KASU KLINIKOA PDF

KASU KLINIKOA MAKRONUTRIENTEAK: karbohidratoak, lipidoak eta proteinak. Karbohidratoak. Definizioa: C, H, O-z eratutako biomolekula organikoak dira, deribatu batzuek N, P edo S izan ditzakete. Kimikoki polihidroxialdehidoak edo polihidroxizetonak bezala definitzen dira. Euren...

KASU KLINIKOA MAKRONUTRIENTEAK: karbohidratoak, lipidoak eta proteinak. Karbohidratoak. Definizioa: C, H, O-z eratutako biomolekula organikoak dira, deribatu batzuek N, P edo S izan ditzakete. Kimikoki polihidroxialdehidoak edo polihidroxizetonak bezala definitzen dira. Euren formula enpirikoa Cm(H2O)n. Karbohidratoei gluzido edo azukre ere esaten zaie. Funtzioak: Energia iturria, monosakaridoen katabolismoko erreakzioetan oxidatzean askatzen duten energia, ATP lortzeko erabiltzen da. Disakaridoek erreserba energetikoaren funtzioa betetzen dute. Sailkapena: Hainbat irizpideren arabera egin daiteke, baina gehien erabiltzen dena molekularen konplexutasunari eta karbono-kopuruari begiratzen diona da. OSAK → monosakaridoak ; OSIDOAK → monosakaridoen elkarketak (holosidoak (dis-,poli-) edo heterosidoak) Lipidoak. Definizioa: C, H, O-z osatutako biomolekulak dira, batzuetan P, N ere izan dezakete. Kimikoki, kate hidrokarbonatuak linealak edo ziklikoak, zenbait talde funtzional (COOH, NH2, OH), P monosakaridoak kateari lotuta ager daitezkelarik. Funtzioak: F. Energetikoa: organismoaren energia-gordekin nagusia lipidoak dira. Egitura funtzioa: zelula mintzen osagaiak dira: fosfolipidoak, kolesterola… Babes funtzioa: egiturak estaltzen dituzte koipeetatik babesten. Garraiatzaileak: lipido anfipatikoek hainbat lipido apolarrak garraiatu dezakete: lipoproteinak. Sailkapena: Lipido saponifikagarriak: gantz azidoak dituzte haien osagaien artean. Lipido ez-saponifikagarriak: ez dituzte gantz azidorik. Proteinak. Definizioa: C, H, O, N bioelementuz beti, gehienek S eta batzuk P, Zn, Cu, Fe osatutako biomolekulak dira. Kimikoki, lotura peptidikoz elkartuta dauden α-aminoazidoen polimero linealak dira. Funtzioak: F. Energetikoa Egitura funtzioa. F. Katalizatzailea. 1  F. Garraiatzailea. F. Inmunologikoa. F. Uzkurgarria: muskulu-uzkurdura eta zelularen hainbat egituren mugimenduetaz arduratzen dira. Babes funtzioa. Sailkapena: Proteinen sailkapena egiteko irizpide desberdinak erabili daitezke. Konposizioaren arabera: Holoproteinak: aa-z soilik eratuak. Heteroproteinak: kate polipeptidikoaz gain beste molekulekin lotuta daudenak. Jatorriaren arabera: Landare jatorrikoak: lekaleak, fruitu lehorrak… Animali jatorrikoak: haragia, arraina, gazta, arrautzak… Zuntza. Zuntza gorputzak digeritu edo xurgatu ezin dituen landare-elikagaien zatiak dira. Elikagaien beste osagai batzuk ez bezala (gantzak, proteinak edo karbohidratoak, adibidez), gorputzak deskonposatu eta xurgatu egiten baititu, zuntza ez du gorputzak digeritzen. Aldiz, osorik igarotzen da urdailean, heste meharrean eta kolonean zehar, eta gorputzetik irteten da. Zuntza, oro har, honela sailkatzen da: disolbagarria, uretan disolbatzen dena; edo disolbaezina, disolbatzen ez dena. Zuntz disolbagarria zuntz dietetiko mota bat da, uretan disolbatzen dena eta gelaren antzeko substantzia likatsu bat eratzen duena. Zuntz mota honek odoleko kolesterol eta azukre mailak murrizten laguntzen du, osasun kardiobaskular eta metabolikoaren mesedetan. Digestio-sistemarentzat