış sorunları 15  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O Witmer → alandaki ilk bilimsel derginin kurucusudur (The Psychological Clinic – Psikoloji Kliniği; 1907). O Klinik psikoloji tanımı → kimler uygulayabilir, özel bir eğitim gerektirdiği → Klinik psikoloji teriminin bilinen ilk kullanımı O Okul ortamlarının iyileştirilmesi için girişimler O Klinik psikolog rolünün ofisin dışına çıkması; önleyici müdahaleler 16  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O Witmer → doktora düzeyinde bir eğitim programının kurucusudur O Bu programda → süpervizyon altında klinik deneyim O Öğrenciler → okul psikolojisi, konuşma bozuklukları, meslek danışmanlığı, örgüt psikolojisi O Duygusal sorunlar yerine bilişsel ve akademik sorunlar; psikoterapi yerine eğitim odaklı yöntemler → okul psikolojisi 17  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O İkinci dönüm noktası → II. Dünya Savaşı (1939- 1945) O Öncesinde psikoterapi alanında ciddi eksiklik → 1930’lara kadar akademide yoğunluk O Tedavi → psikiyatristlerin işi O Savaştan dönenlerin gösterdiği psikolojik sorunlar → değerlendirme ve tedavi gereksinimi→ psikiyatristlerin yetersiz kalması O Eğitim eksikliği… 18  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O Üniversitelerde devlet desteğiyle birçok eğitim programı (resmi denetleyici APA) O Savaş sonrası hem değerlendirme hem de tedavi konularında yetkin bir kimlik O Savaş sonrası APA’nın klinik psikolojiye bakışı O Bu iki temel gelişme; ilginin artması, yeni yaklaşım ve programların geliştirilmesi, mesleki standartların ileriye taşınması 19  Tarihçe O Tarihte gelişimi: O Sosyal çevre ve alan arasındaki sıkı ilişki? O Günümüzde nasıldır? O Klinik psikoloji bağlamdan nasıl etkilenmektedir? O Psikoterapide teknolojilerin kullanılması, çevrimiçi terapiler, O Terapi yaklaşımlarındaki çeşitlilik → kanıta dayalı p.t’lerin belirlenmesi 20  Tarihçe O Soy dönem çalışmaları: O Clinical Psychology: Science and Practice O Davranışsal bağımlılıklar → istifçilik, alışveriş O Öz-şefkat, kabul-kararlılık terapileri O Bağlanma – uyumsuz şemalar O Etkili müdahaleler → yaşlılar, ergenler, azınlık grupları O Çevrimiçi müdahalelerin etkililiği O Psikodinamik terapiler 21  Tarihçe O Türkiye’deki gelişim: O Bilinenler oldukça kısıtlıdır, O Psikoloji hakkında bilinenler 1900’lerin başı O Psikoloji alanında Osmanlıca kitapların yazılması O Birçok kitap çevrilmeye başlanmıştır O 20. yy boyunca klinik psikologların temel rolleri → test geliştirme, uygulama ve uyarlama O Yani, psikolojik değerlendirme üzerinedir. 22  Tarihçe O Türkiye’deki gelişim: O Ülkemizdeki etkinlikler 1960’ların başına dek pek hızlı olmamıştır. O Prof. Dr. Işık Savaşır gibi akademisyenlerin öncülüğünde 1970’lerde başlayan lisansüstü programlar ile klinik psikolog sayısında artış O 1960’larda – Dr. Faruk Bayulkem O Dr. Gökçe Cansever → Bakırköy RSHH öğretmen kadrosu ile hastalarla çalışmış O Görüşmeler, testler ve raporlama 23  Tarihçe O Türkiye’deki gelişim: O Prof. Dr. Işık Savaşır; O 25 Nisan 1940 doğumlu, O ODTÜ – 1964 (Sosyal Bilimler – Psikoloji) O ABD Güney Illinois Üniversitesi – Klinik YL ve Doktora (1967-1969) O Hacettepe Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri O 1986 Nörolojik ve Psikiyatrik Bilimler Enstitüsü Klinik Psikoloji lisansüstü programları O Değerlendirme ölçeklerinin standardizasyonu O Yeni psikoterapi akımlarının gelişmesi O 24  Tarihçe O Türkiye’deki gelişim: O Test uzmanı, test adaptasyonu → projektif O İthal bir eğitim ve uygulama O Batılı anlayışın baskınlığı O Temel bir bilim gibi → meslekleşme yok 25  Tarihçe OTürkiye’de Klinik Psikolog meslek yasası? 26 KLİNİK PSİKOLOJİDE EĞİTİM MODELLERİ VE İÇERİĞİ Dr. İrem AKINCI 27 TARİHÇE  Türkiye’deki gelişim:  21. yy’dan itibaren daha hızlı gelişmeler  1999 Marmara Depremi ve diğer yaşanan afetler  Meslek yasası ile ilgili çalışmalar  2011 yılında resmi olarak klinik psikolog tanımı yapılmıştır  2014 yılında etkinlik alanları tanımlanmıştır  2018 klinik psikolog → taslak metin 28 KLİNİK PSİKOLOG KİMDİR?  Klinik Psikologların Görevleri;  Bilişsel, duygusal, sosyal, davranışsal, biyolojik sorunlar tanılama ve tedavi,  Önleme ve geliştirme çalışmaları,  Kısa süreli kişisel sorunlardan şiddetli, kronik sorunlara kadar geniş bir yelpaze  Değerlendirme, tanı, müdahale aşamalarında farklı teknikler ve yaklaşımlar 29 KLİNİK PSİKOLOG TANIMI İLK OLARAK 2011 YILINDA 6225 SAYILI TORBA YASADA KABUL EDİLDİ:  MADDE 9- 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.  EK MADDE 13- a) Klinik psikolog; psikoloji veya psikolojik danışma ve rehberlik lisans eğitimi üzerine klinik ortamlarda gerekli pratik uygulamaları içeren klinik psikoloji yüksek lisansı veya diğer lisans eğitimleri üzerine psikoloji veya klinik psikoloji yüksek lisansına ilaveten klinik psikoloji doktorası yapan sağlık meslek mensubudur. 30 KLİNİK PSİKOLOG TANIMI İLK OLARAK 2011 YILINDA 6225 SAYILI TORBA YASADA KABUL EDİLDİ:  13- a) Klinik psikolog, nesnel ve yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak psikolojik değerlendirme ile uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık Bakanlığının da uygun bulduğu durumlarda psikoterapi işlemleri yapar. Hastalık durumlarında ise ancak ilgili uzman tabibin teşhisine ve tedavi için yönlendirmesine bağlı olarak psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirir. 31 KLİNİK PSİKOLOG TANIMI İLK OLARAK 2011 YILINDA 6225 SAYILI TORBA YASADA KABUL EDİLDİ:  13- a) Psikoloji lisans eğitimi üzerine ilgili mevzuatına göre Sağlık Bakanlığınca uygun görülen psikolojinin tıbbi uygulamalarıyla ilgili sertifikalı eğitim almış ve yeterliliğini belgelemiş psikologlar sertifika alanlarındaki tıbbi uygulamalarda görev alabilirler. 32 2014 YILINDA 29007 SAYILI SAĞLIK MESLEK MENSUPLARI İLE SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÇALIŞAN DİĞER MESLEK MENSUPLARININ İŞ VE GÖREV TANIMLARINA DAİR YÖNETMELİK:  Sağlık meslek mensuplarının unvanlara göre iş ve görev tanımları yapıldı. (Doktor, diş hekimi, eczacı, ebe, hemşire, fizyoterapist, odyolog, diyetisyen, farklı alanlardaki teknikerler vb.)  Psikolog ve klinik psikoloğun görev tanımları detaylı açıklandı 33 2014 KLİNİK PSİKOLOG TANIMI  Uluslararası Hastalık Sınıflandırma (ICD – 10) listesinde F00 ile F99 kodları arasında yer alan hastalıklarda ilgili uzman tabibin teşhisine ve tedavi için yönlendirmesine bağlı olarak, hastalara eğitimini aldığı terapi ve psikolojik destek hizmetlerini verir.  Gözlem ve görüşme teknikleri kullanır; eğitimini almış olmak kaydı ile zeka, kişilik, gelişim, nöropsikolojik testler, ilgi, tutum ve uyum envanterleri gibi araçları uygular ve yorumlar. 34 2014 KLİNİK PSİKOLOG TANIMI  Kullandığı ölçme, değerlendirme yöntemlerinin psikometrik özelliklerine, verdiği psikolojik hizmetlerin ya da eğitim programlarının etkinliğinin değerlendirilmesine yönelik çalışmalar/araştırmalar yapar  Eğitimini almış olduğu alanlarda hastalara, hasta yakınlarına, ekipteki tüm elemanlara insan ve davranışları hakkında kuramsal ve uygulamalı eğitimler verir. 35 2014 KLİNİK PSİKOLOG GÖREV TANIMI  Toplum ruh sağlığını korumaya yönelik faaliyetlere katılır, katkı sağlar.  Psikolojik değerlendirme ile hastalık olarak tanımlanmayan ve Ek-1/A de yer alan durumlarda eğitimini aldığı psikoterapi uygulamalarını yapar.  Gerekli durumlarda bireyler ya da aileleri için krize müdahale, travma ve afetlerde bireysel/grup psikolojik yardım ya da eğitimini aldığı psikoterapi uygulamalarını yapar ve/veya yapılmasını önerir. 36 HASTALIK OLMAYAN DURUMLAR  İhmal ve terk (Eş, ebeveyn, tanıdık, arkadaş, diğer kişi veya kişiler tarafından)  Kötü muamele (Eş, ebeveyn, tanıdık veya arkadaş, resmi otoriteler, çocuk(lar), diğer kişi veya kişiler tarafından)  Hastalık ve tedavi sonrası dönem 37 HASTALIK OLMAYAN DURUMLAR Eğitim ve Okuma Yazma İle İlgili Problemler  Okula gidememe  Okur-yazar olmama ve düşük düzeyde okuma yazma  Okulda başarısızlık  Sınavlarda başarısızlık  Sınıf arkadaşları ve öğretmenlerle anlaşmazlık ve eğitim intibaksızlığı  Eğitim ve okuma yazmayla ilgili diğer problemler 38 HASTALIK OLMAYAN DURUMLAR İş ve işsizlikle ilgili problemler  İşsiz kalma,  İş değiştirme  İş kaybı tehlikesi  Stresli çalışma programı  İşveren ve iş arkadaşlarıyla anlaşmazlık  Çalışmayla ilgili diğer fiziksel ve zihinsel zorluklar  İşle ilgili diğer problemler 39 HASTALIK OLMAYAN DURUMLAR  Sosyal çevreyle ilgili problemler  Çocuklukta olumsuz yaşam olaylarıyla ilgili problemler  Yetiştirmeyle ilgili diğer problemler  Primer destek gruplarıyla ilgili diğer problemler  Psikososyal durumlarla ilgili problemler  Cinsel eğilim, davranış ve uyumla ilgili danışma  Sağlık servislerine diğer danışma ve tıbbi tavsiye için gelen kişiler  Yaşam-yönetim güçlüğü ile ilgili problemler 40 2018 YASA TASARISI  Aralık 2016 TPD’nin yanı sıra ruh sağlığı alanındaki birçok dernek temsilcileri ile TBMM’de ruh sağlığı yasasının oluşturulmasına yönelik çalışmalar  Şubat 2018’de taslak bir metinde klinik psikolog:  Psikoloji lisans eğitimi üzerine klinik psikoloji alanında yüksek lisans ve/veya doktora yapmış veya klinik psikoloji yüksek lisans eğitimi üzerine klinik psikoloji doktorası yapmış; tanısal değerlendirme ve psikoterapi uygulamalarını ilgili sağlık mensupları ile iş birliği içinde çalışarak bağımsız bir şekilde icra eden sağlık meslek mensubudur.» ancak henüz yasalaşmamıştır. 