Mięśnie twarzy i szyi PDF

MIĘŚNIE TWARZY I SZYI  Układ mięśniowy jest czynnym składnikiem aparatu ruchu. Składa się on z mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, które są powiązane z kośćcem. Jest ich około 400 i stanowią 2/5 masy całego organizmu. Działanie mięśni polega na kurczeniu się włókien mięśniowych, co p...

MIĘŚNIE TWARZY I SZYI  Układ mięśniowy jest czynnym składnikiem aparatu ruchu. Składa się on z mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, które są powiązane z kośćcem. Jest ich około 400 i stanowią 2/5 masy całego organizmu. Działanie mięśni polega na kurczeniu się włókien mięśniowych, co powoduje skrócenie długości z jednoczesnym pęcznieniem mięśnia. Budowa zewnętrzna mięśni Mięsień zbudowany jest z: brzuśca o ciemnoczerwonym zabarwieniu, będącego skupieniem włókien mięśniowych ścięgna o barwie szarosrebrzystej, utworzonego z tkanki łącznej włóknistej zbitej ukształtowanej  Mięsień składa się zazwyczaj z jednego brzuśca, chociaż może być ich kilka o wspólnym ścięgnie końcowym. Wówczas brzuśce noszą nazwę głów, a mięśnie: dwugłowych; trójgłowych; czworogłowych.  Kształt mięśni długie - mięśnie kończyn szerokie - płaskim brzuścu i ścięgnach w postaci rozcięgna np. mięśnie klatki piersiowej krótkie - np. część mięśni kręgosłupa mieszane - mięśnie okrężne będące zwieraczami np. miesień okrężny ust, miesień okrężny oka Podział mięśni ze względu na kształt Podział mięśni m. szyi i głowy (m. szyi, m. głowy); mięśnie tułowia (m. klatki piersiowej, m. brzucha, m. grzbietu); m. kończyny górnej (m. obręczy kończyny górnej, m. ramienia, m. przedramienia, ręki); m. kończyny dolnej (m. obręczy kończyny dolnej, m. uda, goleni, stopy). Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy: mięśnie poruszające żuchwą (żucia); mięśnie wyrazowe - przyczepione do wewnętrznej powierzchni skóry głowy; mięśnie gałki ocznej, mięśnie języka, mięśnie narządu przedsionkowo- ślimakowego. Mięśnie żucia M. żucia m. skroniowy – unosi żuchwę i pociąga ją do tyłu. Zaczyna się w dole skroniowym, a kończy na wyrostku dziobiastym żuchwy i kącie żuchwy. żwacz – unosi żuchwę, przyciska silnie do szczęki i wysuwa ja ku przodowi. Zaczyna się na kości jarzmowej i łuku jarzmowym a kończy na gałęzi i kącie żuchwy. Mięśnie żucia m. skrzydłowy przyśrodkowy – unosi żuchwę i skręca ja na zewnątrz m. skrzydłowy boczny – wysuwa żuchwę do przodu ◼ Mięśnie żwaczowe unerwione są przez nerw V. Mięśnie twarzy ◼ Wokół otworów naturalnych. ◼ Przyczepy w skórze. ◼ Przedstawiają stany emocjonalne. ◼ Unerwienie – n. twarzowy (VII). Mięśnie wyrazowe albo w ogóle nie są przytwierdzone do kości, albo też tylko na jednym końcu mają przyczep kostny. Zwykle przyczepiają się one do skóry lub do błony śluzowej. Kurcząc się poruszają skórę. Napinając skórę w pewnych okolicach twarzy mięśnie wyrazowe zmieniają jej kształt oraz wygląd i nadają jej określony wyraz. Mięśnie wyrazowe Mięśnie te wykonują różne czynności, jak np. mruganie, otwieranie, zamykanie czy przesuwanie ust, ruchy policzków podczas śpiewu. Duże znaczenie odgrywa również budowa skóry, która wraz z wiekiem traci swą sprężystość i powstają fałdy i bruzdy. Mięśnie mimiczne ▪ Na sklepieniu czaszki leży parzysty mięsień potyliczno - czołowy. ▪ Składa się on z brzuśca potylicznego i brzuśca czołowego, połączonych czepcem ścięgnistym. ▪ Dwa mięśnie, czepiec i dwa mięśnie skroniowo- ciemieniowe tworzą razem mięsień naczaszny. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień potyliczno - czołowy. ◼ Brzusiec czołowy mięśnia kurcząc się unosi brwi do góry oraz wytwarza na czole poprzeczne fałdy. ◼ Mięsień ten nadaje twarzy wyraz uwagi i zamyślenia. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień podłużny ◼ wywołuje jedną lub kilka poprzecznych fałd u nasady nosa. ◼ Zwykle łączą się one z marszczeniem brwi i wyraz twarzy jest wówczas groźny i agresywny. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień marszczący brwi ◼ mięśnie obu stron działają wspólnie. ◼ Mięsień ten, symetryczny, zbliża do siebie łuki brwiowe, ◼ powodując powstawanie 2-3 pionowych zmarszczek u podstawy nosa. ◼ Zmarszczki te powstają u ludzi niezadowolonych, gniewnych, głodnych, ciężko pracujących fizycznie. Mięśnie mimiczne Mięsień okrężny oka ◼ zamykanie szpary powiek, załamanie się brwi, mruganie. Dzieli się na 3 części: ◼ Część powiekowa - spokojne zamykanie powiek - wyraz zamyślenia, współdziała z powiekami w mruganiu. ◼ Część oczodołowa - silne zaciskanie powiek. ◼ Część łzowa - opróżnianie woreczka łzowego. Mięśnie mimiczne ◼ Porażenie mięśnia okrężnego oka powoduje niedomykanie szpary powiekowej, tzw. zajęcze oko (lagophthalmus), stan niebezpieczny ze względu na wysychanie rogówki. Mięśnie mimiczne Mięsień nosowy ◼ płaski, trójkątny leży na skrzydle nosa. ◼ Składa się z dwóch części, poprzecznej i skrzydłowej, mających wspólny przyczep początkowy. ◼ Część poprzeczna zwęża nozdrza, pociągając ku dołowi ruchomą część nosa. ◼ Część skrzydłowa rozwiera nozdrza pociągając skrzydła nosa ku dołowi i do boku. Mięśnie mimiczne Mięsień jarzmowy większy Od kości jarzmowej do kąta ust Jest on właściwym mięśniem śmiechu. Pod wpływem działania tego mięśnia twarz się poszerza i pogłębiają się promieniste bruzdy w kącie bocznym oka. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień jarzmowy większy ◼ Jego skurcz podciąga usta ku górze i bocznie odsłaniając zęby górne oraz nadając charakterystyczny esowaty kształt bruździe nosowo- wargowej. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień śmiechowy ◼ biegnie zbieżnie do kąta ust, gdzie kończy się w skórze i błonie śluzowej. ◼ Mięsień ten pociąga kąt ust ku bokowi i stąd nazwa „śmiechowy”. ◼ Jest słabym mięśniem śmiechu. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień śmiechowy ◼ Wywołuje on również zagłębienie policzka zwane „dołkiem śmiechowym''. Mięśnie mimiczne ▪ Mięsień policzkowy ▪ leży w ścianie policzka. ▪ Rozpościera się między szczęką i żuchwą. ◼ Przyciska policzki do zębów i pociąga kąt ust w kierunku bocznym (mięsień trębaczy), poszerza więc szparę ust. ◼ Chroni błonę śluzową przed wsuwaniem się między oba szeregi zębów. Podczas żucia jego napięcie zapobiega dostawaniu się kęsów do przedsionka jamy ustnej. ◼ Pociągając kąty ust ku bokom, nadaje twarzy wyraz rozgoryczenia i rezygnacji. ◼ Czynność ta występuje również przy płaczu. ◼ Mięsień policzkowy ◼ Przyciska policzki do zębów i pociąga kąt ust w kierunku bocznym (mięsień trębaczy), poszerza więc szparę ust. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień policzkowy ◼ Mięsień ten czynny jest jednak też przy śmiechu, lecz śmiechu powściągliwym (u kupców, dyplomatów). ◼ Bywa określany jako ,,mięsień ironii”. ◼ Jest więc mięśniem śmiechu głównie u dorosłych (u dzieci mięśniem śmiechu jest mięsień jarzmowy większy i mięsień śmiechowy). ◼ Jego skurcz uwidacznia 1/, górna część bruzdy nosowo-wargowej. Mięśnie mimiczne Mięsień okrężny ust ◼ Nie ma przyczepów kostnych. Przebiega w wargach ◼ Mięsień ten bądź, zwiera szparę ust, bądź przyciska wargi do zębów lub wysuwa wargi do przodu, np. przy gwizdaniu, pocałunku lub ssaniu. ◼ Warga górna i dolna mogą poruszać się oddzielnie. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień okrężny ust ◼ Mięsień ten bądź, zwiera szparę ust, bądź przyciska wargi do zębów lub wysuwa wargi do przodu, np. przy gwizdaniu, pocałunku lub ssaniu. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień obniżacz kąta ust ◼ wyprostowuje bruzdę nosowo-wargową. ◼ Mięsień ten nadaje twarzy wyraz smutku, cierpienia, przybicia, niesmaku. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień obniżacz kąta ust ◼ W przypadku obustronnego skurczu tego mięśnia szpara ust przybiera kształt łuku wypukłego ku górze. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień bródkowy ◼ mięsień podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną. ◼ Nadaje twarzy wyraz nadąsany. ◼ Widzimy to u osób w chwili, kiedy zbiera im się na płacz. Mięśnie mimiczne ◼ Mięsień bródkowy ◼ Nadaje twarzy wyraz nadąsany. ◼ Widzimy to u osób w chwili, kiedy zbiera im się na płacz. Mięśnie szyi powierzchowne ◼ m. mostkowo - obojczykowo - sutkowy (m-o-s)– obustronny skurcz mięśnia zgina pochylona głowę bardziej ku przodowi, a wyprostowana przechyla ku tyłowi. ◼ m. szeroki szyi - powoduje poprzeczne pofałdowania skóry szyi. Mięśnie szyi powierzchowne ◼ Mięsień szeroki szyi ◼ Jest to mięsień twarzy i szyi. ◼ Biegnie w postaci cienkiej warstwy włókien mięśniowych. ◼ Rozpoczyna się w tkance podskórnej klatki piersiowej na wysokości II lub III żebra. ◼ Stąd biegnie ku górze i kończy się na powięzi przyuszniczej i żwaczowej oraz powyżej brzegu żuchwy od guzka bródkowego do pierwszego zęba trzonowego. Mięśnie szyi powierzchowne Mięsień szeroki szyi ◼ Mięsień szeroki szyi unosi skórę szyi, dzięki czemu zmniejsza ucisk na żyłę szyjną zewnętrzną. ◼ Skora układa się przy tym w podłużne ◼ fałdy. ◼ Pociąga kąty ust do dołu i bocznie nadając twarzy wyraz strachu i gniewu, wściekłości lub przerażenia. ◼ Unerwienie: n. twarzowy i splot szyjny.  