ere onuragarria da, urdailaren hustea moteltzen duelako eta asetasun-sentsazioa hobetzen duelako. Zuntz disolbaezina beste zuntz dietetiko mota bat da, uretan disolbatzen ez dena eta digestio-sistematik pasatzen den bitartean ia ukitu gabe geratzen dena. Bere funtzio nagusia gorotzei bolumena gehitzea da, hesteetan igarotzea erraztuz eta idorreria prebenituz. Digestio-sistemaren osasunari eusten ere laguntzen du, dibertikulosia eta antzeko arazoen arriskua murrizten baitu. Metabolismoa. Metabolismoa zeluletan nutrienteak energia eta bizi-funtzioetarako beharrezko material bihurtzeko sortzen diren prozesu kimikoen multzoa da. Metabolismoak giza gorputzean betetzen duen funtzioari dagokionez, proteinak, karbohidratoak, koipeak, bitaminak eta mineralak erregulatuz eta aprobetxatuz organismoak haztea, gorputzaren tenperatura erregulatzea, energia sortzea eta bizi-funtzioak mantentzea ahalbidetzea izango lirateke, besteak beste. Katabolismoa: Katabolismoa, materia organikoko molekula handiak (karbohidratoak, koipeak, proteinak) beste molekula txikiago batzuetan degradatzean datza (azido laktikoa, CO2, NH3). Anabolismoa: Anabolismoa metabolismoaren fase konstruktiboa da, eta molekula organiko konplexuak sortzean datza (karbohidratoak, lipidoak, koipeak, proteinak edo azido nukleikoak), beste molekula sinple batzuetatik abiatuta. 2 Energia balantzea. Energia balantzea, energia-kontsumoaren eta gure gorputzaren gastu energetikoaren arteko erlazioa izango da. Balantze energetiko positiboa: egunean kontsumitzen den energia kantitate bera gastatzea. Balantze energetiko negatiboa: kontsumitzen den baino energia gehiago gastatzea. Badira energia-balantze positiboa eskatzen duten egoera batzuk, hala nola haurdunaldia, haurtzaroa, nerabezaroa, edo arazo, gaixotasun edo lesioren batengatik pisu-galera handia dagoenean. Energia-gastuaren balantzea erregula dezaketen funtsezko faktoreak honako hauek dira: metabolismo basala; eguneroko jarduerak/sedentarismo-maila; digestioaren, xurgapenaren eta metabolismoaren kostu metabolikoa; kantitatea; jarduera fisiko mota, erritmoa eta intentsitatea; termogenesia; eta pisua eta gorputz-osaera. Kilokaloria. Elikaduraren eta dietetikaren esparruan erabiltzen den energia neurtzeko unitatea da, elikagaien eduki energetikoa eta giza organismoaren behar energetikoak kuantifikatzeko. Elikagai bakoitzak duen kilokaloria kopurua elikagaietan dauden karbohidratoen, proteinen eta koipeen bidez lortzen da. Kilokaloria bat 1.000 kaloriaren baliokidea da (karea), eta kaloria bat da Celsius gradu bateko gramo baten tenperatura presio atmosferiko normal batera igotzeko behar den energia kantitatea. Garrantzitsua da kilokaloria (kcal) eta kaloria (cal) letra larriz nahastea. Bitaminak. B12 (Azpitaldea: hidrosolublea; zianobalamina). Funtzioa: Oso garrantzitsua da metabolismoaren prozesurako eta globulu gorriak sortzen eta nerbio sistema zentrala/periferikoa mantzentzen laguntzen du. Zein elikagaitan aurkitzen da? Haragi eta esnekietan. Gabeziaren ondorioak: Anemia. Anemia gaixotasun bat da, non globulu gorrien kopurua edo globulu gorrietako hemoglobinaren kontzentrazioa normala baino txikiagoa den. Organoetara eta ehunetara oxigenoa garraiatzeko gorputzean hemoglobina nahikorik ez dagoenean gertatzen da anemia. Mineralak. Organismoak mineral asko behar