İletişim Bilgisi PDF - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim

Ders Takvim Duyurular Epub Html5 Kitabı (PDF) Ünite Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet Öz...

Ders Takvim Duyurular Epub Html5 Kitabı (PDF) Ünite Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet Özeti Sorularla Deneme Etkileşimli Alıştırma İnfografik Öğrenelim Sınavı İçerik Bilgilendirme Çıkmış Sınav Sınav Giriş Sınav Öğrenci Panosu Soruları Bilgisi Sonuçları Toplulukları 444 10 26  AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu Öğrenme çıktıları Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri kazanacağınızı ifade eder. Tanım Bölüm içinde geçen önemli kavramların Bölüm Özeti tanımları verilir. Bölümün kısa özetini gösterir. Dikkat Konuya ilişkin önemli Sözlük uyarıları gösterir. Bölüm içinde geçen önemli kavramlardan oluşan sözlük ünite sonunda paylaşılır. Karekod Bölüm içinde verilen Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı karekodlar, mobil Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet cihazlarınız aracılığıyla çoktan seçmeli soru ve cevapları sizi ek kaynaklara, paylaşılır. videolara veya web adreslerine ulaştırır. Öğrenme Çıktısı Tablosu Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir. Yaşamla İlişkilendir Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler veya örnekleri gösterir. Araştırmalarla İlişkilendir Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir. İletişim Bilgisi Editörler Doç.Dr. Barış KILINÇ Dr.Öğr.Üyesi Ufuk ERİŞ Yazarlar BÖLÜM 1 Doç.Dr. Barış KILINÇ BÖLÜM 2, 3 Dr.Öğr.Üyesi Ufuk ERİŞ BÖLÜM 4, 6 Öğr.Gör.Dr. Mustafa Tarkan OĞUZ BÖLÜM 5 Doç.Dr. Gürsel YAKTIL OĞUZ BÖLÜM 7 Prof.Dr. Cengiz Hakan AYDIN BÖLÜM 8 Dr.Öğr.Üyesi İçten Duygu ÇALLI  T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3295 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2158 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright © 2016 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Öğretim Tasarımcısı Dr.Öğr.Üyesi Fatma Seçil Banar Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan Dil ve Yazım Danışmanı Öğr.Gör. Kadir Özsoy Ölçme Değerlendirme Sorumlusu Gamze Devrim Grafikerler Özlem Çayırlı Ayşegül Dibek Hilal Özcan Gülşah Karabulut Dizgi ve Yayıma Hazırlama Gizem Dalmış Kağan Küçük Halil Kaya Kader Abpak Arul Zülfiye Çevir Diğdem Koca İLETİŞİM BİLGİSİ E-ISBN 978-975-06-2374-5 Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir. ESKİŞEHİR, Ağustos 2018 2819-0-0-0-2109-V01  İçindekiler BÖLÜM 1 İletişime Giriş BÖLÜM 2 Sözel İletişim Giriş................................................................. 3 Giriş................................................................. 19 İletişimin Kültürel Bağlamı........................... 4 Konuşmanın Tanımı ve Önemi..................... 19 Bir Süreç Olarak İletişim Konuşmanın Doğuşu..................................... 21 ve Ögeleri....................................................... 5 Konuşma, Toplum ve Kültür......................... 25 Kaynak ve Alıcı..................................... 5 İyi Bir Konuşmacının Sahip Olması İleti ya da Mesaj.................................... 6 Gereken Özellikler......................................... 27 Kanal ve Araç........................................ 7 İyi Bir Konuşmanın Stratejisi........................ 31 Kod, Kodlama ve Kodaçımı.................. 7 Açılış....................................................... 31 Gürültü................................................... 8 Çengel ve Ana Fikir............................... 32 Geri Besleme.......................................... 8 Çengel Çeşitleri...................................... 32 Bir Anlam Üretimi ve Anlamların Önserim.................................................. 35 Değişim Süreci Olarak İletişim..................... 9 Ana Bölüm............................................. 35 İletişimin Tanımları............................... 10 Ana Fikir ya da Tema ile İlişkisi............ 36 Açıklık ve Mantık.................................. 36 En Yüksek Etki....................................... 36 Kapanış................................................... 36 Gözden Geçirme.................................... 36 Sonuç Fikirleriniz.................................. 37 Sahne Korkusu............................................... 38 Bireylerarası İletişim BÖLÜM 3 Sözsüz İletişim BÖLÜM 4 ve Grup İletişimi Giriş................................................................. 49 Giriş................................................................. 73 Sözsüz İletişim Tanımı.................................. 49 Bireylerarası İletişim Nedir?......................... 73 Sözel ve Sözsüz İletişimin Bireylerarası İletişim Unsurları, Modeli....... Karşılaştırılma Boyutları....................... 50 ve İlkeleri........................................................ 75 Sözsüz İletişim Kodlarının Ortak Bireylerarası İletişimin Unsurları......... 75 Özellikleri....................................................... 52 Bireylerarası İletişim Modeli................ 77 İletişim Yokluğunu Olanaksız Kılma.... 52 Bireylerarası İletişimin İlkeleri............. 79 Duygu ve Coşkuları Yetkin Biçimde Bireylerarası İletişimde Mesajların Yapısı... 81 Dile Getirme.......................................... 53 Sözel Mesajlar....................................... 81 Kişiler Arasındaki İlişkileri Tanımlama Sözel İletişim ile İlgili Beceriler............ 82 ve Belirleme........................................... 53 Sözel Olmayan Mesajlar....................... 82 Sözlü İletişimin İçeriği Hakkında Sözel Olmayan Mesajların İşlevleri..... 83 Bilgi Verme............................................ 53 Bireylerarası İletişim Sürecindeki Güvenilir İletiler Aktarma.................... 53 Etkin Sözel Olmayan Mesaj Kültüre Göre Biçimlenme..................... 54 Kategorileri............................................ 83 Sözsüz İletişimde Çevre, Beden Bireylerarası İletişimde Dinlemenin Dili ve Ses Kodları.......................................... 55 Önemi............................................................. 86 Çevre ve Kalabalık................................. 55 Dinleme Süreci...................................... 87 Vücut Dili, Duruşu ve Jestler................ 57 Dinleme Engelleri.................................. 88 Çekicilik ve Güzellik.............................. 61 Etkin Dinleme........................................ 88 Ses Kodları ve Susma............................ 64 Bireylerarası İletişimde Çatışma.......... 88 Grup İletişimi................................................. 90 Grup Türleri........................................... 90 Grup İletişiminin Dinamikleri.............. 91 Gruplarda İletişim................................. 91 iii  BÖLÜM 5 Örgütsel İletişim BÖLÜM 6 Kitle İletişimi Giriş................................................................. 101 Giriş................................................................. 121 Örgüt ile İlgili Temel Yaklaşımlar................. 101 Kitle Kavramı ve Kitle Toplumu................... 121 Klasik Yaklaşım...................................... 102 Kitle İletişimi.................................................. 123 İnsan İlişkileri Yaklaşımı....................... 103 Kitle İletişim Süreci............................... 125 İnsan Kaynakları Yaklaşımı................... 103 Kitle İletişimin Doğası........................... 126 Sistem Yaklaşımı.................................... 104 Kitle İletişim Araçları..................................... 127 Olasılık Yaklaşımı.................................. 104 Gazete.................................................... 127 Örgütsel İletişim Süreci................................. 105 İnternet Teknolojisi ve Gazeteler........ 128 Örgütlerde Tek Yönlü - İki Yönlü Radyo..................................................... 128 İletişim.................................................. 107 İnternet Teknolojisi ve Radyo.............. 130 Bir Örgütteki İletişim ile İlgili Televizyon.............................................. 130 Özellikler................................................ 