Podstawy finansów Cz. I - PDF

Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa Podstawy finansów Cz. I Autor wykładu: Paweł Sekuła Wprowadzenie do finansów przedsiębiorstwa  Zwrot kapitału właścicielom (dywidenda) Decyzje...

Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa Podstawy finansów Cz. I Autor wykładu: Paweł Sekuła Wprowadzenie do finansów przedsiębiorstwa  Zwrot kapitału właścicielom (dywidenda) Decyzje inwestycyjne Aktywa trwałe CF Aktywa obrotowe cash flow maksymalizacja wartości spółki (wartości akcji) Decyzje o finansowaniu r Kapitały własne Zobowiązania długookresowe ryzyko Zobowiązania krótkookresowe (wymagana stopa zwrotu) Rys. Istota zarządzania finansowego w przedsiębiorstwie  Spółki nieefektywnie zarządzające finansami wartość przedsiębiorstwa bieżąca wartość rynkowa przedsiębiorstwa LUKA WARTOŚCI Wartość przedsiębiorstwa – suma wszystkich przyszłych nadwyżek pieniężnych (CF) zdyskontowanych kosztem kapitału przedsiębiorstwa (r). Bieżąca wartość rynkowa przedsiębiorstwa – wartość przedsiębiorstwa ustalona przez rynek (np. giełda), w drodze gry popytu i podaży.  zwiększenie tempa wzrostu zwiększenie dywidendy zwrotu z kapitału (rentowności) zmniejszenie kosztu inwestowanego kapitału maksymalizacja wartości spółki Rys. Sposoby maksymalizacji wartości dla akcjonariuszy  środki pieniężne zakup sprzedaż środków produkcji wyroby produkcja gotowe Rys. Ruch okrężny kapitału i wartości rzeczowych w przedsiębiorstwie stopa zwrotu } premia za ryzyko 𝑟𝐹 ryzyko Rys. Relacja ryzyko/dochód Źródło: opracowanie własne. Cele zarządzania finansami Cel z obszaru rentowności Maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa (maksymalizacja dochodu właścicieli) Cel z obszaru ryzyka Zapewnienie przedsiębiorstwu płynności finansowej i wypłacalności Cel ekonomiczny Zapewnienie adekwatności kapitału własnego do zadań przedsiębiorstwa Zadania realizowane w zarządzaniu finansami w przedsiębiorstwie Planowanie i prognozowanie finansowe; kształtowanie rozmiarów działalności i tempa wzrostu Ustalanie i kształtowanie optymalnej struktury kapitałów; ile kapitału obcego w finansowaniu? Polityka dotycząca podziału dochodu i wpłaty dywidendy Analiza i wybór projektów inwestycyjnych Decyzje w zakresie fuzji i przejęć Zarządzanie kapitałem obrotowym i płynnością finansową; prognozowanie potrzeb finansowych Pozyskiwanie niezbędnych zasobów finansowych Obsługa zaciągniętych kredytów i pożyczek, współpraca z pośrednikami finansowymi Koordynacja i kontrola działań w spółce; systemy gromadzenia danych, analizy i raporty Opracowywanie sprawozdań finansowych Przygotowywanie budżetów finansowych dla poszczególnych jednostek Prowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej Podejmowanie działań na rynku finansowym (zwłaszcza na rynku walutowym i kapitałowym) Finansowanie Pozyskiwanie kapitału krótko- i długookresowego Działania podejmowane w związku z finansowaniem przedsiębiorstwa: pozyskanie kapitału, utrzymywanie płynności finansowej, wybór metod regulowania wydatków, wybór sposobów lokowania nadwyżek pieniężnych, sporządzanie właściwej dokumentacji.  Kapitały finansujące przedsiębiorstwo Kapitał własny Kapitał obcy Długookresowy (właściwie Stawiany do dyspozycji w bezterminowy) ściśle oznaczonym czasie Swoboda zarządzania Często przeznaczenie ściśle kapitałem określone przez dawcę kapitału Właściciele kapitału posiadają Daje właścicielom prawo prawa korporacyjne w kontrolowania działalności przedsiębiorstwie przedsiębiorstwa Koszt w postaci wymaganej Koszty z tytułu udostępnienia stopy zwrotu dla właścicieli kapitału (procenty, prowizje, opłaty) Polityka finansowa przedsiębiorstwa wymaga ustalenia określonych relacji kapitału samofinansowanie i finansowanie udziałowe samofinansowanie i finansowanie dłużne finansowanie dłużne i finansowanie udziałowe Strategie przedsiębiorstwa w zakresie kształtowania struktury źródeł finansowania agresywna (rentowność) konserwatywna (płynność) umiarkowana (pośrednia) Kapitał własny – funkcje: założycielska (pozwala uruchomić działalność) finansowa (źródło finansowania) gwarancyjna (wypłacalność i stabilność) ochronna (pozwala na absorbowanie strat) kontrolna (limituje skalę działania przedsiębiorstwa) właścicielska (tytuły własności)  Źródła kapitału własnego przedsiębiorstwa Kapitał wewnętrzny Kapitał zewnętrzny Zysk netto (zatrzymane zyski) Dopłaty wspólników Amortyzacja Nowe emisje papierów Przekształcenia majątku wartościowych Przekształcenia kapitałów (dotychczasowi udziałowcy, nowi udziałowcy – fundusze private equity i venture capital)  Źródła kapitału obcego przedsiębiorstwa Kapitał obcy Kapitał obcy długoterminowy krótkoterminowy Długoterminowe kredyty i Kredyt krótkoterminowy pożyczki Kredyty od dostawców i Gwarancje i poręczenia odbiorców Leasing Faktoring Franchising Krótkoterminowe pożyczki Obligacje Krótkoterminowe papiery Środki z funduszy dłużne (commercial papers) pomocowych Dotacje i subwencje  Sprawozdania finansowe Zestawienie zmian w kapitale własnym Rachunek Bilans Kapitał własny na przepływów Aktywa Pasywa początku i na pieniężnych … Kapitały własne końcu okresu … … …... … … … Rachunek … … zysków i strat Środki pieniężne … … na początku i na Środki pieniężne Wynik finansowy … końcu okresu … Suma aktywów Suma Pasywów … Zyska Strata Dodatkowe informacje i objaśnienia Elementy analizy finansowej przedsiębiorstwa analiza finansowa; analiza wskaźnikowa; analiza trendu; analiza porównawcza wskaźniki rentowności (np. ROE, ROA, ROS, ROI) wskaźniki płynności (np. bieżącej płynności finansowej, szybki wskaźnik płynności finansowej) wskaźniki rotacji (np. obrotu należności, obrotu zapasów, okresu spłaty zobowiązań) wskaźniki wspomagania finansowego (np. ogólnego zadłużenia, udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku, pokrycia majątku trwałego zobowiązaniami długoterminowymi) ROE (return on equity – stopa zwrotu z kapitału własnego) ROE = zysk netto przez kapitał własny ; wskaźnik wyrażony w stopie procentowej ROA (return on assets – stopa zwrotu z aktywów) ROA = zysk netto przez aktywa; wskaźnik wyrażony w stopie procentowej Próg rentowności i dźwignia w przedsiębiorstwie Koszty zmienne (KZ) – takie których kwota zmienia się proporcjonalnie wraz ze skalą działalności przedsiębiorstwa; są stałe na jednostkę produkcji. KZ Produkcja Rys. Relacja między wielkością produkcji a wielkością kosztów zmiennych Koszty stałe (KS) – nie ulegają zmianie wraz z wielkością produkcji; zmieniają się w przeliczeniu na jednostkę produkcji. KS Produkcja Próg rentowności Próg rentowności – poziom sprzedaży, przy którym wartość sprzedaży jest równa sumie kosztów stałych i zmiennych. Wielkość sprzedaży, przy której nie ponosi straty na poziomie operacyjnym. Próg rentowności można wyznaczać w kategoriach ilościowych i wartościowych. Przyjmowane założenia w kalkulacjach: - Wielkość produkcji jest równa wielkości sprzedaży - Koszty produkcji są zależne od wielkości produkcji - Stałe koszty produkcji są jednakowe dla każdej wielkości produkcji - Jednostkowe koszty zmienne są stałe, zmieniają się proporcjonalnie do wielkości produkcji - Jednostkowe ceny sprzedaży wyrobów nie ulegają zmianie Wyznaczenie progu rentowności w kategorii ilościowej S  Q P S - Przychody ze sprzedaży KC  KS  KZ j  Q Q - Ilość sprzedanych wyrobów P -Jednostkowa cena wyrobu Q  P  KS  KZ j  Q KS Q Próg rentowności w kategorii ilościowej P  KZ j KS P Próg rentowności w kategorii wartościowej P  KZ j KS KZ Próg rentowności w kategorii wartościowej 1 S koszty sprzedaż koszty całkowite EBIT < 0 EBIT > 0 próg rentowności koszty stałe sprzedaż Rys. Próg rentowności – postać graficzna Wskaźnik bezpieczeństwa operacyjnego (marża bezpieczeństwa) Wskaźnik bezpieczeństwa operacyjnego (WBO) informuje o ile procent może się zmniejszyć wartość sprzedaży, aby zysk operacyjny (EBIT) osiągnął wartość zero. WBO = (sprzedaż – próg rentowności) / sprzedaż Dźwignia operacyjna Na podstawie analizy progu rentowności można powiedzieć, że wzrost sprzedaży, ze względu na koszty stałe, przynosi spółce ponad proporcjonalny przyrost zysku operacyjnego. Zjawisko określane jest jako dźwignia operacyjna. Wahania wielkości zysku operacyjnego w skutek zmian wielkości sprzedaży, określają ryzyko operacyjne spółki, którego miarą jest stopień dźwigni operacyjnej. %EBIT stopień dźwigni operacyjnej  %S Stopień dźwigni operacyjnej