M-o-s ◼ Kręcz, czyli krzywa szyja lub głowa ◼ Polega na jednostronnym skróceniu m-o-s ◼ Jest to wada wrodzona lub nabyta najczęściej spowodowana zwłóknieniem lub zbliznowaceniem mięśnia ◼ Konsekwencją jest przymusowe utrzymywanie głowy i szyi w przechyleniu w kierunku barku z jednoczesnym odwróceniem bródki w stronę przeciwną.  Mięśnie warstwy środkowej szyi - Mięśnie podgnykowe ◼ Mięśnie nadgnykowe - m. mostkowo-gnykowy - m. dwubrzuścowy - m. łopatkowo-gnykowy - m. rylcowo-gnykowy - m.mostkowo-tarczowy - m. żuchwowo-gnykowy - m. tarczowo-gnykowy - m. bródkowo-gnykowy Mięśnie warstwy głębokiej szyi ◼ Mięśnie pochyłe – rozpinają się między wyrostkami poprzecznymi kręgów szyjnych i dwoma górnymi żebrami. Kurcząc się jednostronnie pochylają kręgosłup szyjny na bok, przy obustronnym działaniu – do przodu. Są pomocniczymi mięśniami wdechowymi. ◼ m. pochyły przedni ◼ m. pochyły środkowy ◼ m. pochyły tylny ◼ m. pochyły najmniejszy Mięśnie warstwy głębokiej szyi ◼ Mięśnie przykręgowe – leżą na przedniej powierzchni kręgosłupa i łączą się z kręgami i czaszką. Mięśnie te przy jednostronnym działaniu, np. przy rotacjach i zgięciach w bok współpracują z mięśniami grzbietu. Do tej grupy należą: ◼ m. długi głowy ◼ m. długi szyi ◼ m. prosty przedni głowy ◼ m. prosty boczny głowy Tkanka nabłonkowa Charakterystyka ogólna ◼ komórki tkanki nabłonkowej tworzą zwarty układ i ściśle przylegają do siebie; pomiędzy komórkami występuje niewielka ilość substancji międzykomórkowej; ◼ wszystkie komórki nabłonka leżą na błonie podstawnej; ◼ komórki nabłonka są biegunowo zróżnicowane (biegun szczytowy i biegun podstawny mają inną budowę); Charakterystyka ogólna ◼ nabłonek nie ma własnych naczyń krwionośnych; odżywianie tkanki nabłonkowej zachodzi na drodze dyfuzji z naczyń krwionośnych leżących poniżej warstwy nabłonka; ◼ nabłonki są dobrze unerwione, znajdują się w nich liczne zakończenia nerwowe (receptorowe); Charakterystyka ogólna ◼ Tkanka nabłonkowa rozwija się z trzech listków zarodkowych: ◼ ektodermy, ◼ endodermy, ◼ mezodermy.  POCHODZENIE EKTODERMA, np. ENDODERMA, np. MEZODERMA, np. Naskórek żołądek naczynia krwionośne skóra, włosy jelito otrzewna gruczoły łojowe trzustka osierdzie nabłonek przełyku wątroba opłucna (górna część), płuca kości, mięśnie układ nerwowy migdałki tkanka łączna tarczyca  Nabłonek mezodermalny naczyń krwionośnych Nabłonek ektodermalny jamy ustnej Nabłonek endodermalny płuc Występowanie ◼ jako wyściółki zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek) i wewnętrznych powierzchni przewodów (ukł. pokarmowego, oddechowego, moczowego, rozrodczego, naczyń krwionośnych); ◼ gruczoły (skupiska komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej). Funkcje ◼ pokrywowo-ochronna (np. naskórek) ◼ resorpcyjna (wchłanianie, np. nabłonek jelitowy, kanalików nerkowych) ◼ wydzielnicza (gruczoły) ◼ barierowa (regulacja transportu, np. śródbłonek naczyń krwionośnych, nabłonek pęcherzyków płucnych) ◼ zmysłowa (rzadka, komórki kubków smakowych i ucha wewnętrznego) Klasyfikacja ◼ ze względu na kształt komórek: płaskie, sześcienne, walcowate. ◼ W nabłonkach wielowarstwowych nazwa uwzględnia kształt komórek leżących na powierzchni.  Klasyfikacja ze względu na liczbę warstw komórek: jednowarstwowe i wielowarstwowe. jednowarstwowe wielowarstwowe Szczególne typy nabłonków: ◼ wieloszeregowy (wielorzędowy) – odmiana nabł. jednowarstwowego walcowatego, podstawy komórek na tym samym poziomie, jądra na różnej wysokości  Liczba warstw komórek nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy obraz schemat rzeczywisty Zwróć uwagę, że wszystkie komórki kontaktują się z błoną podstawną, ale nie wszystkie ze środowiskiem zewnętrznym! Fragment najądrza  Naczynia włosowate Nabłonki A JEDNOWARSTWOWE Nabłonek jednowarstwowy płaski gruczoł B potowy Nabłonek jednowarstwowy sześcienny rzęski komórka śluzowa C Nabłonek jednowarstwowy walcowaty Nabłonki WIELO- WARSTWOWE D Nabłonek wielowarstwowy płaski naskórek i jama ustna Struktury występujące na powierzchni komórek nabłonkowych: ◼ migawki (rzęski) – ruchome wypustki cytoplazmatyczne (długość 7-10 μm; szerokość ok. 0,2 μm), przesuwające po powierzchni nabłonka śluz, cząstki pyłów (w drogach oddechowych), kom. jajową (w jajowodzie), plemniki (w najądrzu). Budowa rzęski ◼ łodyga – wystająca z komórki część migawki ma wewnątrz ◼ aksonema - aparat ruchowy zbudowany z (9+2): ◼ 9 par obwodowo rozmieszczonych mikrotubul ◼ 2 mikrotubul centralnych. Obwodowe pary mikrotubul połączone są między sobą mostkami z neksyny. Dyneina (mechanoenzym), powoduje przesuwanie względem siebie mikrotubul, powodując ruch migawki. ◼ ciałko podstawne migawki (centriola) – pod łodygą; Schemat budowy rzęski ◼ Ramiona dyneiny wytwarzają siłę mechaniczną powodującą ruch rzęsek. Cząsteczki dyneiny wykorzystują energię zawartą w ATP, powodując przesuwanie jednej pary mikrotubul wzdłuż sąsiedniej pary, dzięki czemu cała struktura wygina się naprzemiennie raz w jedną, raz w drugą stronę. ◼ Ramiona dyneiny wytwarzają siłę mechaniczną powodującą ruch rzęsek. ◼ Cząsteczki dyneiny wykorzystują energię zawartą w ATP, powodując przesuwanie jednej pary mikrotubul wzdłuż sąsiedniej pary, dzięki czemu cała struktura wygina się naprzemiennie raz w jedną, raz w drugą stronę. ◼ Skoordynowany ruch (metachronia) licznych migawek tworzących tzw. brzeżek migawkowy transportuje po powierzchni nabłonka różne obiekty: ◼ Śluz z przylepionymi cząstkami pyłów w drogach oddechowych ◼ Oocyty w jajowodzie ◼ Plemniki w męskich drogach rozrodczych Ultrastruktura rzęski w przekroju poprzecznym ◼ Na wolnej powierzchni komórki nabłonkowej liczba rzęsek może dochodzić do 300 ◼ Ogólna powierzchnia urzęsionych nabłonków u człowieka wynosi ok. 0,6m2 ◼ Rzęski wykonują ok. 20 ruchów na minutę Pojedyncza komórka nabłonka może zawierać nawet 3000 mikrokosmków. Przykładowo na jeden mm2 jelita wypada od 10 do 40 mikrokosmków. Struktury występujące na powierzchni komórek nabłonkowych: ◼ (2) mikrokosmki – nieruchome wypustki cytoplazmatyczne (2 μm) zwiększające powierzchnię nabłonka. Pojedyncza komórka nabłonka może zawierać nawet 3000 mikrokosmków. Przykładowo na jeden mm2 jelita wypada od 10 do 40 mikrokosmków. Mikrokosmki ◼ Jeżeli są bardzo gęsto ułożone, noszą nazwę brzeżka szczoteczkowego i przez zwiększenie powierzchni ułatwiają procesy wchłaniania (nabłonek jelitowy, nabłonek kanalików nerkowych).  Stereocylia Odmianą mikrokosmków są stereocylia (większe, rzadko występujące). Narząd słuchu w uchu wewnętrznym (n. Cortiego)  Budowa mikrokosmka ◼ Mikrokosmek zawiera wewnątrz wiązkę filamentów aktynowych. ◼ Filamenty aktynowe połączone są ze sobą dzięki białku fimbrynie i fascynie. ◼Z błona komórkowa filamenty aktynowe wiąże białko minimiozyna. Powierzchnia komórek nabłonka jelita cienkiego  Połączenia międzykomórkowe Fig. 6-32 ◼ Na ścianach bocznych komórek można Tight junctions prevent Tight junction zobaczyć w mikroskopie elektronowym połączenia, których zadaniem jest: fluid from moving across a layer of cells 0.5 µm ◼ Uszczelnienie nabłonka, Wzmocnienie więzi między komórkami, Tight junction Intermediate filaments ◼ Desmosome Gap junctions Desmosome 1 µm ◼ Komunikację między cytoplazmami sąsiadujących komórek Extracellular Space matrix between Gap junction cells Plasma membranes of adjacent cells 0.1 µm Połączenia międzykomórkowe ◼ Komórki nabłonkowe bardzo często łączą się ze sobą za pomocą specjalnych struktur obejmujących wyspecjalizowane obszary błony komórkowej – połączeń międzykomórkowych. ◼ Połączenie błon sąsiadujących komórek zapewniają specjalne transbłonowe białka łączące się ze sobą w przestrzeni międzykomórkowej. Z uwagi na funkcje pełnione przez połączenia dzielimy je na: ◼ Połączenia zamykające ◼ Połączenia zwierające ◼ Połączenia jonowo-metaboliczne (komunikacyjne) Połączenia zamykające ◼ Obwódka zamykająca – szczelne połączenie między sąsiednimi komórkami nabłonkowymi biegnące wzdłuż obwodu komórek i nieprzepuszczalne dla jonów i cząsteczek. ◼ Połączenia te występują w nabłonkach, których funkcja polega na wchłanianiu. ◼ Połączenie błon komórek jest wspomagane przez białka błonowe, tworzące rodzaj sznurów równoległych do powierzchni nabłonka. Obwódka zamykająca ◼ Funkcję zamykającą spełniają białka integralne (klaudyny i okludyny) które umożliwiają przyleganie sąsiadujących komórek.  