107 İnternet.................................................. 132 İletişim Kural Temellidir....................... 107 Kitle İletişim Araçlarının Özellikleri ve İletişim Kişiseldir................................... 108 İşlevleri........................................................... 134 İletişim Seridir....................................... 108 Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri........ 134 Örgütsel İklim............................................... 109 Örgütsel İletişim Ortamında Çatışma, Sözsüz İletişim ve Halkla İlişkiler................. 110 Örgütsel İletişim Ortamında Çatışma..... 110 Pozitif Bir Güç Olarak Çatışma............ 111 Negatif Bir Güç Olarak Çatışma........... 111 Örgütlerde Sözsüz İletişim................... 111 Örgütlerde Halkla İlişkiler.................... 112 Halkla İlişkilerin Sorumlulukları.......... 112 İmaj Yaratma......................................... 113 Uluslararası ve BÖLÜM 7 Çevrim İçi İletişim BÖLÜM 8 Kültürler Arası İletişim Giriş................................................................. 145 Giriş................................................................. 165 Çevrim İçi İletişim Nedir?............................. 145 Kültürler Arası İletişim.................................. 166 Nasıl Çevrim İçi İletişim Kurabiliriz?........... 147 Kültürler Arası İletişimin Yararları....... 167 Elektronik Posta (E-Posta).................. 147 Kültürel Boyutlar........................................... 168 Gruplar, Forumlar, Tartışma Hofstede Yaklaşımı............................... 168 Listeleri................................................. 148 Erillik - Dişillik....................................... 170 Sohbet (Chat)........................................ 148 Belirsizlikten Kaçınma.......................... 171 Web Konferansı (Web Conference).... 148 Uzun – Kısa Dönemli Uyum................. 172 Web 2.0 Araçları ve Sosyal Medya...... 149 Trompenaars Yaklaşımı........................ 173 Çevrim İçi İletişim Hayatımızı Diğer Bireylerle Olan İlişkiler............... 173 Nasıl Etkiliyor?............................................. 150 Zamanla İlişkili Boyut........................... 174 Çevrim İçi İletişim Kurarken Çevreyle İlişkili Boyut........................... 174 Nelere Dikkat Etmeliyiz?............................. 152 Kültürler Arası Farklılıklar............................ 175 Çevrim İçi İletişim Nasıl İletişim................................................... 175 İncelenmiştir?................................................ 154 Zaman.................................................... 175 Kişisel Olmayan Bakış Açısı Mesafe.................................................... 175 (Impersonal Perspective)..................... 154 Kişisel Bakış Açısı (Personal Perspective).......................... 155 Hiperkişisel Bakış Açısı (Hyperpersonal).................................... 156 iv Önsöz Sevgili öğrenciler, Farklı temel disiplinlerde yetişmiş tecrübeli isimler eliyle temelleri atılan iletişimin, bir kavşak noktası olmaktan çıkarak kendine ait bağımsız bir yer edinmesi neredeyse bir yüzyılı aldı. Mo- dern toplumsal örgütlenme ile birlikte insan yaşamının vazgeçilmez bir öğesi haline gelen iletişi- min, toplumsal yaşam içinde oynadığı hayati rolü daha görünür kılma ve özellikle etkili iletişim yollarını belirlemeyle ilgili çabalar kendine özgü bir bilimsel disiplin haline gelmesinde iletişime yöntemsel açıdan çok büyük katkılar sağladı. İletişim ilk insanın bizim için sıradan ama onun için zorunlu günlük faaliyetleri içinde sahip oldu- ğu önemini bugün hale korumakta. Gelişen teknoloji ile birlikte farklı işlevler edinse de iletişimin temel bağlamı hep aynı. Bu nedenle iletişim disiplini içinde yer alan temel uygulama alanla- rına özgü hem akademik hem de mesleki formasyon edindirme çabalarına ait eğitim-öğretim faaliyetleri bu temel bağlam ile başlar. Biz de siz değerli öğrencilerimizi iletişimin bilimin temel bağlamı ile ilgili bir kitap hazırladık. İletişim nedir sorusu ile başlayan ve uluslararası iletişim kavramına kadar uzanan bu temel bağlamı sizlerin bilgilerinize sunduk. Bu çalışmamız bizi yalnız bırakmayan değerli Hocalarımıza çok teşekkür ediyoruz. Editörler Doç.Dr. Barış KILINÇ Dr.Öğr.Üyesi Ufuk ERİŞ v  Bölüm 1 İletişime Giriş öğrenme çıktıları Bir Süreç Olarak İletişim ve Öğeleri 1 2 İletişim Kültürel Bağlamı 2 Bir süreç olarak iletişimi açıklayabilme 1 Bir süreç olarak iletişimin kültürel 3 Bir süreç olarak iletişimin temel ögelerini bağlamını açıklayabilme ayırt edebilme Bir Anlam Üretim ve Anlamların Değişim 3 Süreci Olarak İletişim 4 Bir anlam yaratımı ve anlamlarım değişimi olarak iletişimi tanımlayabilme Anahtar Sözcükler: İletişim Kaynak İleti Kanal Alıcı Gürültü Geri Bildirim Süreç Anlamların Üretimi ve Yaratımı 2 İletişim Bilgisi GİRİŞ çevresi, araç gereçleri, üretim sürecindeki öbürleri İnsanı, uçsuz bucaksız evren içinde tek başına ile ilişkileri, bu ilişkilerin taraflar nezdinde kabu- bırakılmış, öylesine bir varlık olarak nitelendirmek lünü sağlayan değerler sistemi ile insanın kültürel ne mümkün. İnsan doğayla birlikte var ve aynı za- varlığının temelinde yer alır. Bir anlamda, doğayı manda toplumsal da bir varlık. Yaşamını devam dönüştürürken, kendi yaşamsal ihtiyaçları için onu ettirmesi ve üretmesi; klan, aşiret, topluluk ya da kullanırken ürettiği her ne varsa bunu üretme yön- toplum içinde var olabilmesi için ötekine muhtaç. temi, bu yöntemin zorunlu kıldığı ilişki biçimleri Öteki sadece içine doğduğu fiziki çevreye ait bir ve bu yöntem ile onun zorunlu kıldığı ilişki biçim- olgu değil. Öteki aynı zamanda fiziki olduğu ka- lerine yüklediği anlamların devamlılığı için iletişim dar insani ihtiyaçları için bir arada olmak zorunda bir gerekliliktir. Bu nedenle iletişim sadece insan olduğu diğerleri. Belki de bu yüzden insan, Antik ile insan arasındaki basit bir sözel süreç değil, bu dönemden bu yana politik bir hayvan olarak nite- sözel sürecin temsil ettiği anlamların inşa edilişidir lendiriliyor. Her ne kadar modern üretim biçimi ile (Oskay, 2014: 15-17). birlikte, bireysellik yerine bireyciliğe vurgu yapılsa Tekrar insana özgü en önemli özelliğe, dile dö- da bu hep böyle. Kapitalist toplum feodal bağları nelim. Dil, sevinç, acı, şaşırma gibi tepke seslerin bir daha kavuşmamak üzere çözmüş ve bu bağla- ötesinde; doğayı dönüştürme sürecinin de bir sonu- rın koşullandırdığı birincil ilişkiler yerine, insanın cudur. Bunu iki şekilde açıklamak mümkün: İlki, insanın kurdu olduğu bir kabul içinde serbest pi- ihtiyaçlarına yönelik üretirken ve tabii ki çok ön- yasanın görünmez ellerinin şekillendirdiği kurallar celeri avlanırken yapıp ettiklerinin ürünüdür; yani manzumesi ile birlikte ikincil ya da olabildiğince dil ile hareket birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. İnsanın rasyonel bir biçimde düzenlenmiş bir toplumsal benzer olay, durum ve zamanlarda eylerken çıkar- düzene mahkûm edilmiş olsa da ötekine insani dığı sesler, zamanla sözcüklere dönüşür. İkincisi ise olarak da muhtacız. Yani ister birincil ilişkilerin yine ihtiyaçlarına yönelik doğayı dönüştürme kay- yumuşak evreni içinde insani bir toplumsal düzen gısı ile eylerken önce doğal olana benzer ve daha içinde isterse de serbest piyasa ilkesinin biçimlen- sonra da ondan farklılaştırarak, giderek incelen ye- dirdiği ikincil ilişkilerin rasyonel evreni içinde yer teneği ile araçlar üretirken çıkardığı tepke seslerin alsın insanın yaşamak ve üretmek için diğerlerine bir süre sonra, o aracı anlatmak için bildirişme yani ihtiyacı var. Aydınlanma eleştirmenleri, kapitalist iletişim amaçlı kullanılması sonucu sözcüklere dö- toplumsal düzenin, modern üretim biçiminin ya nüşmesidir. Böylece biz dili, insanın çalışırken, ya- da ikinci ilişkilerin rasyonel zorunluluklarının da- şamını devam ettirebilmek için doğa ile mücadelesi yattığı biçimde insanı toplumdan soyutlayarak, re- içinde eylerken ve üretirken, olayları ve nesneleri kabetçi piyasanın emrine amade haline getiren bu yansıtma amacıyla ürettiği, somuttan soyuta, doğa- bireyci vurguyu çoktan tartışmalı hâle getirmiş. Bu dan kültürel yaşama geçişi sağlayan işaretler düzeni yüzden biz insanı, vahşi bir