informuje o ile procent zmieni się wielkość zysku operacyjnego (EBIT), jeśli wielkość sprzedaży (S) zmieni się o jeden procent. Formuły na wyznaczenie stopnia dźwigni operacyjnej: Q  P  KZ j   Q  P  KZ j   KS stopień dźwigni operacyjnej S  KZ stopień dźwigni operacyjnej  S  KZ  KS Stopień dźwigni operacyjnej wyznaczany jest dla założonego poziomu sprzedaży. Jeśli wielkość sprzedaży generowanej przez przedsiębiorstwo jest zbliżona do progu rentowności, to stopień dźwigni jest względnie wysoki. Dźwignia zmniejsza się, gdy sprzedaż coraz bardziej przewyższa próg rentowności. Dźwignia finansowa Stopień dźwigni finansowej przedsiębiorstwa jest uzależniony od struktury pasywów, udziału kapitałów obcych w całości finansowania przedsiębiorstwa. Finansowanie kapitałem obcym wpływa na zysk netto, odsetki od długu są kosztem finansowym. Dlatego spółki o takim samym zysku operacyjnym (EBIT) mogą osiągać odmienne zyski netto. Im większy udział w finansowaniu długu, tym zysk netto (Zn) jest bardziej wrażliwy na zmiany zysku operacyjnego (EBIT) – występuje wtedy wyższa dźwignia finansowa. W gorszej sytuacji gospodarczej zwykle lepiej radzą sobie spółki o niskiej dźwigni finansowej, nie ponoszą dodatkowych kosztów odsetkowych. W sytuacji dobrej koniunktury gospodarczej zysk netto, ROE szybciej będą rosły w spółkach z wysoką dźwignią. Zn spółka z wysoką dźwignią spółka z niską dźwignią EBIT Rys. Dźwignia finansowa przedsiębiorstwa – postać graficzna Miarą wrażliwości zysku netto, ROE na zmiany zysku operacyjnego (EBIT) jest stopień dźwigni finansowej. Informuje o ile procent zmieni się zysk netto (Zn), jeżeli zysk operacyjny (EBIT) zmieni się o jeden procent. %Zn stopień dźwigni finansowej  %EBIT Formuła na wyznaczenie stopnia dźwigni finansowej: EBIT stopień dźwigni finansowej  I - odsetki EBIT  I Dźwignia całkowita (połączona) Skala zmian jaka jest powodowana przez dźwignię operacyjną i finansową opisywana jest przez stopień dźwigni całkowitej, nazywanej dźwignią połączoną. stopień dźwigni całkowitej = stopień dźwigni operacyjnej × stopień dźwigni finansowej Stopień dźwigni całkowitej informuje o ile procent zmieni się wielkość zysku netto (Zn), jeśli wielkość sprzedaży (S) zmieni się o jeden procent. %Zn stopień dźwigni całkowitej  %S Formuła na wyznaczenie stopnia dźwigni całkowitej: S  KZ stopień dźwigni całkowitej  S  KZ  KS  I Przykład wykorzystania dźwigni całkowitej; szacowanie EPS (zysk netto na akcję) w przypadku zmiany wielkości sprzedaży. EPS1  EPS 0  {1  (stopień dźwigni całkowitej)  (%S )} Wprowadzenie do inwestycji kapitałowych  Światowy rynek finansowy (charakter globalny) narastająca skala działania poszczególnych segmentów rynku instrumenty finansowe, uczestnicy, zasady obrotu i regulacje Rynek finansowy – rynek na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi Instrument finansowy – umowa regulująca zależność finansową występującą między stronami Papier wartościowy – szczególny przypadek instrumentu finansowego Typy instrumentów finansowych: o charakterze własnościowym, o charakterze wierzycielskim, o charakterze terminowym, hybrydowe. Funkcje rynku finansowego alokacja kapitału (pozwala na kapitałowe zasilanie podmiotów, obok finansowania bankowego i inwestycji bezpośrednich inwestora strategicznego) mobilizacja kapitału (kształtowanie postaw inwestorów, informowanie o możliwościach inwestycyjnych na rynku, świadczenie usług doradczych i usług zarządzania oszczędnościami) wycena kapitału (przez notowania papierów wartościowych; zmienność zachowań inwestycyjnych; bąble spekulacyjne) transformacja kapitału (przepływ kapitału między różnymi rodzajami instrumentów wynikający ze zmiany ryzyka i stóp zwrotu) transformacja i ograniczenie ponoszonego ryzyka Rynek pieniężny – instrumenty emitowane na okres krótszy niż jeden rok; wierzycielskie; główna funkcja zachowanie płynności podmiotów operujących na tym rynku. Rynek kapitałowy – instrumenty emitowane na okres co najmniej jednego roku; własnościowe lub wierzycielskie; rynek kapitałów średnio- i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Rynek instrumentów pochodnych (derywaty, instrumenty terminowe) – ich cena jest zależna od ceny