Kinder en Jeugdpsychiatrie Verhulst PDF

Kinder en Jeugdpsychiatrie Verhulst, Verheij, Danckaerts (red.)...

Kinder en Jeugdpsychiatrie Verhulst, Verheij, Danckaerts (red.) All rights reserved. May not be reproduced in any form without permission from the publisher, except fair uses permitted under U.S. or applicable copyright law. Kinder- en Jeugdpsychiatrie is hét Nederlandstalige standaardwerk binnen haar vakgebied. De uitgave doet recht aan de enorme kennis-evolutie van de laatste jaren en biedt een wetenschappelijk gefundeerd overzicht van de kinder- en jeugdpsychiatrie. Van onderzoek en diagnostiek, tot psychopathologie en behandeling en begeleiding; Kinder- en Jeugdpsychiatrie biedt de concrete verta- ling van wetenschappelijke kennis naar de dagelijkse praktijk in deze prachtige, Nederlandstalige uitgave waarbij zowel Nederlandse als Vlaamse auteurs betrokken zijn. De DSM-5 terminologie is in de tekst verwerkt en er wordt veel aandacht besteed aan een aspect dat de kinder- en jeugdpsychiatrie onderscheidt van de volwassenenpsychiatrie: de ontwikkeling. Ont- wikkelingsaspecten zijn cruciaal voor het begrijpen van het ontstaan, de aard en de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen van kinderen en jeugdigen. Dit geldt ook voor de rol van het gezin. Diagnostiek en behandeling in de kinder- en jeugdpsychiatrie kunnen niet plaatsvinden zonder de gezinscontext daarbij te betrekken. F.C. Verhulst, F. Verheij, M. Danckaerts (red.) Onder de redactie van F.C. Verhulst, F. Verheij en M. Danckaerts zijn de voorheen drie afzonderlijke uitgaven (Onderzoek en Diagnostiek (redactie F.C. Verhulst en F. Verheij), Psychopathologie (redactie F.C Verhulst, F. Verheij en in de laatste editie met R.F. Ferdinand) Kinder en Jeugd en Behandeling en Begeleiding (redactie F. Verheij en F.C. Verhulst) samengebracht tot een waardevolle uitgave met een schat aan informatie voor iedere (aankomend) kinder- en jeugdpsychiater en voor andere professionals die betrokken zijn bij de geestelijke gezondheidsproblemen van kinderen en jeugdigen. Copyright 2014. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. psychiatrie 9 789023 253556 EBSCO Publishing : eBook Collection (EBSCOhost) - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM AN: 2234703 ; Verhulst, F. C., Verheij, F., Danckaerts, Marina.; Kinder- en jeugdpsychiatrie Account: s3776028.main.ehost  Inhoudsopgave Voorwoord V Uitgebreide inhoudsopgave XI I Geschiedenis van de kinder- en jeugdpsychiatrie 1 F. Verheij, D. Deboutte II Principes van kinder- en jeugdpsychiatrie 17 F.C. Verhulst, M. Danckaerts All rights reserved. May not be reproduced in any form without permission from the publisher, except fair uses permitted under U.S. or applicable copyright law. III Multifactoriële etiopathogenese van kinder- en jeugdpsychiatrische stoornissen 35 M. Danckaerts, F.C. Verhulst IV Diagnostisch proces 53 F. Verheij, G.F.M.G. Berden V Gestandaardiseerde diagnostische methoden 75 F.C. Verhulst, J. van der Ende VI Principes van psychosociaal interveniëren 93 F. Verheij, M. Danckaerts VII Principes van de psychofarmacologie 113 B. Dierckx, T. van Gelder VIII Wettelijk kader 125 N. Duits, E. Schoentjes IX Stoornissen van de zuigeling-, peuter- en kleuterleeftijd 137 M.P. Lambregtse-van den Berg, J.C. Visser, S. van Ransbeek, M.H.M. van Lier, E. van Daalen Regulatiestoornissen 