biçimde sadece hayatta olarak tanımlayabiliriz. İnsan yalnız acıyı, sevinci kalmak için çabalayan bir varlık olarak görmekten duyabildiği, şaşırabildiği için değil, aynı zamanda daha çok insani ihtiyaçlarını karşılamak, bir arada üreten bir varlık olduğu için yaratmıştır açık seçik, yaşamanın zorunluluğuna ahlaki bir anlam atfet- birbirinden ayrı sözcükleri (Fischer, 2010: 24-30). meye uğraşan, yani kültürel bir varlık olarak gör- meyi yeğleyeceğiz. Sözcüklerin kullanım biçimi ve hatta anlamı, bu üretim biçiminden ötekine, o kültürden bu kül- Fiziki ve daha da ötesi kültürel bir varlık olarak türe de değişir. Her üretim biçimi, kendine özgü insanı insan yapan en önemli özelliği tabii ki dildir. ilişkileri zorunlu kıldığı gibi; bu ilişkiler kültürden Dil denilince akla hemen konuşma gelebilir dolayı- kültüre değişir. Örneğin Orta Çağ feodal ilişkiler sıyla iletişim denilince onu hemen konuşma, insan ile örülüdür ve tarımsal üretim biçimi bu ilişkileri ile insan arasındaki sözel bir süreç olarak tanımlama koşullandırır ancak İngiliz feodalitesi ile Rus feo- eğiliminin ağır bastığı görülür. Bu ilk bakışta doğru dalitesi birbirinden oldukça farklıdır. İngilizlerin olabilir ama sadece bu kadarla yetinmemek gerekir. büyük bir bölümü Protestan’dır ve Anglikan kili- Çünkü iletişim insanın varlık sürdürme biçiminin bir ürünü, daha da ötesi bu varlık sürdürme biçimi- sesine biat etmektedir. Anglikan kilisesi ise krali- ne göre değişime uğrayan, anlam kazanan ve bu yö- yet ailesine bağlıdır ve kraliçe kilisenin başkanıdır. nüyle insana özgü bir olgudur. Yani iletişim, doğal Ülkenin dini lideri ise Birleşik Krallık kilisesinin başpiskoposudur. Bugün İngiltere’de kapitalist üre- 3  İletişime Giriş tim biçimine özgü ilişkiler hâkimken; kraliyet ai- ister bir anlam yaratımı olarak ele alınıyor olsun, lesinin, dolayısıyla feodal ilişkilerin, aristokrasinin iletişim kazalarının yaşanmaması için ortak pay- ve tabii ki Anglikan kilisesinin özgün ağırlığı hâlâ daların mevcut olması ön koşul. Kavramın latin- devam etmektedir. Oysa Rusya Ortodoks’tur ve ce karşılığının türediği communis sözcüğü de bu çarlık rejiminden bu yana bu mirasın, Rus toplu- nedenle, benzeşenlerin oluşturduğu ortaklık ya da munun bütün kültürel dokusuna sızmış olduğunu topluluk anlamına geliyor. Öyleyse tekrar edelim: görmek mümkündür. Dolayısıyla her iki toplum İletişim, belirli bir zaman ve mekânda, aynı fiziki da Hristiyan dinine mensup olsa da Hristiyanlık ya da çevresel koşullar içinde yaşamlarını sürdüre- sözcüğünün anlamı, her iki toplumda da bağlı bu- bilmek için araç ve gereçler üreten, bu araç ve ge- lundukları kiliselerin etkisiyle farklılaşır. reçlerin çalışma biçimleri ile ilgili bilgileri derleyen, Dilin doğuşu, dolayısıyla iletişim olgusu sadece bunları belirli bir işbölümüne göre kullanan, bu iş aktarımla değil; aktarılan sözcüklerin anlamlandı- bölümünden kaynaklanan farklılıkları olumlaya- rılma süreciyle de yakından ilişkilidir. İletişim bir cak değerler ya da bu kişilerin kendilerinin rızasını anlamlandırma sürecidir. Kültürel devamlılığın üreterek bir kimlikte kaynaştırmayı amaçlayan bir koşuludur. Bu nedenle iletişim çalışmalarının ilk etkinliktir (Oskay, 2014: 23). tohumlarını atan ve iletişimin bilim olmasında ol- İletişimin gerçekleştiği kültürel bağlam olduk- dukça etkili olduğu söylenen Chicago Okulu üye- ça önemli. Sadece iletişimin sözel bir süreç olması leri için kavram, bir yerden bir yere mesaj yollama, ve dille ilgisi nedeniyle önemli değil bu kültürel diğerlerine enformasyon verme gibi anlamlara ge- bağlam. Örneğin, merhaba sözcüğünü ele alalım. lebilecek biçimde sadece aktarım olarak değil daha Eğer dil bilgimiz ana dilimiz ile sınırlıysa sözcüğün çok toplumun ve o topluma ait kültürün devamlı- İngilizce (Hello), Fransızca (Bonjour), Almanca lığı sağlayan bir işlev ile birlikte ele alınır (Morva: (Hallo) ya da İtalyanca (Ciao) karşılıklarını duydu- 2013: 107). Biz de bu ünitede hem aktarım olarak ğumuzda bize hiçbir şey ifade etmez. İletişim için iletişimin ne anlama geldiğini ve süreci tanımlar- aynı dili konuşuyor olmak tabii ki önemli ancak ken dikkate alınması gereken kavramları hem de burada sözünü ettiğimiz çok daha ötesi; anlamla- anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişimi ta- rın üretimi ve değişimi olarak iletişim söz konusu nımlarken; anlam üretimi sürecinde gözden kaçı- olduğunda kültürel bağlamın ne anlama geldiği. rılmaması gereken bazı temel kavramları açıklama- Yine bir örnek verelim. Hepimiz Türkçede ‘sümen ya çalışacağız. altı etmek’ deyiminin ne anlama geldiğini biliriz. Sümen, “üzerinde yazı yazmaya ve arasında evrak saklamaya yarayan deri kaplı, altlık”tır (Türk Dil İLETİŞİMİN KÜLTÜREL BAĞLAMI Kurumu Sözlüğü’ne göre). Düz anlamıyla değer- İletişim nedir sorusunu cevaplandırabil- lendirdiğimizde sümen altına bir evrakın konul- mek aslında oldukça kolay. İlk olarak Latince muş olduğundan söz ediyor olduğumuz sanılabilir. commūnicāre sözcüğünden türetilmiş bir kavram- Ancak burada, belirli bir kültürel bağlam içinde dan söz ettiğimizi söyleyelim. Commūnicāre söz- anlam kazanmış dilsel bir kodlama söz konusu. cüğü İngilizceye communication olarak geçmiş. Sözcük diğer sözcüklerle bir arada, “bir evrakın Genel bir ifade ile kavramı birbirilerine ortamlar- işleme konulmasını engellemek ya da bir işin yapıl- daki nesneler, olaylar ve olgularla ilgili değişimleri masını geciktirmek” (Türk Dil Kurumu Sözlüğü’ne haber veren; bu nesne, olay ve olgular karşısında göre) gibi yan anlamlar kazanmış. Biz aynı kültürel benzer yaşam deneyimlerinden dolayı sahip olunan bağlam içinde ya da aynı zaman ve mekânda, ben- benzer duyguları birbirine ifade eden insanların zer fiziki koşullar içinde yetişmiş ve bu paylaşım oluşturduğu topluluk ya da toplum yaşamı içinde içinde bir toplumun üyeleri haline gelmiş kişiler gerçekleştirilen tutum, yargı, düşünce ve duygu olarak ‘sümen altı etmenin’ bu yan anlama geldi- bildirişimi olarak tanımlamak mümkün. Burada ğini biliriz. Başka bir örnek daha verelim: Bugün gözden kaçırılmaması gereken nokta, en basit an- çok eskide kalmış olsa da bankamatikler önünde lamıyla iletişimin benzer yaşam deneyimlerinden maaş zamanı biriken emekli kuyruklarını düşünün! dolayı benzer duygulara sahip olanların oluşturdu- Türkiye’yi herhangi bir amaçla ziyaret etmiş bir ya- ğu bir topluluk ya da toplumdaki insanlar arasın- bancının yıllar öncesine ait bu manzaranın ne an- da gerçekleşiyor olması. İster aktarım süreci olarak lama geldiğini tahmin etmesini beklemek oldukça 4 İletişim Bilgisi zor. Oysa bu manzarayı gören bizden biri için bu kuyruğun sembolik anlamı, bankamatikte her an paranın bitebileceği düşüncesiyle maaşlarını alamayacağı korkusuna kapılmış emeklilerin sabahın erken saatlerin- den itibaren katlanmak zorunda kaldıkları durumun anlatımıdır. Örnekleri çoğaltmak ve kendi kültürel bağlamımız içinde yaygınlaştırmak mümkün. Ama kısaca, ile- tişimin kültürel bağlamı ya da bu bağlamın niçin önemli olduğunu özetleyelim: İletişim gündelik yaşamı- mızda bize nesneleri, insanları tanımlar; iş bölümü içinde değişik toplumsal roller yüklenmiş insanlara bu rolleri yerine getirirken, bu rol dağılımı çerçevesinde oluşan toplumun o tarih dönemine ait hayat tarzını öğretir, olumlatır ve bu hayat tarzının devamı için gereken değerleri oluşturur, aşılar (Oskay, 2014:17). Toplumsal sistemin sürmesini, kendini yeniden üretmesini sağlar. İletişim, belirli bir kültürel bağlamda gerçekleşir; nesneler, olgular ve olaylar belirli bir kültürel bağlamda anlam kazanır ve bu kültürel bağlamın devamlılığı iletişime bağlıdır. İletişim ister bir süreç olarak ele alınsın ister anlamların yaratımı ve değiş tokuşu olarak görülsün, belirli bir ortak kültürel bağlamı gerektirir. ÖÇ 1 Bir süreç olarak iletişimin kültürel bağlamını açıklayabilme Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş İletişim ile dil arasındaki İletişimin kültürel bağlamı- İletişim kültürel bağlamının ilişki dikkate alındığında na yönelik, verilen örnekleri önemi ile ilgili başka bir ör- dilin ortaya çıkışı ile ilgili de dikkate alarak, örnekler nek veriniz. Ernst Fischer’in Sanatın Ge- veriniz. rekliliği kitabı okunabilir. BİR