41 DİĞER MESLEK DALLARINDAN AYRIMI  Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Uzmanları  Daha hafif psikolojik problemlerle çalışırlar → Ne gibi?  Eğitim, meslek veya kariyer danışmanlığı,  Hastaneler veya psikiyatri merkezleri → daha az  Daha sınırlı bir kuramsal yönelim → ?  Günümüzde ancak bu fark çok azalmıştır.  Psikiyatristler ve Bu Alanda Çalışan Uzmanlar  Tıp eğitimi ve doktor unvanı,  İlaç yazma yetkisi,  Problemlere yaklaşım farklılığı → ne olabilirr? 42 DİĞER MESLEK DALLARINDAN AYRIMI  Psikiyatristler ve Bu Alanda Çalışan Uzmanlar  Klinik psikologlar ilaç reçete etmeli mi?  2002, New Mexico → yasal izin, belli bir farmakolojik eğitim  2004 Lousiana; askeri birliklerde  Bu görüşü savunanlar;  Psikiyatrist sayısı  Mesleki tanınırlık,  Klinik psikologların sıklıkla ilaç kullanan kişilere müdahale etmesi,  Klinik psikologların danışanlarla düzenli görüşmesi  Otonomi kazanmak  Mesleğin ilerlemesi ve gelişimi → maaşlar 43 DİĞER MESLEK DALLARINDAN AYRIMI  Psikiyatristler ve Bu Alanda Çalışan Uzmanlar  Karşıt görüştekiler;  Nasıl bir eğitim?  İlaç ile tedavinin öne geçmesi,  Klinik psikologların esas etkinlik (baş etme, duygu düzenleme vb.) alanları ile ilgili başvurunun azalması  Alanda kimlik karmaşası → ilaç yazan ve yazmayan klinik psikologlar?  İlaç firmalarının baskınlığı 44 DİĞER MESLEK DALLARINDAN AYRIMI  Sosyal Çalışmacılar;  Birey ve toplumun bileşenlerinin etkileşimi  Danışanların problemlerine toplumsal bir perspektif – ırkçılık, yoksulluk, istismar, savaş, göç vb.  Danışanlarını sosyal hizmetlere yönlendirme  Farklı eğitimler;  Süpervizyon altında alan çalışması – sosyal ve çevresel faktörlere odaklanma 45 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  1940’larda klinik psikoloji eğitimi yaygınlaşmaya ve standardize olmaya başlar  Klinik psikologlar nasıl bir eğitim almalıdır?  Eğitime 3 farklı model;  Araştırmacı-uygulayıcı (Boulder Modeli)  Uygulayıcı-uzman (Vail Modeli)  Klinik-bilim insanı modeli (Clinical Scientist) 46 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Araştırmacı-Uygulayıcı Modeli (Boulder)  Amerikan Psikoloji Birliği – Boulder Konferansı (1949 Boulder, Colorado).  Eğitim koordinatörleri – klinik psikoloji eğitimi nasıl olmalı?  Hem araştırmacı hem de uygulayıcı yönü olan  Hem alanda yetkin olarak çalışabilecek (terapi, değerlendirme) hem de araştırma yapabilecek  Klinik psikolojinin bilimsel yanı ve uygulamacı yanının bütünleşmesi  Doktora programlarına etkisi (Ph.D.) 47 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Araştırmacı-Uygulayıcı Modeli (Boulder)  Klinik psikolog;  Psikopatoloji,  Müdahale  Araştırma yöntemleri  Süpervizyon altında 1 yıl süre ile staj  Alt alanlardaki uzmanlaşma doktora sonrası düzeye bırakılması 48 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Uygulayıcı-Uzman Modeli (Vail)  1973, Vail, Colorado → psikolojide meslek eğitimi  Alanda klinik uygulamaya yönelecek yeni bir eğitim modeli  Klinik psikoloğun uygulamacı yönünü ön plana çıkarmaktadır.  Yeni bir doktora derecesi (Ph.D. – Doctor of Philosophy yerine Psy.D. – Doctor of Psychology) 49 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ Boulder (Ph.D.) Vail (Psy.D.) Araştırma ve uygulama Uygulama ağırlıklı eşit Daha küçük sınıflar Daha kalabalık sınıflar Sınırlı sayıda kabul Daha fazla kabul oranı Üniversite bölümlerinde Üniversiteden bağımsız eğitim kurumları Daha uzun eğitim süresi Kısa sürede mezuniyet BDT Psikodinamik 50 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Klinik Bilim İnsanı Modeli  1990’larda bilimsel bakış açısı, Uygulamacı- uzman modeline tepki olarak  Richard McFall (1991) yayımladığı manifesto: «Bilimsel klinik psikoloji, klinik psikolojinin tek meşru ve kabul edilebilir yöntemidir. (…) Ayrıca bunun alternatifi nedir ki? Bilimsel olmayan klinik psikoloji mi? (…) Sezgi ve diğer bilimsel olmayan yöntemleri kullanmanın bilgi birikimini arttıracağına gerçekten inanan birisi var mıdır?»  Yeni bir eğitim derecesi önermez  Bilimsel yöntem ve görgül araştırmalarla desteklenen klinik uygulamalara yönelik eğitim 51 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Boulder Modeli - Örnek  University of Alabama, Klinik Psikoloji Programı  Alabama Üniversitesi klinik psikoloji doktora eğitim programı 1959'da kurulmuş ve araştırmacı-uygulayıcı (Boulder) modeline dayanmaktadır.  Program, akademik, araştırma ve klinik ortamlarda klinik psikolog olarak çalışmak için gereken bilimsel bilgi ile mesleki bilgi ve becerilerin entegrasyonunu vurgular.  https://psychology.ua.edu/graduate-studies/clinical- psychology/ 52 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Vail Modeli - Örnek  University of Denver, Klinik Psikoloji Programı  “[Bizim] misyonumuz, psikolojik kuramın, bilginin, becerilerin ve tutumların/değerlerin mesleki uygulamaya uygulanmasını teşvik eden yenilikçi bir eğitim ortamı sağlamaktır.... PsyD programının misyonu, doktora düzeyinde yetkin uygulayıcı/bilim insanları yetiştirmektir.” 53 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Klinik Bilim İnsanı Modeli - Örnek  Yale University, Klinik Psikoloji Programı  «Klinik Psikoloji alanı klinik bilimde araştırma ve eğitime adanmıştır. Pek çok araştırmacı-uygulayıcı programdan farklı olarak, Yale'deki ana eğitim hedefi, zengin ve çok disiplinli bir dizi araştırma fırsatına maruz kalarak akademisyenlerin gelişimini sağlamaktır.... Yale'deki klinik program, öncelikli olarak klinik uygulamalarla ilgilenen öğrenciler için uygun değildir.» 54 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Türkiye’dekiklinik psikoloji lisansüstü programları hangi modele göre yapılandırılmıştır? 55 KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİM MODELLERİ  Klinik Psikoloğun Araştırmacı ve Uygulayıcı Yönleri  Bu iki etkinlik birbirleri ile etkileşim içinde ilerliyor mu?  Araştırma uygulama kadar yaygın bir etkinlik olmasa da klinik psikologların zamanın % 15  Neden araştırma? → merak, kişisel haz, değişim yaratma isteği, kariyer veya kurum gereklilikleri  Üniversitelerde uygulama kısmı; alanda araştırma kısmı eksik  Nasıl birleştirilebilir? 56 AMERİKA’DA KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Bağımsız olarak klinik psikoloji uygulamaları yapabilmek için doktora derecesi (bu bazı eyaletlerde esnetilmiştir.)  Eğitimde söz sahibi olan ;  Mesleki örgütler  Lisanslama ve akreditasyon kurumları,  Ülke genelindeki veya bölgesel gözden geçirme ve onay birimleri  Ph.D. ve Psy.D. yasal olarak bir farklılık taşımaz.  4 yıllık lisans eğitimi – psikoloji olma zorunluluğu yok.  Mezuniyet için staj gerekliliği, 1 yıl  Mezuniyet sonrası staj gerekliliği  Mezuniyet sonrası lisans sınavı – Examination for Professional Practice in Psychology  Lisansı yenilemek – eğitimi devam ettirmek → çalıştaylara katılmak, daha spesifik alanlarda eğitim almak  Amacı nedir? 57 AVRUPA’DA KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Avrupa Psikologlar Dernekleri Federasyonu (EFPA) – Avrupa’da ve bu federasyona üye ülkelerde → akademik eğitimi ve mesleki eğitiminin değerlendirilmesinde standartları belirler.  Mesleği bağımsız olarak icra edebilmek için gerekli olan standartlar nelerdir?  Avrupa Psikoloji Sertifikası (EuroPsy) – TPD yetkilidir.  Temel düzey ( 300 AKTS + 60 AKTS süpervizyon altında çalışma) (herhangi bir alt alanında)  Psikoterapide uzmanlık düzeyi 58 AVRUPA’DA KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Staj faaliyetleri gözlem, uygulama, vaka analizleri ve tartışması  Hedefi;  Kuram ve uygulama bilgilerini birleştirmeleri,  Psikoloji bilgisi ile bağlantılı yöntemleri öğrenmeleri,  Süpervizyon altında çalışmaya başlamaları,  Kendilerinin ve diğer insanların davranışları üzerine tartışma ve yorum yapabilmeleri,  Profesyonel meslektaşları ile çalışma imkanı bulmaları 59 AVRUPA’DA KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  EuroPsy Psikoterapide Uzmanlık Sertifikası;  Temel düzey sertifika alındıktan sonraki eğitim ve uygulama ölçüt alınmaktadır,  Doktora eğitimi ile uyumlu ölçütler,  400 saat kuram, 500 saat süpervizyon altında uygulama, 10 vakanın aynı süpervizörle yürütülmesi gibi asgari başvuru koşulları.. 