Połączenia zwierające ◼ połączenia zwierające – białka łączące powiązane są z cytoszkieletem, dzięki czemu połączenie ma dużą wytrzymałość mechaniczną. Istnieją 2 typy połączeń mechanicznych (w zależności od rodzajów filamentów współuczestniczących w tym połączeniu wyróżniamy: ◼ Obwódka zwierająca: białka łączące są powiązane z filamentami aktynowymi ◼ desmosom: białka łączące są powiązane z filamentami pośrednimi Desmosomy zaznaczone na żółto Desmosomy ◼ Desmosomy łączą się z filamentami pośrednimi cytoszkieletu i z innymi desmosomami. ◼ Poprzez desmosomy sieci cytoszkieletów sąsiadujących komórek są połączone w taki sposób, że mechaniczne naprężenia są przenoszone po całej tkance. ◼ Dzięki desmosomom komórki tworzą mocno spojone układy przestrzenne, a wymiana substancji między komórkami może się swobodnie odbywać poprzez przestwory międzykomórkowe. Desmosomy Budowa desmosomu ◼ Błona komórkowa ◼ Płytki desmosomalne zbudowane z białek pośredniczących ◼ Przestrzeń międzykomórkowa (20- 30nm) z białkami z rodziny kadheryn ◼ Filamenty pośrednie Desmosomy ▪ W przestrzeni międzykomórkowej znajdują się białka błony komórkowej kadhedryny (desmogleina i desmokolina) ▪ Cytoplazmatyczna płytka łącząca (desmoplakina) zbudowana z plakoglobiny i plakofiliny ▪ Do płytki łączącej dołączają się włókna keratynowe cytoszkieletu (filamenty pośrednie tonofilamenty). Desmosom Desmosom pasmowy Desmosom dyskowaty ◼ (2) obwódka zwierająca – tylko jeden typ, strefa zamykająca – białka łączące uszczelniają przestrzeń międzykomórkową i uniemożliwiają niekontrolowane przechodzenie substancji pomiędzy komórkami. Biegną wzdłuż bocznych powierzchni komórek nabłonka w części wierzchołkowej komórki poniżej połączeń zamykających. ◼ Nabłonek, którego komórki są połączone obwódkami zamykającymi jest “szczelny” – transport substancji jest kontrolowany przez komórki. Połączenia komunikacyjne ◼ tylko jeden typ, połączenie szczelinowe, inaczej neksus – białka łączące tworzą kanały, które umożliwiają przechodzenie małych cząsteczek (np. jonów) bezpośrednio z jednej komórki do drugiej. Umożliwiają: ◼ bezpośrednie przewodzenie bodźców elektrycznych miedzy komórkami ◼ szybką wymianę sygnałów ◼ synchronizacje procesów metabolicznych ◼ Koneksony uformowane są przez białka błonowe integralne (koneksyny) o heksagonalnym układzie białek błonowych. ◼ Półkanały koneksonowe powstają z identycznych lub różnych koneksyn. ◼ Przez pory przenikają cząsteczki o masie do 1 kD (jony, aminokwasy)  Połączenia międzykomórkowe Fig. 6-32 Tight junction Tight junctions prevent fluid from moving across a layer of cells 0.5 µm Tight junction Intermediate filaments Desmosome Gap Desmosome 1 µm junctions Extracellular Space matrix between Gap junction cells Plasma membranes of adjacent cells 0.1 µm Blaszka podstawna (błona podstawna) ◼ Jest to cienka warstewka substancji międzykomórkowej oddzielająca nabłonki od położonych głębiej tkanek. ◼ Jest zbudowana z sieciowego układu białek i związków cukrowcowo-białkowych (proteoglikanów). ◼ Blaszka podstawna przytwierdza nabłonek do podłoża, niekiedy ogranicza ona przechodzenie substancji z obszaru nabłonka do sąsiednich tkanek. ◼ Blaszki podstawne wytwarzają również niektóre komórki należące do innych tkanek. Nabłonki są spolaryzowane i leżą na błonie podstawnej komórki nabłonka są biegunowo zróżnicowane (biegun szczytowy i biegun podstawny mają inną budowę); Budowa blaszki podstawnej ◼ Zbudowana jest z trzech warstw. Od komórki są to kolejno: ◼ 1. blaszka jasna - powierzchniowa, leżą na niej keratynocyty połączone z nią poprzez hemidesmosomy, głównym składnikiem jest laminina. ◼ 2. blaszka ciemna (gęsta) - głównym składnikiem jest kolagen IV. ◼ 3. blaszka siateczkowa - zbudowana z kolagenu VII. Budowa blaszki podstawnej E: Naskórek; DEJ: błona podstawna; D: Skóra właściwa Skład chemiczny: ◼ kolagen ◼ laminina ◼ siarczan heparanu ◼ enaktyna ◼ fibroenaktyna ◼ W błonie podstawnej znajdują się również integryny z grupy VLA (very late antigens) - są to receptory dla kolagenu, lamininy i innych związków. ◼ Poprzez integryny keratynocyty odbierają sygnały z przestrzeni pozakomórkowej, które regulują proliferacje i różnicowanie keratynocytów (np. po urazie). Białka błony komórkowej (integryny) nabłonków łączą się białkami błony podstawnej Hemidesmosom Rodzaje nabłonków Jednowarstwowy płaski: ◼ budują go spłaszczone, wieloboczne komórki, których jądra położone są centralnie. ◼ W organizmie człowieka spotykane są wszędzie tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu niezbędnych substancji (kłębuszki nerkowe, wyścieła naczynia krwionośne i jamy ciała, ściany pęcherzyków płucnych). ◼ Przystosowany do pełnienia funkcji filtracyjnych, dializacyjnych, biernego transportu gazów (CO2) Jednowarstwowy sześcienny ◼ budują go komórki równościenne, przypominające swoim kształtem kostki do gry, w których jądra umieszczone są centralnie. ◼ U człowieka nabłonek ten występuje w kanalikach nerkowych, gruczołach i ich przewodach. ◼ Często pełni funkcje wydzielnicze lub funkcje czynnego transportu jonów. Jednowarstwowy walcowaty ◼ budują go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów. ◼ Ich jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, niewiele ponad błoną podstawną. ◼ U człowieka ten typ nabłonka występuje w przewodzie pokarmowym od żołądka do odbytnicy. ◼ Pełni przede wszystkim funkcje wchłaniania i wydzielania. Nabłonek wielorzędowy (wieloszeregowy): ◼ budują go wysokie komórki przypominając powyginane graniastosłupy, z których część jest klinowata i nie dochodzi do wolniej powierzchni nabłonka. ◼ Jądra są umieszczone w komórkach na różnych wysokościach (w wielu rzędach). ◼ Nabłonek ten występuje w drogach oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach), jajowód czy przewód najądrza. ◼ Na wolnej powierzchni komórek tego nabłonka często występują liczne rzęski pomagające usuwać zanieczyszczenia, np. pyłowe. Wielowarstwowy płaski ◼ Zbudowany jest zwykle z kilku warstw komórek (6-20), z których zewnętrzne są spłaszczone. ◼ Intensywne podziały w głębszych warstwach (tzw. rozrodczych) umożliwiają stałe złuszczanie się warstw wierzchnich i odnawianie całego nabłonka. ◼ Nabłonek wielowarstwowy płaski występuje w jamie ustnej do przełyku włącznie, w pochwie i na przedniej powierzchni rogówki. ◼ Jeśli wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworzą elastyczną, odnawialną powłokę ochronną pokrywającą u wszystkich kręgowców skórę (naskórek). Wielowarstwowy przejściowy ◼ ten typ nabłonka zaliczany jest do szczególnych, ponieważ komórki najbardziej zewnętrznej spośród 3-5 warstw budulcowych nie mają stałego kształtu. ◼ Zwykle są duże, baldaszkowate i pokrywają kilka sąsiednich komórek leżących pod nimi. ◼ Ten typ nabłonka wyściela pęcherz moczowy i przewody wyprowadzające mocz. Wielowarstwowy walcowaty ◼ Składa się zazwyczaj z kilku warstw komórek. ◼ Wyścieła dużego kalibru przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych i innych gruczołów zewnątrzwydzielniczych. ◼ Pokrywa fragmenty błony śluzowej spojówki. Odnowa i regeneracja nabłonków ◼ Wszystkie nabłonki mają zdolność do szybkiej odnowy i regeneracji (komórki intensywnie się dzielą) oraz zawierają niezróżnicowane komórki macierzyste. ◼ Z uwagi na pełnione funkcje wydzielania i wchlaniania szybko się zużywają i złuszczają. ◼ Regeneracja nabłonków odbywa się przez podział komórek macierzystych o nieograniczonych możliwościach podziału. ◼ W nabłonkach wielowarstwowych komórki macierzyste są zlokalizowane w najniższej warstwie – podstawnej. W nabłonkach jednowarstwowych komórki macierzyste sa rozrzucone wśród komórek zróżnicowanych. Odnowa i regeneracja nabłonków ◼ Cykl komórkowy komórek macierzystych trwa do 2 dni. W wyniku podziału komórki macierzystej powstaje jedna komórka róznicująca się i jedna komórka macierzysta. ◼ Średni czas życia komórek nabłonkowych jest różny: od ok 3 dni w nabłonku jelita, do 15-30dni w naskórku i powyżej 50 dni w nabłonku trzustki. Liczba komórek w każdym nabłonku jest stała, a liczba komórek złuszczających się jest równoważona taką samą liczbą komórek nowo powstających z dzielących się komórek macierzystych. Komórki tkanki łącznej Tkankę łączną tworzą komórki i substancja międzykomórkowa. Komórki tkanki łącznej właściwej: ◼ fibroblasty i fibrocyty ◼ makrofagi ◼ komórki plazmatyczne (plazmocyty) ◼ komórki tuczne (mastocyty) ◼ komórki tłuszczowe (adipocyty) ◼ komórki przydanki (perycyty)  Tkanka łączna właściwa ◼ Komóki stałe Fibroblasty Fibrocyty Substancja międzykomórkowa Istota podstawowa + włókna Zawiera liczne naczynia krwionośne ◼ Komórki napływowe (czasowo obecne w tkance Zrąb narządów, tworzy łącznej właściwej – limfocyty, plazmocyty, torebki narządów monocyty, neutrofile). nadając im kształt. Tkanka łączna właściwa Fibroblasty. ◼ Najliczniejsze w tkance łącznej luźnej. ◼ Komórki o wydłużonym kształcie z wypustkami leżącymi w jednej płaszczyźnie ◼ Jądro jest owalne, posiadają kilka jąderek. ◼ Cytoplazma zawiera dobrze wykształconą siateczkę śródplazmatyczną szorstką, aparat Golgiego, liczne mitochondria, wakuole wydzielnicze.  