İş Kazalarının Nedenleri PDF

İş Kazalarının Nedenleri Öğr. Gör. Esra Nur TÜRKMEN 2- Fiziksel ve Mekanik Çevre Koşullarına Bağlı Nedenler Sanayi Devrimi ile başlayan teknolojik gelişmelerin artarak devam ettiği günümüzde bu gelişmeler işçileri birçok tehlike ile karşı karşıya bırakmaktadır. İşçilerin kullandıkları vey...

İş Kazalarının Nedenleri Öğr. Gör. Esra Nur TÜRKMEN 2- Fiziksel ve Mekanik Çevre Koşullarına Bağlı Nedenler Sanayi Devrimi ile başlayan teknolojik gelişmelerin artarak devam ettiği günümüzde bu gelişmeler işçileri birçok tehlike ile karşı karşıya bırakmaktadır. İşçilerin kullandıkları veya temas etmek zorunda kaldıkları makine, tesisat, cihaz, araç ve gereçlerden veya bulundukları ortam koşullarından kaynaklanan kazalar tamamen maddi nedenlere dayandığı için fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı teknik nitelikteki iş kazaları olarak kabul edilmektedir. Makinelerin yol açtığı kazalar, üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar ve çevresel faktörlerin yol açtığı kazalar olarak 3 başlık altında incelenecektir. İş Kazalarının Nedenleri A-Makinelerin yol açtığı kazalar: Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı teknik nitelikteki iş kazalarından ilkidir. Günümüzde, makinenin girmediği işyeri neredeyse yok gibidir. Özellikle sanayi işletmelerinde yoğun olarak makine kullanılmaktadır. Üretimde yer alan makinelerin vazgeçilmezliği ve çokluğu da kaza ihtimalini artırmaktadır. Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri şunlardır: Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması, Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi, Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması, İş Kazalarının Nedenleri Makinenin kapasitesinin Makineler için gerekli Makinelerin asıl kullanım Kişisel koruyucu aşırı zorlanması bakım ve onarım alanları ve amaçları malzemelerin işlemlerinin ve periyodik dışında kullanılması kullanılmaması bakımlarının zamanında yapılmaması Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır İş Kazalarının Nedenleri B-Üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar: Bu kazaların başlıca nedenleri: Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı teknik Mühendislik bilgisinin veya makinelerin kurulacağı nitelikteki iş kazalarının ikinci grubunu oluşturur. alanın yeterli olmaması nedeniyle üretim İşveren, mal veya hizmet üretmek için işyerinde işçiler organizasyonun yanlış planlanması ve uygunsuz ile maddi olan ve olmayan unsurlarla birlikte bir üretim yerleştirilmiş olması, Makinelerin kullanımının ve çalıştırılma düzeninin organizasyonu oluşturmaktadır. Bir kısım iş kazası da insanın doğasına ve yapısına uyumlu olmaması işveren tarafından kurulan bu üretim (ergonomik olmaması), organizasyonundan kaynaklanmaktadır. İş Kazalarının Nedenleri İşçi Seçimi ve Eğitim Eksikliği Güvenlik Önlemleri ve Denetim ve Uzman Eksikliği Ekipman Eksikliği İşe alınırken işçinin işe uygun olup İşverenin ve devletin iş sağlığı ve olmadığına dikkat edilmemesi yani İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin güvenliği denetimine gereken işçi seçiminde titiz gerekli tüm tedbirlerin alınmamış önemi göstermemesi, Yeterli iş davranılmaması, İşçilere, genel iş olması, İş sağlığı ve güvenliğine güvenliği uzmanının sağlığı ve güvenliği eğitimi ile ilişkin gerekli araç ve gereçlerin