Hoofdstuk 5: Personenrecht - JANNE Rom kopie.docx PDF

**Hoofdstuk 5: Personenrecht** **[5.1De *familia*, een inleiding]** **[5.1.1*Familia* en *paterfamilias*]** - *persona* = spelers en figuranten id rb (deel vh proces) - **C. 4 q. 4 c. 1 (*Nullus umquam*)**: "(\...) aangezien er in elk proces steeds vier "personen" moeten zijn *(i...

**Hoofdstuk 5: Personenrecht** **[5.1De *familia*, een inleiding]** **[5.1.1*Familia* en *paterfamilias*]** - *persona* = spelers en figuranten id rb (deel vh proces) - **C. 4 q. 4 c. 1 (*Nullus umquam*)**: "(\...) aangezien er in elk proces steeds vier "personen" moeten zijn *(in omni iudicio quatuor personas semper esse necesse est*)*,* namelijk uitgelezen **rechters**, geschikte **eisers**, degelijke **verweerders** en legitieme **getuigen**." - **Nieuwe tijden:** cartesianisme (logische nadenken) / **centraliteit vh subject** - Opkomst vd subjectieve rechten (*zie eerder college*) - civiele voorrechten=gebonden aan vrijheidsstatuut - **Ontstaan *familia*** = inroepen civiele voorrechten voor anderen - Als eiser én verweerder - De *familia* als gemeenschap van goederen en aansprh:\ beheerd door *paterfamilias* (alleenstaande burger=*paterfamilias, familia*=zijn goederen) - Één boekhouding beheerd door *paterfamilias* - Externe boekhouding: dagboek - Interne boekhouding: rekeningenboek (elk familielid eigen rekening) - *Extern*: één entiteit van uitgaves en inkomsten - ***ius gentium*** (peregrijnen praetor):\ *paterfamilias=dominus, familia=dominium* in rb - uitbreiding civiel recht tot alle vrije mensen door Caracalla 3^e^ nc: vermenging vd termen - **Onderscheid *sui iuris* vs. *alieni iuris*** - Vrije personen met eigen *familia* = ***sui iuris*** (v eigen recht: *paterfamilias*) - Vrije personen in andermans *familia* = ***alieni iuris*** (onderworpen aan andere *paterfamilias*) - Tot het overlijden vd *paterfamilias* - Tot hun emancipatie (geen leeftijdsgrens) - **De *familia* als aansprhsstructuur** - ***patria potestas*** = bevoegdheid vd *paterfamilias* om zijn *familia* vrij samen te stellen (want is er aanspr voor) - Belang van publiciteit bij overgang naar andere *familia* (weten wie er aanspr voor is) - **D. 50.16.195.2** (Ulpianus in zijn 46^ste^ boek bij het Eeuwig Edict) - " (\...) **Daarom duiden wij zelfs een onder voogdij staand kind als een *paterfamilias* aan.** En wanneer een *paterfamilias* sterft, ontstaan er voor alle personen die aan hem onderworpen waren, afzonderlijke 'families'. Ieder voor zich gaan zij namelijk de aanduiding *paterfamilias* dragen. Dit laatste is ook het geval bij een zoon die uit het vaderlijk gezag ontslagen (*emancipatus*) is." **[5.1.2De *familia* ve vrouw]** - **Republiek:** civiel recht gekoppeld aan militair statuut (gn vrouwen in leger: gn civiel statuut) - Toch: erfrecht voor vrouwen/kinderen bij overlijden *paterfamilias* - Persoon onder zelfde *paterfamilias=*procesvertegenwoordiger (=**agnaat** of tutor) - Tutor voor kinderen=aansprakelijk - Tutor voor vrouw[≠]{.math.inline}aansprakelijk (formaliteit) - **Keizerrijk (1)**: demilitarisatie vh civiele recht (afschaffing dienstplicht: zie oorlogen Macedonië) - 2^e^ E nc: Vrouw aan het hoofd van haar eigen *familia* (=*domina)* - **D. 50.16.195.5** (Ulpianus, 46^ste^ boek bij Eeuwig Edict): "*Een vrouw is het hoofd en het einde van haar familie.*" - **Gaius 1.156**: "*(\...) Kinderen gaan bij hun geboorte behoren tot de familie vd vader, niet tot die vd moeder.*"\ =Kinderen zaten nooit id *familia* vd moeder - Vanaf Late Keizerrijk: slaven kunnen in *familia* vd moeder - **Gaius 1.190:** "*Dat vrouwen op meerderjarige leeftijd onder voogdij staan, daarvoor lijkt gn zinnig argument overtuigend te spreken..