60 KLİNİK PSİKOLOJİNİN ETKİNLİK ALANLARI KLİNİK DEĞERLENDİRME Dr. İrem Akıncı 61  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  2018 itibari ile ◦ 40 adet (10 devlet; 30 vakıf) YL programı; genel psikoloji veya uygulamalı psikoloji ◦ 13 adet doktora programı (9 devlet; 4 vakıf);  Akreditasyon; ◦ TPD Psikoloji Eğitimi Kurultayı psikoloji lisans ve yüksek lisans programlarının akreditasyonu – 2005 çalışma grubu ◦ 2019 – 12 adet lisans programı ◦ Klinik psikoloji yüksek lisans programlarının akreditasyonu süreci devam etmektedir… ◦ Klinik Psikoloji Akreditasyon Çalışma Grubu tarafından asgari standartlar ◦ Kuramsal, uygulama, bilimsel araştırma alanlarındaki bilgi düzeyi, müfredat kapsamı ve etik ilke ve değerlere yönelik.. 62  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Akreditasyon; ◦ Klinik Psikolojideki Kavram, Kuram,Yaklaşım ve Uygulamalara Yönelik Temel Bilgi Düzeyi  Klinik psikolojinin temel kavramları, terimleri tanımlayabilmeli, temel kuramlara ilişkin genel bakış açısı,  Klinik psikolojinin tarihsel gelişimi, davranışların ve zihinsel süreçlerin hangi yöntem ile incelendiği,  Bölümde benimsenen kuramsal yaklaşımın tarihi, temel kavram ve kuram bilgisi,  Benimsenen yaklaşımla ilgili uygulamalar ve güncel literatür bilgisi,  Benimsenen kuramsal yaklaşım ve diğerleri arasında karşılaştırma,  K.p ve psikolojinin diğer alt alanları arasındaki etkileşim  K.p. alanındaki gelişmeler, araştırmalar, sorunlar ve uygulamalar,  K.p. araştırmalarının dayandığı temel yöntem ve istatistik bilgisi 63  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Akreditasyon; ◦ Klinik Psikoloji Uygulamalarına Yönelik Temel Bilgi ve Beceri Düzeyi  Bağımsız olarak psikolojik tanı-değerlendirme uygulamalarını yürütme ve uzmanlığı alanına giren konularda karar alabilme,  Gerektiğinde ve yaşam boyu süpervizyon alma sorumluluğu  Herhangi bir farklılığın gözetilmeyeceği anlayışı,  Ruh sağlığı ekibinin farklı birimleriyle mesleki iletişim, görev paylaşımı ve iş birliği yapabilmeli 64  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Akreditasyon; ◦ Bilimsel Yöntem ve Bakış Açısı Kazandırmaya Yönelik Temel Bilgi ve Beceriler  Davranış ve zihinsel süreçlerle ilgili soruları bilimsel bir bakış ve yaratıcı bir düşünceyle sorgulayabilmek, nesnel yaklaşabilmek, yeni fikirlere açık olmak ve bu fikirleri eleştirel bir bakış açısı ile değerlendirmek  YL düzeyinde araştırma yapabilecek yetkinliği kazanmak, alanındaki niteliksel ve niceliksel araştırma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olma 65  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Akreditasyon; ◦ Etik İlke ve Değerler;  Psikolojinin etik ilke ve değerlerini bilerek buna göre çalışmalıdır. ◦ Eğitim-Öğretim Müfredatı  Bölümdeki öğretim üyelerinin uzmanı oldukları yaklaşıma göre düzenlenmelidir,  Temel formasyon dersler klinik psikologlarca verilmelidir,  Kuramsal yaklaşım ilişkin bir ders (Psikanalitik, BDT vb.)  Psikopatoloji, tanı, vaka formülasyonu üzerine bir ders  Klinik görüşme teknikleri üzerine bir ders  Ölçme ve değerlendirme konusunda en az bir ders,  Psikoterapi uygulamasına yönelik bir ders,  Araştırma ve istatistik tekniklerinin ele alındığı bir ders,  Etik dersi, 66  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Akreditasyon; ◦ Eğitim-Öğretim Müfredatı  Klinik uygulama dersi  Birinci yılı izleyen dönemde başlar,  Dr. veya Yl (10 yıl içinde en az 5 yıldır psikoterapi yapan)  En az bir vaka ile psikoterapi sürecini tamamlamalı,  Süpervizyon bir akademik yıl sürmeli,  Birebir veya grup olarak ama öğrenci başına en az 1 saat  İki yılın sonunda toplam 120 AKTS kredisine ulaşılmalıdır (1500 saat süpervizyon altında psikoterapi).  Kuramsal ve uygulama ağırlığı % 40’ın altında olmamalıdır.  Tez çalışması 67  TÜRKİYE’DE KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Sorunlar;  Bazı programların internet sitelerinde açıklık ilkesine aykırı ◦ Ders programları, içerikleri, öğretim üyeleri kimlikleri ve akademik yeterlilikleri açık değil ◦ Sunulduğu gibi uygulanmamakta  Temel formasyon derslerinin klinik psikologlar tarafından verilmediği,  Bazı programlarda hiçbir klinik psikoloğun istihdam edilmediği,  Kapasitelerinin üstünde öğrenci alması,  Ne gibi sorunlar yaratabilir? 68  KLİNİK PSİKOLOJİ EĞİTİMİ  Bir klinik psikoloğun ne tür özelliklere sahip olması beklenir; ◦ İnsana yönelik güçlü ilgi → merak, duyarlılık, empati, dinleme isteği, ilişki kurma, yaratıcılık, dürüstlük, saygı, duygusal sağlamlık ◦ Kültürel özellikleri tanıyabilme, esneklik ◦ Kuram ve uygulamayı entegre edebilme becerisi 69 Vaka Örneği  Tamer 9 yaşında ilkokul 3. sınıf öğrencisidir. İlkokul öğretmeni sınıfta Tamer’in aşırı hareketli davrandığını, sınıf çalışmalarında verilen görevleri yerine getirmediğini gözlemlemiştir. Ayrıca kız arkadaşları ile olan ilişkilerinde kızlara sıkça hakaret ettiğine, onları dışladığına, küçümsediğine tanık olmuştur. Tamer’in ebeveynleri ile olan ilişkisinde de benzer davranışlar söz konusudur. Ebeveynleri oğullarının ona saygı duymadıklarından şikayet etmektedir. Onlara göre Tamer sadece kendi isteklerinin olmasını istemekte, onların ne düşündüğünü umursamamaktadır. İstekleri olmadığında ise çılgına dönmekte, fiziksel şiddete başvurmakta ve ağır küfürler kullanmaktadır….  Öğretmen ebeveynlere Tamer’in psikolojik durumunun değerlendirilmesini, gerekiyorsa ilaç kullanmasını önermiştir.  Siz özel bir klinikte stajyer olarak çalışıyorsunuz….Değerlendirme süreci sizden istendi neler yaparsınız? 70 Klinik Değerlendirme Nedir?  Değerlendirme sürecinde hangi kaynaklar? ◦ Görüşmeler, ◦ Davranışsal gözlemler, ◦ Standart testler, ◦ Hasta dosyaları ve destekleyici raporlar…  Tanısal kararların alınması ve tedavi planının oluşturulmasını kolaylaştırmak amacı ile bütünleştirmek 71 Klinik Değerlendirme Nedir?  Ulaşmak istediğimiz yer; ◦ Etkili tedavilere yönlendirmek, ◦ Sorunları ile hızlı bir şekilde baş etmesi, ◦ Psikolojik sağlığını iyileştirmek  Sadece klinik amaçla mı yapılır? Farklı amaçlar?  Klinik dışı amaçlar; ◦ Denetimli serbestlik için yapılan görüşmeler, ◦ Özel eğitim hakkı ve engellilik düzeyinin belirlenmesi, ◦ Ceza ehliyetinin araştırılması ve velayet kararları, ◦ Kendine ve diğerlerine zarar verme risklerine odaklanan değerlendirmeler, ◦ Araştırma amaçlı değerlendirmeler… 72 Klinik Değerlendirme Süreci Yönlendirme Sorularının Tanımlanması Ön-değerlendirme Yapılandırılmış Ölçümler Bulguların Raporlanması ve Yorumlanması 73 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Kim tarafından, ne amaçla geldi veya yönlendirildi? Beklentiler neler? ◦ Nasıl yönlendirmeler, sizin gözlemleriniz? ◦ Danışanın kendisi veya ailesi ◦ Servisteki sorumlu hekim, öğretmen, hakim…  «Tam bir psikolojik değerlendirilmesinin yapılması…» → muğlaklık  Yönlendirme sorusunu nasıl netleştirebiliriz? 74 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Kullanılan dil → kurumsal, öznel, muğlak, net…  Vakayı hangi kavramsal çerçevede ele alıyor?  Sistemin işleyiş biçimi?  Ne tür sorulara ne tür yanıtlar bekliyor  Farklı kurumlar bir değerlendirmeyi → farklı soruları cevaplamak için kullanabilir.. ◦ Örn → zihinsel değerlendirme  Gereksiz bilgi yığını riski!! 75 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Psikiyatrik Bağlam: ◦ Sorumlu hekim → ne gibi yönlendirme soruları? ◦ Ayakta takip ya da yatış kararı; kendine veya başkasına zarar → psikososyal tarihçe ◦ Tedavi seçimi → ayırıcı tanı, psikoterapiye uygunluk vb. 76 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Konsültasyon Bağlamı: ◦ Fiziksel rahatsızlıkların duygusal nedenleri, ◦ Nörolojik bozukluklarda nöropsikolojik değerlendirme, 77 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Adli Bağlam: ◦ Psikoloğun yasal sistem içindeki konumu ◦ Ceza ehliyeti, askerlik yapma yeterliği, kendine zarar verme potansiyeli, ◦ Aile mahkemeleri, velayet davaları, ihmal ve istismarla ilgili süreçler vb. 78 Klinik Değerlendirme Süreci  Başvuru Kaynakları ve Yönlendirme Soruları;  Eğitsel Bağlam: ◦ Okul içinde yaşanan güçlükler, ◦ Davranış sorunları; zihinsel olarak güçlü ve zayıf yönleri; öğrenme sorunlarının kaynağı… ◦ Uygun eğitim programı belirleme, ◦ Becerileri, kişilik özelliklerini ve zekayı ölçen testler ◦ Ancak ilk aşama sınıfta ve aile ortamında yapılan gözlem, ◦ Rapor: zayıf ve güçlü yönler, öneriler gerçekçi ve pratik olmalı 79 Değerlendirme Stratejileri  Ön-Değerlendirme ◦ Görüşme: Karşılıklı iletişime dayanan bilgi toplama yöntemidir. ◦ Kendi veya yakınları ◦ Yüz yüze (avantajları) ◦ Telefon veya bilgisayar ◦ İlk adımı: Klinisyen ve danışan arasındaki iyi ilişki (rapport) ?? ◦ Güven ve uyum → edinilen bilginin zenginliği 80 Klinik Değerlendirme Süreci  Ön-Değerlendirme ◦ Görüşmenin içeriği;  Var olan belirtileri ve yakınmaları,  Önceki sorunları ve tedavi geçmişi,  İş, aile, eğitim gibi alanları içeren kişisel sosyal tarihçe,  Ruhsal durum muayenesi, olası riskler ve genel işlevsellik düzeyi 81 Klinik Değerlendirme Süreci  Ön-Değerlendirme ◦ İyi bir görüşme;  Klinisyen aktiftir → varsayımlar ve bunlara yönelik sorular  «Amaca yönelik zengin ve doğru bilgiye kısa sürede ve katılımcı ile iyi işleyen bir ilişki kurup, sürdürerek ulaşmak»  Klinisyenin bilgi, becerisi ve deneyimi → bilginin miktarı ve kalitesi 82 KLİNİK PSİKOLOJİNİN ETKİNLİK ALANLARI KLİNİK DEĞERLENDİRME Dr. İrem Akıncı 83 Vaka Örneği  Tamer 9 yaşında ilkokul 3. sınıf öğrencisidir. İlkokul öğretmeni sınıfta Tamer’in aşırı hareketli davrandığını, sınıf çalışmalarında verilen görevleri yerine getirmediğini gözlemlemiştir. Ayrıca kız arkadaşları ile olan ilişkilerinde kızlara sıkça hakaret ettiğine, onları dışladığına, küçümsediğine tanık olmuştur. Tamer’in ebeveynleri ile olan ilişkisinde de benzer davranışlar söz konusudur. Ebeveynleri oğullarının ona saygı duymadıklarından şikayet etmektedir. Onlara göre Tamer sadece kendi isteklerinin olmasını istemekte, onların ne düşündüğünü umursamamaktadır. İstekleri olmadığında ise çılgına dönmekte, fiziksel şiddete başvurmakta ve ağır küfürler kullanmaktadır….  Öğretmen ebeveynlere Tamer’in psikolojik durumunun değerlendirilmesini, gerekiyorsa ilaç kullanmasını önermiştir.  Siz özel bir klinikte stajyer olarak çalışıyorsunuz….Değerlendirme süreci sizden istendi neler yaparsınız? 84 Klinik Değerlendirme Nedir?  Görüşmeler,  Davranışsal gözlemler,  Standart testler,  Hasta dosyaları ve destekleyici raporlar…  Çeşitli kaynaklar ile toplanan bilginin bütünleştirilerek tanısal veya kurumsal kararlar ve tedavi planının oluşturulması 85 Klinik Değerlendirme Süreci Yönlendirme Sorularının Tanımlanması Ön-değerlendirme Yapılandırılmış Ölçümler Bulguların Raporlanması ve Yorumlanması 86  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 1. Tanı Amaçlı Görüşme: ◦ Yönlendirme nedeni ◦ Doğru bir şekilde DSM tanılarından birisi ile eşleştirme ◦ Ne kadar doğru tanı o kadar uygun tedavi ◦ Sorular tanı kriterleri ile ilişkili olmalı ◦ İki görüş: Birebir örtüşen ya da daha esnek ◦ Yapılandırılmış vs. yapılandırılmamış/yarı- yapılandırılmış görüşmeler… 87  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 1. Tanı Amaçlı Görüşme: ◦ Yapılandırılmış Görüşme: ◦ Soruların önceden belirlendiği, belirli bir sıra ile soruların sorulduğu ◦ «DSM Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme» ◦ Klinisyenin öznel çıkarımları, değerlendirmelerine yer vermez. → güvenirliği arttırır.√ ◦ İyi bir ilişkinin kurulmasını güçleştirebilir, tanı kitabında olmayan konularda bilgi alınamaz, gereksiz uzatabilir X 88  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 1. Tanı Amaçlı Görüşme: ◦ Yapılandırılmış Görüşme: ◦ «DSM Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme» ◦ Örnek; OKB tekrarlı ve girici düşünceler SORU KRİTER Bir şeyleri Bu bozukluk sırasında kimi zaman düşünmek zorla ve istenmeden gelen ve çoğu istemediğiniz kişide anksiyete ya da sıkıntıya neden zaman yine de olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, aklınıza gelir mi? dürtüler ya da düşlemler 89  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 2. Tanı Amaçlı Görüşme: ◦ Yapılandırılmamış Görüşme: ◦ Önceden belirlenmiş, planlanmış sorular yoktur. ◦ Görüşmenin gidişatına göre önemli gördükleri yerlerde daha çok soru sorabilirler. ◦ Gerekli görmedikleri konulara ilişkin soru sormayabilirler. ◦ Görüşmecinin yargılarından/özelliklerinden etkilenmeye açıktır. 90  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 2. Tanı Amaçlı Görüşme: ◦ Yarı Yapılandırılmış Görüşme: ◦ Alanda en sık uygulanan görüşme biçimidir, ◦ Özellikle görüşmenin başında yapılandırılmamış bölümleri vardır. ◦ Danışana sorununu ve bu sorunla ilişkili geçmişini kendi sözcükleri ile anlatma imkanı tanır. ◦ Çoğunlukla görüşmeci görüşmede alacağı bilgiler ile ilgili bir taslağa sahiptir. 91  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 2. Krize Yönelik Görüşme: ◦ Farkı -- müdahale ◦ Problemi tespit etme → ? Ve Uygun müdahale → ? ◦ İlişki ve empati ◦ Hızlı ve geçerli bir alternatif sunma ◦ İntihar eğilimi olan birisi ile görüşmede nelere dikkat edebilirsiniz? 92  Değerlendirme Görüşmesi  Görüşme Türleri: 3. Krize Yönelik Görüşme: ◦ Depresiflik düzeyi? ◦ İntihar düşünceleri? ◦ İntihar planı? ◦ Kendi üzerinde kontrol kapasitesi ◦ İntihar niyetine yönelik kararlılık ◦ Kontrat--? 93  Klinik Değerlendirme Süreci  Ön-Değerlendirme ◦ Davranışsal Gözlem: Çoğunlukla görüşme ve test sırasında ◦ Mimikler, mekanı kullanma biçimi, duygularını ifade biçimleri, el-kol hareketleri, göz teması, duraksamaları vb. ◦ Yapılandırılmış ortamlarda gözlem, doğal ortamlarda gözlem (okul, hastane, ev ziyaretleri), aile görüşmeleri ◦ Buralarda edinilen bilgiler de değerlendirme raporuna dahil edilir. 94  Klinik Değerlendirme Süreci  Ön-Değerlendirme ◦ Ön-değerlendirme neden önemlidir?  Diğer bilgi toplama yöntemlerine karar vermek  En uygun ölçüm araçları ve stratejileri ◦ Bunu başarabilmek için nelere dikkat etmek gerekir? 95  Klinik Değerlendirme Süreci  Yapılandırılmış Ölçümler (Standart Testler) ◦ Belli bir psikolojik özellik  O özelliği temsil eden davranış göstergelerini yeterli bir şekilde kapsamalıdır. ◦ Standartlaştırılmış  Uygulama ve puanlamadaki tek biçimlilik  Özgün bir uyaran seti ve yönergeler  Test normları – 10 yılda bir yenileme  Geçerlik ve güvenirlik ◦ Sınırlı sayıda uyaran ve basit yönergeler olabileceği gibi çok sayıda uyaran ve detaylı yönergeler  Süpervizyon içeren uzun eğitimler  Yeterlilik sertifikaları 96  Klinik Değerlendirme Süreci  Raporlama ve Yorumlama ◦ Değerlendirme sürecinin son aşaması bulguların bütünleştirilerek raporlanması ve yorumlanması ◦ Değerlendirme raporu;  İşlevsellik düzeyi,  Sorunun kaynakları,  Sorunun gidişatına,  Müdahaleye dair bilgiler ve öneriler içermeli. ◦ Hata payı ◦ Paylaşılma şekli →etiketleme ◦ Kaynağa ve danışana sorun hakkında daha derin ve çözüme yönelik bakış ◦ Rapor ve yorumların – gizlilik 97  Klinik Değerlendirme Süreci  Bu üç temel yaklaşım → görüşme, gözlem ve standart testler  Bu üç kaynak birbirinin yerine kullanılabilir mi?  Klinik psikolog ve test uygulayıcısı arasındaki fark? ◦ Testin psikometrist ve klinik psikolog açısından farkı  Süzgeçten geçirme, ayıklama ve formülasyon  Tüm bilgi birikimini vaka özelinde kullanabilmesi →psikopatoloji, gözlem-görüşme, ölçme değerlendirme  Nasıl? → süpervizyonun rolü, bilgilerin aktarılması 98  Değerlendirme Görüşmesi  UYGULAMA ◦ Vaka özelinde düşünelim ◦ Taner ve ailesi ile görüşme → ◦ Zeka testi ve Hareketli Aile Çizimi Testi ◦ Rapor ve görüşler/yorumlar? 99  Değerlendirme Görüşmesi  UYGULAMA ◦ Bir görüşmeci olarak sizi etkileyebileceğinizi düşündüğünüz yönlerinizi, özelliklerinizi listeleyin. ◦ Kendinizi bir danışan olarak hayal edin;  Sizinle görüşme yapan kişinin nasıl birisi olmasını istersiniz?  Görüşme yapan kişinin size nasıl davranmasını istersiniz? 100 Klinik Psikoloji Etkinlik Alanları ÖN-GÖRÜŞME (İlk Görüşme) Dr. İrem Akıncı 101 İlk Görüşme Amacı İlk görüşme, çeşitli nedenlerle (psikoterapi başvurusu, eğitim amaçlı yönlendirmeler, adli yönlendirmeler vb.) İçeriği klinisyenin çalıştığı ortama, yönlendirme nedenine, yaklaşıma bağlı olarak farklılık gösterecektir. Cansever (1982) «Klinik psikolojide değerlendirme yöntemleri» → ilk görüşme taslağı 102 Görüşme Öncesi Hazırlık Klinisyen fiziksel-fizyolojik ve psikolojik olarak hazır olmalıdır. Nasıl? Fiziksel hazırlık → dış görünüş, temizlik-hijyen Fizyolojik hazırlık → sağlık, açlık-tokluk Psikolojik hazırlık → görüşme öncesi çalışma, klinisyenin ruhsal durumu 103 Görüşme Kontratı Amaç → görüşmenin çerçevesini belirlemek Kurum ve görüşme kontratı, Çoğunlukla yazılı olarak alınması uygundur. İçeriğinde neler olabilir? 104 Görüşme Kontratı Kurum Kontratı: Kurum ve o kurumun esasları hakkında bilgi vermek Görüşmenin yapılacağı yer, görüşme yerine nasıl ulaşılacağı, nasıl karşılanacağı vb. Görüşmenin amacı, Görüşme ücreti ve süresi, Görüşme iptali ve görüşmeye gelinmemesi durumunda izlenecek yol, Gizlilik, 105 Görüşme Kontratı İlk Görüşme Kontratı: Klinisyenin kendini tanıtması → eğitim, terapi veya görüşme yaklaşımı, Görüşme bilgisi → amacı, içeriği, kapsamı, devamlılığı Görüşme koşulları → ses-video kaydı, gözlemci olup olmaması vb. Gizlilik → bilginin paylaşılacağı kurum, bilginin gizli tutulamayacağı koşullar, Görüşme kuralları → süresi, ücreti, işbirliği, kurallar (telefon kullanımı, yiyecek-içecek tüketimi vb.) 106 Görüşme Kontratı Örnek İlk Görüşme Kontratı: Bağımlılık kliniğinde stajyer olarak çalışıyorsunuz, Ankara Üniversitesi Lisans Psikoloji, Klinik Psikoloji yüksek lisansı, bağımlılık üzerine çalışma (tez vb.) Değerlendirme süreci bilgililerini topluyor, rapor hazırlıyor ve ilgili hekime yönlendirme yapıyorsunuz, Bu bilgiler ışığında nasıl bir ilk görüşme kontratı hazırlarsınız? 