152 Slaapstoornissen en ­overmatig huilen bij baby’s 155 Voedings- en eetstoornissen 158 Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten en ­psychologische/ psychiatrische symptomen bij somatische a­ andoeningen 165 Autismespectrum­stoornissen, vroege ­symptomen 168 Internaliserende ­stoornissen 170 Externaliserende ­stoornissen 172 Posttraumatische-stressstoornis 175 Stoornissen van de ouder-kind relatie 177 Hechtingsstoornissen 179 X Autismespectrumstoornissen 193 J.G. Steyaert, P.F.A. de Nijs Copyright 2014. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. XI Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis 225 M. Danckaerts, G.M.A. Westermann XII Gedragsstoornissen 255 W. Matthys, D. van West EBSCO Publishing : eBook Collection (EBSCOhost) - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM Inhoudsopgave AN: 2234703 ; Verhulst, F. C., Verheij, F., Danckaerts, Marina.; Kinder- en jeugdpsychiatrie VII Account: s3776028.main.ehost  XIII Somatisch-symptoomstoornis, verwante stoornissen en psychiatrische aspecten bij lichamelijke ziekten 281 XIII-1 Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen 282 B.S. van Beusekom XIII-2 Delier 303 B.S. van Beusekom XIII-3 Psychiatrische stoornissen bij kinderen en jeugdigen met sensore handicaps 310 T. van Gent Doofheid en ernstige slechthorendheid 310 Blindheid en ernstige slechtziendheid 315 Doofblindheid 317 XIII-4 Encopresis en enuresis 322 A.C. Theil, F. Verheij XIV Eetstoornissen in de late kindertijd en adolescentie 331 F. Verheij, A. Simons XIV-1 Anorexia nervosa en andere eetstoornissen met vermagering 333 XIV-2 Boulimia nervosa 355 XIV-3 Eetbuistoornis 362 XV Angststoornissen 373 G.C. Dieleman, B. Dierckx XVI Trauma-, stress- en dissociatieve stoornissen 421 R.J.L. Lindauer XVII Obsessieve-compulsieve stoornissen 441 H. Sijmons, P. Hoekstra XVIII Stemmingsstoornissen 459 C.G. Reichart Depressieve stoornissen 460 Bipolaire-stemmings­stoornis 477 XIX Aanpassingsstoornis 493 F.C. Verhulst, M. Danckaerts XX Schizofreniespectrum- en andere psych0tische stoornissen 499 M.L.J.M. Eussen XXI Persoonlijkheidsstoornissen 521 N.B. Tromp, F. Boer, J. Hutsebaut, K. Catthoor, N. Op ’t Veld, S. Hartman-Faber XXII Stoornissen in het gebruik van middelen en niet-middelengebonden verslaving 539 V.M. Hendriks, A. Popma XXIII Verstandelijke beperking en kinder- en jeugdpsychiatrische stoornissen 563 A. Vogels, M. Kasius XXIV Spraak- en taalstoornissen, DCD en leerstoornissen 597 E.C. van Doorn, M.G. Lechner-van de Noort, F. Verheij Spraak- en taalstoornissen 601 DCD (‘Developmental Coordination Disorder’) 606 Dyslexie 608 Dyscalculie 613 VIII Kinder- en Jeugdpsychiatrie EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  XXV Psychiatrie en crises 621 XXV-1 Suïcidaliteit 622 F. Verheij, G. Portzky, M. Broekman, G.M.A. Westermann XXV-2 Zelfverwonding 635 L.A.L. Claes, C. Oele XXV-3 Agressie incidenten 642 M.W. Valenkamp, G.M.A. Westermann, S. Tremmery XXVI Overige stoornissen 657 XXVI-1 Slaapstoornissen 658 F. Boer XXVI-2 Selectief mutisme 671 F. Verheij XXVI-3 Ticstoornissen en ­stereotypieën 680 P. Hoekstra XXVI-4 Genderidentiteits­stoornissen 691 G. De Cuypere, P.T. Cohen-Kettenis XXVI-5 Schoolweigering 700 F. Verheij Trefwoordenregister 711 Over de auteurs 735 Inhoudsopgave IX EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Voorwoord Het