instrumentu bazowego, na jaki zostały wystawione (kontrakty terminowe – futures i forward, opcje, swapy); zabezpieczanie przed różnego rodzaju ryzykiem. Rynek walutowy – instrumenty są denominowane w innej walucie niż waluta, w jakiej podawana jest cena instrumentu Rynek pieniężny – pozwala na zachowanie płynności; źródło finansowania; wycena rynkowa zadłużenia; daje możliwość alokacji kapitału. Rynek kapitałowy - źródło finansowania; wycena rynkowa kapitałów własnych i zadłużenia; daje możliwość alokacji kapitału; kształtuje wiarygodność podmiotu. Rynek instrumentów pochodnych - zabezpieczanie przed rożnego rodzaju ryzykiem występującym na rynku pieniężnym, kapitałowym i walutowym; możliwość alokacji kapitału; wygodne narzędzie arbitrażu. Rynek walutowy – może pełnić funkcje charakterystyczne dla rynku pieniężnego, kapitałowego i instrumentów pochodnych. Segmenty rynku kapitałowego Emisja nowych instrumentów Rynek pierwotny finansowych Obrót wyemitowanymi Rynek wtórny instrumentami finansowymi Koncepcja wartości wewnętrznej (ogólny model wyceny akcji) CF1 CF2 CF3 CFn P0     (1  r ) (1  r ) 1 2 (1  r ) 3 (1  r ) n P0 - wartość wewnętrzna (lub bieżąca) instrumentu finansowego w okresie t = 0, CFt - wartość strumienia pieniężnego generowanego przez instrument w danym okresie t = 0, 1, 2, 3, …, n. r - stopa dyskontowa uwzględniająca poziomu ponoszonego ryzyka. Relacje między wartością wewnętrzną (bieżącą) a ceną rynkową – podejmowanie decyzji inwestycyjnych nadwyżka popytu rekomendacja kupuj cena rynkowa < wartość bieżąca RYNEK cena rynkowa = wartość bieżąca cena rynkowa > wartość bieżąca nadwyżka podaży rekomendacja sprzedaj Typy transakcji zawieranych na rynkach finansowych Zysk Cena zakupu Cena rynkowa Strata Rys. Profil zysków i strat pozycji długiej Zysk Cena krótkiej sprzedaży Cena rynkowa Strata Rys. Profil zysków i strat pozycji krótkiej Zysk Pozycja długa Cena rynkowa P3 P1 P2 Pozycja krótka Strata Rys. Profil zysków i strat pozycji doskonale skorelowanej (zabezpieczonej) Zysk Pozycja długa P2 Cena rynkowa P1 Strata Pozycja krótka Rys. Profil zysków i strat pozycji niedoskonale zabezpieczonej – operacja arbitrażu; funkcjonowanie prawa jednej ceny  Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa Podstawy finansów Cz. II Autor wykładu: Paweł Sekuła Finanse ubezpieczeń społecznych Finanse ubezpieczeń społecznych składają się z wydatków na świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz z finansujących je dochodów (składki, dotacje z budżetu państwa). Zakres i skala finansowania zależy od przyjętych rozwiązań, które determinują również prawa i obowiązki stron. System repartycyjny (system umowy międzypokoleniowej) – charakter powszechny i obowiązkowy; składki mogą być pobierane i zarządzane łącznie; zwykle jest to system o zdefiniowanym świadczeniu – prawo do świadczeń nie wynika z płaconych składek, a z faktu zatrudnienia. System obarczony ryzykiem politycznym, nacisków społecznych, zmian demograficznych; może być brak związku między wpłaconymi składkami a otrzymywanymi świadczeniami. System kapitałowy – składki są pobierane i zarządzane indywidualnie; emerytura pochodzi z procentującego kapitału; ryzyko wpływu inflacji i zmian na rynkach kapitałowych; zwykle wysokie koszty funkcjonowania. System mieszany – łączy system repartycyjny i kapitałowy; emerytury pochodzą z bieżących składek i procentującego kapitału. Zwolennicy uważają, że jest odporny na pewne zmiany na rynkach finansowych oraz na zmiany demograficzne i nieefektywność rynku pracy. Kategorie ryzyka ubezpieczeniowego obejmowane przez system ubezpieczeń społecznych Ubezpieczenia emerytalne Ubezpieczenia rentowe Ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa (ubezpieczenie chorobowe) Ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (ubezpieczenie wypadkowe) Składki różnicowane w zależności od rodzaju ubezpieczenia. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe płacą pracownicy i pracodawcy; składkę na ubezpieczenia chorobowe finansuje pracownik; składkę na ubezpieczenia wypadkowe finansuje pracodawca. problem wysokości kosztów pośrednich pracy Filary polskiego systemu emerytalnego Obecny kształt systemu emerytalnego w Polsce został ustalony w końcu lat 90. XX wieku, kiedy przeprowadzono reformę emerytalną. Celem wprowadzonych zmian było zdywersyfikowanie źródeł świadczeń emerytalnych. W miejsce systemu opartego wyłącznie na ZUS zaproponowano system trójfilarowy, w którym świadczenie emerytalne ma pochodzić z ZUS, z Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) oraz instytucji, w których dobrowolnie są gromadzone dodatkowe oszczędności emerytalne. I filar – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych zarządzany przez ZUS. II filar – Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE). III filar –Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny (OIPE). I filar (obowiązkowy) – emerytura z tego filaru zależy głównie od wysokości wpłaconych składek i długości średniego dalszego trwania życia. Nie ma możliwości wcześniejszej wypłaty. Po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) można przejść na emeryturę, która będzie wypłacana do śmierci. Składka na emeryturę z I filaru wynosi 12,22% wynagrodzenia. Środki na emeryturę z I filaru nie podlegają dziedziczeniu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – państwowa jednostka organizacyjna, posiada osobowość prawną, wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zakres podstawowych działań ZUS Realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych oraz umów i porozumień międzynarodowych w tym zakresie. Dysponowanie środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Rezerwy Demograficznej. Kontrola obowiązków wykonywanych przez płatników składek i przez ubezpieczonych, w zakresie ubezpieczeń społecznych. Realizacja zadań zleconych – np. rozliczeń realizowanych w związku z wypłacanymi świadczeniami. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonuje wypłat z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach FUS można wyszczególnić cztery „podfundusze” – emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Na wysokość wydatków FUS ma wpływ: liczba świadczeniobiorców, wysokość waloryzacji rent i emerytur, wysokość przeciętnego wynagrodzenia, poziom zatrudnienia. Przychody FUS składają się głównie ze składek na ubezpieczenia społeczne (zależne od liczby ubezpieczonych i wysokości ich wynagrodzeń) oraz z dotacji z budżetu państwa (określana corocznie w ustawie budżetowej). Czynniki kształtujące poziom dochodów i wydatków FUS (rodzaje ryzyka) Sytuacja makroekonomiczna – przeciętne wynagrodzenie, zatrudnienie, poziom stóp procentowych, poziom inflacji (CPI). Sytuacja demograficzna – liczba urodzeń i zgonów, stan ludności i jej struktura demograficzna. Przyjęte założenia odnośnie świadczeń – ich dostępność, liczba, wysokość.  Ubezpieczeni Świadczeniobiorcy (pracownicy) Płatnicy składek (pracodawcy) m.in. wnioski rodzaje świadczeń, m.in.: o przyznanie m.in. zgłaszanie do emerytury, renty, zasiłki świadczenia ubezpieczeń, m.in. wypłata pogrzebowe, zasiłki składanie deklaracji, należnych chorobowe, zasiłki odprowadzanie świadczeń macierzyńskie, zasiłki składek opiekuńcze, świadczenia m.in. informowanie o przedemerytalne, renty stanie indywidualnego socjalne konta ubezpieczonego ZUS wydawanie rozporządzeń, nadzór na zgodnością działania z ustawodawstwo obwieszczeń obowiązującymi przepisami MINISTER RODZINY, PREZES RADY PRACY I POLITYKI SEJM RP MINISTRÓW SPOŁECZNEJ II filar (obowiązkowy) - tworzą Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) i subkonto w ZUS lub samo subkonto w ZUS. OFE zarządzają prywatne Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Zgodnie z regulacjami, w przypadku osób, którym do emerytury zostało mniej niż 10 lat, stosowany jest „suwak bezpieczeństwa”. Jest to mechanizm automatycznego przekazywania środków z OFE na subkonto ZUS. Takie działanie ma ograniczyć wpływ wahań giełdowej koniunktury na wartość zgromadzonych aktywów w okresie tuż przed przejściem na emeryturę. Wysokość kwot zgromadzonych w OFE zależy od efektywności inwestowania środków zgromadzonych w funduszu oraz wysokości składek. W przypadku subkonta w ZUS kwota zależy głównie od składek, środków przekazanych przez OFE i waloryzacji. Do II filaru trafia część składki emerytalnej w wysokości 7,3% (w tym 2,92% do OFE). Środki zgromadzone na subkoncie są co roku waloryzowane. Środki z II filaru podlegają dziedziczeniu. Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane i reprezentowane na zewnątrz są przez Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE), który z tego tytułu otrzymują wynagrodzenie. PTE są pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Członkostwo w OFE obecnie jest dobrowolne. Składki uczestników OFE trafiają na indywidualny rachunek i są przeliczane na jednostki rozrachunkowe. Środki inwestowane są na rynkach finansowych i ich wartość zależy od rynkowej ceny instrumentów finansowych, w które fundusz ulokował kapitał. W przypadku OFE, tak jak w funduszach inwestycyjnych środki funduszu są zdeponowane u depozytariusza. Członkowie OFE ponoszą ryzyko inwestycyjne związane z transakcjami zawieranymi przez fundusze, spowodowane wahaniami koniunktury na rynkach finansowych. Na przestrzeni lat nastąpiła zasadnicza zmiana polityki inwestycyjnej OFE. Na początku mogły inwestować właściwe tylko na rynku krajowym przy strategii stabilnego wzrostu (udział akcji do 40 proc. portfela), po zmianach w 2014 roku stały się de facto funduszami akcyjnymi. III filar (dobrowolny) – pozwala oszczędzać na emerytury w pięciu programach: PPE, IKE i IKZE, od 2019 w PPK i od 2023 w OIPE. Przystąpienie do programów jest dobrowolne, środki stanowią własność uczestnika i są dziedziczone. W każdej chwili można zrezygnować z udziału w programie i wycofać zgromadzone środki. Wysokość zgromadzonych kwot zależy od efektywności inwestowania środków w funduszu oraz wysokości składek. Trzecim filarem zarządzają prywatne instytucje. Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) zarządzane są przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI), zakłady ubezpieczeń oraz Pracownicze Towarzystwa Emerytalne (PTE). Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) zarządzane są przez podmioty prowadzące działalność maklerską, TFI, zakłady ubezpieczeń, banki oraz Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) zarządzane są przez TFI, zakłady ubezpieczeń i PTE. Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny (OIPE) oferowany jest przez zagraniczny Fintech. Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) Program dobrowolny dla pracowników, ale obowiązkowy dla pracodawców; co cztery lata autozapis. Celem jest zapewnienie dodatkowego zabezpieczenia finansowego po 60 roku życia. Uruchomienie programu od lipca 2019; najpierw dla pracodawców zatrudniających powyżej 250 pracowników; od stycznia 2021 wszyscy pracodawcy. Zwolnieni z obowiązku tworzenia PPK są pracodawcy, którzy będą prowadzić PPE, ze składką 3,5% i partycypacją 25% zatrudnionych; mikroprzedsiębiorstwa, kiedy wszyscy zatrudnieni odmówią udziału w PPK. PPK obsługują Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, Powszechne Towarzystwa Emerytalne, Pracownicze Towarzystwa Emerytalne, Zakłady Ubezpieczeń. Wpłaty do PPK Wpłaty finansowane przez pracodawcę – podstawowa (1,5% wynagrodzenia), dodatkowa (dobrowolna – do 2,5% wynagrodzenia). Wpłaty finansowane przez pracownika – podstawowa (2% wynagrodzenia); dodatkowa (dobrowolna – do 2% wynagrodzenia). Dopłaty z Funduszu Pracy – wpłata jednorazowa (powitalna) 250 zł; dopłata roczna z tytułu aktywności 240 zł. Wypłata środków z PPK Po osiągnięciu 60 roku życia: jednorazowa wypłata 25% środków; ratalna wypłata 75% środków w co najmniej 120 ratach lub od razu po opodatkowaniu Korzyści dla pracownika Niski limit kosztów podmiotów zarządzających PPK (0,6%). Dziedziczenie środków; nie są objęte podatkiem spadkowym. Korzyści dla pracodawcy Wpłata podstawowa jest elementem wynagrodzenia, od którego nie będą naliczane składki na ubezpieczenia społeczne. Koszty prowadzenia PPK będą stanowić koszty uzyskania przychodu. PPE (Pracownicze Programy Emerytalne) – oferują pracodawcy swoim pracownikom; możliwość uczestnictwa w kilku programach; nadzór KNF; dopuszczalne formy: pracowniczy fundusz emerytalny umowa o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń, prowadzącym ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z towarzystwem ubezpieczeń wzajemnych, prowadzącym ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy Gromadzone środki pochodzą ze składek podstawowych, finansowanych przez pracodawców (nie wyższa niż 7% wynagrodzenia pracownika), oraz składek dodatkowych, finansowanych przez pracowników (roczny limit podawany przez MRiPS – w 2019 21442,5 PLN, w 2020 23521,5 PLN, w 2021 23665,5 PLN, w 2022 26649 PLN, w 2023 31207,5 PLN). Pracodawca ponosi niższe koszty (od podstawowej wpłaty nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne). Wypłaty dla ubezpieczonych z PPE są wolne od zryczałtowanego podatku dochodowego. Wypłata po ukończeniu 60 roku życia lub po ukończeniu 55 lat, w przypadku uzyskania uprawnień wcześniej. IKE (Indywidualne Konta Emerytalne) – prawo do IKE ma osoba fizyczna. Uzyskane dochody są zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych. Konieczne oszczędzanie przez co najmniej 5 lat kalendarzowych (nie ma obowiązku systematyczności). Jedno IKE na osobę; limit rocznej wpłaty (300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia; w 2018 13329 PLN, w 2019 14295 PLN, w 2020 15681 PLN, w 2021 15777 PLN, w 2022 17766 PLN, w 2023 20805 PLN); z ulgi mogą skorzystać osoby, które dokonają wypłaty po 60 roku życia; osoby, które nabyły prawa emerytalne wcześniej, mogą dokonać wypłaty po 55 roku życia; wypłata może być jednorazowa lub ratalna; wcześniejsze wycofanie środków, konieczność uiszczenia podatku. IKE może być prowadzone na podstawie umowy z bankiem, domem maklerski, towarzystwem funduszy inwestycyjnych, zakładem ubezpieczeń prowadzącym ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym, dobrowolnym funduszem emerytalnym. IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego) – wpłaty można odliczyć od podstawy opodatkowania; jedno IKZE na osobę. Poziom wpłaty limitowany – w 2015 do 4750,80 PLN, w 2016 do 4866 PLN, w 2017 do 5115,6 PLN, w 2018 do 5331,6 PLN, w 2019 do 5718 PLN, w 2020 6272,4 PLN, w 2021 6310,8 PLN, w 2022 7106,4 PLN, w 2023 8322 PLN. Wypłata podlega opodatkowaniu (obecnie stawka 10 proc.). Wypłata następuje na wniosek oszczędzającego, po osiągnięciu przez niego 65 lat (pod warunkiem wnoszenia wpłat przez co najmniej 5 lat kalendarzowych) lub w przypadku śmierci oszczędzającego (na wniosek uprawnionego). Środki mogą być wypłacone jednorazowo lub w ratach – przez co najmniej 10lat, chyba że okres oszczędzania był krótszy. IKZE może być prowadzone na podstawie umowy z bankiem, domem maklerski, towarzystwem funduszy inwestycyjnych, zakładem ubezpieczeń prowadzącym ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym oraz otwartym funduszem emerytalnym. Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny (OIPE) jest dobrowolną formą indywidualnego inwestowania, która uzupełnia trzeci filar emerytalny w Polsce. Produkt oparty jest na unijnym rozporządzeniu z 2019 roku, co gwarantuje mobilność na terenie Unii Europejskiej. Zmieniając kraj zamieszkania w UE, inwestor może nadal kontynuować oszczędzanie na korzystnych zasadach. Ustalony limit kosztów i opłat związanych z prowadzeniem OIPE wynosi 1% zgromadzonego kapitału. W przypadku OIPE są stosowane podobne rozwiązania podatkowe jak dla IKE. Świadczenia z OIPE są zwolnione z opodatkowania zryczałtowanym podatkiem dochodowym. Warunkiem jest oszczędzanie do 60 roku życia lub 55 lat w przypadku osób, które osiągnęły uprawnienia emerytalne. Jeżeli posiadacz OIPE wypłaci środki wcześniej, będzie musiał spełnić obowiązek podatkowy. Roczny limit środków, które można wpłacić na rachunek OIPE wynosi w 2023 roku maksymalnie 20 805 zł, czyli jest taki sam jak w przypadku IKE. OFE (podstawowe dane statystyczne – II kwartał 2024) Funkcjonuje 8 OFE; członkowie 14 398 033, to jest 83,3% osób aktywnych zawodowo. Aktywa netto OFE ogółem - 229,373 mld PLN; największe OFE – Nationale Nederlanden - 62,74 mld PLN i Allianz Polska - 59,00 mld PLN. Struktura portfela inwestycyjnego OFE: akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym - 208,22 mld PLN, depozyty bankowe - 6,46 mld PLN, obligacje - 13,41 mld PLN. PPK (podstawowe dane statystyczne – kwartał 2024) Liczba uczestników PPK gromadzących środki na rachunkach PPK – 4 131 211, to jest 23,9% osób aktywnych