*" **[5.1.3Draagwijdte vd *patria potestas*]** **1)De "*potestas vitae necisque*" vd *paterfamilias:*** - **Gaius 1.52**: "*Onder absolute macht* (in potestate) *staan slaven ten opzichte van hun meester. Deze macht is ongetwijfeld een element vh ius gentium: wij kunnen immers bij alle volkeren gelijkelijk observeren dat de meester ten opzichte van zijn slaven de macht over leven en dood* (vitae necisque potestas) *heeft; en alles wat door een slaaf wordt verworven, wordt voor zijn meester verworven.* (vertaling: Spruit-Bongenaar) Misschien: "*potestas vitae nexique*" (bevoegdheid over al wat de slaaf verdiend heeft) - **Gaius 1.53:** "*Toch is het tegenwoordig noch aan Romeinse burgers, noch aan de andere mensen (...) staan, geoorloofd om bovenmatig en zonder reden wreedheden tegen hun slaven te begaan.*" - **D. 1.6.2** "*het is echter ih belang vd meesters dat hulp tegen wreedheid, uithongering of ondragelijke mishandeling niet ontzegd wordt aan hen, die daarom met recht smeken. (\...) Als gij tot de bevinding komt dat de slaven harder behandeld zijn dan billijk is of onderworpen zijn aan het onrecht van ontering, laat hen dan zo verkopen dat zij niet meer id macht van hun meester terugkeren.*" - **C. 9.14.1.1 (Constantijn, 319):** "*Een meester* (dominus) *mag niet op onmatige wijze van zijn recht gebruik maken. Op dat moment is hij schuldig aan doodslag, (beschrijving v welke folteringen doodslag zijn).*" **Conclusie:** id keizertijd mag *paterfamilias* zijn familieleden niet doden - **Id 19^e^ E** - private jurisdictie (over leven en dood) in kleine heerlijkheden in Saksen - Theodor Mommsen: private jurisdictie als oud Romeins overblijfsel? **[5.1.4Einde vd *patria potestas*]** **Uit de Instituten van Gaius:** "*Vermindering van rechtsbevoegdheid* (capitis diminutio) *houdt een verandering vd vroegere staat in."* ***1)capitis diminutio maxima*** - door krijgsgevangenschap (verliest voorrechten enkel voor duur vd gevangenschap) - strafrechtelijke veroordeling - veroordeling tot slavernij wegens insolventie **2)*capitis diminutio media*** "*De **[capitis diminutio media]** heeft men, als het burgerschap* (ciuitas) *verloren gaat, maar de vrijheid* (libertas) *behouden blijft. (\...)*" - *Paterfamilias*=insolvente SA - Als *nexus* bij andere *familia* geplaatst *paterfamilias* verliest vrijheidsstatuut niet, niet meer zelf optreden in rb (deel vd civiele voorrechten) **3)capitis diminutio minima** "*Vd **[capitis diminutio minima]** is er sprake, wanneer zowel het burgerschap als de vrijheid behouden blijven, maar de burgerlijke staat vh individu een verandering ondergaat. (\...)*" - Fusie v 2 *familiae* - 1 vd 2 *paterfamilias* behoudt statuut als hoofd vd *familia* *Paterfamilias* behoudt voorrechtenstatuut, blijft oftewel *paterfamilias* of wordt *filiusfamilias* **[5.1.5De middeleeuwse *familia*]** - **Voortleven Romeinse *familia*** - Wie niet wilde vechten, sloten zich als 'laten' aan bij krijgers (krijger=*paterfamilias*) - Pauselijke familie: paus= *paterfamilias* - Bisschoppelijke familie: bisschop=*paterfamilias* - Probleem: herinvoering v militair voorrechtenstatuut: - strijd om vrijheidsstatuut vd clerici id Investituurstrijd - bisschoppelijke *familiae* erkend ih Concordaat v Worms 12^e^ E door vorsten - **Ontwikkeling ve geheel nieuwe *familia\ ****familiae* ih canoniek recht: - - Man en vrouw vormen bij samenwonen 1 nieuwe *familia* \>\< Romeinse oudheid: man en vrouw aparte *familia* - Samenwoonst=stilzwijgende emancipatie \>\< Romeinse oudheid: uitdrukkelijke emancipatie vereist - Wetboek waarin formule over deze *familiae* staat: *'*Romeinse wet der Bourgondiërs' 5^e^ E nc - Algemeen aanvaard in 12^e^, ontwikkelde verder tot sacrament vh huwelijk (ipv samenwoonst): zelfde eigenschappen als de *familiae* vd samenwoonst - **Toepassing