zijn roerige tijden voor de kinder- en jeugdpsychiatrie in gezin. Diagnostiek en behandeling in de kinder- en jeugdpsy- Nederland en Vlaanderen. De overheveling van de jeugdhulp chiatrie kunnen niet zonder het betrekken van de gezinscon- in Nederland naar de gemeenten, de politieke roep om deme- text. In de teksten wordt evenwichtig aandacht besteed aan dicalisering van emotionele problemen en gedragsproblemen zowel biologische als psychosociale factoren, zowel in de etio- All rights reserved. May not be reproduced in any form without permission from the publisher, except fair uses permitted under U.S. or applicable copyright law. bij kinderen en jeugdigen, de onduidelijkheden in afgrenzing pathogenese als in de behandeling. ten opzichte van andere disciplines zoals de psychologie, bezui- Dit tekstboek Kinder- en Jeugdpsychiatrie is weliswaar geheel nigingen op de jeugdhulp, fusies van instellingen en bureau- nieuw geschreven, maar komt wel voort uit het eerste in 1985 cratische verantwoording naar financiers, overheden en inspec- bij Van Gorcum verschenen Nederlandstalige standaardwerk terende instanties zetten de kinder- en jeugdpsychiatrie onder Leerboek Kinder- en Jeugdpsychiatrie dat dertig jaar geleden werd druk. Het krachtige antwoord op deze invloeden, in het belang geschreven door Rotterdamse auteurs onder redactie van prof. van de patiënt en zijn gezin die lijden onder de psychiatrische dr. J.A.R. Sanders-Woudstra en H.F.J. de Witte. Dit werk werd problemen en die willen dat daar wat aan wordt gedaan, is het een succes en beleefde vele herdrukken en vormde, nadat eerst voortdurend actualiseren van kennis en vaardigheden en het F.C. Verhulst deel uitmaakte van de redactie en ook auteurs daarmee verstevigen van het fundament van het vakgebied, de van buiten de Rotterdamse groep meeschreven, de kern van kinder- en jeugdpsychiatrie. wat later de trilogie Kinder- en Jeugdpsychiatrie werd. Deze Het was de ambitie van de redactie om een Nederlandstalig trilogie bestond uit de delen Onderzoek en Diagnostiek (redactie standaardwerk Kinder- en Jeugdpsychiatrie uit te brengen dat F.C. Verhulst en F. Verheij), Psychopathologie (redactie F.C Ver- wetenschappelijk gefundeerd is en de enorme kennisevolutie hulst, F. Verheij en in de laatste editie met R.F. Ferdinand) en van de laatste jaren recht doet. Maar dat niet alleen, de teksten Behandeling en Begeleiding (redactie F. Verheij en F.C. Verhulst). moesten ook een concrete vertaling van wetenschappelijke ken- De trilogie werd deel voor deel om de ruwweg vijf jaar her- nis naar de dagelijkse praktijk vergemakkelijken en de kinder- zien om steeds bij te blijven met de ontwikkelingen in het vak- en jeugdpsychiater in staat stellen om te schakelen tussen het gebied, tot het idee ontstond om een meer omvangrijk tekst- toepassen van op algemene wetmatigheden rustende weten- boek te schrijven dat een integratie moest zijn van de drie schappelijke kennis en het intuïtief-empathisch kunnen begrij- separate delen. Om dit tekstboek optimaal bruikbaar te maken pen van unieke kenmerken en achtergronden van de individu- voor het hele Nederlandstalige gebied trad Marina Danckaerts ele patiënt. Recent wetenschappelijk onderzoek toont vooral de toe tot de redactie en is samen met Fop Verheij en Frank Ver- complexiteit aan van psychopathologie. In plaats van simpele hulst een