107 Görüşme Kontratı Örnek İlk Görüşme Kontratı: İsmim…. Klinik psikoloğum. Ankara Üniversitesi Psikoloji Bölümünden … tarihinde mezun oldum. Yüksek lisans eğitimimi aynı üniversitenin Klinik Psikoloji programında tamamladım. Özellikle yetişkinlerde alkol ve madde bağımlılığı üzerine çalışıyorum. Bu kurumdaki değerlendirme sürecinizi ben yürüteceğim. Bu görüşme de değerlendirme sürecinizin bir parçası. Bu görüşmede başvuru nedeninizle ilgili sizden bilgi alacağım. Hayatınızın farklı alanları ile ilgili size birçok soru soracağım. Bu görüşme ve diğer değerlendirme aşamalarından edindiğim bilgiyi bir rapor oluşturarak tedavi planınızı yapacak olan hekim ile paylaşacağım. Görüşmenin süresi 50 dk olacaktır. Görüşme sonunda sizden herhangi bir ücret alınmayacaktır. Görüşme herhangi bir şekilde kayıt altına alınmayacaktır. Verdiğiniz bilgiler kendinize ve bir başkasına zarar verme gibi bir durum söz konusu olmadığı sürece gizli tutulacaktır ve sadece tedavi amaçlı kullanılacaktır. Görüşme süresince telefonunuzun kapalı olması ve herhangi bir yiyecek ve içecek tüketmemeniz gerekmektedir. Görüşmenin sağlıklı yürütülebilmesi için herhangi bir madde veya alkol etkisi altında olmamanız gerekmektedir. Eğer bu konularla ilgili sorularınız varsa cevaplayabilirim. Bu koşulları kabul ediyorsanız görüşmeye başlayabiliriz. 108 Görüşme Kontratı Görüşme kontratı neden önemli? Terapistin çalışma amacını ve biçimini anlatmak, Çalışmanın sınırlarını ve sınırlılıkları konusunda açık olmak → bu görüşmeden alınan bilgiler nasıl kullanılacak, bu durum danışanın beklentisi ile uyuşuyor mu? Örneğin, tanı beklentisi, kendi ile ilgili bir sonuca varma beklentisi vb. Danışana seçim şansı sunmak → benim istediğim bu mu? Doğru yerde miyim?... 109 İlk Görüşme İçeriği Görüşme nasıl başlar, nasıl devam eder ve nasıl sonlanır? Ne gibi konularda bilgi almalıyız? Cansever (1982) «Klinik psikolojide değerlendirme yöntemleri» → ilk görüşme taslağı İçerik: Kontrat, Demografik bilgiler, iletişim bilgileri, yönlendirme kaynağı Beklentileri ve geliş nedeni ile ilgili bilgi, Aile Hayatı Eğitim-Öğretim Hayatı İş Hayatı Sosyal Hayatı (arkadaşlık ilişkileri, çift ilişkisi) Fiziksel-Ruhsal Hayatı (Gelişimi, cinsel hayatı) Boş Zamanları, Hobileri Gelecek Planları (beklenti sorusu) 110 Görüşme Becerileri Görüşmede iyi bir ilişki kurmak ve görüşme nedeni ile ilgili zengin bilgi edinmek İlişki → görüşmenin en önemli unsuru Çalışma ittifakı nedir? Klinisyen ve danışan arasındaki işbirliği Kontratın çalışma ittifakındaki rolü? Takım çalışması → danışanın sorumluluğu Çalışma ittifakı üzerinde etkili olabilecek faktörler? 111 Görüşme Becerileri Esneklik, dürüstlük, saygı, ilgi, sıcaklık, güven hissi, doğru yorumlama, duygunun çıkması için teşvik edici olma, danışanın deneyimine odaklanma, empati, kültürel duyarlılık, odaklı dinleme… Ne tür görüşme becerileri iyi bir ilişkinin kurulmasında etkili olabilir? Kendinin farkında olma (self-consciousness) ve kendine dair farkındalık (self-awareness) arasındaki fark 112 Görüşme Becerileri Öncelikle nasıl bir iletişimden bahsediyoruz? Diyalog-odaklı bir iletişim olmalı Konuşma sırası → etkileşimli bir süreç, aktif katılım gerektirir, «sen-ben», monolog=izolasyon Monolog izolasyonu besler Diyalog katılım gerektirir Bağlantılı olma → konuşulanlar ilişki içinde olmalı Görüşmeci: Anneniz nasıl birisidir? Danışan: Ayrıca bir de bu bahsettiğim arkadaşım çok fazla baskındır… Ortak etkiye açık olmak → görüşme içinde tarafların birbirlerinden bir şey almaya yönelik açıklığı 113 Görüşme Becerileri Dinlemeye, iletişim kurmaya açık olduğunuza dair görünür mesajlar vermek; Empatik bulunuş → dinlemeye, dikkat vermeye, duymaya gönüllü bir yerde bulunmak Bir tür empati şekli → yanında bulunduğunuzu ve anlatmak isteyeceklerini dinlemek için hazır olduğunuzu söyler. Sözel olmayan davranışları bir iletişim aracı olarak kullanmak; İletişimi düzenler, Duyguları iletir, Nasıl algıladığı ile ilgili mesajlar verir. 114 Görüşme Becerileri Bedeniniz, yüz ifadeleriniz, ses tonunuz, el-kol hareketleriniz birçok bilgi aktarır. Bedeninize karşı duyarlı olmak? Bedeninizin işaretlerini okuyabiliyor musunuz? Danışana onunla birlikte olduğunuzu anlatmak; Karşılıklı oturmak, Açık bir duruş, Zaman zaman diğerine doğru eğilmek, Göz teması kurmak, Rahat ve doğal davranmak 115 Görüşme Becerileri Aktif dinleme yapmak → danışana onunla birlikte olduğunuzu, onu takip ettiğiniz bilgisini verir. Dinleme kendiliğinden olan bir aktivite değildir; çaba ve çalışma Yetersiz dinleme → dinlememe, yarı dinleme, ezbere dinleme, prova dinleme 116 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: 1. Empatik dinleme: Danışanı ve dünyasını onun perspektifinden anlamak Danışanın özel algı dünyasına girmek Onun anlamlandırmalarını keşfetmek Görüşmeci kendi dünyasını, değer yargılarını vb. bir kenara bırakır. Önündeki engeller → filtreli dinleme (sosyal, ekonomik, kültürel farklılıklar), yargılayıcı dinleme, basmakalıp temelli dinleme, sempati, bilgi elde etme 117 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: 2. Odaklı Dinleme: Yaşantılar, düşünceler, davranışlar, ve duygu Yaşantılar: Danışanın başından geçen olaylar. Görüşmelerin büyük bir kısmını kaplar. Yaşantıların nasıl bir dil ile aktarıldığına dikkat etmek, İçerik bilgisinde kaybolmamak → çok fazla olaya yer vermek ne demek? Veya hiç olay bilgisi vermemek? Yani nasıl bir işlevi var? 118 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: 2. Odaklı Dinleme: Düşünceler: Danışanların genel veya belirli bir olay karşısındaki düşünceleri, bakış açıları, yorumları. Bakış açısı, düşünceler → inançları, değerleri, tutumları ve yargıları da barındırır. Bir olayı ele alış biçimleri, kararları, planları düşünceleri hakkında bilgi verir. İşten çıkarılan birisi → sistemin adaletsiz olduğu, kimseye güvenilmemesi gerektiği gibi düşüncelerini paylaşabilir. Düşünme biçimlerine odaklanmak → siyah-beyaz, X = Y, pesimist bakış, çarpıtmalar vb. 119 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: 2. Odaklı Dinleme: Davranışlar: Genel olarak davranışlar, bir durum veya olay karşında verdikleri tepkiler İsteksiz olabilirler Duygular: Duyguları, duygulanımı tespit etmek önemlidir. Her yerdedirler. Yaşam kalitemizi etkilerler. Davranışları etkilerler. Duyguları algılamak, ifade etmek, kullanmak ve yönetmek 120 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: 2. Odaklı Dinleme: Güçlü yönler-olanaklar-kaynaklar Sözel Olmayan Mesajlar: İletişimin bir kanalıdır. Ne anlatıyor olabilir? Danışanın konuşması ile olan ilişkisi ayrıca bilgi vericidir. Anlattığı ile örtüşüyor mu, onaylıyor mu? Söyleneni karşılamıyor olabilir? Söylenene duygusal bir özellik katabilir. 121 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: Çok sayıda bilgi toplamak değil → görüşmenin amacı ile ilgili temel unsurları yakalamak önemli Nasıl? Önemli olan şeyi keşfetmeye çalışıyor muyuz? Görüşme nasıl gidiyor? Buradaki ana noktalar neler? Hangi yaşantılar ve davranışlar daha önemli? Çıkan temalar neler? Neyi anlamamı istiyor? Onun için en önemli nokta ne? 122 Görüşme Becerileri Etkili Dinleme: Anlatılanlardaki boşlukları, çelişkili yanları, çarpıtmaları, susmaları, kopmaları dinlemek Gerçek ve algı arasındaki fark Birçok alanda boşluk Olay anlatır ama duygudan bahsetmeyebilir, Bir karar almıştır ama onu o kararı almaya ne sevk etmiştir? Nerelerde boşluklar kalıyor ve bunun danışanın hikayesindeki yeri ne? 123 GÖRÜŞMEDE KARŞILIK VERME Dr. İrem Akıncı 124 KARŞILIK Bir görüşmede karşılık vermek ne demektir? Karşılık vermenin amacı nedir? İlk adımı iyi bir şekilde dinlemektir. Nasıldı? Dinlediklerimiz belli amaçlar doğrultusunda kullanmak isteriz. Neler olabilir? Netleştirme, yüzleşme, fark etme, boşlukları tamamlama, özetleme Daha iyi bir gelecek için alternatifleri keşfetmesi, yeni amaçlar, planlar belirlemesi ve problemlerini çözmeye yönelmesi Tüm aktarım sürecinde → empatik olmak 125 EMPATİK KARŞILIK Empatik duyuş ve bulunuş yeterli değildir; bunu karşı tarafa iletmek gereklidir. Günlük hayatta nasıl iletirsiniz? Temel olarak 3 boyutu vardır; Anlayış Yol-yöntem Girişkenlik 126 EMPATİK KARŞILIK Anlayış: «Diğer kişinin duygu, düşünce, yaşantılarındaki ile ilgili doğru bir çıkarım yapabilmektir» Eğer kişinin anlattıklarını doğru anlamadıysak empatik karşılık vermek amacına ulaşmayabilir. Örnek: Erteleme davranışı, kaygı mı keyif mi? 127 EMPATİK KARŞILIK Yol-Yöntem: Doğru anlayış ama aktarma ile ilgili bilgisizlik. Anlayışınızı sözcüklere nasıl dökeceksiniz, Neden yapıyorsunuz? – Hangi sözcükler uygun olur? Örnek → «Projeye başlamak sizin için oldukça kaygı verici gibi duruyor» 128 EMPATİK KARŞILIK Girişkenlik: Doğru anlayış + nasıl aktarılacağını bilmek ama suskun kalmak → işlevsiz olacaktır. Anlayışınızı uygun şekilde terapötik ilişkinin bir parçası olarak aktarma girişiminde bulunmak. Bunu yapmaktan alıkoyan ne olabilir? Konuşması zor bir durum, Terapistle ilgili özellikler 129 EMPATİK KARŞILIK Temel Formül: Empatinin sözcüklere dökülmesi Nasıl? Cümleyi ikiye ayıralım; Düşünce, yaşantı, davranış His, duygu 130 EMPATİK KARŞILIK Temel Formül: Örnek, Elif: Çok ağrım oluyor. Gerçekten acı çekiyorum. Eskisi gibi dışarı çıkamamak, rahat hareket edememek beni mutsuz ediyor. Görüşmeci: Çok ağrınız var ve eskisi gibi rahat hareket edemiyorsunuz; hayatınızın kısıtlanması sizi son derece üzüyor gibi… 131 EMPATİK KARŞILIK Bu temel formül: Duygu, ruh halini + Düşünceler, kararlar, bakış açıları, deneyimler, hikayedeki diğer önemli noktalar → eş zamanlı Yardımcı olacak noktalar; Duyguları ve yoğunluğunu iyi ayırt etmek gerek. Örneğin; … delirdim, çılgına döndüm… … kızmışsınız. 