ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 - ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ PDF

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Αποτυχία της Αγοράς Οικονομική των Επιχειρήσεων Γεώργιος Λιόντος Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Μέχρι στιγμής έχουμε εξετάσει τις αγορές και τον τρόπο που οι επιχειρήσεις λειτουργούν σε αυτές. Η αποτελεσματικότητα είναι ένα θέμα που συνεχώς ε...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Αποτυχία της Αγοράς Οικονομική των Επιχειρήσεων Γεώργιος Λιόντος Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Μέχρι στιγμής έχουμε εξετάσει τις αγορές και τον τρόπο που οι επιχειρήσεις λειτουργούν σε αυτές. Η αποτελεσματικότητα είναι ένα θέμα που συνεχώς επανέρχεται στη συζήτηση για τις αγορές και τις επιχειρήσεις, αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν την ορίζουμε. Πως όμως ορίζεται η αποτελεσματικότητα από την πλευρά των οικονομολόγων; → Σύμφωνα με τα έργα των Vilfredo Pareto (1848 - 1923) και Arthur Pigou (1877-1959), η οικονομική αποτελεσματικότητα χαρακτηρίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία οι πόροι διανέμονται με τρόπο που δεν είναι δυνατό να βελτιωθεί η ευημερία ενός ατόμου χωρίς να μειωθεί η ευημερία κάποιου άλλου. → Αυτός ο τύπος αποτελεσματικότητας αναφέρεται και ως "Pareto αποτελεσματικότητα" (Pareto efficiency) και αποτελεί έναν από τους πιο κοινά αποδεκτούς ορισμούς στον τομέα της οικονομικής ανάλυσης. → Στο πλαίσιο αυτό, η αγορά, υπό ιδανικές συνθήκες, επιτυγχάνει αποτελεσματικότητα όταν κανένας επιπλέον παραγωγός ή καταναλωτής δεν μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση του χωρίς να προκαλέσει επιδείνωση σε κάποιον άλλο. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Μπορούμε να ορίσουμε την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων με τέσσερις τρόπους: a) Τεχνική αποτελεσματικότητα: Μια επιχείρηση μπορεί να βελτιώσει την τεχνική αποτελεσματικότητά της αν βρει έναν τρόπο που θα της επιτρέψει να χρησιμοποιεί τους υπάρχοντες πόρους έτσι ώστε να έχει μεγαλύτερη παραγωγή. b) Παραγωγική αποτελεσματικότητα: Μια επιχείρηση μπορεί να βελτιώσει την παραγωγική της αποτελεσματικότητα αν παράγει στο χαμηλότερο δυνατό κόστος. c) Κατανεμητική αποτελεσματικότητα: Η αποτελεσματικότητα από την πλευρά των καταναλωτών. Είναι τα προϊόντα που παράγονται από τις επιχειρήσεις αξιόλογα για τους καταναλωτές; Η κατανεμητική αποτελεσματικότητα προκύπτει όταν οι πόροι που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ισούνται με την αξία που αποδίδουν στα προϊόντα οι καταναλωτές (τιμή). d) Κοινωνική αποτελεσματικότητα: Προκύπτει, όταν το ιδιωτικό και το κοινωνικό κόστος παραγωγής είναι ίσο με τα ιδιωτικά και κοινωνικά οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωση. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη συζήτηση σχετικά με τις επιπτώσεις που έχουν οι λειτουργίες μιας επιχείρησης στα ευρύτερα ενδιαφερόμενα μέρη της, λαμβάνοντας υπόψιν την κοινωνική αποτελεσματικότητα. ❖ Μπορείτε να σκεφτείτε ορισμένα τέτοια παραδείγματα; Η θεωρία της αγοράς βασίζεται στην υπόθεση ότι οι αγορές λειτουργούν αποτελεσματικά, κι έτσι οι πόροι κατανέμονται αποτελεσματικά. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη (βλ., ορισμός αποτελεσματικότητας). Οι αποτυχίες της αγοράς προκύπτουν όταν η αγορά δεν καταφέρνει να κατανείμει αποτελεσματικά τους πόρους. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αιτίες της αποτυχίας της αγοράς 1) Ατελής πληροφόρηση (αγοραστών και παραγωγών): Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκύπτει γιατί οι καταναλωτές δεν έχουν επαρκείς τεχνικές γνώσεις ή γιατί ο διαφημίσεις μπορεί να είναι παραπλανητικές ή να παραπληροφορούν. Από την πλευρά των παραγωγών, μπορεί να μην υπάρχει γνώση των ευκαιριών που υπάρχουν σε κάθε αγορά. → εμπειρικές αποφάσεις και όχι ορθολογικές. 2) Ανομοιογενή αγαθά: Διαφοροποιούνται, μεταξύ άλλων, μέσω των εμπορικών σημάτων, των ετικετών κ.λπ. 3) Ανεπαρκής κινητικότητα των παραγωγικών συντελεστών: Οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να υποκαταστήσουν ή να μετακινήσουν με ευκολία παραγωγικούς συντελεστές από τη μία χρήση στην άλλη. 4) Ισχύς στην αγορά: Για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις με μονοπωλιακή εξουσία μπορεί να επιδίδονται σε συμπαιγνίες, καθορισμό τιμών, νοθεία των αγορών και δημιουργία φραγμών εισόδου. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αιτίες της αποτυχίας της αγοράς 5) Δημόσια αγαθά: Υπάρχουν ορισμένα προϊόντα τα οποία δεν μπορούν να προσφερθούν σε ικανοποιητική ποσότητα από την αγορά. Για παράδειγμα τα κοινωνικά και τα δημόσια αγαθά. 6) Ανισότητα: Η ανισότητα στα αποθέματα πόρων και εισοδήματος προκύπτει από την άνιση κατανομή του πλούτου και την τοποθεσία των πόρων (για παράδειγμα, κοιτάσματα πετρελαίου και μεταλλευμάτων), ενώ η φτώχεια προκύπτει και εξαιτίας των διακρίσεων. 7) Ιδιωτικό κόστος vs κοινωνικό κόστος: Οι άνθρωποι μπορεί να σκέφτονται μόνο τα ιδιωτικά κόστη και οφέλη και όχι τα κοινωνικά. ❖ Εξωτερικότητες (αποτυχίες της αγοράς): Εξωτερικότητα προκύπτει, όταν ένας άνθρωπος ή μια επιχείρηση που επιδίδεται σε μια οικονομική δραστηριότητα επηρεάζει την ευημερία ενός τρίτου, ο οποίος ούτε πληρώνει, ούτε αποζημιώνεται γι’ αυτό. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Ιδιωτικά και κοινωνικά κόστη ❖ Κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, επιχειρήσεις και άτομα είναι πιθανότερο ότι θα αναλογιστούν τα ιδιωτικά κόστη και οφέλη. → Π.