Vlaams-Nederlandse coproductie ontstaan waarbij causale verklaringsmodellen is er een veelheid van vaak los van zoveel mogelijk is gestreefd hoofdstukken op te nemen die elkaar staande meervoudige verklaringsmodellen die ver van steeds door Vlaamse en Nederlandse auteurs gezamenlijk wer- de praktijk staan. De redactie heeft dan ook geprobeerd brug- den geschreven. De redactie heeft deze samenwerking als een gen te slaan tussen de versnipperde wetenschappelijke kennis bijzondere verrijking ervaren. op groepsniveau en de klinische praktijk waar concrete en een- Het resultaat is een omvangrijk standaardwerk Kinder- en duidige handvatten nodig zijn op het niveau van de individuele Jeugdpsychiatrie dat niet alleen voor (aankomende) kinder- en patiënt. jeugdpsychiaters is bedoeld, maar dat ook voor een ieder die Naar de mening van de redactie onderscheidt dit Neder- professioneel betrokken is bij geestelijke gezondheidsproble- landstalig tekstboek zich van bestaande buitenlandse tekstboe- men van kinderen en jeugdigen een nuttige bron en rijke van ken door de vertaling van wetenschappelijke inzichten naar de informatie is. praktijk van de patiëntenzorg. Van bestaande Nederlandstalige De redactie is veel dank verschuldigd aan de uitgeverij Van Copyright 2014. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. tekstboeken onderscheidt Kinder- en Jeugdpsychiatrie zich door Gorcum, in de persoon van Wouter Oude Groothuis, die ons de uitgebreidheid en diepgang van de diverse hoofdstukken. gestimuleerd heeft en de ruimte heeft gegeven dit lijvige werk De recente DSM-5 criteria en terminologie zijn in de tekst te maken. Tot slot gaat onze dank uit naar Inge Demmendaal verwerkt. Dat wil niet zeggen dat de DSM rigide wordt gevolgd die als geen ander weet hoe een manuscript tot tekst te maken en dat geen rekening wordt gehouden met de variaties van pro- is. blemen en de context waarbinnen problemen moeten worden begrepen en behandeld. Ook wordt veel aandacht besteed aan Rotterdam, Leuven een aspect dat de kinder- en jeugdpsychiatrie onderscheidt van November 2014 de volwassenenpsychiatrie: de ontwikkeling. Ontwikkelings­ aspecten zijn cruciaal voor het begrijpen van het ontstaan, de Frank Verhulst aard en de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen Fop Verheij van kinderen en jeugdigen. Dit geldt ook voor de rol van het Marina Danckaerts EBSCO Publishing : eBook Collection (EBSCOhost) - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM  ; Verhulst, F. C., Verheij, F., Danckaerts, Marina.; Kinder- en jeugdpsychiatrie AN: 2234703 V Account: s3776028.main.ehost EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:40 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Uitgebreide inhoudsopgave All rights reserved. May not be reproduced in any form without permission from the publisher, except fair uses permitted under U.S. or applicable copyright law. Copyright 2014. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. EBSCO Publishing : eBook Collection (EBSCOhost) - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM AN: 2234703 ; Verhulst, F. C., Verheij, F., Danckaerts, Marina.; Kinder- en jeugdpsychiatrie Account: s3776028.main.ehost EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Voorwoord V Uitgebreide inhoudsopgave XI I Geschiedenis van de kinder- en jeugdpsychiatrie 1 F. Verheij, D. Deboutte Inleiding 2 Naar erkenning van het kind 2 Achttiende en negentiende eeuw 3 Eerste patiënt 3 Eerste afdelingen 4 Eerste publicaties 4 Opkomst van klinische voorzieningen 5 Het woord kinderpsychiatrie 5 Bijdrage van pedagogiek, psychologie en psychotherapie 6 Invloed van het justitiële circuit 7 Nederlandse pioniersfase 7 Opkomst in Nederland 8 Eerste jeugdpsychiatrische klinieken 8 Eerste dagbehandeling 9 Ontwikkeling in België 9 Apart specialisme 9 Interactief en systemisch denken 9 Infantpsychiatrie 10 Opkomst van de diagnostische classificatie 10 Opkomst van het wetenschappelijk onderzoek 11 Naar regionale spreiding in Nederland 11 Naar regionale spreiding in België 12 Epiloog 12 Literatuur 13 II Principes van kinder- en jeugdpsychiatrie 17 F.C. Verhulst, M. Danckaerts Inleiding 18 Definitie van kinder- en jeugdpsychiatrische stoornis 19 Psychisch, psychiatrisch en psychologisch 19 Stoornis en gevalsdefinitie 20 Classificatie 23 DSM en ICD 25 Diagnostisch proces en diagnose 26 Categoriaal versus dimensioneel 26 Multipele informanten 27 Multiculturele aspecten 29 Betrouwbaarheid en validiteit 30 Epidemiologie 32 Conclusies 33 Literatuur 33 III Multifactoriële etiopathogenese van kinder- en jeugdpsychiatrische stoornissen 35 M. Danckaerts, F.C. Verhulst Inleiding 36 Maatschappelijke en culturele factoren 36 Psychologische en relationele verklaringsmodellen 37 Meetbare proximale psychosociale risicofactoren 38 Protectieve effecten en veerkracht 39 Gedeelde en niet-gedeelde omgevingseffecten 39 Biologische verklaringsmodellen 39 Psychiatrische genetica 39 Gen-omgevingssamenspel 42 Epigenetica 44 Meetbare associaties met andere (dan genetische) biologische parameters 44 Uitgebreide inhoudsopgave XIII EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Centraal zenuwstelstel 45 Neurotransmissie 46 Stressverwerkingssysteem 46 Perifere biomarkers 47 Conflict tussen en integratie van verschillende theorieën 48 Ontwikkeling centraal 49 Postmodernisme, Darwinisme, pragmatisme, pluralisme 50 Conclusies 50 Literatuur 50 IV Diagnostisch proces 53 F. Verheij, G.F.M.G. Berden Inleiding 54 Definitie van begrippen 54 Historiek 55 Specificiteit van diagnostiek in de kinder- en jeugdpsychiatrie 56 Kinder- en jeugdpsychiatrisch diagnostisch proces 56 Diagnostische valkuilen 58 Klinisch interview als deel van een geheel 59 Eerste gesprek 60 Gesprek en/of spel met kind of jeugdige 61 Onderzoekssetting 61 Werkwijze 64 Gesprek met de ouders 64 Huidig functioneren van kind of jeugdige 66 Gesprek met het gezin 67 Gesprek met de leerkracht 69 Stagering van het diagnostisch proces 70 Multidisciplinaire diagnostiek 72 Conclusies 72 Literatuur 72 V Gestandaardiseerde diagnostische methoden 75 F.C. Verhulst, J. van der Ende Inleiding 76 Vragenlijsten 76 Interviews 86 Observatiemethoden 89 Conclusies 90 Literatuur 91 VI Principes van psychosociaal interveniëren 93 F. Verheij, M. Danckaerts Inleiding 94 Historiek 94 Begrippen 95 Adviesgesprek 96 Psychoeducatie 98 Counseling 99 Pretreatment en motiverende gespreksvoering 100 Psychologische behandelingen 101 Psychotherapie 102 Schooltoeleiding, arbeidstoeleiding, rehabilitatie en revalidatie 107 Conclusies 108 Literatuur 108 VII Principes van de psychofarmacologie 113 B. Dierckx, T. van Gelder Inleiding 114 Epidemiologie 114 Farmacokinetiek 114 Farmacodynamiek 118 Farmacogenetica 119 XIV