132 EMPATİK KARŞILIK Bu temel formül: Şu anki ve geçmişteki duyguyu ayırt etmek önemli, Sözel olmayan davranışlarında ilettiği duyguya dikkat etmek, Ses tonumuzla eşlik etmek, Duyguları adlandırma konusunda dikkatli olmak, Kişinin geçmişi, bağlı olduğu kültür vb. gibi noktaları göz önünde bulundurmak Örnek → anne-baba, vefat etmiş kişiler hakkında olumsuz konuşmak, kırılgan duygular konusunda daha hassas olmak gibi… 133 EMPATİK KARŞILIK Düşünce ve duygu arasındaki fark konusunda net olmak Örnek: Bu davranışı çok saçmaydı. Bana haksızlık edildiğini düşünüyorum. Neden empatik karşılık veririz? Anladığımızı iletmek, Daha detaylı bilgi almak, Problemi netleştirmek, Konuşmaya teşvik etmek… 134 EMPATİK KARŞILIK Örnek: A: Canımı sıkan bir şey daha var. Aslında sıkmamalı ama… Herkesin istediği bir işe sahibim ama görünüşümü sevmiyorum. Ne kiloluyum ne zayıfım ama fiziğimi beğenmiyorum. Yüzümün de bazı yanlarını sevmiyorum. Bunu düşünmek için tuhaf bir dönem aslında mutlu hissetmem gerekirdi. Dikkat !! Cevap vermemek, Dikkat dağıtıcı sorular sormak, → İş hayatı sizi nasıl etkiledi? Öneri veya bilen bir yerden konuşmak, → Alışma sürecinde olur bu tür durumlar.. Yorum yapmak, → temel problem beden imajın ile ilgili endişelerin daha derinde kendini sevmemenle ilgili gibi… Hak vermek → bu sizin gibi kendine güvenli biri için baş 135 etmesi kolay bir durum değil. EMPATİK KARŞILIK Örnek: D: Erkek arkadaşım ile evlenme konusunda tereddütlerim var. Kendisi çok rahat, alışkanlıkları ve arkadaşları hiç ilgimi çekmiyor. Kariyer olarak çok düşük beklentileri var ve beni çok hırslı olmak ile suçluyor. Böyle birisi ile mutlu olabilir miyim pek emin değilim. G: Tereddütte olduğunuz birçok konu var ama kariyer ile ilgili uyumsuzluğunuz sizin daha çok kafanızı karıştırıyor gibi. 136 EMPATİK KARŞILIK Örnek: D: İki yıldır üzerinde çalıştığım bir konu var. Şirkette o konu hakkında en fazla bilgi sahibi olan kişiyim ancak bu konu hakkında bir proje başlatıldı ve ben projeye dahil edilmedim. İşin zor kısmı ile ben uğraşıyorum, tüm veriyi ben oluşturuyorum ama benim de faydama olacak bir durum olduğunda kimsenin aklına gelmiyorum. Bu haberi aldığımdan beri yerimde duramıyorum. G: Çabalarınızın, ayırdığınız zamanın işverenleriniz tarafından görülmemesi sizi çok sinirlendirmiş. 137 EMPATİK KARŞILIK Örnek: D: Bu kaza nasıl oldu anlamadım. Ben her şeyimi planlarım, bir gün içinde ne yapacağım bellidir. Bu bir anda oluverdi ve sonrasında tüm hayatım değişti. Şimdi evden dışarı çok zor çıkıyorum. Sanki bir anda başıma kötü bir şey gelecek diye korkuyorum. Bu hayatımı çok zorlaştırıyor. G: Bir kaza yaşama ihtimaliniz, hazırlıksız bir anda zorlayıcı bir durumla karşılaşmak sizi çok korkutuyor. 138 UYGULAMA 139 KONUŞTURMA BECERİLERİ  Görüşmede daha etkili konuşma→ önemli noktalar, konuşması zor alanlar…  Sözel olmayan ve sözel/sesli teşvik ediciler;  Öne doğru eğilmek, düşünceli yüz ifadesi…  Hı hı, evet, hımmm …  Başka nasıl konuşmayı teşvik edebiliriz? 140 KONUŞTURMA BECERİLERİ  Bir şeyi adlandırma, fark ettirme, netleştirme, keşfetme, daha fazla açıklama amaçları ile çeşitli konuşturma yöntemleri  Farklı biçimlerde;  Cümle şeklinde: Bir konuyu netleştirmek için  … benim için açık değil.  … kafamı karıştırdı.  İstek şeklinde: Daha fazla bilgi veya netlik için doğrudan bir istek  «Saçmalık ile ne demek istediğinizi biraz daha açar mısınız?  O dönem hakkında biraz daha bilgi verir misiniz? 141 KONUŞTURMA BECERİLERİ  Farklı biçimlerde;  Soru şeklinde: Çeşitli sorular ile konuyu derinleştirmek.  Bu kararı vermenizde neler rol oynadı?  Bu kariyere başlamaya nasıl karar verdiniz?  Neden ve niçin soruları zorlayıcı olabilir!!!  Kelime olarak: Umursamazlık? Trollemek?...  Çok fazla soru sormak → özellikle yeni başlayanlar  Çoğunlukla açık uçlu sorular sormak 142 KONUŞTURMA BECERİLERİ  Ne işe yarar;  Danışanları terapötik diyaloğa dahil etmek için,  Soyut ve belirsiz kavramları, anlatıları daha somut ve açık hale getirmek için,  Belirsiz kalan, anlatılmamış, eksik parçaları ortaya çıkarmak için,  Konu ile ilgili hem olumlu hem olumsuz yönleri daha dengeli görmesi için, 143  ÖZET YAPMA  Ne zaman ve neden?  Görüşmenin başında (devamlı görüşmelerde);  Görüşmeye başlamakta çekimser, isteksiz olan kişilerde  Sorumluluk danışana geçer  Nereden devam etmek ister? Neyi daha vurgulamak ister? Neyi değiştirmek ister?  Görüşme bir noktada tıkandığında – Neden görüşmede tıkanıklık olur?  Özet bu noktada – danışanın rolüne dikkat çekmek için önemli  Belli temalara odaklanmak ve kimi zaman yüzleştirme → … Düşkün olmak dediniz… Hem gitmek hem kalmaktan bahsediyorsunuz…  Görüşmenin sonunda → dağınık geliyorsa, vurgulu bir yerde bırakmak istiyorsanız… 144  ÖZET YAPMA  Danışandan özet yapmasını istemek;  Özellikle konuşmanın durduğu, tıkandığı, zorlandığı anlarda yardımcı olabilir.  Şu an kadar konuştuklarını özetlemesi;  Parçaları nasıl birleştirdiği hakkında fikir sahibi olmamızı sağlar,  Süreci sahiplenme ve aktif rol  Takıldığı yerleri keşfetmesine yardımcı olur, Bir araç olarak kullanmak önemli – ne kadar iyi özet yaptığı ile ilgilenmiyoruz!! 145 İSTEKSİZLİK ve DİRENÇ 146 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  Bir danışanda sizi ne gibi özellikler zorlar?  Yalan söylemesi  Başkalarını suçlaması  Çok fazla, karışık sırada bilgi vermesi  Çok az konuşması… 147 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  Çok konuşanlar – az konuşanlar  Belirsizliği ortadan kaldıracak müdahaleler  Mümkün olduğunca somutlaştırmak  Sorundan hangi bağlamda bahsedildiği  Örnek → Eşimle aramız biraz bozuk. Benim çok konuştuğumu söylüyor…  En son tartışmanıza örnek verebilir misiniz?  Nasıl başladı?  Size tam olarak ne söyledi..  Siz nasıl tepki verdiniz…  Sonra ne oldu…  İşe yaramıyor → duvara çarpıyorsunuz.. 148  Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik  İlk adım yardım aramak veya kabul etmek ile ilgili isteksizlik  Etiketlenme  Terapi zorlayıcı olmalı!  Hiçbir işe yaramayacak  Tüm sırlarımı anlatmak zorunda kalacağım!  Daha kötü hissedeceğim  Terapiye başlayanlarda ise terapi çalışmasına katılmak ile ilgili isteksizlik 149 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik  Farklı aşmalarda ve biçimlerde görülebilir;  Sorunu anlatmak,  Belli yerlerini anlatmak, belli yerlerini boş bırakmak, belli konulara girmek istememek  Güvenli alanlarda dolaşmak,  Duygusal olarak zorlayıcı olabilecek, sorumluluk içeren konuları anlatmak istemekten kaçınmak  Probleme yönelik çözüm aşamasında isteksizlik, yeni davranışlar denemek, farklı yollar geliştirmek, başka fırsatları değerlendirmek, sorumluluk almak…  Başkalarını suçlamak,  Çok yüksek hedefler koymak… 150 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik Nedenleri Ne Olabilir?  Terapi çalışmasının yoğunluğu  Birisine güvenmek ile ilgili zorluk  Dağılma korkusu → kendileri hakkında öğrenecekleri, karanlıkta kalan yönler  Utanç duygusu → sosyal bir duygu  Değişimin korkutucu olması  Bir kişinin kendi üzerine düşünmesi, kendini eleştirmesi, bunları dile getirmesi → değişimi  Konforlu ama işlevsel olmayan yaşam tarzını değiştirmek  Umutsuzluk → inancını yitirmiş olmak 151 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  Direnç  Zorlamaya karşı gösterilen tepki → dışarıyı kapsar  İsteksizlik çoğunlukla pasif iken, direnç pasif ve aktif bir şekilde görülebilir  Nasıl anlaşılabilir, hangi davranışlar?  