ditu; horiei mineral esentzial esaten zaie. Makromineral eta mikromineraletan banatzen dira. Bi mineral talde horiek garrantzi bera dute, baina mirkomineralak makromineralak baino kantitate txikiagoan behar dira. Organismoan behar diren kantitateak ez dira garrantziaren adierazgarri. Makromineralak: Kaltzioa (Ca), fosforoa (P), sodioa (Na), potasioa (K), kloroa (Cl), magnesioa (Mg) eta sufrea (S). Mikromineralak: Burdina (Fe), kobrea (Cu), zinka (Zn), manganesoa (Mn), molidbenoa (Mo), iodoa (I), selenioa (Se), fluorra (F) eta kromoa (Cr). 3 Ura. Definizioa: Materia biziaren substantzia kimiko inorganiko ugariena eta garrantzitsuena da, organismoaren pisuaren %60-95 hartzen du. Funtzioak: Urak organoak eta ehunak babesteko, elikagaiak hesteetan mugitzeko eta gorputzaren tenperatura erregulatzaile gisa balio du. Listua eta artikulazioen inguruko fluidoak osatzen ditu. Giltzurrun eta gibeleko hondakin-produktuak ezabatzen laguntzen du. Ahoko, begietako eta sudurreko ehunak bustitzen ditu. Mineralak eta beste mantenugai batzuk disolbatzen ditu. Mantenugaiak eta oxigenoa garraiatzen ditu zeluletara. Organismoan uraren proportzioan eragiten duten faktore nagusiak honako hauek dira: adina, sexua, psiua eta gorputz konposizioa, jarduera fisikoa, ingurumeneko baldintzak, osasun egoera, elikadura eta edateko ohiturak eta farmakoen erabilera. Behar hidrikoak hainbat egoera klinikotan asaldatuak izan daitezke deshidratazio edo hiperhidratazio arriskuak handituz. Honakoak nabarmendu daitezke: Infekzioa eta sukar egoerak, giltzurrun-gaixotasunak, gehiegizko gorakoak edo diarreak, Diabetes Mellitus, Kardiobaskularrekin lotutako gaixotasunak, jarraipen kliniko eta medikazio berezia. Nutrizio gomendioekin lotutako oinarrizko alderdi batzuk. Dieta osasungarri eta orekatua mantentzeko, ezinbestekoa da makronutrienteak eta mikronutrienteak behar bezala banatzea. Nutrizio gomendioek honako alderdi hauek hartzen dituzte kontuan: Energia balantzea: Kaloria-kontsumoa eta gastua orekatzea. Makronutrienteen proportzio egokia: Karbohidratoak, proteinak eta lipidoak proportzio egokian banatzea. Mikronutrienteen ekarpen egokia: Bitamina eta mineralen beharrak asetzea. Ur nahikoa kontsumitzea: Egunean 1,5-2 litro ur edatea gomendatzen da. Elikagai naturalak eta prozesatu gabekoak lehenestea. Aniztasuna: Elikagai talde guztiak dietan sartzea osasun onurak lortzeko. Harris-Benedict (1919) ekuazioa da atseden-gastu energetikoa kalkulatzeko gehien erabiltzen dena, hau baita denetan zehatzena. Hauek dira sexuaren araberako bi ekuazioak: Gizonak: (10 x pisua kg-tan) + (6,25 x neurria cm-tan) - (5 x adina urteetan) + 5. Emakumeak: (10 x pisua kg-tan) + (6,25 x neurria cm-tan) - (5 x adina urteetan) - 161. Ingesta gomendatuak eta nutrizio helburuak. Makronutrienteen banaketa gomendatua Karbohidratoak: %45-60 eguneroko energia kontsumotik. Iturriak: Zereal integralak, frutak, barazkiak, lekaleak. Proteinak: %10-15 eguneroko energia kontsumotik. Iturriak: Haragi gihartsua, arraina, arrautzak, esnekiak, lekaleak, fruitu lehorrak. Lipidoak (Gantzak): %20-35 eguneroko energia kontsumotik. Iturriak: Olio osasungarriak (oliba-olioa, aguakatea), arrain urdinak, fruitu lehorrak. 