Kinder- en Jeugdpsychiatrie EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  ‘Therapeutic Drug Monitoring’ 120 ‘Off-label’ en ‘unlicensed’ gebruik 121 Conclusies 122 Literatuur 123 VIII Wettelijk kader 125 N. Duits, E. Schoentjes Inleiding 126 Wet op de Jeugdzorg en toekomstige Jeugdwet in Nederland 126 Wetgeving Jeugdzorg in België (Vlaanderen) 127 Gezondheidsrecht in Nederland: Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) 128 Patiëntenrechten in België 128 Gezondheidsrecht in Nederland: Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) 129 Gezondheidsrecht in België: Wet Bescherming van de persoon van de geesteszieke 129 Familie- en jeugdrecht in Nederland 130 Familie- en jeugdrecht in België 131 Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG) en wettelijk tuchtrecht in Nederland 131 Tuchtrecht in België 132 Wet klachtrecht cliënten zorgsector in Nederland 132 Klachtrecht in België 133 Jeugdstrafrecht, jeugdbescherming en adolescentenstrafrecht in Nederland 133 Jeugdstrafrecht en jeugdbescherming in België 133 Beginselenwet Justitiële jeugdinrichtingen in Nederland 134 Wetgeving voor instellingen in België 134 Conclusies 134 Literatuur 135 IX Stoornissen van de zuigeling-, peuter- en kleuterleeftijd 137 M.P. Lambregtse-van den Berg, J.C. Visser, S. van Ransbeek, M.H.M. van Lier, E. van Daalen Inleiding 138 Historiek 138 Diagnostische kenmerken; classificatie 138 Prevalentie 139 Pathogenese; de context van de vroege kindontwikkeling 140 Algemene diagnostiek 143 Behandeling en interventies 146 Specifieke psychopathologie van jonge kinderen 151 Regulatiestoornissen 152 Inleiding 152 Klinisch beeld 152 Prevalentie 153 Etiologie en pathogenese 153 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 154 Behandeling 154 Beloop en prognose 154 Slaapstoornissen en ­overmatig huilen bij baby’s 155 Inleiding en klinisch beeld 155 Prevalentie 156 Etiologie 156 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 157 Behandeling 157 Beloop en prognose 157 Voedings- en eetstoornissen 158 Inleiding 158 Klinisch beeld 158 Diagnostisch onderzoek 158 Prevalentie 160 Etiologie en pathogenese 161 Differentiaaldiagnose en comborbiditeit 162 Behandeling 162 Beloop en prognose 164 Uitgebreide inhoudsopgave XV EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten en ­psychologische/psychiatrische symptomen bij somatische ­aandoeningen 165 Inleiding 165 Normale reacties 165 Psychologische/psychiatrische symptomen van een somatische aandoening 166 Psychologische/psychiatrische symptomen als reactie op een somatische aandoening 166 Versterkte symptomatologie van een psychiatrische stoornis ten gevolge van een somatische aandoening 166 Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten 166 Prevalentie 166 Etiologie en pathogenese 167 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 167 Behandeling 167 Beloop en prognose 168 Autismespectrum­stoornissen, vroege ­symptomen 168 Inleiding 168 Klinisch beeld 168 Prevalentie 169 Etiologie en pathogenese 169 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 169 Behandeling 169 Beloop en prognose 169 Internaliserende ­stoornissen 170 Inleiding 170 Klinisch beeld 170 Prevalentie 171 Etiologie en pathogenese 171 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 171 Behandeling 171 Beloop en prognose 172 Externaliserende ­stoornissen 172 Inleiding 