Aktif olarak karşı çıkması → «bu konuşmayı konuşmamızın çok saçma olduğunu düşünüyorum? «Neden böyle bir soru soruyorsunuz ki» «sizin gitmemi istediğiniz yere gitmeyeceğim»  Pasif → «Bilmem» «Hiç hatırlamıyorum ki…»  Genelde yardıma ihtiyacı olmadıklarını düşünmeleri  İyi bir ilişki kurmak için pek çaba harcamamaları  Bilerek süreci sabote edebilirler → erken bir zamanda süreci sonlandırabilirler.  Düşmanca bir yerden yaklaşabilirler.  Direnç farklı aşamalarda farklı derecelerde görülebilir. 152 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  Direnç  Çoğunlukla kimlerde?  Zorunlu olarak yardım almaya gönderilenler,  Kötü davranıldığını düşünmek→ saygısızlık, umursamazlık, dikkatsizlik, kültürel, dini değerlerin ihlal edilmesi  Klinisyen ile farklı hedefleri olan danışanlar → kendisinin değil kocasının değişmesini beklemek?  Psikoterapi vb. gibi müdahalelere ön-yargılı, şüpheci olanlar  Yardım almak → zayıflık, başarısızlık göstergesi  Başkalarına özellikle otorite pozisyonunda gördükleri kişilere karşı çıkmanın güç sağladığını düşünenler  Klinisyeninden, terapistinden hoşlanmayanlar ama bunu dile getirmeyenler. 153 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik ve Direnç ile Baş Etmek  Bu durumlarla karşılaşsanız nasıl hissedersiniz?  Yeni başlayan, yeterince tecrübesi olmayan klinisyenler →endişe, suçluluk, kafa karışıklığı, incinme vb. gibi duygular  Bu duygular ile;  Suçluluk ve danışanı memnun etmeye çalışmak,  Öfke duymak ve bunu sözel veya sözel olmayan şekillerden göstermek,  Bunların geçmeyeceğini düşünerek hiçbir şey yapmamak  Beklentilerini düşürmek,  Daha sıcak olmak ve danışana kendini sevdirmeye çalışmak,  Danışanı suçlamak ve güç ilişkisi içine girmek, 154 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik ve Direnç ile Baş Etmek  Klinisiyenin süreç ile ilgili ön-yargıları;  Tüm danışanlar kendi istekleri ve değişmek için istekli bir yerden gelmeli  Her danışanda başarılı olmalıyım.  Her danışan benden hoşlanmalı ve bana güvenmeli.  Tüm süreçten ben sorumluyum.  İsteksiz danışanlara yardım etmek imkansız vb…  Bunlardan hangileri sizde var?  Peki daha işe yarar yöntemler neler olabilir? Siz ne tür yollar denersiniz? 155 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik ve Direnç ile Baş Etmek  Siz ne zaman isteksiz olur ve direnç gösterirsiniz? → danışanın davranışlarına dair hipotezler üretmek  Bir miktar normal olabilir.  Tanımak, kabul etmek ve onunla çalışmak;  Var olan bir durumu yok saymamak, savunucu olamamak,  Sizin tarafınızdaki yansımasını paylaşmak ve birlikte keşfetmek → Şimdi ve burada  İsteksizliği bir kaçınma davranışı olarak düşünmek → neden olabilir? Ödül-ceza dengesi → öğrenme mantığı 156 Görüşmede Zorlayıcı Durumlar  İsteksizlik ve Direnç ile Baş Etmek  İsteksizlik ve direnç ile ilgili gözlem yapmak  Ne zaman çıkıyor?  Belli konularda mı yoksa genel olarak mı?  Sizin müdahaleleriniz, yöntemleriniz ile ilgisi ne olabilir?  Fark etmeden çok yönlendirici olmuş olabilir misiniz?  Çok zorlamış olabilir misiniz?  Danışanın tavırlarını, davranışlarını kişiselleştirmemek → onları bilgi olarak ele almak  Gerçekçi ve esnek olmak → sizin hedefleriniz danışanınızın hedeflerini aşıyor mu? → düşmanca bir ilişki; Sınırlarınızın farkında olmak… 157  UYGULAMA  Sertaç, yaklaşık olarak 10 yıldır kaygı azaltan bir ilaç kullanmaktadır. Bu ilaca rağmen son 1 aydır artan sıklıklarda panik atak geçirmeye başlamıştır. Bu panik ataklar onu oldukça endişelendirmekte ve sosyal olarak onu engellemektedir. Bu şikayetleri nedeniyle psikolojik destek almak için başvuruda bulunmuştur.  Cansever (1982) 158  KLİNİK DEĞERLENDİRME TANIMLAMA,TANILAMA VE SINFILANDIRMA 159 KLİNİK DEĞERLENDİRME  Değerlendirmenin amaçlarından birisi  Bu amacı özgü görüşme/görüşmeler ile veya süreç içerisinde varılan bir karar.  Tanı kelimesi sizde ne çağrıştırıyor?  Neden tanı koyuyoruz? 160 Tanı Neden Önemlidir?  Tedavinin ne olacağı, nasıl ilerleneceği ve gidişat ile ilgili bilgi vericidir. ◦ Empatik iletişimi kolaylaştıracaktır. ◦ Gerçekçi beklentiler sunmak  Ruh sağlığı uzmanları arasında ortak bir dilin oluşmasını sağlar.  Konuyla ilgili yapılacak araştırmalar için yol göstericidir. 161 Tanı Neden Önemlidir?  Hizmeti alacak kişi için; ◦ Etkili tedavi, yönlendirme ve bilgilendirme sağlar → zaman kaybını önler.  Örn. → tedaviden kaçışları önlemek, doğru yaklaşımı seçmek ◦ İçinde bulunduğu belirsizliği ve suçluluğu gidermesi, hafifletmesi açısından önemlidir.  Toplum açısından; ◦ Duygusal, mesleki ve sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkilemesi ◦ Kişinin bu olumsuz sonuçlardan sorumlu tutulması → «istersen yapabilirsin», «yetişkin gibi davran», «bu senin kontrolünde» 162 Tıbbi Tanı ve Ruhsal Tanı  Bedene ilişkin sorunların tanı ve tedavisi ile ilgilenen genel tıbbi yaklaşım; ◦ Doğrudan gözleme dayanır, ◦ Görece nesnel ölçümler, ◦ Daha somut tedavi yöntemleri ◦ Asgari bir ilişki yeterlidir. ◦ Bu alanda bile zaman zaman farklı yorumlar, yanlış tedavi, geç tanı!! 163 Tıbbi Tanı ve Ruhsal Tanı  Duygusal ve davranışsal sorunların tanılanması; ◦ Doğası gereği zihinseldir. ◦ Dolaylı gözlem ve işlemlerin kullanılmasını gerektirir. ◦ Daha fazla hata payı… → geçerlik ve güvenirlik sorunu ◦ Etkili ve güvene dayalı bir ilişki gereklidir. 164 Normal Dışı Davranışın Tanımlanması  Tanı şekillerine ve sınıflamalara geçmeden, söz konusu davranışın tanımlanması  Klinik psikolojinin temel uğraşlarından biri kişinin duygu, düşünce, davranış repertuvarı içinde «uyumsuz» olanı tespit etmektir.  Normal dışı davranışı nasıl tanımlarız?  Hangi davranışlar normal dışı hangi davranışlar normal?  Tüm zamanlar için geçerli ve tek bir tanım yeterli midir? 165  Normal Dışı Davranışın Tanımlanması  Kuramsal farklılıklar mevcuttur → kişilik kuramları  Biyolojik yaklaşım → nörolojik, biyokimyasal ve genetik faktörler  Psikanalitik yaklaşım → bilinçdışı yapılar, savunma mekanizmalar  Psikolojik yaklaşım → davranışçı ve bilişsel ekol: yaşantılar, inanç sistemi, ilişkiler  Biyopsikososyal model → sistematik bütünleşmesi Çağdaş klinik psikoloji neresinde? 166  Normal Dışı Davranışın Göstergeleri  Birtakım göstergeler üzerinde anlaşmaya varılmıştır; 1. Öznel sıkıntı: Kişinin söz ettiği ruhsal acı. Yeterli bir ölçüt mü? ◦ Kişilik bozuklukları ◦ Yas süreci… 2. Uyumsuzluk: Gündelik yaşamda işlev bozukluğu. Her zaman sağlanmayabilir. ◦ İşlerini ve ilişkilerini yürütememe → sık sık işe, okula gitmeme ◦ Narsistik, antisosyal, manipülatif özellikler gösteren kişiler 167  Normal Dışı Davranışın Göstergeleri  Birtakım göstergeler üzerinde anlaşmaya varılmıştır; 3. İstatistiki seyreklik: Normdan sapmış olma; bir toplumda seyrek olarak görülen bir davranış ◦ Halüsinasyon görmek, aşırı obsesif inanışlar… ◦ Üstün yetenekli olmak veya çok iyi bir sporcu olmak? 4. Sosyal normların ihlali: Sözlü veya yazılı toplumsal kuralların (inanç, tutum, saygı, toplumsal beklentiler) ihlal edilmesi ◦ İnsanları rahatsız edecek şekilde devamlı yüksek sesle müzik dinlemek ◦ Geç bir saatte çok yakın olmadığınız bir arkadaşınızın evine haber vermeden gitmek… ◦ Bazı öğretilerin dışına çıkmak → eleştiri veya rahatsızlığını bildirmek hoş karşılanmazsa sessiz mi kalmalıyız. ◦ Sıklık ve bağlam değerlendirilmeli!! 168  Normal Dışı Davranışın Göstergeleri  Birtakım göstergeler üzerinde anlaşmaya varılmıştır; 5. Sosyal rahatsızlık: Çevredeki diğer kişilerde uyandırdığı rahatsızlık ◦ Tuhaf karşılanan davranışlar → sınıfta ayaklarını uzatarak oturmak ◦ Otobüste kimse yokken tek dolu koltuktaki kişinin yanına oturmak ◦ Teşhirci davranışlar vb. ◦ Depresyon, kaygı bozukluğu vb. karşılamayabilir. 169  Normal Dışı Davranışın Göstergeleri  Birtakım göstergeler üzerinde anlaşmaya varılmıştır; 6. Mantık dışılık ve Tahmin edilemezlik: Gerçek bağlamla uyumsuzluk içeren; o durum için mantık dışı ve beklenmedik ise ◦ Herhangi bir sebep yokken panik olma… ◦ Aranızın çok iyi olduğu bir arkadaşınızın bir sebep yokken birdenbire sizinle konuşmaması ◦ Yeterince parası olan birisinin parası çok azmış gibi davranması ◦ Beklenildiği gibi hareket etmeme – haber vermeden işe gitmeme? Sorulara karşılık vermeme.. 7. Tehlikeli olma: Başkasına veya kendine zarar verme → kendini kesme, riskli cinsel ilişkide bulunma, 170 erteleme davranışı vb.  Normal Dışı Davranışın Göstergeleri  Psikolojik rahatsızlık kararı nasıl verilir?  «Kişinin davranış repertuvarı içindeki belirti ve bulgu kümesinin oluşturduğu hastalık tablosu ya da sendrom düzeyinde verilir»  Belirti/Semptom: Rahatsızlığın öznel algılamasıdır, her zaman dışarıdan gözlenmesi gerekmez. Kişinin şikayetlerinden oluşur.  Bulgu: Şikayetlerin gözlem ve uzman tarafından değerlendirmesidir (yüz ifadesi, ilişki kurma şekli, ses tonu vb.)  Sendrom: Beraber gözüken tanınabilir bir klinik 171 durum oluşturan belirti ve bulgular kümesidir.  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması  Bilimin temel amaçlarından biri betimlemedir.  