teksten Romeinse *familia* op nieuwe *familia\ ***12^e^ E: teksten over familiae id *corpus iuris civilis* bestudeerd ad universiteiten, passen dit toe op de nieuwe *familia*. - - - - Echtgenoot als *paterfamilias* - Handelingsonbekwaamheid vd gehuwde vrouw (enkel "huishoudelijk mandaat"=kon enkel geldende transacties doen voor huishoudelijke zaken) - Erfrecht vrouw neemt af - Rol *paterfamilias* id oudheid: aansprh, id ME: gezag uitoefenen - Vanaf 13^de^ eeuw in theorie, vanaf 14^de^ eeuw id rechtspraktijk - **19^e^: maritale macht en handelingsonbekwaamheid gehuwde vrouw id *code civil*** - Na WOII: matigingen maritale macht - 20^e^ E: gelijke bevoegdheden voor echtgenoten - 21^e^ E: Openstelling huwelijk voor personen vhzelfde geslacht **[5.2Leden vd *familia*]** - Overstappen vd ene *familia* nr de andere=publiek gebeuren: - *Forum romanum*, weegschaalhouder, nieuwe *paterfamilias* beweerde dat de persoon tot zijn *familia* behoorde. - Als de oude *paterfamilias* aanwezig was en niet protesteerde: overdracht. - nieuwe *paterfamilias* tikte met muntje op weegschaal. - Informeel uitzetten ve familielid: *paterfamilias* nog steeds aansprakelijk **[5.2.1De *paterfamilias*]** - **Overlijden/verlies civiel statuut vd *paterfamilias*:** - Onverdeeldheiddier ih strafrecht: schade vergoeden of lid/dier verstoten **[5.3.4Uitbreiding tot niet-familieleden]** **[Zie p179?]** - **Gaius 4.71** - "*De praetor heeft twee andere acties ontworpen, de **redersactie** (actio exercitoria) en de **filiaalhoudersactie** (actio institoria).*" - "*De **redersactie** is van toepassing, wanneer een 'dominus' zijn zoon resp. slaaf als gezagvoerder het bevel over een schip heeft gegeven en er met laatstgenoemde, met betrekking tot de zaak waarover hij het bevel voert, is gehandeld. Ook deze RH wordt namelijk geacht krachtens de wil vd 'dominus' te zijn aangegaan, en daarom was het -- zo heeft men gemeend -- volstrekt billijk een actie voor het geheel te verlenen.*" - "*Sterker nog, ook al heeft iemand een buiten het familieverband staande persoon -- slaaf of vrij man -- als gezagvoerder van zijn schip aangesteld, dan nog wordt deze praetorische actie tegen hem verleend. De actie heet redersactie, omdat degene aan wie de dagelijkse opbrengst ve schip toevloeit, reder genoemd wordt.*" - **Gaius 4.71 (vervolg)** - "*De formula inzake de **filiaalhouder** is van toepassing, wanneer iemand zijn zoon of slaaf of welke buiten het familieverband staande persoon ook -- slaaf of vrij man -- de leiding heeft gegeven ve winkel of andere nering en er met laatstgenoemde, met betrekking tot de zaak waarover hij de leiding heeft, een of ander transactie verricht is. De actie heet filiaalhoudersactie, omdat degene aan wie men de leiding ve winkel heeft gegeven, filiaalhouder wordt genoemd. Ook deze formula is gericht op het geheel.*" - **D. 14.3.19*pr.* (Papinianus, 3^de^ boek Adviezen)** \[zeker voor *actiones e bona fide*; zie later\] - "*Tegen degene die een vermogensbeheerder heeft aangesteld voor het opnemen van geldleningen, zal een **analoge actie naar het model vd filiaalhoudersactie** (actio utilis ad exemplum institoriae) verleend worden. Dit zal evenzeer moeten gebeuren, als een vermogensbeheer-der die aan zijn SE bij stipulatie beloofd heeft het geld terug te betalen, solvent is.