Czas życia fibroblastów ◼ liczba podziałów fibroblastów zależy od wieku. ◼ młode fibroblasty mogą dzielić się średnio ok. 50 razy. ◼ od wieku ok. 30 lat, liczba podziałów zmniejsza się z każdą dekadą o ok. 10%. ◼ wraz z upływem czasu, komórki cechuje zmniejszenie zdolności metabolicznych i replikacyjnych, co skutkuje redukcją liczby podziałów.  Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) Fibroblasty Fibrocyty ◼ Fibroblasty – syntetyzują (aktywne) (spoczynkowe) substancję międzykomórkową oraz włókna. ◼ U dorosłych w tkance łącznej rzadko przechodzą podziały. ◼ Mitozy są obserwowane tylko wtedy, gdy organizm wymaga dodatkowej liczby fibroblastów np. uszkodzenie tkanki łącznej. ◼ Fibroblasty, a szczególnie fibrocyty, są komórkami osiadłymi, chociaż mają zdolność ruchu.  Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Mniejsze i starsze postacie fibroblastów są nazywane fibrocytami. ◼ Mają one podłużne jądra o zbitej chromatynie, kwasochłonną cytoplazmę i są mniej sprawne metabolicznie. ◼ Fibroblasty, a szczególnie fibrocyty, są komórkami osiadłymi, chociaż mają zdolność ruchu. Fibroblasty Fibrocyty (aktywne) (spoczynkowe) Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Fibroblasty można hodować i namnażać in vitro. W tym celu pobiera się niewielki fragment narządu, np. skóry, i hoduje w pożywce hodowlanej zawierającej wszystkie niezbędne do życia komórek substancje, w temperaturze 37°C, w naczyniu szklanym lub plastikowym. ◼ Fibroblasty, dzieląc się, rozprzestrzeniają się na powierzchni naczynia hodowlanego, tworząc jedną warstwę komórek. ◼ Hodowanych in vitro fibroblastów używa się do celów diagnostycznych, naukowych lub do produkcji wielu biologicznie czynnych substancji - leków, np. cytokin. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Melanofory ◼ Są odmianą fibroblastów. Zawierają w cytoplazmie ziarenka brunatnego barwnika - melaniny. ◼ Melanina i ziarenka są wytwarzane przez melanocyty, które je wydzielają. ◼ Do fibroblastów dostają się przez endocydozę. ◼ Melanofory są szczególnie liczne w tęczówce, ciele rzęskowym, naczyniówce oka, w skórze części płciowych zewnętrznych i brodawki sutka. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Miofibroblasty – cechy fibroblastów i miocytów gładkich. Wykazują morfologiczne cechy fibroblastów, ale zawierają zwiększoną ilość filamentów aktynowych i miozyny. Odpowiedzialne za gojenie ubytku po uszkodzeniu tkanki (obkurczanie rany). Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Makrofagi (histiocyty) - wywodzą się z monocytów, należą do układu fagocytów jednojądrzastych. ◼ Są owalnymi komórkami o długości około 30 μm, ich jądra są owalne lub mają kształt nerki, a cytoplazma zawiera liczne lizosomy oraz fagosomy. ◼ Długo żyjące komórki (kilka m-cy w tkance), mogą lokalnie proliferować. Zawierają liczne lizosomy i fagosomy. Uwalniają kolagenazę, produkują cytokiny, czynniki chemotaktyczne oraz wiele innych substancji. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Makrofagi (histiocyty) – po stymulacji zwiakszają rozmiar, mogą też ulegać fuzji w komórki olbrzymie (giant cells) (tylko stany patologiczne). Funkcja: pochłanianie cząsteczek (fagocytoza), trawienie przez lizosomy, sekrecja substancji biorących udział w obronnej (cytokiny – IL1, IL6; efekt cytoksyczny -TNF) i naprawczej funkcji. Komórki tkanki łącznej właściwej Makrofagi uwalniać mogą: ◼ Enzymy (kolagenazę, elastazę) ◼ Lizozym ◼ Leukotrieny ◼ Prostaglandyny ◼ interferon Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) Mastocyty (inaczej komórki tuczne) ◼ Komórki tuczne, niekiedy nazwane mastocytami, są komórkami osiadłymi. Mają najczęściej kształt owalny, a ich cytoplazma jest wypełniona zasadochłonnymi ziarnami. ◼ W jednej komórce tucznej może ich być do tysiąca. ◼ Jądra komórek tucznych są okrągłe, owalne lub segmentowane i leżą zazwyczaj w środku komórki. ◼ Komórki tuczne powstają z komórek prekursorowych wywodzących się ze szpiku kostnego. Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) ◼ Są to duże (20-30µm) okrągłe lub wrzecionowate komórki, których cytoplazma wypełniona jest ziarnistościami zasadochłonnymi. ◼ Ziarnistości otoczone błoną zawierają heparynę, histaminę, czynnik chemotaktyczny dla granulocytów kwasochłonnych, chymazę i arylsulfatazę A. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Komórki tuczne (mastocyty) - owalne lub wydłużone, w cytoplazmie zasadochłonne ziarnistości otoczone błoną. ◼ Ziarnistości – skład: ◼ Heparyna ◼ Histamina ◼ Czynnik chemotaktyczny dla granulocytów kwasochłonnych Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Komórki tuczne ◼ 1. Wytwarzanie IgE przez komórki plazmatyczne po pierwszym zetknięciu się z alergenem. ◼ 2. Wiązanie się IgE z receptorami na powierzchni komórek tucznych. ◼ 3. Powtórny kontakt z alergenem powoduje jego wiązanie z IgE powierzchni komórek tucznych, co powoduje degranulację.  Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Limfocyty Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ B i T Komórki plazmatyczne Liczne w miejscach narażonych na penetrację przez wirusy i cząsteczki obce. Odpowiedzialne za syntezę immunoglobulin IgA, która w sposób niespecyficzny wiąże się z antygenami, np. w ślinie. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Komórki plazmatyczne są nazywane także plazmocytami. ◼ Mają najczęściej kształt owalny i średnicę 10-20 μm. ◼ Występują szczególnie obficie w tkance łącznej właściwej w pobliżu miejsc narażonych na kontakt z antygenami, zwłaszcza bakteryjnymi, np. w przewodzie pokarmowym, lub w czasie zapaleń. ◼ Powstają z limfocytów B jako wynik ich różnicowania w procesie transformacji blastycznej. Komórki tkanki łącznej właściwej  Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Neutrofile, eozynofile (granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne) Zawierają małe ziarnistości specyficzne oraz ziarnistości azurofilne – lizosomy. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Pericyty pochodzą z niezróżnicowanych komórek mezenchymalnych. ◼ Są to wrzecionowate komórki o cechach zbliżonych do komórek śródbłonka i komórek mięśni gładkich. ◼ Właściwości kurczliwe pericyty zawdzięczają obecności w cytoplazmie aktyny, miozyny, i tropomiozyny. ◼ W pewnych warunkach mogą się różnicować w inne komórki, np. fibroblasty. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Pericyty leżą wzdłuż naczyń krwionośnych. ◼ Otaczają okrężnie niektóre naczynia włosowate, tętniczki i żyłki. Substancja pozakomórkowa tkanki łącznej Komórki tkanki łącznej ▪ Tkanka łączna stanowi strukturę podtrzymującą i łączącą wszystkie inne tkanki ciała. ▪ Tkanka łączna składa się z: ▪ Komórek miąższowych – pełniące główne czynności w tkance. ▪ Komórek podporowych – tworzące rusztowanie w tkance. Komórki tkanki łącznej ◼ Komórki tkanki łącznej nie przylegają ściśle do siebie, występuje między nimi galaretowata substancja międzykomórkowa, w której wyróżnia się istotę podstawną i włókna. Komórki podporowe ▪ Należą do tkanki łącznej (fibroblasty, chondroblasty, osteoblasty, miofibroblasty, adipocyty). ▪ Wytwarzają substancję (macierz) pozakomórkową. ▪ Umożliwiają organizację przestrzenną tkanki. ▪ Zapewniają jej stabilność mechaniczną. Wspólne cechy charakterystyczne komórek podporowych ▪ W okresie zarodkowym powstają z mezenchymy. ▪ Wytwarzają wiele składników substancji pozakomórkowej. ▪ Po osiągnięciu dojrzałości tworzą tkankę zawierającą niewielkie liczbę komórek w dużej ilości substancji pozakomórkowej. ▪ Są bardziej dostosowane do tworzenia połączeń adhezyjnych z substancją pozakomórkową niż z innymi komórkami. Substancja pozakomórkowa Skład: ▪ Glikozaminoglikany (GAG) ▪ Glikoproteiny ▪ Białka włókniste Funkcje biologiczne istoty międzykomórkowej ◼ Wpływa na morfologię i funkcje komórek ◼ Moduluje przeżycie komórek ◼ Wpływa na rozwój komórek ◼ Reguluje migrację komórek ◼ Tworzy połączenia z komórkami Glikozaminoglikany ▪ Są to duże nierozgałęzione łańcuchy polisacharydowe składające się z dwucukrów: kwasu glukuronowego (lub iduronowego) oraz acetyloglukozaminy i (lub) acetylogalaktozaminy. ▪ Zapewniają utrzymanie prężności tkanki. ▪ Decydują o dyfuzji substancji przez substancję pozakomórkową. ▪ Tworzą uwodniony żel w tkankach podporowych.  