Yani;  Doğada tutarlı olarak meydana gelen, güvenilir olayları keşfetmek, bu olayları adlandırmak, tarif etmek, belirli özelliklerine göre sınıflandırmak ve olaylar arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır.  Tanımlanmamış ve sınıflandırılamamış olaylar üzerinde araştırma yapılamaz, sıklık ve yaygınlıkları saptanamaz, tedavi yöntemleri de belirlenemez. 172  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması  Ruh sağlığı tanı ve sınıflama için iki temel sistem;  Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından düzenlenip yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM)  Dünya Sağlık Örgütü tarafından düzenlenip yayınlanan Hastalıkların ve Bunlarla İlişkili Sağlık Sorunlarının Uluslararası İstatistiksel Sınıflandırılması (ICD) 173  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması  19. yy → Fransa, Philippe Pinel ◦ Melankoli, mani ve dementia  Alman psikiyatr Emil Kraepelin → 20. yy başları  Ruhsal bozuklukların çağdaş anlamda sınıflandırma çabası → betimleyici psikiyatrinin babası  Ruhsal bozuklukların nedenlerine, belirtilerine ve gidişatına göre sınıflandırma ◦ Manik-depresif psikoz (bipolar bozukluk) ve dementia praecox (şizofreni) 174  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması Amerikan Psikiyatri Birliği  1917’de Kraepelin’in betimsel sınıflama sistemi  1932’de kendi geliştirdikleri ama çok rağbet görmeyen bir sistme  Bakış açısı;  Thomas Sydenham’ın bozukluk tanımı; 3 gerekli bileşen ◦ Dahil etme ölçütü (belirtiler) ◦ Dışlama ölçütü (ayırıcı özellikleri) ◦ Ürün ölçütü (seyri)  Tanı ve sınıflama sistemleri kısa bir süre dışında «nedenselliği» dışlamıştır.  Siz nasıl bir sınıflama sistemi geliştirirdiniz? 175  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM – I (1952) ◦ II. Dünya Savaşı ve sonrası çoğu savaşa katılmış ordu personeli uzman ◦ Psikanalitik kuram ve psiko-biyoloji ekolü ◦ 108 tanı kategorisi ◦ ICD ile ortaklık kurmak amacı ile DSM II  DSM – II (1968) ◦ 185 tanı kategorisi ◦ Psikanalitik kuram etkisi ama sadece betimsel yönü olan kategoriler de mevcuttur. ◦ DSM-I ve DSM-II ampirik olarak zayıf kabul edilmektedir. ◦ Belirgin kategoriler değil, paragraf şeklinde 176 ◦ Güvenirliği düşük → aynı kişi farklı tanı  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM-III (1980) ve DSM-III-R (1987)  Herhangi bir kurama bağlı olmaması (ateorik)  Bilimsel kanıtlara dayanan dahil etme ve dışlama kriterleri  Tanı sayısındaki artış (185’ten 265’e)  Çok eksenli bir yapı – kişi 5 eksen üzerinden değerlendirilir; ◦ Eksen I: Klinik sendrom tanısı ◦ Eksen II: Kişilik bozuklukları ve özgül gelişimsel bozukluk tanısı ◦ Eksen III: Fiziksel bozukluk ve durumlar tanısı ◦ Eken IV: Psikososyal stresörlerin şiddeti ◦ Eksen V: Son bir yıl içindeki işlevsellik düzeyinin değerlendirilmesi.177  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM-III (1980) ve DSM-III-R (1987)  Eksen IV ve V → tanıları desteklemek, tedaviyi planlamak, tedavi etkisini tahmin edebilmek için ek bilgi  DSM III ile birlikte → ateorik olması, Ruhsal bozukluğu değerlendirmek için tıp eğitimi alınmış olması gerekliliği → medikal modelin baskınlığı  DSM-III-R → 297 tanı kategorisi  Eşcinsel yönelim resmi tanı ve sınıflama sisteminden çıkarıldı. 178  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM-IV (1994) ve DSM-IV-TR (2000)  354 tanı ve 17 genel başlık  Beş eksenli yapı korunmuştur.  Kişi hem eksen I hem eksen II’den tanı alabilir → çoğul tanı  Eksen I’de birden fazla tanı alabilir → eş tanı  Medikal modele daha fazla yaklaşması ve kültürel farklılığı daha az gözetmesi DSM-IV-TR → tanı ölçütlerinde önemli değişiklikler yoktur; her bir bozukluk→ yaş, cinsiyet, sıklık oranı, seyir, risk etkenleri, ailesel örüntü ve ayırıcı tanı gibi özellikler 179 bakımından da değerlendirilir.  Kategorik Sınıflama İle İlişkili Eleştiriler DSM-5’e Kadar Yapılan Eleştiriler  Kategorik yapısı → normal ve normal dışı davranış arasında keskin ayrım  Eşik altı belirtiler göz önüne alınmaz, araştırmalara dahil edilmez.  Eşiği geçen tüm bireyler aynı kefeye konur ve bireysel farklılık gözetilmez. ◦ Fazla tanı koyma ve normal olanı patolojikleştirme  Bir kategorinin tüm tanı ölçütleri aynı önemde kabul edilir. 180  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM-V (2013)  Kategorikten çok boyutsal bir yaklaşıma geçme çabaları ◦ Ne demek? ◦ Psikolojik bozukluklar ayrık kategoriler midir? Bazı insanlarda bulunan bazı insanlarda bulunmayan… ◦ Yoksa her insanda bulunan özelliklerin farklı derecelerini mi yansıtırlar?  22 tanı kategorisi, 347 tanı → tanıların sayısında azalma,  Farklı ruh sağlığı çalışanlarının katkıdan bulunduğu ilk DSM,  Eksenli yapı kaldırılmıştır. 181  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması DSM’nin Gelişimi ve Farklı Sürümleri  DSM-V (2013)  Ruhsal Bozukluk Tanıları ve Tıbbi Tanılar  Psikososyal ve bağlamsal faktörler  İşlevsellik ve Engellilik olmak üzere üç başlık altında incelenir.  Tanı grupları etiyolojiye göre yeniden düzenlenerek eş tanı azaltılmaya çalışıldı  Cinsiyet, etnik ve kültürel özelliklerin göz önünde bulundurulması  Psikopatolojinin gelişimsel doğasına hassasiyet,  TSSB ve OKB anksiyete bozuklukları içinde değil; ayrı birer kategori olarak sınıflandırıldı.  Kişilik bozuklukları kategorisinde ve içerdiği tanı gruplarında herhangi bir değişikliğe gidilmedi. 182  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması ◦ DSÖ ve Uluslararası Psikoloji Bilimi Birliği (2013) ◦ 2155 psikolog ◦ TPD →174 psikolog ◦ Tanı koyma %75 (Türkiye için %64.3) ◦ Psikologların tanı koymada ağırlıklı bir rolü vardır ◦ %51.4 ICD-10; % 43.8’i DSM-IV ◦ %87.6 DSM-IV → Türkiye’deki tablo ◦ Neden?  Resmi gereklilik  Klinisyenler arası iletişim  Uygun tedavi seçimi  Bozuklukla ilgili hasta ve yakınlarının eğitilmesi 183  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması Tanısal Sınıflama;  Rosenhal (1973)  8 gönüllü → gaipten sesler duymak  Şizofreni ve manik-depresif tanısı → şikayetlerinden hiç bahsetmemiş olsalar bile taburcu olmaları zor olmuştur.  Kolayca tanı koymak → etiketleme/yaftalama riski  Etiketlemeye en çok yol açan durumlardan biri psikolojik sorunlardır.  «Akıl hastası rolü» → Anti-psikiyatri akımı  Toplum içinde hizmet yaklaşımı (deinstitunalization) 184  Ruhsal Bozuklukların Sınıflandırılması Tanı ve Sınıflamada Nelere Dikkat Edilebilir;  Nitelikli bir gözlem-görüşme sonunda,  Bilimsel olarak savunulabilir olmalı,  Hem belirti hem etiyolojik bir değerlendirme,  Hiçbir belirti-bulgu tek başına tanı koyucu özellikte değildir,  Gelişimi devam eden kişilerde gelişimsel çağın özellikleri göz önünde bulundurulmalı,  Klinik deneyim, 185  Kategorik Sınıflama İle İlişkili Eleştiriler ◦ Sınıflamaya dönük farklı yaklaşımlar?? 186 PSİKANALİTİK TANI Dr. İrem AKINCI 187 PSİKANALİTİK TANI  Farklı psikanalitik kuramlarda psikopatolojinin tanımı farklılık gösterse de 3 temel konuda uzlaşı;  Güncel psikolojik meseleler bunların çocuksu öncüllerini yansıtır.  Çocukluk döneminde çatışmalı kalmış meseleler yetişkinlikte farklı kılıklarda karşımıza çıkar.  Erken yaştaki etkileşimler yaşam ile nasıl ilişkileneceğimizin hatlarını çizer → bilinçdışı yollarla anlaşılır  Olayları, kişileri, durumları yorumlamamızda baskın rol oynayan şablonlar  Kişinin gelişimsel düzeyi onu anlamanın önemli bir kısmıdır. 188  Kişilik yapısının oturduğu hat… PSİKANALİTİK TANI  İlk 6 yaş kritik bir öneme sahiptir.  İlk 1.5-2 yıl  İlk 1.5/2-3 yıl  İlk 3-6 yıl  Çocuğun karşılaştığı önemli gelişimsel görevler → memeden ayrılma, kendilik inşası, anal süreçler, bireyleşme, ödipal meseleler, cinselleşme ve cinsiyet kavramları → bakım verenlerle etkileşim  Kişiliği oluşturan temel unsurların şekillenmeye başladığı bir zaman olarak kabul edilir.  Ego gelişimi  Savunmaları  Ben-öteki ayrımı  Kişilerarası etkileşimi vb. 189 PSİKANALİTİK TANI  Psikanalitik alan tanıyı kişilik temelinde ele almıştır.  Görünür özellikler, belirtiler ile tanıya gitmez.  Kişilik örgütlenmesinin gelişimsel düzeyi ile ilgilenir.  Bu gelişimsel düzey semptomların derecesi/psikopatolojinin ağrılığı ile ilgili bilgi verir.  Bu yaklaşımın tarihsel süreci;  Kraepelin → Çevresel ve tedavi edilebilir ve bünyesel ve tedavi edilemez şeklinde ikiye ayırmıştır. 190 PSİKANALİTİK TANI  Freud ile birlikte psikoz ve nevroz ayrımı yapılmıştır. Bu ayrıma nasıl gitti?  Psikoz → gerçeklik ile bağın koptuğu; ego savunmalarının çok zayıf olduğu bir yapı; idden gelen itkiler içinde çaresizce sürüklenme  Nevroz → Ego savunmalarının esneklikten uzak ve otomatik şekilde işlemesi; ide yönelik katı bir bastırma  Bu yaklaşım ne işe yaradı → farklı türdeki sorunlar için farklı terapötik müdahalelerin oluşturulması  Daha sonra nevroz yapısında daha