SÜREÇ OLARAK İLETİŞİM VE ÖGELERİ İletişim bir süreç olarak ele alındığında da bir toplumsal etkileşim biçimidir. Bu etkileşim biçimi de belirli bir ortak kültürel bağlamı gerektirir ancak süreç olarak iletişim söz konusu olduğunda sözü edilen kültürel bağlamdan daha çok bu süreçte etkili olan temel bazı iletişim ögeleri ön plana çıkar. Süreç olarak iletişim, iletilerin ya da mesajların aktarılması ile ilgilenir. Gönderici ve alıcının bu iletileri ya da mesajları nasıl kodladığı ya da bu kodları nasıl açtığı önemli hâle gelir. İletişim kanallarının ve araçlarının nasıl kulla- nıldığı konu edilir. Etkili olunmasına ve iletilerin ya da mesajların doğru bir biçimde aktarılmasına dikkat kesililir. İletişim, bir kişinin diğerinin ya da diğerlerinin davranışlarını, tutumlarını, düşüncelerini ya da alışkanlıklarını etkileme süreci olarak görülür. Eğer istenilen etki sağlanamadı ise iletişimin başarısız oldu- ğu kanaatine varılır ve bu başarısızlığın nedenleri aranıp bulunarak etkili bir iletişimin olasılıkları tartışılır. Böyle bir başarısızlığa neden olan etkenler araştırılırken bu etkenler gürültü gibi kavramlar çerçevesinde tarif edilir (Fiske, 2003: 16). Görüldüğü gibi iletişim ile ilgili sürecin anlaşılabilmesi için bilinmesi zorunlu bazı temel kavramların varlığı söz konusu. Bunlar; kaynak, alıcı, ileti ya da mesaj, kanal ya da araç, kod, kodlama, kodaçımı, gürültü ve geri besleme’dir. Şimdi kısaca bu ögeleri tanımlayalım. Kaynak ve Alıcı İnsanlar iletişim sürecinde temelde iki role sahiptir: Hem kaynak olarak hem de alıcı ya da hedef kişi ya da kitle olarak işlev görür. Kaynak ileti ya da mesaj gönderimini başlatan kişidir. Alıcı ya da hedef kişi ya da kitle ise bu iletinin ya da mesajın gönderilmesine niyetlenilen kişi, kişiler ya da kitledir (Pearson and 5  İletişime Giriş Nelson, 1997: 9). Örnekle açıklayalım: Bir konfe- teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte eş zamanlı ile- rans düşünün. Konu etkili iletişim. Konu uzmanı, tişim mümkün hâle gelirken kaynak; yani radyo, kendisini dinleyen doktorlara etkili iletişim metot- televizyon, gazete ve dergi gibi kurumsal yapılar; larını anlatıyor. Burada kaynak, konu uzmanıdır. dinleyicilerden, izleyicilerden ve okurlardan gelen Etkili iletişim metotlarını anlatmaya çalıştığı kişiler anlık iletiler sonucu eş zamanlı bir biçimde alıcı yani doktorlar, hedef kitle, alıcıdır. Kaynak burada konumuna geçebilmektedir. tek kişidir: konuyu anlatan uzman. Ancak kimi za- Bir başka dikkatle üzerinde durulması gereken man kaynak, yani mesajı hazırlayan ve gönderimini husus ise yüz yüze iletişim sürecinde ya da eş za- başlatan radyo, televizyon, gazete ya da dergi gibi manlı iletişimi mümkün kılan iletişim teknoloji- kitle iletişim araçları olabilir. Bu durumda kaynak lerinin söz konusu olduğu durumlarda kaynak ya denildiğinde kast edilen kurumsal bir yapıdır (Os- da alıcının bir bilgisayar ya da makine gibi davran- kay, 2014: 24). masını beklemenin anlamsızlığıdır. Kaynağın alıcı, Burada can alıcı nokta bu iki rolün birbirin- alıcının da kaynak olabildiği bu iletişim süreçlerin- den ayrılamayacağıdır. Kaynak ve alıcı bu rollerini de iletilerin değiş tokuşu tek bir biçimde ve aynı yerine getirirken birbirlerinden bağımsız hareket içerikte olmaz. Kişilerin, geçmişi, yaşı, kültürleri, edemez. Daha doğrusu kaynak ve alıcı kişi, aynı değerleri, beklentileri ya da alışkanlıkları, iletişim anda ve sürekli olarak birbirinin yerine geçer; yani sürecinde iletiler ya da mesajlar karşısında fark- eş zamanlı bir biçimde kaynak mesajın alıcısı, alıcı lı davranılmasında etkilidir (Pearson and Nelson, da kaynak hâline gelebilir. Bu durum daha çok söy- 1997: 10). lenildiği gibi yüz yüze, bireyler arası ve eş zamanlı iletişim süreci için geçerlidir (Pearson and Nelson, 1997: 9). Örneğe geri dönersek, konferans esna- İleti ya da Mesaj sında doktorlardan biri iletişim uzmanına, mesleki Herhangi birisiyle (alıcı) iletişim kurma niye- yaşamına özgü özel bir soru yönelterek uzmanın tinde olan bir kişinin (kaynak) tasarılarının, dü- konferans akışını bozabilir ve sorusuna cevap ala- şüncelerinin ya da duygularının sözlü ya da sözsüz bilir. Bu durumda soruyu sorduğu anda doktor biçimidir, ileti ya da mesaj. Etkileşimin özüdür. İle- alıcı konumundan, bir ileti gönderimini başlatan tişim sürecinde iletilen şeydir. Bir alıcı için hazır- kişi olarak kaynak konumuna; iletişim uzmanı da lanmış, onda belirli bir duygu, düşünce, davranış, kendisine ileti gönderilen kişi olarak kaynak konu- tutum ve alışkanlık değişikliği meydana getirmek mundan alıcı konumuna geçer. üzere kaynak tarafından kodlanmış semboller bü- tünüdür. İletiler ya da mesajlar, sözlü ya da sözsüz Radyo, televizyon, gazete ve dergi gibi eski sembollerden oluşur. Harfler semboldür, sözcükler medya ya da kitle iletişim araçlarının sahibi ku- ve cümleler de. Rakamlar, çizgiler, renkler, notalar rumsal yapıların kaynak olduğu durumlarda, alıcı semboldür. Yüz ifadelerimiz, mimiklerimiz, jestle- hedef kitlenin ya da kişilerin eş zamanlı bir biçimde rimiz, ses tonumuz, vücut hareketlerimiz de birer kaynak hâline gelerek istedikleri iletileri ya da me- semboldür (Pearson and Nelson, 1997: 10). sajları bu kurumsal yapılara iletmesi ve bu iletilerin bu kurumsal yapılarda istenilen düşünce, davranış, Tekrar aynı örneğe dönelim. Etkili iletişim kon- tutum ya da alışkanlık değişikliği meydana getir- feransı veren uzmanın doktorlar karşısında ayakta, mesi zordur. Dolayısıyla aynı anda bu kurumsal ya- bir sahne üzerinde dolaşarak sunumunu yaptığını pıların alıcı yani hedef kişi ya da kitle hâline gelme- hayal edin. Sahnenin hemen arkasında da beyaz bir si mümkün değildir. Bu zorluk geçmişte oldukça perde var. Perdeye konferans için iletişim uzmanı revaçta olan ama bugün güncelliğini yitiren, anlık tarafından hazırlanmış sunu yansıtılmış ve yansılar- telefon bağlantılarını mümkün kılan televizyon ya- da konu ile ilgili ortamı şenlendirmek için bazı ka- yınlarında ya da anlık olmasa da mektup gibi alı- rikatürlerin yer aldığını düşünün. Uzman konuşur- cılardan yani okuyuculardan, dinleyicilerden ya da ken zaman zaman elindeki kumanda ile yansıyan izleyicilerden gelen istekleri ya da kaynağın ilettiği; sunuyu yönlendiriyor, zaman zaman gülüyor ve za- daha doğrusu radyo, televizyon, gazete ya da dergi man zaman da ses tonu alçalıp yükseliyor olabilir. gibi kurumsal yapıların ilettiği iletiye ya da mesaja Bunların tamamı sözlü sözsüz bütün semboller bir karşı ürettikleri cevabı gönderen iletişim araçlarıy- araya gelerek etkili iletişim konusu ile ilgili iletiler la kısmen aşılabilmiştir. Günümüzde ise İnternet ya da mesajlar hâline gelir. 6 İletişim Bilgisi Kanal ve Araç rans verdiği doktorlar için şimdi ve buradadır, yani Sık sık birbirine karıştırılan iletişim sürecinin bireyler arası, eş zamanlı bir iletişim söz konusudur. iki önemli ögesidir kanal ve araç. Kanalı tanımla- Bu iletişim uzmanı, konu ile ilgili karikatürlerden mak kolaydır. Sembollerin aktarıldığı fiziksel nes- ya da fotoğraflardan oluşan bir sunuyu arkasında- nelerdir: ışık dalgaları, ses dalgaları, radyo dalgaları, ki beyaz perdeye yansıtıyor olabilir. Bu yansılar da sinir sistemi gibi (Fiske, 2003: 35). birer iletişimsel metin olarak temsili araçtır. Son olarak eğer biri kamera ile bu konferansı çekiyor İletiyi sembole dönüştüren teknik ve fiziki nes- ve bu konferansı İnternet üzerinden yayımlıyor ise nelere de araç denir ya da daha teknik bir ifade ile konferans bu yolla ses, ışık ve elektrik dalgalarına söylemek gerekirse iletinin sinyale dönüşmesini çevriliyor anlamına gelmektedir. Öyleyse kamera sağlayan bu araçlardır (Fiske, 2003: 35). Radyo alı- ve İnternet burada mekanik araçlardır. cıları ve vericileri bir araçtır; konuşmaları ses dal- galarına dönüştürür: ses dalgaları ise bir kanal. Te- levizyon bir araçtır; alıcıları ve vericileri yardımıyla Kod, Kodlama ve Kodaçımı görüntü ve sesleri, ışık ve ses dalgalarına dönüştü- Kod, belirli bir zaman ve mekânda aynı kültürün rür: ışık ve ses dalgaları ise kanal. Bir başka örnek üyeleri tarafından kabul görmüş ve paylaşılan anlam daha verelim. Telefon da bir araçtır; konuşmaları, sistemidir. Sembollerin hangi