χ., ένας εκδοτικός οίκος όταν αποφασίζει να εκδώσει ένα πανεπιστημιακό σύγγραμμα σταθμίζει τα ιδιωτικά κόστη (πρώτες ύλες, πληρωμή συγγραφέα, κόστη διανομής, κ.λπ.) και τα ιδιωτικά οφέλη (ποσοστό κερδών για τους ιδιοκτήτες ή τους μετόχους). ❖ Ωστόσο, μπορεί οι επιχειρήσεις να μην λαμβάνουν υπόψιν τους τα ιδιωτικά κόστη που συνδέονται με την παραγωγή του συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας. → Π.χ., ο ίδιος εκδοτικός οίκος δεν συνυπολογίζει ότι η διανομή των συγγραμμάτων επιτείνει την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τη φθορά των οδοστρωμάτων, την εκπομπή καυσαερίων, την ηχορύπανση και αυξάνει τον κίνδυνο ατυχήματος που μπορεί να οδηγήσει στον τραυματισμό ή θάνατο ενός τρίτου. ❖ Τα κοινωνικά κόστη αφορούν στους τρίτους. Για μια επιχείρηση οι τρίτοι μπορεί να είναι τα ευρύτερα ενδιαφερόμενα μέρη της. Δεδομένου ότι αγοραστές και πωλητές αγνοούν τις εξωτερικές επιπτώσεις των πράξεών τους, όταν αποφασίζουν για την προσφερόμενη και τη ζητούμενη ποσότητα, η ισορροπία της αγοράς δεν είναι αποτελεσματική, όταν υπάρχουν εξωτερικότητες. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Ιδιωτικά και κοινωνικά κόστη ❖ Υπάρχουν θετικές και εξωτερικές εξωτερικότητες. ❖ Το κοινωνικό κόστος είναι το άθροισμα του ιδιωτικού και του εξωτερικού κόστους. ❖ Οι επιχειρήσεις και οι άνθρωποι προσπαθούν να μειώσουν τα κόστη και να μην επιβαρύνονται με αρνητικές εξωτερικότητες, όπως: → Ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση από εργοστάσια και αυτοκίνητα → Ρύπανση του νερού → Παρενέργειες για την υγεία ❖ Η έρευνα και τα προγράμματα εμβολιασμών αποτελούν παραδείγματα θετικών εξωτερικοτήτων. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Μια επισκόπηση των Οικονομικών της Ευημερίας (Welfare Economics) ❖ Κάθε φορά που πηγαίνετε σε ένα κατάστημα ή επιλέγετε ένα προϊόν από το διαδίκτυο, προχωράτε σε σύνθετους νευρολογικούς εξοπλισμούς: θα υπάρχει μια τιμή την οποία είστε προετοιμασμένοι να πληρώσετε για να αποκτήσετε ένα προϊόν και μια ελαφρώς υψηλότερη τιμή την οποία για κάποιο λόγο δεν είστε διατεθειμένοι να πληρώσετε. ❖ Η μέγιστη τιμή (reservation price) είναι η διάθεση πληρωμής (willingness to pay) και μετρά την αξιολόγηση ενός αγοραστή για ένα προϊόν. ❖ Διαφορετικοί άνθρωποι θα είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν διαφορετικά ποσά για το ίδιο προϊόν ή υπηρεσία. ❖ Οι επιχειρήσεις δαπανούν μεγάλα χρηματικά ποσά στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν πως αξιολογούν οι καταναλωτές τα προϊόντα και ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα καταναλωτή ❖ Αν ένας καταναλωτής αγοράσει ένα προϊόν με €10, αλλά θα ήταν προετοιμασμένος να πληρώσει €20, ο αγοραστής αυτός λαμβάνει πλεόνασμα καταναλωτή €10. ❖ Το πλεόνασμα καταναλωτή είναι το ποσό που ένας αγοραστής είναι διατεθειμένος να πληρώσει για ένα αγαθό μείον το ποσό που τελικά πληρώνει. ❖ Πόσες φορές αγοράσατε κάτι που «ήταν ευκαιρία»; ❖ Η «ευκαιρία» στα οικονομικά σημαίνει ότι πληρώνουμε πολύ λιγότερα χρήματα για κάτι, σε σύγκριση με αυτά που αναμέναμε, κι έτσι απολαμβάνουμε μεγαλύτερο πλεόνασμα καταναλωτή από αυτό που αναμέναμε. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα καταναλωτή και καμπύλη ζήτησης ❖ Στην τιμή 𝑃1 η ζητούμενη ποσότητα είναι 𝑄1 και το πλεόνασμα καταναλωτή είναι η περιοχή του τριγώνου 𝐴𝐵𝐶. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα καταναλωτή και καμπύλη ζήτησης ❖ Αν η τιμή ήταν 𝑃2 και όχι 𝑃1 , η ζητούμενη ποσότητα θα ήταν 𝑄2 αντί 𝑄1 και το πλεόνασμα καταναλωτή θα αυξανόταν στο τρίγωνο 𝐴𝐷𝐹. (β) Πλεόνασμα καταναλωτή στην τιμή 𝑃2 Τιμή ❖ Η αύξηση στο πλεόνασμα καταναλωτή (περιοχή 𝐴 Επιπρόσθετο 𝐵𝐶𝐹𝐷 προκύπτει πλεόνασμα για τους αρχικούς καταναλωτές ❖ εν μέρει γιατί οι υπάρχοντες καταναλωτές Αρχικό πληρώνουν τώρα λιγότερα (περιοχή 𝑩𝑪𝑫𝑬) πλεόνασμα καταναλωτή Πλεόνασμα καταναλωτή ❖ και εν μέρει γιατί νέοι καταναλωτές εισέρχονται 𝑃1 𝐶 νέων καταναλωτών στην αγορά στη χαμηλότερη τιμή (περιοχή 𝑪𝑬𝑭). 𝐵 𝑃2 𝐹 𝐷 𝐸 ❖ Βασικό συμπέρασμα: η περιοχή κάτω από την καμπύλη ζήτησης και πάνω από την τιμή αποτελεί το πλεόνασμα καταναλωτή σε αυτή την αγορά. 0 𝑄1 𝑄2 Ποσότητα Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα καταναλωτή και καμπύλη ζήτησης ❖ Η περιοχή κάτω από την καμπύλη ζήτησης και πάνω από την τιμή αποτελεί το πλεόνασμα καταναλωτή σε αυτή την αγορά. ❖ Γιατί; Διότι η καμπύλη ζήτησης μετρά την αξία που αποδίδουν οι αγοραστές σε ένα αγαθό, η οποία μετριέται από τη διάθεσή τους να καταβάλλουν χρήματα για να το αποκτήσουν. ❖ Η διαφορά μεταξύ της διάθεσης πληρωμής και της αγοραίας τιμής είναι το πλεόνασμα καταναλωτή. ❖ Η συνολική περιοχή κάτω από την καμπύλη ζήτησης και πάνω από την τιμή είναι το σύνολο του πλεονάσματος καταναλωτή όλων των αγοραστών σε μια αγορά ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας. ❖ Δεδομένου ότι το πλεόνασμα καταναλωτή μετρά το όφελος που λαμβάνουν οι αγοραστές από ένα αγαθό, όπως το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι, το πλεόνασμα καταναλωτή αποτελεί ένα καλό μέτρο της ευημερίας. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα παραγωγού ❖ Οι πωλητές είναι πρόθυμοι να προσφέρουν αγαθά προς πώληση, αν η τιμή που λαμβάνουν υπερβαίνει το κόστος. ❖ Αν ένας παραγωγός μπορεί να πουλήσει ένα προϊόν σε μια τιμή μεγαλύτερη σε σύγκριση με τη χαμηλότερη τιμή που θα ήταν διατεθειμένος να πουλήσει τα προϊόντα του, τότε θα λάβει ένα όφελος το οποίο ονομάζουμε πλεόνασμα παραγωγού. ❖ Το πλεόνασμα παραγωγού είναι τα χρήματα που λαμβάνει ένας πωλητής μείον το κόστος παραγωγής. ❖ Το συνολικό πλεόνασμα παραγωγού σε μια αγορά είναι το άθροισμα όλων των ατομικών πλεονασμάτων παραγωγού. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα παραγωγού και καμπύλη προσφοράς ❖ Στην τιμή 𝑃1 η προσφερόμενη ποσότητα είναι 𝑄1 και το πλεόνασμα παραγωγού είναι η περιοχή του τριγώνου 𝐴𝐵𝐶. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Πλεόνασμα παραγωγού και καμπύλη προσφοράς ❖ Αν η τιμή ήταν 𝑃2 και όχι 𝑃1 , η προσφερόμενη ποσότητα θα ήταν 𝑄2 αντί 𝑄1 και το πλεόνασμα καταναλωτή θα αυξανόταν στο τρίγωνο 𝐴𝐷𝐹. ❖ Η αύξηση στο πλεόνασμα παραγωγού (περιοχή 𝐵𝐶𝐹𝐷 προκύπτει ❖ εν μέρει γιατί οι υπάρχοντες παραγωγοί λαμβάνουν τώρα περισσότερα χρήματα (περιοχή 𝑩𝑪𝑫𝑬) ❖ και εν μέρει γιατί νέοι παραγωγοί εισέρχονται στην αγορά σε μια υψηλότερη τιμή (περιοχή 𝑪𝑬𝑭). ❖ Βασικό συμπέρασμα: η περιοχή πάνω από την καμπύλη προσφοράς και κάτω από την τιμή αποτελεί το πλεόνασμα παραγωγού σε αυτή την αγορά. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Εξωτερικότητες: Απώλεια κοινωνικής ευημερίας ❖ Απώλεια κοινωνικής ευημερίας: μείωση στο συνολικό πλεόνασμα που προκύπτει από μια αγοραία στρέβλωση, όπως, π.χ., από έναν φόρο. ❖ Μπορούμε να υπολογίσουμε την απώλεια κοινωνικής ευημερίας, αν υπολογίσουμε τις αλλαγές στο πλεόνασμα παραγωγού και καταναλωτή που προκύπτουν από έναν φόρο ή μια πολιτική. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αναποτελεσματικότητες: Η αγορά αλουμινίου ❖ Η καμπύλη ζήτησης για το αλουμίνιο αντανακλά την αξία του αλουμινίου για τους καταναλωτές (τιμή που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν – οριακός αγοραστής). Η καμπύλη προσφοράς αντανακλά τα κόστη παραγωγής του αλουμινίου για τους παραγωγούς (οι παραγωγοί δεν χρεώνουν τιμή κάτω του κόστους – οριακός παραγωγός). ❖ Χωρίς κρατική παρέμβαση: Η τιμή προσαρμόζεται έτσι ώστε να εξισωθεί η προσφορά με τη ζήτηση του αλουμινίου. ❖ Η παραγόμενη και ζητούμενη ποσότητα στην ισορροπία αγοράς είναι αποτελεσματική → μεγιστοποιεί το άθροισμα του πλεονάσματος παραγωγού και καταναλωτή. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αναποτελεσματικότητες: Η αγορά αλουμινίου και αρνητικές εξωτερικότητες ❖ Τώρα ας υποθέσουμε ότι τα εργοστάσια επεξεργασίας αλουμινίου ρυπαίνουν το περιβάλλον: για κάθε μονάδα αλουμινίου που υφίσταται επεξεργασία, μια συγκεκριμένη ποσότητα ρύπων εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα. ❖ Για κάθε μονάδα αλουμινίου το κοινωνικό κόστος περιλαμβάνει τα ιδιωτικά κόστη των επιχειρήσεων και τα κόστη των τρίτων που επηρεάζονται αρνητικά από τη ρύπανση. ❖ Η καμπύλη κοινωνικού κόστους είναι πάνω από την καμπύλη προσφοράς (ή καμπύλη ιδιωτικού κόστους) γιατί λαμβάνει υπόψιν της τα εξωτερικά κόστη που επωμίζεται η κοινωνία. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αναποτελεσματικότητες: Η αγορά αλουμινίου και αρνητικές εξωτερικότητες ❖ Όταν υπάρχει μια αρνητική εξωτερικότητα, όπως για παράδειγμα, η ρύπανση, το κοινωνικό κόστος του αγαθού υπερβαίνει το ιδιωτικό κόστος. Έτσι, η βέλτιστη ποσότητα, 𝑄𝑂𝑃𝑇𝐼𝑀𝑈𝑀 , είναι μικρότερη από την ποσότητα ισορροπίας, 𝑄𝑀𝐴𝑅𝐾𝐸𝑇. ❖ Αριστερά του 𝑄𝑂𝑃𝑇𝐼𝑀𝑈𝑀 : το όφελος (ή αξία) για τους καταναλωτές υπερβαίνει το κοινωνικό κόστος. ❖ Δεξιά του 𝑄𝑂𝑃𝑇𝐼𝑀𝑈𝑀 : το όφελος (ή αξία) για τους καταναλωτές υπολείπεται του κοινωνικού κόστους. ❖ Συνεπώς, η μείωση της παραγωγής και κατανάλωσης κάτω του 𝑄𝑀𝐴𝑅𝐾𝐸𝑇 συνεπάγεται βελτίωση της συνολικής ευημερίας. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αναποτελεσματικότητες: Η αγορά αλουμινίου και αρνητικές εξωτερικότητες ❖ Για να καταφέρει η κοινωνία να επιτύχει το βέλτιστο αποτέλεσμα πρέπει να αναγκάσει τον λήπτη αποφάσεων (στο συγκεκριμένο παράδειγμα την επιχείρηση) να λάβει υπόψιν του όλα τα κοινωνικά κόστη της απόφασης. ❖ Επιβολή φόρου αλουμινίου στις επιχειρήσεις επεξεργασίας αλουμινίου για κάθε τόνο αλουμινίου που παράγει. ❖ Μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς προς τα πάνω (βλ. Κεφάλαιο 7 – ΦΟΡΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ), ανάλογα με το μέγεθος του φόρου. ❖ Ιδανικά θα θέλαμε ο φόρος να μετατοπίσει την καμπύλη προσφοράς ακριβώς στο σημείο της καμπύλης κοινωνικού κόστους, διότι σε αυτό το σημείο η παραγόμενη ποσότητα θα ήταν η κοινωνικά άριστη. ❖ Εσωτερικοποίηση της εξωτερικότητας: Οι παραγωγοί, μέσω θεσμικών παρεμβάσεων (πολιτικών, δημοσιονομικών, νομοθετικών), ωθούνται στην ενσωμάτωση του κοινωνικού κόστους που ενέχει η παραγωγή τους στο συνολικό κόστος τους → κομβικός ο ρόλος των κινήτρων. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αναποτελεσματικότητες: Θετικές εξωτερικότητες ❖ Παρά το γεγονός ότι ορισμένες δραστηριότητες επιβάλλουν κόστη σε τρίτους, άλλες επιφέρουν οφέλη. ❖ Σε κάθε επίπεδο τιμής, το όφελος για την κοινωνία είναι μεγαλύτερο από το ιδιωτικό όφελος, και γι’ αυτό τον λόγο η καμπύλη κοινωνικής αξίας και η καμπύλη προσφοράς (η οποία αναπαριστά κόστη) τέμνονται. Η κοινωνικά βέλτιστη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα που ορίζεται στην ιδιωτική αγορά. ❖ Η κυβέρνηση μπορεί να διορθώσει αυτήν την αποτυχία παρέχοντας μια επιχορήγηση ώστε να παρακινήσει τους συμμετέχοντες στην αγορά να εσωτερικοποιήσουν την εξωτερικότητα. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και εξωτερικότητες ❖ Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν στις επιχειρήσεις και διορθώνουν τις εξωτερικότητες: 1. Νομοθετικές ρυθμίσεις: Οι κυβερνήσεις μπορούν να απαγορεύσουν κάποιες συμπεριφορές (π.χ., ρίψη δηλητηριωδών χημικών σε μια δεξαμενή νερού). Οι ρυθμίσεις μπορούν να πάρουν πολλές μορφές. Π.χ., οι κυβερνήσεις μπορεί να ορίσουν ένα μέγιστο επίπεδο ρύπανσης που μπορεί να προέρχεται από ένα εργοστάσιο. 