*" **[5.3.5Id ME en nieuwe tijden]** - **'rv naar het voorbeeld vd filiaalhoudersafspraak'** - Zowel actieve als passieve vertegenwoordiging - *institor* = *factor* (*factor*=iem die filiaal ve *familia* uitvoert) - Uitbreiding *actio de peculio et de in rem uerso* naar niet-familieleden - **=\> naar een algemeen regime van ongerechtvaardigde verrijking** - Ongerechtvaardigde verrijking: - 1 persoon verrijkt, ander verarmd: 1^e^ moet sch. verg. betalen ad 2^e^ - **FASE 1: beperkt aantal *actiones* id edicten vd praetor:** - [Rv wegens bijkomende hoedanigheid v verrijking ] - - [Condictie wegens onverschuldigde betaling ] - - - [Rv wegens zaakwaarneming ] - - - - **FASE 2: uitbreinding acties door canonisten en legisten** - canonisten: - - breiden uit tot onrechtmatige daad:\ zonder goede reden een ander benadelen gelijkstellen met:\ zonder goede reden zichzelf verrijking ten kost ve ander - Legisten: - - Uitgebreid naar niet-familieleden - - Betaler moet niet meer verward zijn om geld terug te krijgen - - Ook zaakwaarneming als expliciet/impliciet verbod als het noodzakelijk was - - De nieuwe rven vd canonisten en legisten legden de basis vr theorie v 'ongerechtvaardigde verrijking' - **FASE 3: Zelfstandige rv op basis van ongerechtvaardigde verrijking** - Hugo Grotius: **Baattrekking**\ Baattrekking=1^e^ algemene rv obv ongerechtvaardigde verrijking\ =bevoegheid om namens iem anders handeling uit te voeren, als die erdoor verrijkt wordt - Niet in Frankrijk =\> stond niet in *code civil* 4. **Bescherming van aansprakelijke jongeren** **5.4.1 Voogdij** Voogdij=voor **[eigenstandigen]** die zichzelf niet kunnen vertegenwoordigen (anders doet *paterfamilias* het): - **Vrouwen**: - Procesvertegenwoordiger/*tutor* - *tutor*[≠]{.math.inline}verantwoordelijk: formaliteit - enkel id republiek (ih keizerrijk: vrouw als vrij mens id rb) - **onvolwassenen** (tot leeftijd puberteit: meisje 12j, jongen 15j) - Procesvertegenwoordiger/*tutor* - Beheerder vermogen pupil - [≠]{.math.inline}vrouwenvoogdij (voogd v vrouw[≠]{.math.inline}verantwoordelijk, v onvolwassene wel) - Manieren om voogd te worden: - - In republiek: mag weigeren - In keizerrijk: mag niet weigeren, behalve bij verschoningsgrond\ (=wettelijk voorzien excuus: zie verder) - - Als gn voogd aangewezen in testament: automatisch agnaat - In republiek: mag niet weigeren - In keizerrijk: mag niet weigeren, behalve bij verschoningsgrond - - - - Ouderdom - Ziekte - Militaire dienst - Zelf al andere voogdijen hebben - - - - - Procesvertegenwoordiger - pupil: beheert vermogen (intern de 2 vermogens gescheiden houden), tot volwassen is - Beperking bevoegdheid voogd - [Marcus Aurelius (2^e^):] toezicht op voogd door *praetor tutelarius* - [Severus (2^e^]): verbod tot verkoop van gronden v pupil - [Constantijn (4^e^]): uitbreiding verbod tot verkoop tot alle onroerende goederen 2. **Rechtsmiddelen vd pupil** [1)Penale sancties] - [voogd van rechtswege:]\ Actie tot ontleden vd rekeningen\ (als voogd vermogen v pupil ontvreemd had: sanctie=private boete) - [testamentaire voogd:]\ Beschuldiging ve verdachte voogd (wegens misdrijf vd voogd) (vanaf Keizerrijk): sanctie=gedeeltelijk verlies civiel statuut - voogd kon gevraagd worden zich [per stipulatie borg te stellen\ ](als voogd vermogen v pupil niet kan bewaren: sanctie=boete) - [Civiele actie wegens voogdij]: (einde Republiek) - Wegens wanbeheer: sanctie=gedeeltelijk verlies civiel statuut - vanaf Justinianus: standaard zorgvuldigheid= zorg voor eigen goederen - In principe alleen bij voorafgaande borgstelling;\ praetoren stonden 'analoge actie wegens voogdij' toe (borgstelling vermijden) - Zekerheid (vanaf 4^de^ E): pupil heeft hypotheek op het vermogen vd [voogd v rechtswege] [2)Receptie vd voogdij] - **Ih *ius commune*** (vooral uit Digesten) - Aanstelling van en toezicht op [voogdij v rechtswege] = taak vd vorst - Verhalen v ridders die opkwamen voor wezen afkomstig v voogdij - **Bij Napoleon** - Testamentaire voogdij - Voogdij door familieraad (als gn testamentaire voogdij) - - Overheidsvoogd (door rechter) - **Vanaf 2001: nieuw Belgisch voogdijrecht** - - **5.4.2Curatele over minder-dan-25-jarigen** Curator voor zwakzinnigen (hulp bij beheer v