bağlamda ve nasıl kulla- konuşmaya ait sembolleri ses dalgalarına dönüş- nılacaklarını; iletilerin ya da mesajların oluşturulması türür ve yine ses dalgaları ise kanaldır. İnsan gözü için nasıl biraraya getirileceklerini belirleyen kurallar sinirlerden oluşan bir araçtır; karşısındaki kişiden, ya da uzlaşımlardan oluşur (Fiske, 2003: 37). onun jestleri, mimikleri, ses ve yüz hareketlerinden Başka bir biçimde tanımlayacak olursak, ileti- oluşan görüntüye dayalı eylemlerinden yansıyan lerin ya da mesajların nasıl düzenleneceğine dair ışık dalgalarını (görüntü bir iletidir) mercekleri yar- üzerinden uzlaşmaya varılmış anlam ve anlatım dımıyla elektrik dalgalarına dönüştürür ve sinirler biçimleridir. Anlamlarının rastlantısal bir şekilde sistemi ile beyne iletimini sağlar. Burada elektrik oluştuğu ve iletişim için kullanılan sembollerin, dalgaları ise kanaldır. Görüntü iletisini oluşturan harflerin ve sözcüklerin sistematik bir biçimde dü- sembolleri beyne aktarır. zenlenişi ya da geniş kapsamlı birlikteliği olarak da Üç tür araçtan söz edilebilir: Bunlardan ilki, tarif edilebilir (Pearson and Nelson, 1997: 10). ses, yüz ve beden gibi konuşulan sözcüklerin, ifa- İletişimde kullanılan iki tür koddan söz edilebi- delerin, jest ve mimiklerin doğal dilini kullanan lir. Bunlardan ilki semboller ve bu sembollerin dil sunumsal araçlardır ki bu araçlar, iletişim hâlinde bilgisi kuralları içerecek biçimde düzenlenişinden bulunan kişileri zorunlu kılar çünkü araç kişidir; eş oluşan sözel kodlardır. Bütün diller sözel kodlardan zamanlılığı yani şimdi ve burada olmayı gerektirir. oluşur; yani sembol, harf ve sözcüklerden (Pearson İkincisi, kitap, resim, fotoğraf, yazı, heykel, mima- and Nelson, 1997: 10,11). Türkçeyi, sözcüklerin ri, peyzaj gibi iletişimsel bir metin yaratmak için oluşumu ve cümle kuruluşunu düşünün. Bu siste- kültürel ve estetik uzlaşımları, ortaklıkları kullanan matik düzenleme, tıpkı diğer dillerde olduğu gibi temsili araçlardır. Bu araçlar, birinci kategorideki tamamen rastlantısal bir biçimde oluşmuştur. Ör- araçların kaydedilmiş hâlleridir ki bu yüzden ileti- neğin, ben-Türkçe-konuşabiliyorum cümlesinde, şimsel metin olarak adlandırılabilir. Bunlar iletişim ben-özne, Türkçe-belirtisiz nesne ve konuşabiliyo- hâlinde bulunan kişileri gerektirmez, eş zamanlılık rum-yüklemdir. Cümle, özne-nesne-yüklem birlik- söz konusu değildir; yani şimdi ve burada olma zo- teliğinden meydana gelir. runluluğu yoktur. Son araçlar ise telefon, radyo, te- levizyon, İnternet gibi birinci ve ikinci kategorideki Sözel olmayan kodlar ise beden hareketlerinden, araçların aktarımını sağlarken mühendislik tarafın- jestlerden ve mimiklerden, giyimler ve süslenme dan yaratılan kanalları kullanan mekanik araçlardır. biçimlerinden, şaşırma, korkma ve heyecan ifade Şimdi ve burada olan ya da iletişimsel metin hâline eden seslerden oluşur. Aslında sözcükleri içerme- gelmiş mesajları ya da iletileri, elektrik, ışık, ses ve yen bütün kodlar sözel olmayan kodlar olarak tarif radyo dalgalarına dönüştürür (Fiske, 2003:36). edilebilir (Pearson and Nelson, 1997: 11). Etkili iletişim konulu konferansta iletişim uz- Kodlama; duygu, düşünce, tasarı ya da hayal- manının kendisi, sahnede dolaşırken ve konuşma lerin ileti ya da mesaj hâline getirilmesi işidir. Bu yaparken beden ve yüz hareketlerini, jest ve mimik- kodlama sözel olduğu gibi sözel olmayan biçimde lerini kullandığı için sunumsal bir araçtır; konfe- de olabilir. Kodaçımı ise kodlanarak ileti ya da me- 7  İletişime Giriş saj hâline getirilen duygu, düşünce, tasarı ya da hayallere anlam atfedilmesidir (Pearson and Nelson, 1997: 11). Kodlama ve kodaçımı işlemini, kaynak ve alıcı yani hedef kişi ya da kitle yapar. Bilinen örnek üzerin- den açıklamaya çalışırsak, etkili iletişim konferansını veren iletişim uzmanı kaynak kişi olarak konusu ile ilgili duygu, düşünce, tasarı ve hayallerini sözlü ya da sözsüz kodlar yardımıyla kodlayarak ileti ya da mesaj hâline getirir. Bu ileti ve mesajı alan doktorlar, kendi deneyim ve birikimlerine göre bu iletiye ya da mesaja anlam atfederek kodaçımını gerçekleştirir. Gürültü Gürültü, kodlama ve kodaçımı sürecinde ileti ya da mesajın anlaşılırlığına herhangi bir biçimde engel olan her şeydir. Yüksek sesler, dikkat dağıtan görüntüler ve sıra dışı davranışlar, fiziksel gürültü olarak nitelendirilirken akılsal, ruhsal ve anlamsal olarak da ortaya çıkabilir (Pearson and Nelson, 1997: 11). Ör- neğe dönelim. Etkili iletişim konusu konferansın verildiği salonunun olduğu merkezin çok yakınında bir havaalanı olduğunu düşünün. Sunum sırasında sürekli uçak geçişi söz konusu olacağından, uzmanın sesini bastıran, söylediklerinin anlaşılırlığını sınırlayan bir gürültü oluşacaktır ya da birden sahnenin ışıklarının sönmesi de dikkat dağıtan bir görsel gürültüdür. Kodlama ve kodaçımı sürecine engel teşkil eden önemli gürültü olasılıklarından biri de söylenildiği gibi anlamsal ya da kültürel bağlam ile ilgili olandır. İletişim uzmanının konferansta söylediklerini anlaması için dinleyenlerin oldukça dikkatli olması gerekir. Çünkü dinleyenler doktor olduğu için iletişim uzmanı ile aralarında kişisel deneyim ve mesleki birikim açısından oldukça büyük bir kültürel fark söz konusu olacaktır. İletişim uzmanının kullandığı kavramlar, eğer açık- lama içermezse daha önce bu kavramla hiç karşılaşmamış olan doktorlar için iletişim sürecini sekteye uğ- ratacak bir gürültü nedenidir. Uzman örneğin kodlama kavramının ne olduğundan hiç söz etmemişse bu kavramı kullandığı anda dinleyenler sözü edilen kavramı telefon ile ilişkilendirebilir. Dolayısıyla iletişim uzmanının etkili iletişim konferansı ile ulaşmak istediği amaç bu tür anlamsal gürültü içeren kültürel fark- lılıklar nedeniyle kodlar üzerinde herhangi bir anlamsal uzlaşım sağlanamadığı için gerçekleşmeyecektir. Geri Besleme Geri dönüt ya da alıcının kaynaktan gelen iletiye cevabı olarak tanımlanabilir. Söylenildiği gibi yüz yüze ya da eş zamanlı iletişimde kaynak alıcı, alıcı kaynak hâline dönüşebilmektedir. Dolayısıyla geri bes- leme eş zamanlı gerçekleşebilir. Yüz yüze ve eş zamanlı olmayan iletişim süreçlerinde de geri besleme söz konusudur. Ancak bu geri besleme, kaynağın istediği ve amaçladığı biçimde olabileceği gibi, farklı bir anlamın yaratılarak istenilen ya da amaçlanan etkinin dışında da gerçekleşebilir. Etkili iletişim konferan- sında konferansı veren iletişim uzmanının kaynak olarak amacı dinleyenlerin kendi mesleklerinde etkili bir iletişim için sözü edilen gereklilikleri yerine getirmesi ve anlatılanları öğrenmiş olmasıdır. Bu hemen orada, konferans sırasında, konu ile ilgili sorduğu sorulara verilen cevaplarla ortaya çıkabileceği gibi, bir süre son- ra doktorlara yapılacak bir anket ile de ölçülebileceği gibi, o doktorların hastaları ile yapılacak görüşme vb. ölçümlerle de amaca ulaşılıp ulaşılamadığı ile ilgili bir geri besleme sağlanabilir. ÖÇ 2 Bir süreç olarak iletişimi açıklayabilme ÖÇ 3 Bir süreç olarak iletişimin temel ögelerini ayırt edebilme Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş İletişimi ve iletişim öğelerini Fiziksel ya da anlamsal gü- İletişimin temel ögelerini daha iyi anlamak için Ünsal rültü nedeniyle gerçekleşe- içerecek bir biçimde bir ile- Oskay’ın İletişimin ABC’si meyen bireyler arası bir ile- tişim süreci tasarlayınız. adlı kitabını okuyabilirsiniz. tişim süreci örneği veriniz. 