4 Mikronutrienteen garrantzia eta iturriak. Bitaminak: A (Erretinola): Azenarioak, espinakak, kalabaza. B taldeko bitaminak: Zereal integralak, lekaleak, haragia. C: Frutak (laranja, kiwi, marrubiak), barazkiak. D: Eguzkia, arrain koipetsuak, esnekiak. E: Fruitu lehorrak, landare-olioak. K: Berde hostodun barazkiak, esnekiak. Mineralak: Makromineralak: Kaltzioa (Ca): Esnekiak, fruitu lehorrak. Fosforoa (P): Haragia, arraina, arrautzak. Sodioa (Na): Gatza, itsaskiak, esnekiak. Potasioa (K): Platanoak, patatak, espinakak. Kloroa (Cl): Gatza, itsaskiak. Magnesioa (Mg): Fruitu lehorrak, hosto berdeko barazkiak. Sufrea (S): Barazki krusiferoak, arrautzak, tipulak. Mikromineralak: Burdina (Fe): Haragia, lekaleak, espinakak. Kobrea (Cu): Itsaskiak, fruitu lehorrak, barazki hostodunak. Zinka (Zn): Haragia, itsaskiak, fruitu lehorrak. Manganesoa (Mn): Fruta lehorrak, te berdea, espinakak. Molidbenoa (Mo): Lekaleak, esnekiak, barazki hostodunak. Iodoa (I): Itsaskiak, esnea, arrautzak. Selenioa (Se): Arraina, fruitu lehorrak. Fluorra (F): Ur fluoratua, itsaskiak, te berdea. Kromoa (Cr): Zereal integralak, haragia, barazkiak. Nutrizio helburuak. Gorputzaren funtzio fisiologikoak egoki mantentzea. Gaixotasun kronikoen arriskua murriztea (diabetesa, hipertentsioa, bihotzeko gaitzak). Energia-maila egokia mantentzea eguneroko jardueretarako. Sistema immunologikoa indartzea. Nutrizio gomendioak B12 bitamina falta (anemia) duen pertsona batentzat. B12 bitamina aberatsak diren elikagaiak kontsumitzea: Haragi gihartsua (behi, txahala, oilaskoa). Arrainak eta itsaskiak (atun, izokina, ganbak, txirlak). Esnekiak (esnea, gazta, jogurta). Arrautzak. B12 bitamina bidez aberastutako elikagaiak (zerealak, soja-edariak, landare-esneak). B12 bitamina hartzea osagarri moduan, medikuaren gomendioekin bat. Burdin iturri onak sartzea, anemia saihesteko (haragi gorriak, lekaleak, fruitu lehorrak). 5  C bitaminarekin aberastutako elikagaiak kontsumitzea, burdinaren xurgapena hobetzeko (laranja, piper gorria, kiwi, marrubiak). Dieta orekatua mantentzea eta elikagai prozesatuen kontsumoa mugatzea. 1. B12 bitaminan aberatsak diren elikagaiak: B12 bitamina gehienbat animalia-jatorriko elikagaietan dago: - Haragia: behikia, txerrikia, oilaskoa - Arraina eta itsaskiak: atun, izokina, bakailaoa, txirlak, muskuiluak - Esnekiak: esnea, jogurta, gazta - Arrautzak: gorringoa batez ere 2. Landare-jatorriko alternatibak: Landare-jatorriko elikagaietan ez dago B12 bitaminarik modu naturalean, baina badaude aberastutako produktuak: - Aberastutako elikagaiak: landare-esneak (soja, almendra, oloa), zerealak, B12arekin indartutako legamia elikagarria - Begetariano eta beganoek suplementazioa behar dute 3. B12 bitaminaren suplementazioa: - Anemia dagoenean, sendagileak normalean B12 bitamina injekzioak edo dosifikazio altuko pilulak gomendatzen ditu - Eguneroko mantenurako, ahozko 500-1000 mcg-ko dosia gomendatzen da, batez ere begetariano eta beganoentzat 4. Xurgapena hobetzeko aholkuak: - Gastritis kronikoa edo heste-arazoak dituzten pertsonek B12 bitamina sublingual edo injekzio bidez hartu behar izan dezakete - Metformina edo antiazidoak hartzen dituztenek B12 mailak kontrolatzea garrantzitsua da Odol-analisien bidez B12 mailak jarraitzea eta medikuarekin kontsultatzea gomendatzen da. Dieta orekatua eta bizimodu aktiboa funtsezkoak dira osasun onari eusteko. Horregatik, beharrezkoa da elikadura-ohitura osasungarriak izatea eta hidratazio egokia bermatzea. 6