172 Klinisch beeld 172 Prevalentie 173 Etiologie en pathogenese 173 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 174 Behandeling 174 Beloop en prognose 174 Posttraumatische-stressstoornis 175 Inleiding 175 Klinisch beeld 175 Prevalentie 176 Etiologie en pathogenese 176 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 176 Behandeling 176 Beloop en prognose 177 Stoornissen van de ouder-kind relatie 177 Inleiding 177 Klinisch beeld 177 Prevalentie 178 Etiologie en pathogenese 178 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 178 Behandeling 178 Beloop en prognose 178 Hechtingsstoornissen 179 Inleiding 179 Kwaliteit van gehechtheid 179 Hechtingsstoornissen 179 Klinisch beeld 179 Prevalentie 180 Etiologie en pathogenese 180 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 180 Behandeling 180 Beloop en prognose 180 XVI Kinder- en Jeugdpsychiatrie EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Conclusies 180 Literatuur 181 X Autismespectrumstoornissen 193 J.G. Steyaert, P.F.A. de Nijs Inleiding 194 Historiek 194 Ontwikkelingen in DSM 194 Diagnostische kenmerken 195 Klinisch beeld 195 Ontwikkelingsaspect; evolutie van het beeld met de leeftijd 197 DSM-5 criteria 199 Comorbiditeit 200 Epidemiologie 203 Etiologie en pathogenese 203 Biologische invalshoek 204 Cognitieve invalshoek 206 Diagnostisch onderzoek 207 Vragenlijsten 208 Ouderinterview 208 Familie- en gezinsanamnese 208 Kindobservatie en -interview 208 Leerkrachtinterview en schoolobservatie 209 Psychologisch onderzoek 210 Lichamelijk onderzoek en laboratoriumonderzoek 210 Differentiaaldiagnose 210 Behandeling en begeleiding 211 Algemeen 211 Betrekken van kind en omgeving 212 Psychoeducatie 212 Behandelingen op gedragsniveau 213 Ontwikkelingsstimulerende interventies 214 Ondersteunende en alternatieve communicatie 214 Alternatieve en complementaire therapieën 214 Remediëren van gedragsmoeilijkheden 215 Rol van psychotherapie 215 Psychofarmaca 215 Beloop en prognose 216 Conclusies 217 Literatuur 217 XI Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis 225 M. Danckaerts, G.M.A. Westermann Inleiding 226 Historiek 226 Belang van het concept 227 Diagnostische kenmerken 227 Klinisch beeld 227 DSM-criteria 228 Ontwikkelingsaspecten: evolutie van ADHD met de leeftijd 228 Comorbiditeit 229 Epidemiologie 231 Etiologie en pathogenese 231 Biologische invalshoek 232 Neurocognitief en neuropsychologisch 234 Omgevingsfactoren 235 Biologische risicofactoren 235 Geïntegreerde verklaringsmodellen 235 Diagnostisch onderzoek 236 Differentiaaldiagnose en comorbiditeit 237 Ontwikkelingsanamnese, opvoedingsanamnese en familieanamnese 237 Algemeen functioneren 237 Kinder- en jeugdpsychiatrische anamnese en observatie 237 Testonderzoek 238 Uitgebreide inhoudsopgave XVII EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Behandeling 238 Stroom- of beslissingsschema voor eerste keuzetherapie 239 Farmacotherapie 241 Beloop en prognose 248 Conclusies 248 Literatuur 249 XII Gedragsstoornissen 255 W. Matthys, D. van West Inleiding 256 Definitie van begrippen 256 Historiek 256 Diagnostische kenmerken 257 Oppositionele-opstandige stoornis 257 Normoverschrijdend- (of Antisociaal-) gedragsstoornis 257 Ontwikkelingsperspectief 258 Comorbiditeit 258 Epidemiologie 259 Etiologie en pathogenese 259 Pre- en perinatale problemen 259 Temperament 259 Genetische