8 İletişim Bilgisi BİR ANLAM ÜRETİMİ VE okuma, ileti ya da mesaj olarak kodlanan metnin, ANLAMLARIN DEĞİŞİM SÜRECİ olduğu gibi kabul edilmemesi müzakere yoluyla OLARAK İLETİŞİM tartışılır hâle getirilmesidir. Aslında bu okuma bi- Süreç olarak iletişimde, iletişim sürecinin ola- çiminde egemen sistemin ürettiği kültürel bağlam bildiğince akılcı bir biçimde düzenlenmesine dik- benimsenmiştir ancak yine de alıcı, bu kültürel kat edilir çünkü süreçte belirleyici olan kaynağın bağlama ait metni sorgular. Bu metnin atıfta bu- alıcı üzerindeki etkisidir. Alıcıda kalıcı düşünce, lunduğu egemen sisteme ait konuya özgü değişik- duygu, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliğini likler yapılmasına yönelik düşünceler geliştirir. Son amaçladığı için bunun başarılarak tam denetim okuma biçimi ise egemen sistemin ürettiği kültürel sağlayabilmenin önemi üzerinde durulur. Eğer bağlamın içinden çıkan ve kodlanarak alıcıya, he- alıcı yani hedef herhangi bir kişi değil de kitle ise def kişi ya da kitleye gönderilen ileti ya da mesaj iletişimin başlatılma nedeni yine o kitlenin ya da olarak metnin istediği okuma gerçekleşmez ve bu toplumun denetim altına alınarak, istenilen amaç okuma tamamen muhalif bir biçimde reddedilir. çerçevesinde hareket etmesinin sağlanmasıdır. An- İstenilen okuma biçimini alıcı fark eder ve kendine cak anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişim- dayatılan bu okuma biçiminin dışında bir düşünce de, iletiler ya da mesajlar; yani ileti ve mesaj olarak ile okumasını gerçekleştirir (Fiske, 2003: 146, 147, kodlanmış ürünler, bir metin olarak değerlendirilir 148). Öyleyse üç tür okuma, yani alıcı tarafından ve bu metinlerin insanlarla nasıl etkileştiği üzerin- gerçekleştirilen üç tür kod açımı söz konusudur: de durulur (Fiske, 2003:16). Buradaki temel fark, Yeğlenen, müzakereci ve tamamen muhalif. süreç olarak iletişim alıcı olarak tanımlanan hedef Bir örnekle açıklayalım. Yeni bir saç şampuanı kişi ya da kişilerde (kitlede) istenilen duygu, dü- reklamını düşünün. Reklamın verildiği ya da yap- şünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliğinin tırıldığı ajans burada kaynaktır. Firma, herhangi hiçbir itiraz söz konusu olmadan gerçekleşebilece- bir reklam ajansına yaptırdığı reklamında bu yeni ğini iddia ederken anlamların üretimi ve değişimi şampuanın saç dökülmesini tamamen önlediğini olarak iletişimde, ileti ya da mesaj olarak kodlanan iddia etmektedir. Yani ileti ve mesaj olarak kod- metinlerin istenilen duygu, düşünce, davranış, tu- lanmış metin şampuan ile ilgili bu iddiayı dillen- tum ve alışkanlık değişikliğini sağlayabileceği gibi, dirmekte ve alıcının, yani hedef kişinin ya da kit- itiraz ile karşılanarak tartışılabileceği ve kabul edil- lenin, bu iddiaya inanarak bu şampuanı almasını meyebileceği iddiasını öne sürer. istemektedir. Bu reklamın alıcısı, yani hedef kişisi Daha doğrusu kodaçımına uğratılan ileti ya da ya da kitlesi doğal olarak saç dökülmesi sorununu mesaj olarak metinler kültürel bağlam içerisinde yaşayanlardır. Bu kitlenin var olan alışkanlığını de- değerlendirilir. Anlamın üretimi kültürel bağlam ğiştirerek bu şampuanı almaya yönelik bir davranış ile ilişkilendirilir. İletişim başarısızlığı gibi bir du- değişikliği göstermesi istenmektedir. Süreç olarak rum söz konusu değildir. Eğer kaynak ile alıcı ara- iletişim bu etkiyi hedefler. Ancak anlamların üre- sında bir yanlış anlama söz konusu ise bu kültürel timi ve değişimi olarak iletişim söz konusu oldu- farklılıktan kaynaklanır (Fiske, 2003: 16) ve alı- ğunda, yeğlenen okuma biçimi ile bu etkinin ger- cının edilgen olmadığı, ileti ya da mesajı olduğu çekleşmesi beklenebileceği gibi müzakereci okuma, gibi kabul ederek geri dönütleri bu kabule dayalı sözü edilen şampuanın saç dökülmesini tamamen istenildiği biçimde gerçekleştirmeyebileceği kabu- önleme olasılığını kabul etse de; sözü edilen iddia- lü çok önemlidir. Alıcı etkendir. nın serbest piyasa koşullarının güdüsü ile tamamen bir satış stratejisi ürünü olarak kullanıldığını da Bu iletişim anlayışına göre kaynaktan gelen, düşündürebilir. Alıcının, yani hedef kişi ya da kit- kaynak tarafından kodlanan ve alıcıda, hedef ki- lenin bu reklama inanarak denemek için kullana- şide ya da kitlede istenilen doğrultuda bir duygu, geldiği şampuanını değiştirme olasılığı vardır. Son düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği okuma yani muhalif biçim ise sözü edilen reklamı meydana getirmesi amaçlanan iletiye ya da mesaja sınırsız sermaye güdüsü ile hareket eden kapitalist alıcı, hedef kişi ya da kitle üç biçimde cevap üretir. firmaların yaptığının bir benzeri olarak görüp, id- Bunlardan ilki, kaynağın istediği biçimde gerçek- diayı bir kandırmaca olarak kabul edip, reddeder ve leşen yeğlenen okumadır. Bu okumada, var olan kullanageldiği şampuanını asla değiştirmez. Çünkü kültürel bağlam, bu bağlamı var eden başat ege- reklamdaki şampuanın saç dökülmesini önlediğine men sistemin istediği gibi yeniden üretilir. İkinci asla inanmaz. 9  İletişime Giriş İletişimin Tanımları Buraya kadar anlatılanlar ile alıcıda, yani hedef kişide ya da kitlede belirli bir etki yaratmayı düşünen ve bu etkiye bağlı olarak belirli bir duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği amaçlayan süreç olarak iletişim ve kaynak tarafından kodlanan, ileti ya da mesaj olarak üretilen metnin alıcı tarafından sa- dece istenildiği biçimde değil; aynı zamanda müzakere edilerek ve reddedilerek de okunabileceği üzerinde duran anlamların üretimi ve değiş tokuşu olarak iletişim nedir sorusuna cevap bulunmaya çalışıldı. Şimdi bu bilgiler ışığında iletişimi tanımlayalım: İletişim, kaynak ile alıcı arasında eş zamanlı ya da değil, bir bilgi aktarım sürecidir. İletişim, kaynak tarafından kodlanan iletilerin ya da mesajların alıcıya uygun bir kanal yardımıyla iletimidir. İletişim, alıcıda, hedef kişide ya da kitlede herhangi bir etki yaratarak duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği amaçlayan bir etkinliktir. İletişim, rastlantısal bir biçimde ve üzerinde belirli bir uzlaşmaya varılmış kodlama yöntemleri ile bir araya getirilen sembollerle belirli anlamların yaratımı ve bu anlamların değiş tokuşudur. İletişim, var olan kültürel bağlamı kabul ettiren ve genleştiren anlamların üretimi ve bu kültürel bağlamı biçimlendiren egemen sistemin değerleri ile ilgili toplum üyelerini ikna etme sürecidir. İletişim, içinde yeşerdiği kültürel bağlamın devamlılığını sağlayan metinlerin aktarımıdır. İletişim, var olan kültürel bağlam ile ilgili iletilen iletilerin ya da mesajların alıcı, yani hedef kişi ya da kitle tarafından tartışılarak, sorgulandığı ve bu tartışma ve sorgu sonunda yeni anlamlar içeren iletilerin ya da mesajların üretildiği bir anlam değiş tokuşudur. Bu tanımlar kuşkusuz daha da çoğaltılabilir. Ancak bunlar temel olarak iki iletişim biçimini de tanım- lamak için yeterlidir. ÖÇ 4 Bir anlam yaratımı ve anlamlarım değişimi olarak iletişimi tanımlayabilme Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş John Fiske’in İletişim Çalış- Bir süreç olarak iletişimin Yeğlenen okuma biçimine malarına Giriş kitabını oku- amacı nedir? siz de bir örnek veriniz. yabilirsiniz. 10 İletişim Bilgisi yaşamla ilişkilendir …Bitişikte oturan komşumuzun adını bile istedikleri zihni değişiklikleri sağlayabilmek için bilmeyen bizler, haritada dahi gösteremeyece- bu ‘mekanizma’nın inceliklerinden faydalanması- ğimiz ülkelerin yüzde kaç oranında enflasyonla nı çok iyi bilirler. Bir başka vesileyle söylediğimiz mücadele etmek zorunda olduklarından ayrın- gibi, gazetelerde değişik sayfalara serpiştirilen kü- tılarıyla haberdarız. Ve bunun böyle olması ba- çük küçük haberler, yorumlar, fotoğraflar arasın- zılarının işlerini kolaylaştırıyor. Kitle haberleşme da okuyucu açısından bir ‘tesadüfi’lik varmış gibi (iletişim) araçlarının bizi bir dünyadan haberdar görünse bile, düzenleyiciler açısından durum hiç ettikleri doğru; ama bu dünya, bizim yaşadığımız de böyle değildir. Bunu anlamak için kimi tek bir dünya değil, haberdar olduğumuz bir dünya. Bu haberin derinlemesine çözümlenmesi, perde arka- dünyanın bizi gerçekten ilgilendirip ilgilendir- sının araştırılması işe yarayacağı gibi kimi zaman mediğini, daha doğrusu ilgilendirmesi gerekip da, bir gazetenin bütününü hesaba katmak gere- gerekmediğini anlamak kolay: okuduğunuz ga- kebilir. Hatta bazen de, gazeteler, farklı günlere zetenin herhangi bir nüshasını kabaca tarayacak yaydıkları bir programla hedef kitleyi etkilemek olursanız, verilen haberlerden ‘haberdar olup ol- isteyebilirler: bugün verilen bir haber, ilk bakışta mamanın’ yaşadığımız reel hayata dolaylı ya da ilgisizmiş gibi görünse bile, dün verilen başka bir dolaysız hemen hiçbir ilişki olmadığını göreceksi- haberin tamamlayıcısı olabileceği gibi yarın veri- niz. Şüphesiz, kendinizi biraz zorlarsanız en ilgi- lecek bir yorumun hazırlayıcısı da olabilir. İşte bu siz bir haberi bile kendi hayatınız içinde anlamlı yüzden biz okuyucular bakımından ‘tesadüfi’ olan