Właściwości GAG-ów ▪ Posiadają ujemny ładunek przez usiarczanowanie. Naładowane ujemnie łańcuchy glikozaminoglikanów odpychają się, działając na kształt elastycznych sprężyn. ▪ Dzięki temu ładunkowi wiążą jony Na+ i wodę. ▪ Jedna cząsteczka np. kwasu hialuronowego jest w stanie związać ok. 250 cząsteczek wody. Właściwości GAG-ów ◼ Glikozaminoglikany wiążą się z białkami dając makrocząsteczki nazywane proteoglikanami. ◼ Monomery proteoglikanów wiążą się za pomocą białka wiążącego z kwasem hialuronowym wytwarzając agregaty np. agrekan. ◼ Wypełniają one przestrzenie istoty międzykomórkowej. Proteoglikany Proteoglikany ◼ W zależności od masy cząsteczkowej białek ich skład w proteoglikanach może być różny. ◼ Wyróżniamy więc różne proteoglikany: ◼ Agrekan - występuje w chrząstce ◼ Betaglikan – występuje na powierzchni komórek i istocie międzykomórkowej ◼ Dekoryna – występuje powszechnie w tkance łącznej ◼ Perlekan i agryna – występują w blaszce podstawnej ◼ Serglicyna – występuje w pęcherzykach wydalniczych leukocytów ◼ Syndekan – jest transbłonowym składnikiem komórek łączącym makrocząsteczki istoty międzykomórkowej z filamentami aktynowymi)  Grupy GAG-ów Wg. Scotta kwas hialuronowy został zakwalifikowany do czwartej grupy glikozaminoglikanów (bez SO3-). Siarczyny to mniejsze cząsteczki (poniżej 300 dwucukrowców) często związane z proteoglikanami. ◼Siarczyny powstają w aparacie Golgiego fibroblastów W zależności od struktury GAG-i dzieli się na grupy: Glikozaminoglikan Usiarcza- Połączenie Rozmieszczenie nowanie z białkiem Kwas hialuronowy nie nie Skóra, tk. podporowa, chrząstka Siarczan chondroityny A i B tak tak Skóra, tk. podporowa, chrząstka Siarczan dermatanu tak tak Siarczan heparanu tak tak Błona podstawna Heparyna tak tak Płuco, skóra, wątroba Siarczan keratanu tak tak Chrząstka, rogówka, krążek międzykręgowy GAG-i ◼ Kwas hialuronowy Makrocząsteczka kwasu hialuronowego jest liniowym polimerem złożonym z ok. 30 000 powtarzających się jednostek disacharydowych zawierających reszty kwasu heksuronowego (kwas D-glukuronowy) i reszty N – acetylowanej heksozoaminy (N-acetylo-D-glukozaminę) w stosunku 1:1. ◼ Połączone są one wiązaniami glikozydowymi, naprzemiennie 1-3 i 1-4 ◼ Nie tworzy wiązań kowalencyjnych z proteoglikanami. ◼ Łączy się z nimi poprzez wiązania jonowe za pomocą białek łączących (hialadheryn). GAG-i GAG-i ◼ Kwas hialuronowy powstaje jako wolny liniowy polimer w cytoplazmatycznej części błony komórkowej np. fibroblastów przez enzym syntazę hialuronianu, integralne białko błonowe fibroblastów. ◼ HA ulega translokacji na zewnątrz błony plazmatycznej, podczas gdy jego łańcuch związany jest nadal z syntazą hialuronianową, katalizującą proces biosyntezy. GAG-i ◼ Okres półtrwania kwasu hialuronowego ◼ Kwasu hialuronowego we krwi wynosi od 2–5 min, poprzez 12 godzin w skórze, do 1–3 tygodni w chrząstce i 70 dni w ciele szklistym oka. ◼ Wykazano, iż każdego dnia, około 1/3 hialuronianu z ludzkiego ustroju jest usuwana i zastępowana nowo zsyntetyzowanymi cząsteczkami. ◼ Po degradacji cząsteczki kwasu hialuronowego przenikają do krwi, a następnie ulegają endocytozie w wątrobie. GAG-i ◼ Struktura przestrzenna hialuronianu ma postać spirali o przypadkowych skrętach. ◼ W roztworze wodnym hialuronian przyjmuje postać podwójnej, lewoskrętnej, sztywnej, stabilizowanej przez mostki wodorowe helisy.  GAG-i ◼ Usieciowany kwas hialuronowy. ◼ Substancje sieciujące tworzą połączenia krzyżowe pomiędzy cząsteczkami kwasu hialuronowego utrudniające docieranie czynników rozkładających do łańcuchów polimerów. ◼ Dostępne na rynku wypełniacze HA są typowo usieciowane eterem diglicydowym 1,4 - butanodiolu (BDDE) lub di - winylo sulfonem (DVS). Glikoproteiny ◼ Są kompleksami niedużych cząsteczek oligosacharydów i duzych cząsteczek białek. Należą do nich: ◼ Fibronektyna ◼ Laminina ◼ Osteopontyna ◼ Glikoproteiny - odgrywają rolę przy powstawaniu połączeń między komórkami a substancją międzykomórkową, przy przyleganiu komórek do podłoża w wyniku wiązania się z glikoproteinami błony komórkowej – integrynami i selektynami oraz w kierunkowaniu ruchu komórek, np. w wyniku przejściowego wiązania się glikoprotein powierzchni komórek z osteopontyną. Białka włókniste ◼ Cztery główne białka tworzące włókna w substancji pozakomórkowej to: ◼ Kolagen Nadają tkankom różną ◼ Fibrylina odporność na rozciąganie ◼ Elastyna i zapewniają możliwość zakotwiczenia się ◼ Fibronektyna komórek w tkance.  Kolagen ◼ Słowo kolagen wywodzi się z języka greckiego: cola - klej, genno – rodzić (klejorodny). ◼ Najliczniejsza rodzina białek wśród pozakomórkowych struktur włóknistych. ◼ Kolagen spaja elementy komórkowe prowadząc do formowania z nich tkanek i narządów. ◼ Stanowi on ok. 30% wszystkich białek. ◼ Jest białkiem stabilnym, prawie całkowicie biernym w metabolizmie ustroju, a jego odnowa jest powolna. ◼ Istnieje co najmniej 20 typów polipeptydowych łańcuchów kolagenu (łańcuchów alfa). Budowa kolagenu ◼ Kolagen ma nietypowy skład aminokwasów. Zawiera: ◼ glicynę ◼ prolinę ◼ hydroksyprolinę ◼ hydroksylizynę ◼ W skład kolagenu wchodzą także cukrowce. Są to heksozy – głównie glukoza i galaktoza. Rozkład kolagenu ◼ Kolagen rozkładany jest przez enzym – kolagenazę występującą w: ◼ soku trzustkowym, ◼ Lizosomach: - fibroblastów, - histiocytów, - osteoblastów i innych komórek  Podział kolagenów ◼ Koalgeny włókniste: typ I, II, V, XI ◼ Kolageny spokrewnione z włóknistymi, ale z przerywaną potrójną helisą: typ IX, XII, XIV ◼ Kolageny z krótkim łańcuchem: typ VIII, X ◼ Kolagen błony podstawnej: typ IV ◼ Inne kolageny: typ VI, VII, XIII Główne typu kolagenu ▪ Głównymi typami kolagenu najczęściej występującymi w tkankach są: kolagen typu I, II, III, IV, VII. ▪ Kolagen typu I, II, III, VII tworzą włókienka różnej grubości i stanowią one główne formy kolagenu włóknistego. ▪ Natomiast kolagen typu IV nie wytwarza włókien i należy do grupy kolagenów tworzących sieci, ▪ Kolagen typu VII tworzy włókienka zakotwiczające niektóre błony podstawne. Główne typu kolagenu ▪ kolagen typu I – występuje najczęściej stanowiąc ok. 90% wszystkich typów kolagenu, buduje włókna kolagenowe – kość, zębina, ścięgna, więzadła, skóra, torebki włókniste narządów, tkanka łączna wiotka, ◼ kolagen typu II – chrząstka szklista i sprężysta, jądra miażdżyste dysków międzykręgowych, ciało szkliste gałki ocznej, ◼ kolagen typu IV – błona podstawna, kolagen typu VII – błony podstawne, głównie w nabłonkach wielowarstwowych płaskich, np. naskórek, Główne typu kolagenu ◼ kolagen typu III – buduje włókna siateczkowe wykazujące srebrochłonność – tkanka łączna siateczkowata (narządy limfatyczne i szpik), warstwa brodawkowata skóry, naczynia krwionośne, mięśnie gładkie, narządy miąższowe (wątroba, śledziona),  Molekularne formy niektórych kolagenów Typ I II III IV V VI VII VIII Morfo grube cienkie cienkie cienkie cienkie krótkie niepewna niepewna logia prążkowane prążkowane prążkow warstwy włókienka prążkowane włókna włókna ane włókienka kolagenowe kolagenowe włókna kolageno we Rozm skóra chrząstka naczynia błony błona wszech- włókienka śródbłonek ieszcz właściwa, szklista, krwionoś podstawne podstawna obecne kotwiczące enie kości, i sprężysta ne blaszki w łożysku, w błonie więzadła, krążki narządy zewnętrzne, mięsień podstawnej powięzie, między- miąższo torebka gładki i naskórka chrząstka kręgowe we, soczewki szkieletowy i owodni włóknista ciała szkliste szpik kostny, narządy limfatycz ne, mięsnie gładkie, nerwy, płuca, skóra Wytwarzanie włókien kolagenowych ◼ ma miejsce głównie w fibroblastach tkanki łącznej właściwej. ◼ W tkankach łącznych oporowych kolagen syntetyzują chondroblasty i osteoblasty. ◼ Zdolność syntezy kolagenu