2. Αγορακεντρικές πολιτικές: Φόροι Pigou – διόρθωση των επιπτώσεων μιας αρνητικής εξωτερικότητας. Ο φόρος παρέχει οικονομικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες των εργοστασίων για μείωση της ρύπανσης. Αυτοί οι φόροι μειώνουν τη ρύπανση με χαμηλότερο κόστος για την κοινωνία (γιατί, κατά τη γνώμη σας συμβαίνει αυτό;). ❖ Ουσιαστικά ο φόρος Pigou καθορίζει μία τιμή για το δικαίωμα ρύπανσης. Ακριβώς, όπως οι αγορές κατανέμουν αγαθά σε εκείνους τους αγοραστές που τους αποδίδουν μεγαλύτερη αξία, ένας φόρος Pigou κατανέμει τη ρύπανση σε εκείνα τα εργοστάσια που αντιμετωπίζουν το υψηλότερο κόστος μείωσής της. ❖ Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους φόρους, οι φόροι Pigou διορθώνουν τα κίνητρα για την παρουσία εξωτερικοτήτων και μετακινούν την κατανομή των πόρων προς το κοινωνικά βέλτιστο. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Φορολογία κατά Pigou και εμπορεύσιμες άδειες ρύπανσης ❖ Στη γράφημα (α) η κυβέρνηση χρησιμοποιεί έναν φόρο κατά Pigou, για να καθορίσει την τιμή για τη ρύπανση. ❖ Στη γράφημα (β), η κυβέρνηση καθορίζει ένα όριο στην ποσότητα ρύπανσης, εκδίδοντας άδειες ρύπανσης. ❖ Η τιμή και η ποσότητα της ρύπανσης είναι ίδιες και στις δύο περιπτώσεις. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Δικαιώματα ιδιοκτησίας ❖ Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας παρέχουν σε ένα άτομο, μια ομάδα ή έναν οργανισμό τα αποκλειστικά δικαιώματα του τρόπου χρήσης ενός πόρου. ❖ Η αρχή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας είναι η ακόλουθη: αν κάποιος αποφασίσει να σπάσει το τζάμι ενός αυτοκινήτου, ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου έχει το δικαίωμα να ζητήσει αποζημίωση, με την προϋπόθεση ότι το άτομο που προκάλεσε τη ζημιά θα αναγνωριστεί. ❖ Πως καταμερίζονται δικαιώματα ιδιοκτησίας στον αέρα, στις θάλασσες, στα ποτάμια και στη γη; → Π.χ., οι ιδιοκτήτες γης έχουν δικαίωμα εκμετάλλευσης των ορυκτών κάτω από το έδαφος. ❖ Τα πνευματικά δικαιώματα προστατεύουν τους καλλιτεχνικούς κλάδους. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Αντιρρήσεις στην οικονομική ανάλυση της ρύπανσης ❖ Ορισμένοι περιβαλλοντολόγοι ισχυρίζονται ότι είναι ηθικά λάθος να επιτρέπουμε στον οποιονδήποτε να ρυπαίνει το περιβάλλον, αφού έχει καταβάλλει ένα πρόστιμο. ❖ Σίγουρα, ο καθαρός αέρας και το καθαρό νερό είναι σημαντικά. Ωστόσο, η αξία τους πρέπει να συγκριθεί με το κόστος ευκαιρίας τους: τι πρέπει να θυσιάσουμε για να τα αποκτήσουμε. ❖ Η προσπάθεια εξάλειψης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης θα αντέστρεφε πολλές τεχνολογικές εξελίξεις που μας επιτρέπουν να απολαμβάνουμε ένα ανώτερο βιοτικό επίπεδο. ❖ Το καθαρό περιβάλλον είναι ένα κανονικό αγαθό, καθώς έχει θετική εισοδηματική ελαστικότητα: οι πλούσιες χώρες έχουν την