bulunmaması, bulunanların da kullanacağı makine, araç ve eksik olması, işyerlerinde istihdam gereçlerle ilgili yeterli eğitimin edilmesinden kaçınılmasıdır. verilmemiş olması, İş Kazalarının Nedenleri C-Çevresel faktörlerin yol açtığı kazalar: Teknik nitelikteki iş kazalarının üçüncü grubunu oluşturmaktadır. İş kazası, üretimin yapıldığı işyerinde meydana gelmektedir. Dolayısıyla, çalışılan işyerinin gürültü, aydınlatma, ısı ve nem ve radyasyon gibi çevre koşulları iş kazalarının meydana gelmesinde ve artmasında etkili olmaktadır. Gürültü Ses Ölçümü Gürültü Etkileri ve Sınırları Rahatsız edici ve istenmeyen ses olarak Sesin bir saniye içerisindeki titreşim sayısı, Ses düzeyi, 85-95 dB(A) üzerinde ve sürekli tanımlanmaktadır. Gürültünün kaynağı sestir. birim olarak Hertz (Hz) ile gösterilmektedir gürültü olan işyerlerinde gürültüye bağlı işitme Katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabilen sesin Sesin bir desimetre küp (dm3) alandaki kayıpları ve diğer rahatsızlıklar ortaya miktarı, frekans ile ölçülmektedir. Sesin bir miktarına desibel adı verilmekte ve dB(A) ile çıkmaktadır. ülkemizde günlük 8 saatlik bir işte saniye içerisindeki titreşim sayısına sesin gösterilmektedir. gürültü maruziyet sınır değeri 87 dB(A) olarak frekansı denilmektedir. belirlenerek, bu sınırın aşılamayacağı hüküm altına alınmıştır. İş Kazalarının Nedenleri Aydınlatma Isı ve nem Aydınlatma, iki şekilde Isı, havanın sıcaklık derecesini sağlanabilir. Bunlardan biri ifade eden bir kavramdır. Ölçü güneş ışığından yararlanarak birimi, santigrattır (°C). Nem ise yapılan doğal aydınlatma, havada bulunan su miktarını ikincisi de yapay aydınlatmadır. ifade eder. Birimi, Doğal aydınlatmada, ışığın bol gram/metreküptür (gr/m3) ve ve homojen dağılmasına dikkat higrometre ile ölçülür. edilmelidir. Yapay aydınlatma yapılan durumlarda da, yapılan aydınlatmanın görmeyi kolaylaştırmasına, rahat görme koşullarının yaratılmasına, bakımının kolay olmasına ve sağlam ve kullanışlı aydınlatma elemanları seçilmesine dikkat edilmelidir. İş Kazalarının Nedenleri Nem ölçümlerinde mutlak nem, bağıl nem ve spesifik nem hesaplanmaktadır. Mutlak nem, birim hacimdeki nem miktarıdır. Bağıl nem, havadaki nem miktarının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Spesifik nem ise bir gazda bulunan su buharı ağırlığının gaz ağırlığına olan oranıdır. İşyerinin konfor şartlarının sağlanabilmesi için ısının ve nemin belirli bir düzeyde olması gerekmektedir. Kapalı yerlerde yürütülen işler için ortam sıcaklığının 12 ila 22 °C arası olması normal kabul edilmektedir. Yapılan bir araştırmada, hafif aktivite gerektiren işlerde yaklaşık 18 °C'nin, ağır fiziksel aktivite gerektiren işlerde de yaklaşık 12-15 °C'nin optimum ısı düzeyi olduğu ve bu düzeydeki ısının verimliliği artırdığı bulunmuştur. Yapılan bir araştırmada, 18 °C altında ve üstünde iş kazalarının arttığı gözlenmiştir. Yine bir başka araştırmada, uygun havalandırma sistemleri ile ortam sıcaklığının 32 °C'den 27 °C'ye indirildiğinde iş kazalarında 2/3 oranında bir azalma sağlandığı görülmüştür. İş Kazalarının Nedenleri Radyasyon: Birçok işçi, çalışırken kimyasal maddelerin yanı sıra radyasyona da maruz kalmaktadır. Işık dışındaki hiçbir radyasyon türü gözle görülmemektedir. Yapay ışık (floresan) ve radyo frekansı düşük riskli radyasyon türleridir. İşçiler, çalışma