posiadają także inne komórki, takie jak: odontoblasty miazgi zęba, hepatocyty, komórki mięśni gładkich, lemocyty a nawet komórki nabłonka nerki. ◼ W każdym z trzech łańcuchów tworzących kolagen znajduje się 1050 aminokwasów i ma formę pojedynczej, lewoskrętnej spirali. ◼ Inną rzadką cechą kolagenu jest regularność rozmieszczenia aminokwasów, w każdym z jego α-łańcuchów. Struktura kolagenu ◼ Łańcuchy te składają się z regularnych triad aminokwasów: Gly-X-Y, gdzie Gly – to glicyna, a X i Y to inne aminokwasy. ◼ Na ogół X to prolina, zaś Y to hydroksyprolina. ◼ Trzy łańcuchy kolagenu skręcają się spontanicznie w podjednostki zwane tropokolagenem. Trzy łańcuchy kolagenu skręcają się spontanicznie w podjednostki zwane tropokolagenem. Łańcuchy te składają się z regularnych triad aminokwasów. Wytwarzanie włókien kolagenowych ◼ Synteza kolagenu przebiega w dwóch etapach: ◼ I etap zachodzi w zachodzi w siateczce szorstkiej komórek fibroblastów. ◼ II etap przebiega w przestrzeni pozakomórkowej Wytwarzanie włókien kolagenowych ◼ Synteza kolagenu zachodzi w siateczce szorstkiej komórek fibroblastów. ◼ Kolejno powstają cząsteczki prokolagenu – łańcuchy alfa, posiadające na swoich końcach sekwencje aminokwasowe zwane propeptydmi. ◼ Modyfikacja potranslacyjna cząsteczek prokolagenu przebiega w następujących etapach: ◼ Odcięcie sekwencji sygnałowej. ◼ Hydroksylacja prolin i lizyn (powstanie hydroksyproliny i hydroksylizyny) ◼ Glikolizacja wybranych cząsteczek hydroksylizyny (przyłączenie glukozy lub galaktozy). Wytwarzanie włókien kolagenowych ◼ Zmodyfikowane cząsteczki prokolagenu splatają się w struktury heliksalne. ◼ Cząsteczki prokolagenu transportowane są w pęcherzykach do aparatu Golgiego, gdzie przyłączają się do nich łańcuchy oligosacharydowe tropokolagenu. ◼ Protokolagen następnie zostaje wydzielony do przestrzeni zewnątrzkomórkowej w której enzymy proteolityczne (peptydazy prokolagenu) odcinają telopeptydy z obu końców i powstaje tropokolagen, a następnie włókienka kolagenowe. Włókienka kolagenowe łączą się i tworzą włókna kolagenowe.  Kolagen ◼ Na ogół kolagen jest białkiem kwasochłonnym, co powoduje że istota międzykomórkowa tkanki łącznej zawierającej duże ilości włókien kolagenowych wybarwia się eozyną. Włókna kolagenowe wybarwione eozyną Elastyna ▪ Jest białkiem organizującym się we włókna lub w błony za pomocą wiązań poprzecznych. ▪ Wytwarzana jest przez fibroblasty. ▪ Stanowi główny składnik włókien sprężystych. ▪ Należy do białek zwanych skleroproteinami, które są rozciągliwe i sprężyste. ▪ Jest syntetyzowana w siateczce śródplazmatycznej fibroblastów, chondroblastów lub miocytów gładkich. ▪ Wydzielona elastyna odkłada się pomiędzy mikrofibrylami zbudowanymi z fibryliny. Włókna sprężyste składają się z mikrofibryli glikoproteinowych (fibryliny), otaczających i organizujących rdzeń włókna, zawierający cząsteczki elastyny połączone wiązaniami poprzecznymi. Skład elastyny Elastyna składa się z ok. 750 reszt aminokwasowych, Skład: ▪ prolina - 13% ▪ glicyna - 34%, ▪ mało hydroksyproliny Elastyna  Elastyna rozluźniona 1. rozciągnięta Nieusieciowana (niedojrzała) forma elastyny to tropoelastyna Elastyna w mikroskopii Fibrylina ▪ Jest głównym składnikiem pozakomórkowych mikrofibryli. ▪ Wchodzi w skład włókien sprężystych. ▪ Przypuszcza się że pośredniczą w adhezji różnych składników substancji pozakomórkowej. Fibronektyna Stanowi wieloczynnościową glikoproteinę występującą w trzech głównych formach: ▪ Krążące białko osocza. ▪ Białko łączące się przejściowo z powierzchnią licznych rodzajów komórek. ▪ Nierozpuszczalne włókienka wchodzące w skład substancji pozakomórkowej po wytworzeniu między dimerami fibronektyny wiązań poprzecznych, łączących je ze sobą mostkami dwusiarczkowymi. Fibronektyna ◼ Znaczenie czynnościowe fibronektyny wynika z jej zdolności do łączenia się z różnymi składnikami tkanek, gdyż zawiera ona miejsca wiążące kolagen i heparynę oraz cząsteczki adhezji komórkowej. Struktura fibronektyny ◼ Fibrynektyna jest rozpoznawalna przez białka receptora dla fibrynonektyny w błonach komórkowych, co umożliwia adhezję komórek do macierzy pozakomórkowej. ◼ Receptor fibronektyny należy do klasy komórkowych receptorów powierzchniowych zwanych integrynami. ◼ W czasie wzrastania tkanki fibronektyna wiąże się z powierzchnią komórek za pośrednictwem integryn dzięki obecności na swojej cząsteczce miejsc (domen) wiążących kolagen przez co wpływa na organizację i następnie odkładanie się i orientację nowo tworzonych włókienek kolagenowych. Czaszka - kościec  Podział czaszki ◼ W czaszce (cranium) odróżnia się rozwojowo i czynnościowo dwie części: ◼ 1) część tylno-górną czyli czaszkę mózgową, ◼ 2) część przednio-dolną tworzącą czaszkę trzewną lub twarzową. ◼ Ciemiączko przednie ◼ Ciemiączko tylne  Ściany czaszki ◼ Górna (sklepienie) ◼ Przednia (twarz kostna) ◼ Boczna (dwie) ◼ Tylna (podstawa)  Połączenia kości sklepienia czaszki ◼ Kości czaszki powiązane szwami łącznotkankowymi i chrząstkozrostami stwarzają dla rosnącego mózgowia puszkę kostną, która może się powiększać. ◼ Kości sklepienia czaszki połączone są za pomocą szwów: ◼ Szew wieńcowy ◼ Szew strzałkowy ◼ Szew węgłowy ◼ Szew łuskowy  Lambda i bregma lambda bregma ◼ Łęki mózgowe ◼ wyciski palczaste  Doły czaszki ◼ Dół przedni (1) 1 ◼ Dół środkowy (2) ◼ Dół tylny (3) 2 3  Podstawa czaszki szew podniebienny dół pośrodkowy przysieczny otwór podniebienny większy otwór okrągły otwór owalny otwór otwór kolcowy poszarpany otwór tętnicy otwór szyjnej szyjny Otwór wielki  0czodół 1 2 Oczodół ma kształt czworościennego 3 ◼ ostrosłupa szczytem skierowanego ku tyłowi do kanału wzrokowego (1) - przez kanał ten biegnie tętnica oczna i nerw wzrokowy, obok którego leży szczelina oczodołowa górna (2). ◼ Wejście do oczodołu ograniczone jest brzegami: górnym, dolnym, bocznym i przyśrodkowym. Na brzegu górnym znajduje się wcięcie lub otwór nadoczodołowy (3) dla nerwów i naczyń nadoczodołowvch.  Oczodół ◼ ścianę górna oczodołu tworzy część oczodołowa kości czołowej i w tylnej części skrzydło mniejsze kości klinowej. ◼ ścianę przyśrodkową ograniczają idąc od przodu: wyrostek czołowy szczęki, kość łzowa, blaszka oczodołowa kości sitowej i trzon kości klinowej. ◼ Ścianę dolną budują: powierzchnia oczodołowa trzonu szczeki i kości jarzmowej oraz wyrostek oczodołowy kości podniebiennej. ◼ Ściana boczna jest utworzona przez powierzchnię oczodołową dwóch kości: jarzmowej i skrzydła większego kości klinowej. Na granicy ściany bocznej i dolnej znajduje się szczelina oczodołowa dolna, łącząca oczodół z dołem skrzydłowo-podniebiennym  Czaszka mózgowa ◼ Czaszka mózgowa ma kształt elipsoidalny lub kulisty i zbudowana jest z kości: ◼ potylicznej ◼ klinowej ◼ czołowej ◼ sitowej ◼ parzystych skroniowych ◼ parzystych kości ciemieniowych  Kość potyliczna łuska kresa karkowa górna guzowatość potyliczna kresa karkowa dolna otwór wielki część boczna kłykieć potyliczny część podstawna  Kość klinowa skrzydła trzon z siodłem tureckim mniejsze skrzydła większe wyrostki skrzydłowate  Kość czołowa łuska guz czołowy gładzizna część nadoczodołowa wyrostek jarzmowy kolec nosowy część nosowa  Kość skroniowa Część łuskowa Część skalista (piramidowa) Część Część bębenkowa sutkowa wyrostek sutkowaty wyrostek rylcowaty  Kość ciemieniowa brzeg strzałkowy ◼ Powierzchnia zewnętrzna ◼ Powierzchnia wewnętrzna kąt kąt czołowy potyliczny guz ciemnieniowy brzeg czołowy brzeg potyliczny kresa skroniowa kąt klinowy kąt sutkowy brzeg łuskowy  Kość sitowa Kość sitowa zbudowana jest z: blaszka pionowa komórki ◼ blaszki sitowej z grzebieniem sitowe kogucim ◼ blaszki pionowej grzebień ◼ Z blaszki sitowej wyrastają ku koguci dołowi dwa błędniki sitowe ◼ Każdy błędnik podzielony jest blaszka w środku blaszkami kostnymi na szereg jamek, zwanych sitowa komórkami sitowymi. ◼ Boczna ściana błędnika to blaszka oczodołowa. ◼ Powierzchnia przyśrodkowa błędnika tworzy ścianę boczną jamy nosowej - jej uwypuklenia tworzą małżowina nosowa górna i środkowa. błędnik sitowy  Czaszka trzewna Czaszka trzewna, zwana także trzewioczaszką, składa się z kości, które można podzielić na: ◼ kości parzyste wyczuwalne: kość nosowa, jarzmowa i szczękowa, ◼ kości parzyste ukryte: kość łzowa, podniebienna i małżowina nosowa dolna, ◼ kości nieparzyste: lemiesz i żuchwę, ◼ kość gnykową.  