οικονομική δυνατότητα να επιδιώξουν ένα καθαρότερο περιβάλλον σε σύγκριση με τις φτωχές, κι έτσι συνήθως επιβάλλουν αυστηρότερες ρυθμίσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Κοινωνική και ηθική ευθύνη ❖ Κοινωνική ευθύνη: η ευθύνη μιας επιχείρησης για τις επιπτώσεις των προϊόντων και των δραστηριοτήτων της στην κοινωνία. ❖ Ηθική υποχρέωση: αναφέρεται στην ηθική βάση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και στο αν ό, τι κάνει μια επιχείρηση «είναι το σωστό» και χαρακτηρίζεται από ηθικούς σκοπούς (κάνει το «σωστό»). ❖ Το πρόβλημα προκύπτει όταν θέσουμε το ερώτημα «κάνει το σωστό για ποιον;» → Μέτοχοι → Εργαζόμενοι → Περιβάλλον → Προμηθευτές Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Περίληψη ❖ Η αποτυχία της αγοράς προκύπτει όταν οι πόροι δεν κατανέμονται αποτελεσματικά. ❖ Βασικές αιτίες της αποτυχίας της αγοράς είναι η ατελής πληροφόρηση πωλητών και αγοραστών, καθώς και ο αυξημένος βαθμός ισχύος των επιχειρήσεων στην αγορά. ❖ Όταν μια συναλλαγή μεταξύ ενός αγοραστή και ενός πωλητή επηρεάζει άμεσα έναν τρίτο, αυτή η επίπτωση ονομάζεται εξωτερικότητα: → Αρνητική εξωτερικότητα: Η κοινωνική βέλτιστη ποσότητα είναι μικρότερη από την ποσότητα ισορροπίας. → Θετική εξωτερικότητα: Η κοινωνική βέλτιστη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα ισορροπίας. ❖ Ιδιωτική επίλυση του προβλήματος των εξωτερικοτήτων μέσω συγχώνευσης. ❖ Όταν ο ιδιωτικός τομέας αποτυγχάνει να λύσει το πρόβλημα της εξωτερικότητας, παρεμβαίνει η κυβέρνηση μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων και αγορακεντρικών πολιτικών (φόροι Pigou, εμπορεία αδειών ρύπανσης, κ.λπ.). Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Ερωτήσεις κατανόησης ❖ Χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλο παράδειγμα, εξηγείστε τη διαφορά μεταξύ του ιδιωτικού και του κοινωνικού κόστους, καθώς και του ιδιωτικού και κοινωνικού οφέλους. ❖ Μία κυβέρνηση επιβάλλει έναν ειδικό φόρο στις επιχειρήσεις ενέργειας που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας. Με ένα γράφημα προσφοράς και ζήτησης δείξτε το αποτέλεσμα του φόρου στα πλεονάσματα καταναλωτή και παραγωγού και σχολιάστε σχετικά με τον επιμερισμό φόρου στους καταναλωτές και στους παραγωγούς ενέργειας. ❖ Υπάρχουν 3 βιομηχανικές επιχειρήσεις: Η κυβέρνηση θέλει να μειώσει τη ρύπανση σε 120 Επιχείρηση Αρχικό επίπεδο Κόστος μείωσης μονάδες και χορηγεί σε κάθε επιχείρηση 40 ρύπανσης (Q) ρύπανσης / μονάδα (P) εμπορεύσιμες άδειες ρύπανσης. A 70 20 α. Ποια επιχείρηση πουλά άδειες και σε ποια ποσότητα; Ποια αγοράζει και σε ποια ποσότητα; Ποιο B 80 25 είναι το συνολικό κόστος μείωσης της ρύπανσης; C 50 10 β. Πόσο υψηλότερα θα ήταν τα κόστη της μείωσης της ρύπανσης αν οι άδειες δεν ήταν εμπορεύσιμες; Οικονομική των Επιχειρήσεων, 2024-2025 29