factoren 259 Neurobiologie 260 Intelligentie en taal 262 Sociale cognities 262 Emoties 263 Gezin en opvoeding 263 Leeftijdgenoten 263 School en buurt 264 Diagnostisch onderzoek 264 Eerste probleemtaxatie 264 Heteroanamnese: ontwikkeling, gezin en symptomen 264 Differentiaaldiagnose 264 DSM-interview met de ouders 265 Observatie en interview met het kind of de jeugdige 266 Aanvullend onderzoek 266 DSM-classificatie en beschrijvende diagnose 267 Behandeling 267 Psychoeducatie 268 Uitleg over het ziektebeeld 268 Uitleg over de etiologie 268 Uitleg over de behandeling 270 Uitleg over de prognose 271 Farmacotherapie 271 Gedragstherapeutische oudertraining in opvoedingsvaardigheden 272 Cognitief gedragstherapeutische trainingen in sociale probleemoplossing 273 Gezins- en systeemtheoretische methoden 274 School 274 Beloop en prognose 275 Conclusies 275 Literatuur 275 XIII Somatisch-symptoomstoornis, verwante stoornissen en psychiatrische aspecten bij lichamelijke ziekten 281 XIII-1 Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen 282 B.S. van Beusekom Inleiding 282 Historiek 282 Diagnostische kenmerken 282 Klinisch beeld 282 DSM-5 criteria 283 Ontwikkelingsaspect: evolutie van het beeld met de leeftijd 285 Comorbiditeit 285 XVIII Kinder- en Jeugdpsychiatrie EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Epidemiologie 285 Prevalentie 285 Demografische verschillen 286 Etiologie en pathogenese 286 Biologische invloeden 286 Cognitieve invloeden 287 Omgevingsinvloeden 287 Geïntegreerde verklaringsmodellen 289 Diagnostisch onderzoek 289 Vragenlijsten en hulpvraagverduidelijking 290 Anamnese ouders 291 Anamnese kind/jeugdige 291 Observatie kind/jeugdige 291 Psychologisch testonderzoek 291 Lichamelijk onderzoek 292 Differentiaaldiagnose 292 Behandeling en begeleiding 293 Psychoeducatie 293 Integratieve psychotherapie 293 Cognitieve gedragstherapie en ouderbegeleiding 294 Fysiotherapie en psychomotorische therapie 296 Systeemtherapie 296 Psychofarmacotherapie 296 Overige ambulante therapie 297 Klinische behandeling 297 Beloop en prognose 298 Conclusies 298 Literatuur 299 XIII-2 Delier 303 B.S. van Beusekom Inleiding 303 Diagnostische kenmerken 303 Klinisch beeld 303 DSM-5 criteria 303 Epidemiologie 304 Prevalentie en demografische verschillen 304 Etiologie en pathogenese 304 Diagnostisch onderzoek 304 (Hetero)anamnese en observatie 304 Diagnostische instrumenten 305 Differentiaaldiagnose 306 Behandeling en begeleiding 306 Opsporen en behandelen van de oorzaak 306 Farmacotherapie 306 Ondersteunende maatregelen voor de patiënt 307 Ondersteunende maatregelen voor de omgeving 307 Beloop en prognose 307 Conclusies 308 Literatuur 308 XIII-3 Psychiatrische stoornissen bij kinderen en jeugdigen met sensore handicaps 310 T. van Gent Inleiding 310 Doofheid en ernstige slechthorendheid 310 Epidemiologie 310 Diagnostische kenmerken 310 Klinisch beeld 310 Ontwikkelingsaspecten 312 Etiologie en pathogenese 313 Diagnostisch onderzoek 314 Behandeling en begeleiding 315 Beloop en prognose 315 Uitgebreide inhoudsopgave XIX EBSCOhost - printed on 4/23/2020 8:41 AM via ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM. All use subject to https://www.ebsco.com/terms-of-use  Blindheid en ernstige slechtziendheid 315 Epidemiologie 315 Diagnostische kenmerken 315 Klinisch beeld 315 Ontwikkelingsaspecten 316 Etiologie en pathogenese