zawodowo. Wartość aktywów netto funduszy – 27,54 mld PLN. IKE (podstawowe dane statystyczne – 30.06.2024) IKE prowadzone na koniec okresu sprawozdawczego 881 383, to jest 5,1% osób aktywnych zawodowo. Wartość zgromadzonych aktywów to 20,43 mld PLN. IKZE (podstawowe dane statystyczne – 30.06.2024) IKZE prowadzone na koniec okresu sprawozdawczego 526 283, to jest około 3,0% osób aktywnych zawodowo. Wartość zgromadzonych aktywów 10,34 mld PLN. PPE (podstawowe dane statystyczne – stan na koniec 2023) Funkcjonowały 2082 pracownicze programy emerytalne: 1573 w formie umowy z funduszem inwestycyjnym, 487 w formie umowy z zakładem ubezpieczeń, 22 w formie pracowniczego funduszu emerytalnego. Wartość aktywów wyniosła 25,60 mld PLN. PPE obejmowały 675 626 osób, to jest 3,9% aktywnych zawodowo. Finanse systemu ochrony zdrowia Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia Finansowanie ze środków publicznych, bezpośrednio z budżetu państwa. Środki pochodzą z podatków ogólnych, składek na ubezpieczenia zdrowotne lub ubezpieczenia socjalne. Finansowanie ze środków publicznych przez instytucje finansowe (płatnik) – mogą to być kasy, fundusze, agencje rządowe. Finansowanie z dodatkowych ubezpieczeń indywidulanych wykupywanych w komercyjnych towarzystwach ubezpieczeniowych lub towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych. Finansowanie z grupowych ubezpieczeń zdrowotnych oferowanych przez pracodawców. Finansowanie przez współopłacanie świadczeń medycznych przez pacjentów. Finansowanie z dodatkowych wpływów ze specjalnych podatków od spółek farmaceutycznych, akcyzy, przychodów z ubezpieczeń komunikacyjnych. Przykładowe modele finansowania systemu ochrony zdrowia Model obowiązujący w Stanach Zjednoczonych (przed reformą administracji Obamy) - głównie działa w ramach systemu ubezpieczeń prywatnych. Polisy są wykupywane indywidualnie przez zainteresowanego, pracodawcę lub przez pracodawcę i pracownika wspólnie. Ubezpieczenia grupowe obejmują około 64 proc. zatrudnionych (powszechna jest zasada współpłacenia przez pracowników). Niezależnie od ubezpieczeń grupowych około 18 proc. uprawnionych posiada polisy indywidualne. System, w znacznym stopniu oparty na mechanizmach rynkowych (finansowanie, świadczenie usług), nie zapewnia powszechnej opieki zdrowotnej. Jest kosztowny, najwyższy udział wydatków na służbę zdrowia na świecie i znacząca część populacji (14%) poza systemem. Model obwiązujący w Wielkiej Brytanii nie ma charakteru ubezpieczeniowego. Jest głównie finansowany z podatków ogólnych. Pewna liczba osób posiada dobrowolne dodatkowe ubezpieczenia - uprawnia do szybszej procedury, wyższej jakości obsługi. Obowiązuje zasada współpłacenia.  Model obowiązujący w Belgii – funkcjonuje kilka towarzystw ubezpieczeń wzajemnych o zasięgu ogólnokrajowym. Środki pochodzą po połowie z podatków i składek na ubezpieczenia zdrowotne (opłacane przez pracodawców i pracowników). Dodatkowe wpływy zapewniają dobrowolne ubezpieczenia i wydatki indywidulane. Obowiązuje zasada współpłacenia. Model obowiązujący w Niemczech – jest oparty na kilkuset kasach chorych, możliwość zwolnienia z obowiązku publicznego ubezpieczenia dla osób wybierających komercyjne ubezpieczenia prywatne. Składka jest w równej części pokrywana przez pracodawcę i pracownika. Przyjęto zasadę współpłacenia. Wspólne cechy systemów Występowanie ubezpieczeń dodatkowych Współpłacenie przez pacjentów za świadczenia medyczne Finansowanie systemu ochrony zdrowia w Polsce Podstawą są środki publiczne – środki z Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Ministerstwa Zdrowia, wydatki jednostek samorządu terytorialnego. Środki prywatne stanowią około 1/3 ogółu wydatków – wydatki gospodarstw domowych oraz finansowanie świadczeń przez przedsiębiorców. Niski poziom finansowania – ograniczenia dostępności do świadczeń medycznych Składane w literaturze propozycje zmian systemu, w świetle porównań międzynarodowych Wprowadzenie dodatkowych ubezpieczeń zdrowotnych Wprowadzenie zasady częściowej odpłatności (współpłacenie) Wykorzystanie środków z ubezpieczeń komunikacyjnych (OC) na koszty leczenia ofiar wypadków, opłat i podatków od spółek farmaceutycznych