ortamlarında çok daha tehlikeli radyasyon türlerine maruz kalmaktadırlar. Genel olarak elektromanyetik, ses ve parçacık olmak üzere üç tür radyasyon biçimi vardır. Radyasyon türleri arasında yer alan elektromanyetik radyasyonun iki türü vardır. Bunlar, iyonize olan radyasyon ve iyonize olmayan radyasyondur. Radyoaktif olarak da tanımlanan iyonize radyasyon, radyasyonun en tehlikeli türüdür. Röntgen, gamma ışınları, radyoizotoplar ve nötron iyonize radyasyondur. İyonize olmayan radyasyon ise sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır ve daha zararsız olarak nitelendirilmektedir. İyonize olmayan radyasyon türleri: radyo dalgaları, mikro dalgalar, kızıl ötesi, görünür ışık ve mor ötesi ışıktır. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Meslek hastalıklarının büyük bir kısmı sanayideki gelişmelere paralel olarak yeni teknolojik olanakların ve yeni maddelerin üretimde kullanılması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu bakımdan, çalışma ortamı ile ilgili yeniliklerin sürekli takip edilerek meslek hastalıklarına neden olabilecek faktörleri tespit edip bunlara karşı önlem alınması gerekmektedir. Meslek hastalıklarına neden olan başlıca faktörler 1-Kimyasallar 2-Tozlar 3-Mikroorganizmalar 4-Fiziksel faktörlerdir. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Kimyasallar Kimyasal Faktörlerin Kimyasal maddeler, Sınıflandırılması 1-madenler işçilerin sağlığını etkileyen 2-çözücüler (solventler) faktörlerin başında 3-zehirli gazlar gelmektedir. Kimyasal 4-asit 5-boyalar faktörler de kendi içinde 6-pestisitler (haşere sınıflandırılmaktadır. öldürücüler) 7- plastik maddeler Meslek Hastalıklarının Nedenleri Madenler: Topraktan çıkarılma ve işlenme sürecinde solunum ve temas yoluyla vücuda alınması nedeniyle meslek hastalıklarına yol açan bir risk haline gelebilmektedirler. bazı madenler var ki diğer madenlerle karşılaştırıldığında işçi sağlığı açısından ciddi sakıncalar doğurabilmektedir. Bunların başında, kurşun ve cıva gelmektedir. Cıva, boya sanayisinde, ölçü aletlerinin ve tarım ilaçlarının yapımında kullanılan son derece tehlikeli bir madendir. Sağlık üzerindeki olumsuz etkileri arasında diş eti hastalıkları, kesik kesik konuşma, titreme ve kramplar, karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında bozukluklar bulunmaktadır. Kurşun kanda birikebilen bir maden olup belirli bir yoğunluğa ulaştığında kurşun zehirlenmesine neden olmaktadır. Ayrıca sindirim sitemi sorunları, kansızlık, baş ağrısı ve eklem ağrısı ile alt kesici dişlerde gri-mavi Burton çizgisi başlıca belirtileri olup sinir sistemi, sindirim sistemi ile kan yapıcı sistemde ciddi hasarlara neden olmaktadır Meslek Hastalıklarının Nedenleri Çözücüler (Solventler): Sanayide en çok kullanılan ve meslek hastalıklarına neden olan kimyasallardan biridir. Çözücüler temas, sindirim ve solunum yoluyla vücuda girmekte ve solunum sistemi, sinir sistemi, cilt ve kan yapıcı sistemde olumsuz etkiler yapmaktadır. En tehlikelilerinden biri, benzendir (benzoldür). Ekonomik ve iyi bir eritici olması nedeniyle sanayide çok yaygın Zehirli gazlar: kullanılmaktadır. İşyerlerinde üretim sırasında ortaya çıkabildikleri gibi üretim için kullanılan gazların sistemdeki kaçak nedeniyle çalışma mekânına yayılması şeklinde de ortaya çıkabilmektedir. Gazlar, solunum yoluyla vücuda girerek solunum yollarını, merkezi