gibi görünen bir yere pekâlâ yerleştirebilirsiniz. pek çok şey, iletişimciler bakımından olsa olsa bir Ama göreceksiniz ki, bunu bütün haberler için mesleki beceri ve ahlak meselesidir. yapmanız mümkün. Demek ki, bütün haberler sizi ancak zihni bir dolayımdan geçtikten sonra Kaynak: Avcı, Nabi (1990). Kütle Kültürü, ilgilendirebiliyor. Enformatik Cehalet: Ankara: Rehber Yayıncılık. Nitekim profesyonel gazeteciler (veya daha ss.98-99. genel bir ifadeyle ‘iletişimciler’) hedef kitlelerin 11  İletişime Giriş Bir süreç olarak iletişimin kültürel ÖÇ 1 bağlamını açıklayabilme İletişim gündelik yaşamımızda bize nesneleri, insanları tanımlar; iş bölümü İletişimin Kültürel Bağlamı içinde değişik toplumsal roller yüklenmiş insanlara bu rolleri yerine getirirken bu rol dağılımı çerçevesinde oluşan toplumun o tarih dönemine ait hayat tarzını öğretir, olumlatır ve bu hayat tarzının devamı için gereken değerleri oluşturur, bölüm özeti aşılar. Toplumsal sistemin sürmesini, kendini yeniden üretmesini sağlar. İleti- şim, belirli bir kültürel bağlamda gerçekleşir; nesneler, olgular ve olaylar belirli bir kültürel bağlamda anlam kazanır ve bu kültürel bağlamın devamlılığı ileti- şime bağlıdır. İletişim ister bir süreç olarak ele alınsın ister anlamların yaratımı ve değiş tokuşu olarak görülsün, belirli bir ortak kültürel bağlamı gerektirir. ÖÇ 2 Bir süreç olarak iletişimi açıklayabilme Bir süreç olarak iletişimin ÖÇ 3 temel ögelerini ayırt edebilme Bir Süreç Olarak İletişim bir süreç olarak ele alındığında bir toplumsal etkileşim biçimidir. Bu et- İletişim ve kileşim biçimi de belirli bir ortak kültürel bağlamı gerektirir ancak süreç olarak Öğeleri iletişim söz konusu olduğunda sözü edilen kültürel bağlamdan daha çok bu süreçte etkili olan temel bazı iletişim ögeleri ön plana çıkar. Süreç olarak iletişim, iletilerin ya da mesajların aktarılması ile ilgilenir. Gönderici ve alıcının bu iletileri ya da mesajları nasıl kodladığı ya da bu kodları nasıl açtığı önemli hâle gelir. İletişim kanallarının ve araçlarının nasıl kullanıldığı konu edilir. Etkili olunmasına ve ileti- lerin ya da mesajların doğru bir biçimde aktarılmasına dikkat kesililir. İletişim, bir kişinin diğerinin ya da diğerlerinin davranışlarını, tutumlarını, düşüncelerini ya da alışkanlıklarını etkileme süreci olarak görülür. Eğer istenilen etki sağlanamadı ise iletişimin başarısız olduğu kanaatine varılır ve bu başarısızlığın nedenleri aranıp bulunarak etkili bir iletişimin olasılıkları tartışılır. Böyle bir başarısızlığa neden olan etkenler araştırılırken bu etkenler gürültü gibi kavramlar çerçevesinde tarif edilir. İnsanlar iletişim sürecinde temelde iki role sahiptir: hem kaynak olarak hem de alıcı ya da hedef kişi ya da kitle olarak işlev görür. Kaynak, ileti ya da mesaj gönde- rimini başlatan kişidir. Alıcı ya da hedef kişi ya da kitle ise bu iletinin ya da mesa- jın gönderilmesine niyetlenilen kişi, kişiler ya da kitledir. Herhangi birisiyle (alıcı) iletişim kurma niyetinde olan bir kişinin (kaynak) tasarılarının, düşüncelerinin ya da duygularının sözlü ya da sözsüz biçimidir, ileti ya da mesaj. Etkileşimin özüdür. İletişim sürecinde iletilen şeydir. Kanal, sembollerin aktarıldığı fiziksel nesnelerdir: ışık dalgaları, ses dalgaları, radyo dalgaları, sinir sistemi gibi. İletiyi sembole dönüş- türen teknik ve fiziki nesnelere de araç denir ya da daha teknik bir ifade ile söyle- mek gerekirse iletinin sinyale dönüşmesini sağlayan bu araçlardır. Radyo alıcıları ve vericileri bir araçtır; konuşmaları ses dalgalarına dönüştürür: ses dalgaları ise bir kanal. Televizyon bir araçtır; alıcıları ve vericileri yardımıyla görüntü ve sesleri, ışık ve ses dalgalarına dönüştürür: ışık ve ses dalgaları ise araç. Kod, belirli bir zaman ve mekânda aynı kültürün üyeleri tarafından kabul görmüş ve paylaşılan anlam sistemidir. Kodlama, duygu, düşünce, tasarı ya da hayallerin ileti ya da mesaj hâline getirilmesi işidir. Bu kodlama sözel olduğu gibi sözel olmayan biçimde de olabilir. Kodaçımı ise kodlanarak ileti ya da mesaj haline getirilen duygu, düşünce, tasarı ya da hayallere anlam atfedilmesidir. Gürültü, kodlama ve kodaçımı sürecinde ileti ya da mesajın anlaşılırlığına herhangi bir biçimde engel olan her şeydir. Yüksek sesler, dikkat dağıtan görüntüler ve sıra dışı davranışlar, fiziksel gürültü olarak nitelendi- rilirken akılsal, ruhsal ve anlamsal olarak da ortaya çıkabilir. 12 İletişim Bilgisi Bir anlam yaratımı ve anlamlarım ÖÇ 4 değişimi olarak iletişimi tanımlayabilme Bir Anlam Üretimi ve Anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişimde, iletiler ya da Anlamların Değişim Süreci mesajlar; yani ileti ve mesaj olarak kodlanmış ürünler, bir metin Olarak İletişim olarak değerlendirilir ve bu metinlerin insanlarla nasıl etkileş- tiği üzerinde durulur. Buradaki temel fark, süreç olarak ileti- bölüm özeti şim alıcı olarak tanımlanan hedef kişi ya da kişilerde (kitlede) istenilen duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık deği- şikliğinin hiçbir itiraz söz konusu olmadan gerçekleşebileceğini iddia ederken anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişimde, ileti ya da mesaj olarak kodlanan metinlerin istenilen duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliğini sağlayabile- ceği gibi, itiraz ile karşılanarak tartışılabileceği ve kabul edilme- yebileceği iddiasını öne sürer. İletişim kaynak ile alıcı arasında eş zamanlı ya da değil, bir bilgi aktarım sürecidir. İletişim kaynak tarafından kodlanan iletilerin ya da mesajların alıcıya uygun bir kanal yardımıyla iletimidir. İletişim alıcıda, hedef kişide ya da kitlede herhangi bir etki ya- ratarak duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikli- ği amaçlayan bir etkinliktir. İletişim, rastlantısal bir biçimde ve üzerinde belirli bir uzlaşmaya varılmış kodlama yöntemleri ile bir araya getirilen sembollerle belirli anlamların yaratımı ve bu anlamların değiş tokuşudur. İletişim, var olan kültürel bağlamı kabul ettiren ve genleştiren anlamların üretimi ve bu kültürel bağlamı biçimlendiren egemen sistemin değerleri ile ilgili top- lum üyelerini ikna etme sürecidir. İletişim, içinde yeşerdiği kül- türel bağlamın devamlılığını sağlayan metinlerin aktarımıdır. İletişim var olan kültürel bağlam ile ilgili iletilen iletilerin ya da mesajların alıcı, yani hedef kişi ya da kitle tarafında tartı- şılarak, sorgulandığı ve bu tartışma ve sorgu sonunda yeni an- lamlar içeren iletiler ya da mesajların üretildiği bir anlam değiş tokuşudur. 13  İletişime Giriş 1 İletişimin gerçekleşebilmesi için, üzerinde uz- 6 Aşağıdakilerden hangisi temsili bir araçtır? laşılmış değerleri kullanması ve yeniden üretmesi gereken kavram aşağıdakilerden hangisidir? A. Ses B. Beden dili neler öğrendik? C. Fotoğraf D. Telefon A. İleti ya da mesaj B. Geri besleme C. Kültürel bağlam D. Eş zamanlılık E. Radyo E. Gürültü 7 Aşağıdakilerden hangisi mekanik bir araçtır? 2 Etkili bir iletişim amaçlanıyor ve alıcı, hedef A. Televizyon B. Resim kişi ya da kitle üzerinde istenilen duygu, düşünce, C. Roman D. İnsan davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği isteniyor- sa, burada hangi iletişimden söz edilir? E. Sözcükler A. Kültürel iletişim B. Süreç olarak iletişim 8 İletiler ya da mesajlar; yani ileti ve mesaj ola- C. Anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişim rak kodlanmış ürünler, bir metin olarak değerlen- diriliyor ve bu metinlerin insanlarla nasıl etkileşti- D. Eş zamanlı iletişim ği üzerinden duruluyorsa, hangi iletişim türünden E. Bireylerarası iletişim söz edilir? 3 Kodun tanımı aşağıdakilerden hangisidir? A. Bireylerarası iletişim B. Sözlü iletişim A. Belirli bir zaman ve mekânda aynı kültürün C. Sözsüz iletişim üyeleri tarafından kabul görmüş ve paylaşılan D. Anlamların üretimi ve değişimi olarak iletişim anlam sistemidir. E. Süreç olarak iletişim B. Sembollerin aktarıldığı fiziksel nesnelerdir. C. Kodlama ve kodaçımı sürecinde ileti ya da me- sajın anlaşılırlığını herhangi bir biçimde engel 9 Aşağıdakilerden hangisi kaynaktan gelen, olan her şeydir. kaynak tarafından kodlanan ve alıcıda, hedef ki- D. İleti ya da mesaj olarak kodlanan metnin, oldu- şide ya da kitlede istenilen doğrultuda bir duygu, ğu gibi kabul edilmemesidir. düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği E. Alıcının kaynaktan gelen iletiye cevabı olarak meydana getirmesi amaçlanan iletiye ya da mesaja tanımlanabilir. alıcı, hedef kişi ya da kitlenin ürettiği cevaplardan biridir? 