hun vermogen) - [Curator rechtswege]: meest naaste agnaat - [Curator v overheidswege] (als gn agnaat) - Vanaf Justinianus: altijd v overheidswege - 2^e^ vc ***lex laetoria*** =\> speciale bescherming minderjarigen - ***actio popularis**:* elke persoon die ziet dat minderjarige bedrogen wordt kan instellen:\ sanctie=private boete aan de aanklager (niet aan minderjarige!) - *'***verweermiddel op grond vd *lex laetoria*':\ **minderjarige heeft te dure verbintenis gesloten: kan eis vd bedrieger ontkrachten - **algehele restitutie:** - - - - Naar een algemeen regime van minderjarigheid: - Romeins regime: [zelfstandige] minderjarigen =\>vanaf 16^e^ E: [ALLE] minderjarigen Alle minderjarigen vallen onder Romeinse regels v zelfstandige minderjarigen Examen: 1. Essayvraag a. Inleiding: ik ga bij deze vraag... b. Antwoorden op 1^e^ vraag: verbintenissenrechtelijke en zakenrechtelijke luik i. Oudheid: koopovereenkomst al consensuele overeenkomst, vwde: 1. Specifiek/specificeerbaar goed (soortgoederen via stipulatie of onbenoemde contracten: ontstaat vanaf levering: nakoming afgedwongen via actio praescriptis verbis) 2. \>\weerlegbaar vermoeden v bedongen bezitsoverdracht (zelfs als niet in contract staat gaan ze ervan uit dat het bedoeld is) d. Conclusie 2. Tekstfragment: e. Auteur en tekstfragment verklaren: v. boek over prov edict v Gaius, 2^e^ eeuw nc vi. Digesten v Justianus uit cic door Tribonianus 6^e^, digesten bevatten rechtsleer f. Inhoud (splits altijd op in stappen!): vii. Ik persoon=SA: is schuld aangegaan bij SE viii. Derde heeft zich borg gesteld ix. SA gaat nr borg voor hij nr de SA is ggn x. SA stelt rv in wegens belediging: SE doet alsof SA wanbetaler is, maar heeft niet eens gevraagd om terug te betalen xi. Volgens Gaius zal SA gelijk krijgen: "is hij aanspr" g. Rv wegens belediging uitleggen: xii. Rv wegens belediging=penale vordering=\> private boete xiii. Tov lex aquilia: aquilia is compensatoire rv (vergoeding), belediging gericht op private boete\ aquilia kon niet bij belediging v vrij persoon gebruikt worden, want vrij persoon heeft gn marktwaarde (id oudheid) h. 6^e^ E SE tegen borg: xiv. Rv wegens uitwinning: eerst hoofdSA aanspr voor je als borg verplicht bent te betalen 3. Begripsvraag: i. Procedure: keizerlijke cognitieprocedure stappen xv. Dagvaarding xvi.... rest vd stappen (ook uitleggen waar je HB kan doen) j. Rechtsfiguur als Paulus: benadeling: lex secunda v Diocletianus k. Visigoten: germaanse vorstendom 5^e^ nc=\> lex secunda stond enkel id codex just en niet id codex theod: enkel codex theod id vroege ME gebruikt=\>lex secunda niet overgenomen dus kan je niet beroepen op benadeling 4. J 5. J 6. J 7. Theorie (tijd plaats en def): l. 19^e^ in Pruisen, grondlegger vd historische school, pandektist, werk waarin hij applicative legal history doet: probeert rom recht op huidig recht toe te passen m. 2^e^ nc, op vraag v Hadrianus, verzameling v edicten n. 3^e^ of 4^e^ nc (allebei juist), Romeinse keizerrijk, 4 keizers, eenheid verzekerd door kanselarij, Constantijn zorgde dat tetrarchie ten einde kwam o. 12^e^ E, na concordaat v Worms, bevoegdheid v kerk werd breed geïnterpreteerd, Gratianus werkte aan universiteit v Bologna p. 17^e^ , Leuven, moraaltheologisch traktaat gebaseerd op Thomas v Aquino met o.a. subjecgtieve rechten/natuurrechten met grote vertrouwdheid op de beurs Conclusie vh vak: - Gemeenschappelijke delen vh recht in Europa - Invloed v gebeurtenissen id geschiedenis op huidig recht - Rechtsbegrippen - Inzicht id fundamenten vh recht ALTIJD 1 vd hoofdlijnen als vraag op examen (zie pwp conclusie, hoofdlijnen) Zie namen slide 9: 1 vd namen: minstens een blad over kunnen schrijven 3. vb'en kunnen geven v pol soc of cult bullshit 4. slide 11: puntjes weglaten, 1 vd 4