Małżowina nosowa dolna Małżowina nosowa dolna jest cienką blaszką kostną połączoną z boczną ścianą jamy nosowej. Od brzegu górnego małżowiny nosowej dolnej odchodzi wyrostek łzowy, który zamyka ścianę kanału nosowo-łzowego. Odchodzący w dół wyrostek szczękowy zamyka częściowo rozwór szczękowy. Kość nosowa ◼ Kość nosowa ma kształt małej, czworokątnej płytki i łączy się od góry z kością czołową. ◼ Ma dwie powierzchnie: przednią i tylną. ◼ Tworzy grzbiet nosa.  Lemiesz ◼ Lemiesz jest kością płaską ustawioną w płaszczyźnie pośrodkowej w jamie nosowej. ◼ Leży między podniebieniem kostnym, a trzonem kości klinowej, tworząc część tylną przegrody jamy nosa. skrzydła lemiesza (2 blaszki)  Kość łzowa grzebień łzowy ◼ stanowi małą, cienką blaszkę kostną, położoną między wyrostkiem czołowym szczęki a blaszką oczodołową kości sitowej. ◼ Tworzy wraz z nimi ścianę przyśrodkową oczodołu. ◼ Grzebień łzowy dzieli ją na dwie części. ◼ Do przodu od grzebienia biegnie bruzda łzowa tworząca część zagłębienia zwanego dołem woreczka łzowego, ◼ Grzebień łzowy przechodzi w haczyk łzowy uzupełniający otwór górny kanału nosowo-łzowego.  Szczęka wyrostek czołowy ◼ Szczęka stanowi zasadniczą część twarzy. Składa się z ustawionego pionowo trzonu i odchodzących od niego czterech wyrostków. wyrostek wyrostek podniebienny jarzmowy trzon wyrostek zębodołowy  wyrostek Kość podniebienna oczodołowy Kość podniebienna składa się z dwóch blaszek połączonych ze sobą w kształcie litery L. wyrostek Blaszka pionowa stanowi tylną część ściany klinowy bocznej jamy nosowej. Brzeg górny tej blaszki przechodzi w wyrostek oczodołowy, uczestniczący w budowie tylnej części dna oczodołu. wyrostek piramidowy Blaszka pozioma wchodzi w skład rusztowania tylnego odcinka podniebienia twardego. Blaszka ta łączy się z blaszką strony przeciwległej szwem podniebiennym pośrodkowym.  Kość jarzmowa ◼ Zbudowana jest z trzonu i dwóch wyrostków. ◼ Na trzonie znajdują się trzy powierzchnie: 1) oczodołowa, stanowiąca część dna oczodołu, 2) skroniowa (tylna) 3) boczna (policzkowa) wyczuwalna przez skórę. wyrostek czołowy trzon Otwór jarzmowo-twarzowy wyrostek skroniowy  Żuchwa wyrostek głowa żuchwy dziobiasty wyrostek kłykciowy gałąź kąt żuchwy otwór guzowatość bródkowy bródkowa trzon  Kość gnykowa rogi większe rogi mniejsze rogi mniejsze trzon Układ kostny Układ kostny składa się z około 206 kości Połączone ze sobą umożliwiają: Osiągnięcie określonej wielkości i kształtu ciała; Utrzymanie postawy ciała; Ochronę narządów wewnętrznych; Wykonywanie ruchów. Struktura kości ▪ Substancja kostna: ▪ istota zbita – występuje w warstwie zewnętrznej trzonu kości długiej, zewnętrznych częściach kości płaskich i różnokształtnych ▪ istota gąbczasta – występuje w nasadach kości długich, wewnątrz kości płaskich i różnokształtnych ▪ Szpik kostny: ▪ czerwony (krwiotwórczy); ▪ żółty (tłuszczowy). Powstawanie kości - kostnienie W zależności od rodzaju materiału wyjściowego wyróżnia się: ◼ Kostnienie na podłożu łącznotkankowym (mezenchymatycznym, błoniastym) – powstaje kość tzw. Okładzinowa. ◼ Kości płaskie czaszki i twarzoczaszki, górna cześć łuski potylicznej, przeważająca część żuchwy, lemiesz, części środkowe obojczyków (trzon). Powstawanie kości - kostnienie ◼ Kostnienie na podłożu chrzęstnym – powstaje kość zastępcza poprzez zastępowanie chrząstki przez kość. ◼ Kość klinowa, potyliczna (bez górnej części łuski, żebra, łopatka, kości kończyny górnej i dolnej, mostek, kręgosłup, miednica, koniec mostkowy i barkowy obojczyka. Rodzaje kości ◼ Kształt kości jest bardzo zróżnicowany. Można wyróżnić następujące ich rodzaje: ◼ kości płaskie - kości sklepienia mózgoczaszki i łopatka; ◼ kości długie - kość ramienna i udowa, kości przedramienia i podudzia; ◼ kości krótkie - kości nadgarstka, kości stępu itp.; ◼ kości różnokształtne - np. żuchwa, kości podniebienne, kręgi; ◼ kości pneumatyczne - kości: klinowa, sitowa i czołowa, szczęka. Kręgosłup ◼ Składa się z 5 odcinków zawierających łącznie 33 lub 34 kręgi: ◼ szyjny – 7 kręgów; ◼ piersiowy – 12 kręgów; ◼ lędźwiowy – 5 kręgów; ◼ krzyżowy – 5 kręgów; ◼ ogonowy = guziczny – 4 lub 5 kręgów. Krążek międzykręgowy ◼ Krążek międzykręgowy posiada wewnętrzną część zawierającą galaretowate jądro miażdżyste, które jest pozostałością po strunie grzbietowej. ◼ Część obwodowa utworzona jest przez łącznotkankowy pierścień włóknisty, przechodzący bez wyraźnej granicy w jądro miażdżyste. ◼ Pierścień włóknisty od góry ogranicza chrząstka szklista pokrywająca dolną powierzchnię trzonu kręgu, a od dołu listewka brzeżna. ◼ W stabilizacji krążka międzykręgowego biorą również udział więzadła podłużne.  Krzywizny kręgosłupa U człowieka dorosłego występują 2 rodzaje fizjologicznych krzywizn kręgosłupa: ◼ Kifoza: ◆ piersiowa – kształtuje się w życiu płodowym, a zostaje ustalona do 6–7. roku życia. Powinna mieć 20–40 stopni. Poniżej i powyżej tych wartości jest patologią. ◆ krzyżowa – kształtuje się w życiu płodowym. ◼ Lordoza: ◆ szyjna – kształtuje się po 6 tygodniach gdy dziecko unosi główkę i do 6–7. roku życia zostaje ustalona. Powinna mieć 20–40 stopni. ◆ lędźwiowa – kształtuje się w 2. roku życia gdy dziecko zaczyna chodzić, a zostaje ustalona dopiero w okresie dojrzewania płciowego. Powinna mieć 30– 50 stopni. Zniekształcenia kręgosłupa ◼ Skolioza – boczne wygięcie kręgosłupa; ◼ Kifoza - wygięcie kręgosłupa ku tyłowi w płaszczyźnie strzałkowej; ◼ Lordoza - wygięcie kręgosłupa ku przodowi w płaszczyźnie strzałkowej; Zniekształcenia kręgosłupa Skolioza Typowa charakterystyka skoliozy a) zdjęcie rtg, b) widok od tyłu, c) test Adamsa  Budowa ogólna kręgu ◼ trzon kręgu; ◼ łuk; ◼ nieparzysty wyrostek kolczysty; ◼ parzyste wyrostki poprzeczne; ◼ dwie pary wyrostków stawowych; ◼ otwór kręgowy. ◼ Najbardziej nietypowe kręgi występują w okolicy szyjnej i są to: ◼ dźwigacz; ◼ obrotnik. DŹWIGACZ (ATLAS) WIDOK OD GÓRY WIDOK OD DOŁU Połączenie C1 z C2 Obrotnik – budowa z przodu i tyłu Porównanie kręgów C1 i C2 Kręgi piersiowe ◼ Od łuku kręgowego odchodzą na boki wyrostki poprzeczne, w kierunku grzbietowym wyrostek kolczysty. ◼ Dogłowowo i doogonowo ustawione są wyrostki stawowe górne i dolne tworzące połączenia stawowe między kręgami. ◼ Bocznie na trzonach kręgów piersiowych występują dołki żebrowe (górne i dolne) służące do połączenia z głowami żeber. ◼ Na wyrostkach poprzecznych znajdują się dołki żebrowe łączące się stawowo z guzkami odpowiednich żeber. Budowa kręgu piersiowego Budowa kręgu piersiowego Połączenie żeber z kręgosłupem Kręgi lędźwiowe ◼ Ze względu na duże obciążenie trzony kręgów lędźwiowych, w porównaniu z innymi kręgami prawdziwymi, są znacznie większe i silniej zbudowane. ◼ Masywne trzony o kształcie nerkowatym. ◼ Wyrostki żebrowe – pozostałości szczątkowych żeber lędźwiowych (odpowiadają obecnie wyrostkom poprzecznym). ◼ Wyrostki dodatkowe – właściwe wyrostki poprzeczne ◼ Wyrostki suteczkowate na powierzchni bocznej wyrostków stawowych górnych. ◼ Wyrostki stawowe górne i dolne ustawione w płaszczyźnie strzałkowej. ◼ Wyrostki kolczyste bardzo masywne. Budowa kręgu lędźwiowego Kość krzyżowa ◼ jest przedłużeniem kręgosłupa ku dołowi. ◼ Poniżej niej znajduje się kość guziczna. ◼ W kości krzyżowej znajdują się dwa rzędy liczące po 4 otwory, przez które wychodzą nerwy krzyżowe. Wzdłuż całej kości biegnie kanał krzyżowy u dołu zakończony rozworem krzyżowym. Kość krzyżowa – powierzchnia miedniczna Kość krzyżowa – powierzchnia grzbietowa  Kręgi guziczne ◼ Odcinek guziczny składa się z 4-5 szczątkowych kręgów, z których głównie zostały zachowane trzony. Kształtem są zbliżone do trójkąta, którego podstawa jest zwrócona w kierunku kości krzyżowej, zaś jej wierzchołek stanowi zakończenie kręgosłupa. ◼ Na podstawie k. guzicznej wyróżnia się rożki guziczne, będące szczątkowymi wyrostkami stawowymi. ◼ Połączenie z kością krzyżową, jak również pomiędzy Co1-Co2-Co3 jest na zasadzie chrząstkozrostu. Pozostałe połączenia są skostniałe. Klatka piersiowa Górny otwór klatki piersiowej jest ograniczony trzonem Th1, pierwszymi żebrami oraz rękojeścią mostka. Jego płaszczyzna pochylona jest do przodu - wcięcie szyjne leży na wysokości Th2/3. Dolny otwór klatki piersiowej jest znacznie większy od górnego, o bardzo nieregularnym kształcie. Tworzą go Th12, brzegi dolne dwunastych żeber, końce żeber jedenastych, chrząstki żeber od 10 do 7, tworzące łuk żebrowy oraz wyrostek mieczykowaty. Klatka piersiowa Szkielet kostny klatki piersiowej tworzy: 12 par żeber - 7 par prawdziwe - 3 pary rzekome - 2 pary wolne 12 kręgów piersiowych; mostek.  