sinir sistemini ve dolaşım sistemini olumsuz etkilemektedir. Çalışma hayatında, işçileri en çok etkileyen zehirli gazların başında karbonmonoksit, klor, amonyak, kükürtlühidrojen ve kükürtdioksit gelmektedir Meslek Hastalıklarının Nedenleri Asitler: Sanayide yaygın olarak kullanılan kimyasalların başında gelmektedir. Asitler de temas, sindirim ve solunum yoluyla vücuda girmekte, cilt üzerinde yanma bozulma ve tahrişe neden olmakta, solunum sistemini ve gözleri olumsuz etkilemektedir. Örneğin, günümüzde PVC'den demir-çeliğe, organik madde üretiminden gıda sektörüne kadar hemen hemen tüm alanlarda kullanılan hidroklorik asit, sağladığı kolaylıkların yanında zehirli bir madde olup insan dokuları başta olmak üzere birçok yüzeye büyük hasar vermektedir. Boyalar: İçinde bulunan kimyasallar nedeniyle meslek hastalıklarına yol açan önemli bir risk faktörüdür. Boyalar, vücuda temas ve solunum yoluyla girmektedirler. Özellikle, sentetik ve madeni boyalardan oluşan inorganik boyalar içerdikleri azot, metan, arsenik, kurşun, cıva, kadmiyum gibi kimyasallar nedeni ile işçi sağlığı açısından tehlike yaratmaktadırlar. Boyalar genellikle göz, akciğer, ağız ve burunda tahrişe neden olmakta, kansere yol açabilmekte ve sinir sistemini olumsuz etkilemektedir Meslek Hastalıklarının Nedenleri Haşere öldürücüler (pestisitler): Pestisitlerin dört türü: insektisitler, herbisitler, rodensitler ve fungusitler Vücuda giriş yolları: ağız, solunum ve temas Etkilenen sistemler: solunum sistemi, sinir sitemi ve kan yapıcı sistem Yüksek düzeyde maruz kalınması durumunda öldürücü olabilir Plastik maddeler: Çevre kirlenmesine neden olan önemli faktörlerden biri En çok kullanılan plastik: polietilen Nihai ürün olarak işçi sağlığı açısından çok zararlı değil Zararlı olan: üretimde kullanılan polietilen, polipropilen, polyamid, polikarbonat ve polyester gibi maddeler Meslek Hastalıklarının Nedenl 2-Tozlar Tozlar, ülkemizde meslek hastalıklarına yol açan faktörlerden bir diğeridir. Günlük hayatımızda her zaman karşılaştığımız bir sorun olan toz, sanayide bazı işkollarında çalışan işçilerin sağlığını olumsuz etkilemektedir. Toz, solunum yolları ile vücuda girmekte ve tozun cinsine, ortamdaki yoğunluğuna, kişilerin duyarlılığına ve soludukları miktara bağlı olarak basit bir tahrişten, bronşite, mesleki akciğer hastalıklarına ve hatta kansere kadar değişen etkiler gösterebilmektedir. Madencilikte kömür, cıva, krom, bakır, demir, asbest ocaklarında delme, kazma, yükleme, lağım atma ve benzeri işlerde toz oluştuğu gibi çıkarılan cevherin işlenmesi, yıkanması, elenmesi, zenginleştirilmesi işlemlerinde de tozlar ortama yayılabilmektedir. Sanayide, dökümhanelerde, toprak, seramik işlerinde çimento asbestli malzeme üretimi, çırçır ve pamuklu dokuma endüstrisinde de tozlar meslek hastalığı yapabilmektedir. İnsan sağlığına etkileri bakımından bunlar çeşitli gruplara ayrılabilir. Meslek Hastalıklarının Nedenleri 3-Mikroorganizmalar Mikroorganizmalar, mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açan biyolojik faktörlerdir. Mikroorganizmaların yol açtığı mesleki bulaşıcı hastalıklar hayvanlardan insanlara geçen mesleki bulaşıcı hastalıklar, çalışma ortamından (toprak, su, hava) bulaşan mesleki hastalıklar ve virütik mesleki enfeksiyon hastalıkları olmak üzere üç başlıkta ele alınabilir. Hayvanlardan insanlara geçen mesleki hastalıkları Başlıcaları şarbon, brusella, domuz yılancığı, kuduz ve veremdir. Çalışma ortamından bulaşan mesleki hastalıkları Başlıcaları tetanoz, parazitler ve mantar hastalıklarıdır. Virütik mesleki enfeksiyon hastalıkları Viral hepatitler ve AIDS'dir. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Hayvanlardan insanlara geçen mesleki hastalıklar Başlıcaları şarbon, brusella, domuz yılancığı, kuduz ve veremdir. Şarbon Brusella Şarbon, genelde ot yiyen hayvanlarda görülen ve bu hayvanlarla temas ya da bunların besin Brusella da hayvanlardan insanlara geçen meslek hastalıklarından biridir. Malta humması adı olarak tüketilmesiyle insana bulaşan, bakterilerin yol açtığı bir hastalıktır. Solunum yoluyla da da verilen bu hastalık, hayvanlarla doğrudan temas veya koyun, keçi, sığır, manda gibi bulaşabilmektedir. Özellikle tarım işçilerinde, tabakhane işçilerinde, kasaplarda, hayvanların etleri, süt ve idrar gibi vücut sıvıları, enfekte süt ile hazırlanan süt ürünleri veterinerlerde ve yün işçilerinde görülür. Akciğerleri ve sindirim sistemini olumsuz aracılığı ile insanlara bulaşmaktadır. Solunum yoluyla da bulaşabilmektedir. Titreme ile etkilemektedir. yükselen ateş kas ve büyük eklem ağrıları ile seyreden bir hastalıktır. Hayvanlardan insanlara geçen mesleki hastalıklar devamı Domuz yılancığı Kuduz Hayvanlardan insanlara geçen bir deri hastalığıdır. Hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktır. Genellikle derideki küçük bir sıyrık, yara, çıban, Hayvanların salyasında bulunan ve genellikle ısırma egzama gibi derinin bütünlüğünün bozulduğu ve suretiyle bulaşan kuduz hastalığında sinir uçlarından yıprandığı durumlarda hastalığa neden olan içeri giren virüs, sinir yolunu takip ederek merkezi organizmalar deriden girip vücuda yerleşmekte ve sinir sistemine ulaşmaktadır. Beyinde hemen sadece deride hasta bölgede ağrı ve kırmızı, gergin bir gri cevherde çoğalan virüs yeniden otonom sinirler şişkinliğe neden olmaktadır. Hastalığın belirtileri yolu ile tükürük bezleri, böbrek üstü bezi, böbrek, arasında ağrı, ateş, titreme bulunmaktadır. akciğer, karaciğer, kaslar, deri ve kalp gibi diğer organlara ulaşmakta ve bu organları etkileyerek ölümcül sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Verem (Tüberküloz) Çalışma Ortamından Bulaşan Tetanoz Mesleki Hastalıkları Verem, hem hayvandan insana hem de Tetanoz, topraktaki bakterinin derideki bir insandan insana geçen ve solunum yoluyla Başlıcaları tetanoz, parazitler ve mantar yara ve çizik gibi yollarla organizmaya bulaşan bir hastalıktır. Tıp literatüründeki hastalıklarıdır. girmesinden kaynaklanan bulaşıcı bir adı ile tüberkülozdur. Bilinen en eski hastalıktır. Merkezi sinir sistemini etkileyen hastalıklardan biri olmasına ve 50 yıldır hastalıkta önce çene kaslarında görülen tedavisinin mümkün olmasına rağmen hala ağrılı kasılmalar (çene kilitlenmesi) daha dünyada en yaygın ve ölümcül bulaşıcı sonra bütün vücuda yayılmaktadır. Tedavi hastalıkların başında gelmektedir. edilmezse çok ağrılı kasılma nöbetleriyle sürmekte ve ölümle sonuçlanmaktadır. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Virütik mesleki enfeksiyon hastalıkları: Viral hepatitler ve AIDS'dir. Viral Hepatitler AIDS Viral hepatitler, sağlık personelinin sıklıkla karşılaştığı viral hastalıkların başında AIDS, bağışıklık sistemine yavaş yavaş nüfuz ederek vücudun enfeksiyonlara karşı gelmektedir. Karaciğer iltihabı anlamına gelen hepatit, virüslere bağlı olarak direncini yok eden, bireyi çeşitli rahatsızlıklara karşı korunmasız hale getiren ve gelişmektedir. Genellikle karaciğerde büyümeye ve bazen kalıcı hasar oluşmasına sonunda ölümüne neden olan viral bir hastalıktır. Kan ve kan ürünleri, sperm veya neden olmaktadır. Hepatit, virüsler dışında çeşitli kimyasal maddeler, ilaçlar ve alkol diğer cinsel sıvılar üzerinden insandan insana bulaşmaktadır. Hayvandan insana da kullanımı nedeniyle de oluşabilir. Viral hepatit, en sık görülen bulaşıcı hastalıktır. geçebilmektedir. Özellikle Hepatit B virüsü enfeksiyonu gerek Türkiye'de gerekse dünyada yaygın ve ciddi sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Sadece Hepatit B değil başta A ve C olmak üzere tüm hepatit çeşitleri insan sağlığı açısından tehdit oluşturmaktadır. Meslek Hastalıklarının Nedenleri Fiziksel Faktörler İyonize olan radyasyon İyonize radyasyonun kullanım alanlar Meslek hastalıklarına neden olan başlıca İyonize olan radyasyon, radyasyonun en İyonize radyasyonun kullanım alanlarının fiziksel faktörler elektromanyetik tehlikeli türüdür. Röntgen, gamma ışınları, başında röntgen (tıbbi teşhis ve tedavide) radyasyonun türleri olan iyonize olan radyoizotoplar ve nötron iyonize gelmektedir. Ayrıca sanayi röntgenografisi, radyasyon ve iyonize olmayan radyasyon radyasyondur. İyonize olan radyasyon, sondaj ve yer saptama gereçleri, lüminizan ile gürültü ve titreşimdir. insan vücudundan kolaylıkla geçerek boyalar, radyoaktif minerallerin çıkarılması, vücudun yapı taşları olan hücrelere hasar elde edilmesi, taşınması, araştırma vermekte ve çeşitli kanser türlerine, genetik laboratuvarları gibi alanlarda da röntgenden hasarlara, anemiye, doğumsal bozukluklara yararlanılmaktadır. neden olmakta, üreme sağlığına olumsuz etkilemekte ve genetik bozukluklara neden olmaktadır. İyonize ve İyonize Olmayan Radyasyon 1. İyonize olmayan radyasyon: Sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır ve daha zararsız olarak nitelendirilmektedir. Bunlar radyo dalgaları, mikro dalgalar, kızıl ötesi ışın, görünür ışık, mor ötesi ışık ve lazerlerdir. Ancak, yine de bu tür radyoaktif maddelerin dikkatli kullanılması tavsiye edilmektedir. 2. İyonize olmayan radyasyonun etkileri: Gözde katarakt gibi hastalıklara ve hasarlara, deride yanıklara ve hastalıklara neden olmakta, üreme sağlığı ve hamilelik üzerinde olumuz etkiler yapmakta, yorgunluğa, halsizliğe 3. ve strese neden Gürültü: olmaktadır. İstenmeyen sestir. Havalı çekiçler, perçin işleri, bazı testere ve planya makinaları, kırma değirmenleri, titreşimli elekler, taş kesme, gaz türbinleri, kompresörler, aspiratörler, şahmerdanlar, buldozerler, ekskavatöler, motor test atölyeleri, dizel motor makina daireleri sanayide kullanılan, gürültülü çalışan makinelerdir. 4. Titreşim (vibrasyon): Genellikle katı ortamlarda yayılan dokunma duyusu ile algılanan alçak ve yüksek frekanslı bir enerji yayılımıdır. Titreşimin frekansı saniyedeki titreşim sayısı olarak ve Hertz (Hz) birimi ile 5. ölçülmektedir. Titreşimin etkileri: Titreşim vücuda, vücudun titreşimle temas ettiği yerden girmekte ve titreşime maruz kalan kişilerde kas-iskelet, kalp-damar, mide-bağırsak sistemlerinde hastalıklara neden olmaktadır. HERKESE BAŞARILAR