Klatka piersiowa lejkowata Pectus excavatum ◼ Jest to wrodzone zniekształcenie przedniej ściany klatki piersiowej, polegające na wygięciu do tyłu trzonu mostka wraz z przyległymi żebrami. ◼ Powiększa się kifoza piersiowa, ◼ Głowa, szyja i barki opadają do przodu. ◼ Spłaszczenie klatki piersiowej upośledza krążenie oraz oddychanie. ◼ Stosuje się leczenie zachowawcze lub operacyjne.  Klatka piersiowa kurza Wada polega na nadmiernym wypukleniu przedniej ściany klatki piersiowej, spowodowanym nadmiernym wypukleniu rękojeści lub trzonu mostka. Zniekształcenie nie wywołuje zaburzeń pracy serca ani układu oddechowego. Często jednak deformacji towarzyszą: - wrodzone wady serca, - dychawica oskrzelowa, - przepuklina przeponowa. Leczenie zachowawcze.  Żebra ◼ Są kośćmi długimi, kształtu łukowatego. ◼ Każde z żeber składa się z chrzęstnej części przedniej, zwanej chrząstką żebrową i kostnej części tylnej - kości żebrowej. ◼ W każdym żebrze wyróżnia się: - trzon, - koniec przedni – mostkowy - koniec tylny kręgosłupowy. Na końcu żebra znajduje się głowa żebra, która oddzielona jest od guzka szyjką żebra. Środkowa część to trzon. Połączenie żeber z kręgami piersiowymi Mostek  Mostek ◼ Połączenie mostka z obojczykiem i żebrami  Kości kończyny górnej ◼ Kościec kończyny górnej składa się z: ◼ kości obręczy kończyny górnej: - łopatki - obojczyka; ◼ kości kończyny górnej wolnej: - kość ramienna, - kości przedramienia (łokciowa i promieniowa) - kości ręki (nadgarstek, śródręcze i palce). Kości kończyny górnej Kości ręki ◼ Kości nadgarstka ułożone są w 2 szeregach, z których każdy składa się z 4 kości. ◼ Szereg bliższy tworzą kości: łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata. ◼ Szereg dalszy tworzą kości: czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata i haczykowata. ◼ Kości śródręcza stanowi 5 kości długich oznaczonych liczbami. Każda z nich odpowiada jednej z kości palców. ◼ Kości palców z wyjątkiem kciuka składają się z trzech kości tzw. paliczków, kciuk ma tylko 2 kości (dwa paliczki). Kości nadgarstka Kości ręki  Kości kończyny dolnej ◼ Kościec kończyny dolnej składa się z: ◼ kości obręczy kończyny dolnej: - kość miedniczna; ◼ kości kończyny dolnej wolnej: kość udowa, kości goleni = podudzia (piszczelowa i strzałkowa) i kości stopy (kości stępu, śródstopia i palców). Kości kończyny dolnej Kość miedniczna ◼ Zbudowana jest z 3 kości: ◼ biodrowej, ◼ łonowej, ◼ kulszowej. ◼ Kości w okresie rozwojowym połączone są ze sobą chrząstkozostami, które stopniowo z wiekiem kostnieją (20-25 r.ż). Kości stopy Kości stępu Kości śródstopia Kości palców Kości stopy stęp śródstopie kości palców Kości stępu ◼ Kości stępu ułożone są w 2 szeregach. ◼ W szeregu bliższym występuje kość skokowa i kość piętowa, ◼ W szeregu dalszym: 3 kości klinowate: przyśrodkowa, pośrednia i boczna, sześcienna i kość łódkowata. ◼ Kości śródstopia tworzy 5 kości. Każda ma trzon, podstawę i głowę. Guzowatość paliczka Kości śródstopia utworzone są z 5 kości długich. Każda kość śródstopia zbudowana jest z podstawy, trzonu oraz głowy łączącej się z paliczkami Kości palców składają się z paliczków. Duży palec zwany paluchem ma 2 paliczki, pozostałe palce po 3 paliczki. Komórki tkanki łącznej Tkankę łączną tworzą komórki i substancja międzykomórkowa. Komórki tkanki łącznej właściwej: ◼ fibroblasty i fibrocyty ◼ makrofagi ◼ komórki plazmatyczne (plazmocyty) ◼ komórki tuczne (mastocyty) ◼ komórki tłuszczowe (adipocyty) ◼ komórki przydanki (perycyty)  Tkanka łączna właściwa ◼ Komóki stałe Fibroblasty Fibrocyty Substancja międzykomórkowa Istota podstawowa + włókna Zawiera liczne naczynia krwionośne ◼ Komórki napływowe (czasowo obecne w tkance Zrąb narządów, tworzy łącznej właściwej – limfocyty, plazmocyty, torebki narządów monocyty, neutrofile). nadając im kształt. Tkanka łączna właściwa Fibroblasty. ◼ Najliczniejsze w tkance łącznej luźnej. ◼ Komórki o wydłużonym kształcie z wypustkami leżącymi w jednej płaszczyźnie ◼ Jądro jest owalne, posiadają kilka jąderek. ◼ Cytoplazma zawiera dobrze wykształconą siateczkę śródplazmatyczną szorstką, aparat Golgiego, liczne mitochondria, wakuole wydzielnicze.  Czas życia fibroblastów ◼ liczba podziałów fibroblastów zależy od wieku. ◼ młode fibroblasty mogą dzielić się średnio ok. 50 razy. ◼ od wieku ok. 30 lat, liczba podziałów zmniejsza się z każdą dekadą o ok. 10%. ◼ wraz z upływem czasu, komórki cechuje zmniejszenie zdolności metabolicznych i replikacyjnych, co skutkuje redukcją liczby podziałów.  Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) Fibroblasty Fibrocyty ◼ Fibroblasty – syntetyzują (aktywne) (spoczynkowe) substancję międzykomórkową oraz włókna. ◼ U dorosłych w tkance łącznej rzadko przechodzą podziały. ◼ Mitozy są obserwowane tylko wtedy, gdy organizm wymaga dodatkowej liczby fibroblastów np. uszkodzenie tkanki łącznej. ◼ Fibroblasty, a szczególnie fibrocyty, są komórkami osiadłymi, chociaż mają zdolność ruchu.  Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Mniejsze i starsze postacie fibroblastów są nazywane fibrocytami. ◼ Mają one podłużne jądra o zbitej chromatynie, kwasochłonną cytoplazmę i są mniej sprawne metabolicznie. ◼ Fibroblasty, a szczególnie fibrocyty, są komórkami osiadłymi, chociaż mają zdolność ruchu. Fibroblasty Fibrocyty (aktywne) (spoczynkowe) Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Fibroblasty można hodować i namnażać in vitro. W tym celu pobiera się niewielki fragment narządu, np. skóry, i hoduje w pożywce hodowlanej zawierającej wszystkie niezbędne do życia komórek substancje, w temperaturze 37°C, w naczyniu szklanym lub plastikowym. ◼ Fibroblasty, dzieląc się, rozprzestrzeniają się na powierzchni naczynia hodowlanego, tworząc jedną warstwę komórek. ◼ Hodowanych in vitro fibroblastów używa się do celów diagnostycznych, naukowych lub do produkcji wielu biologicznie czynnych substancji - leków, np. cytokin. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Melanofory ◼ Są odmianą fibroblastów. Zawierają w cytoplazmie ziarenka brunatnego barwnika - melaniny. ◼ Melanina i ziarenka są wytwarzane przez melanocyty, które je wydzielają. ◼ Do fibroblastów dostają się przez endocydozę. ◼ Melanofory są szczególnie liczne w tęczówce, ciele rzęskowym, naczyniówce oka, w skórze części płciowych zewnętrznych i brodawki sutka. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Miofibroblasty – cechy fibroblastów i miocytów gładkich. Wykazują morfologiczne cechy fibroblastów, ale zawierają zwiększoną ilość filamentów aktynowych i miozyny. Odpowiedzialne za gojenie ubytku po uszkodzeniu tkanki (obkurczanie rany). Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Makrofagi (histiocyty) - wywodzą się z monocytów, należą do układu fagocytów jednojądrzastych. ◼ Są owalnymi komórkami o długości około 30 μm, ich jądra są owalne lub mają kształt nerki, a cytoplazma zawiera liczne lizosomy oraz fagosomy. ◼ Długo żyjące komórki (kilka m-cy w tkance), mogą lokalnie proliferować. Zawierają liczne lizosomy i fagosomy. Uwalniają kolagenazę, produkują cytokiny, czynniki chemotaktyczne oraz wiele innych substancji. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Makrofagi (histiocyty) – po stymulacji zwiakszają rozmiar, mogą też ulegać fuzji w komórki olbrzymie (giant cells) (tylko stany patologiczne). Funkcja: pochłanianie cząsteczek (fagocytoza), trawienie przez lizosomy, sekrecja substancji biorących udział w obronnej (cytokiny – IL1, IL6; efekt cytoksyczny -TNF) i naprawczej funkcji. Komórki tkanki łącznej właściwej Makrofagi uwalniać mogą: ◼ Enzymy (kolagenazę, elastazę) ◼ Lizozym ◼ Leukotrieny ◼ Prostaglandyny ◼ interferon Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) Mastocyty (inaczej komórki tuczne) ◼ Komórki tuczne, niekiedy nazwane mastocytami, są komórkami osiadłymi. Mają najczęściej kształt owalny, a ich cytoplazma jest wypełniona zasadochłonnymi ziarnami. ◼ W jednej komórce tucznej może ich być do tysiąca. ◼ Jądra komórek tucznych są okrągłe, owalne lub segmentowane i leżą zazwyczaj w środku komórki. ◼ Komórki tuczne powstają z komórek prekursorowych wywodzących się ze szpiku kostnego. Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe) ◼ Są to duże (20-30µm) okrągłe lub wrzecionowate komórki, których cytoplazma wypełniona jest ziarnistościami zasadochłonnymi. ◼ Ziarnistości otoczone błoną zawierają heparynę, histaminę, czynnik chemotaktyczny dla granulocytów kwasochłonnych, chymazę i arylsulfatazę A. Komórki tkanki łącznej właściwej ◼ Komórki tuczne (mastocyty) - owalne lub wydłużone, w cytoplazmie zasadochłonne ziarnistości otoczone błoną. ◼ Ziarnistości – skład: ◼ Heparyna ◼ Histamina ◼ Czy