4 Herhangi birisiyle iletişim kurma niyetinde A. Kodlama olan bir kişinin tasarılarının, düşüncelerinin ya da B. Müzakereci okuma duygularının sözlü ya da sözsüz biçimine ne ad verilir? C. Sunumsal okuma A. Gürültü B. Kodlama D. Temsili okuma C. Müzakereci okuma D. İleti ya da mesaj E. Eş zamanlı okuma E. Geri besleme 5 10 Aşağıdakilerden hangisi iletişimin tanımla- Gürültünün tanımı aşağıdakilerden hangisidir? rından biridir? A. Alıcının kaynaktan gelen iletiye cevabıdır. A. Dilin kullanımının olmazsa olmaz olduğu bir B. Duygu, düşünce, tasarı ya da hayallerin ileti ya etkinliktir. da mesaj haline getirilmesidir. B. Sadece bireylerarası ve eş zamanlı gerçekleşen C. İletiyi sembole dönüştüren teknik ve fiziki nes- bir etkinliktir. nelerdir. C. İçinde yeşerdiği kültürel bağlamın devamlılığı- D. Kaynak ile alıcı arasında eş zamanlı ya da değil, nı sağlayan metinlerin aktarımıdır. bir bilgi aktarım sürecidir. D. Yeni medya araçları ile mümkün olan bir ha- E. Kodlama ve kodaçımı sürecinde ileti ya da me- berleşme biçimidir. sajın anlaşılırlığını herhangi bir biçimde engel E. Haber metinlerine verilen addır. olan her şeydir. 14 İletişim Bilgisi 1. C Yanıtınız yanlış ise “İletişimin Kültürel Bağ- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Kanal ve Araç” konusu- lamı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz. neler öğrendik yanıt anahtarı Yanıtınız yanlış ise “Bir Süreç Olarak İleti- 2. B 7. A Yanıtınız yanlış ise “Kanal ve Araç” konusu- şim ve Ögeleri” konusunu yeniden gözden nu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz. Yanıtınız yanlış ise “Bir Anlam Üretim ve 3. A Yanıtınız yanlış ise “Kod, Kodlama ve Koda- 8. D Anlamların Değişim Süreci Olarak İletişim” çımı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yanıtınız yanlış ise “Bir Anlam Üretim ve 4. D Yanıtınız yanlış ise “İleti ya da Mesaj” konu- 9. B Anlamların Değişim Süreci Olarak İletişim” sunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. E Yanıtınız yanlış ise “Gürültü” konusunu ye- 10. C Yanıtınız yanlış ise “İletişim Tanımları” ko- niden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz. Araştır Yanıt 1 Anahtarı İletişimin kültürel devamlılığın önemli belirleyicilerinden biri olarak, ileti ya da mesaj olarak kodlanan iletişim metinlerinin belirli bir kültürel bağlamda anlamlı olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Müzikten bir örnek verelim. Her- hangi bir beste, nota adı verilen ve her biri bir sesin karşılığı olan değişik sembollerin belirli bir anlam yaratacak biçimde kodlanmasından oluşur ve bu kodlanma sonucu ortaya çıkan anlam o kültüre özgüdür ve o kültürün üyelerince paylaşılan bir uzlaşım içerir. Herhangi bir klasik müzik bestesini düşünün. Örneğin Ludwig Van Beethoven’inin Dokuzuncu Senfonisini dü- şünün. Onun yaşadığı dönem orta sınıfın Napolyon eliyle Avrupa’da yükselişe Araştır 1 geçerek iktidarı ele geçirdiği, aristokrasinin ve onu simgeleyen feodal bağlar ile soyluluğun tarih sahnesinden silindiği bir zamanı simgeler. Dolayısıyla onun bu bestesi gibi diğer besteleri de bu dönemi anlatır. Hem içerik hem de estetik olarak bu böyledir. Bu besteyi dinlerken ilgisiz bir Türk dinleyicisi için hem zamansal ve mekânsal hem de dolayısıyla kültürel bağlamla ilgili farklılıklar devreye girecek ve bir ileti olarak beste yani metnin anlaşılması zorlaşacaktır. Bir alıcı olarak herhangi bir sıradan Türk izleyicisinin kaynaktan gelen bu iletiyi ya da mesajı bir Avrupalı gibi anlaması neredeyse imkânsızdır. Oysa aynı Türk izleyici Neşet Ertaş türküsüne rast geldiğinde, bu besteyi, yani ileti ve mesaj olarak kodlanan iletişim metnini kendi kültürel bağlamına özgü uz- laşımları harekete geçirdiği için hemen anlayacak, eşlik edecek, içlenecek ya da şenlenecektir. 15  İletişime Giriş Araştır Yanıt 1 Anahtarı Öncelikle bir süreç olarak iletişimin temel ögelerini yeniden sayalım. Bunlar; kaynak, alıcı, ileti ya da mesaj, kanal ya da araç, kod, kodlama, kodaçımı, gürültü ve geri besleme’dir. Aksam işi çıkışı, arabada giderken bir radyo prog- ramı dinlediğinizi düşünün. Radyo programını sunan kişi burada kaynaktır. Biz radyoyu kurumsal olarak kaynak olarak nitelendirebiliriz. Dinleyen sizler ise tıpkı dinleyen diğerleri gibi alıcı, hedef kişi ya da kitlesiniz. Programda o günkü hava durumundan bahsediliyor: Ertesi gün yoğun kar yağışı olacağı için trafiğe tedbirli çıkılması gerektiği söyleniyor. Bütün bunlar ise ileti ya da mesaj: Sunucu sözcüklerden oluşan sembolleri, dinleyenler açısından da üze- Araştır 2 rinde uzlaşmaya varılmış yöntemlerle kodlayarak bu ileti ve mesajı oluşturur. Siz de bu iletileri ya da mesajları dinleyerek anlar ve kodaçımını gerçekleşti- rirsiniz. Program sunucusunun konuşması yani birer sembol olan sözcükler, teknik olarak radyo aracı tarafından ses dalgalarına dönüştürülür: Ses burada kanaldır. Tam o esnada telefonunuz çalabilir. Ortama sizin radyo ile aranız- daki iletişim sürecine engel olacak dikkat dağıtan başka bir uyaran girdiği için biz bu uyaranı fiziki gürültü olarak tanımlayabiliriz. Program sunucusu program formatı gereği, yol durumundan dinleyenlerini haberdar etmek için, yine dinleyenlerinden telefon ile bağlantısı gerçekleştiriyor ve hem şehirdeki yol durumunu dinleyicisi şoförden öğrenip bir de şarkı isteği alıyor olabilir. Bu durumda arabasından programı arayanlar geri besleme de bulunuyordur. Bir süreç olarak iletişimin amacı, var olan kültürel bağlamı koşullandıran egemen değerlerin zihinlerde yeniden üretilebilmesi için kaynaktan alıcıya Araştır 3 gönderilen ileti ya da mesajın istenildiği gibi kabul görmesi ve istenilen doğ- rultuda duygu, düşünce, davranış, tutum ve alışkanlık değişikliği meydana getirmesini sağlamaktır. kaynakça Avcı, N. (1990). Kitle Kültürü Enformatik Cehalet. Morva, O. (2013). Chicago Okulu. İstanbul: Doruk Ankara: Rehber Yayıncılık. Yayımcılık. Fischer, E. (2010). Sanatın Gerekliliği. (Çev. C. Oskay, Ü. (2014). İletişimin ABC’si. İstanbul: Çapan). İstanbul: Payel Yayınları İnkılâp Kitapevi Yayın. J.C. Pearson and P.E. Nelson. (1997). An Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş. (Çev. S. Introduction to Human Communication. United İrvan). Ankara: Bilim Sanat Yayınları. States of America: McGraw-Hill Companies. 16  Bölüm 2 Sözel İletişim 1 2 Konuşmanın Doğuşu Konuşmanın Tanımı ve Önemi öğrenme çıktıları 2 Konuşmanın doğuşu ile ilgili yaklaşımları 1 Konuşmayı tanımlayabilme sıralayabilme İyi Bir Konuşmacının Sahip Olması 3 4 Konuşma, Toplum ve Kültür Gereken Özellikler 3 Konuşmanın toplumsal ve kültürel 4 İyi bir konuşmacının sahip olması gereken boyutlarını tartışabilme özellikleri listeleyebilme 5 6 Sahne Korkusu İyi Bir Konuşmanın Stratejisi 6 Sahne korkusunu tanımlayıp aşma 5 İyi bir konuşma stratejisini ayırt edebilme konusunu tartışabilecek Anahtar Sözcükler: Dil Konuşma Topluluk Önünde Konuşma Sözel İletişim Konuşmanın Tarihi Konuşma Stratejisi 18 İletişim Bilgisi GİRİŞ Konuşma yetimizi geliştirdiğimizde ayrıca ken- İnsan iletişiminin önemli bir boyutu da sözel dimizi daha doğru ve etkili biçimde ifade edebilir iletişimdir. Aristo insan için konuşan hayvandır hâle geliriz. Bu da yaşantımızdaki en önemli iki ibaresini kullanmış olsa da insanı hayvanlardan ayı- kavramı, anlamak ve anlatmayı daha kolay kılacak, toplumda üreten, paylaşan, doğru anlayan ve anla- ran en önemli özelliği sembollerle iletişim kurabi- tan bir insan olmamıza destek verecektir. liyor olması ve geliştirdiği karmaşık dil sistemidir. İnsanlar dil sayesindedir ki duygularını, düşün- celerini ve birikimlerini birbirlerine aktarabilmek- KONUŞMANIN TANIMI VE ÖNEMİ tedirler. Dilin doğuşu ile ilgili birçok değerlendir- Konuşma sözel iletişimin birkaç boyutundan me olsa da sosyal bir varlık olarak nitelenen insanın biridir. İnsanı hayvandan ayıran en önemli özel- doğada yalnız kalamazlığını aşması için bir arada liklerden biri olan konuşma ile insanlar doğadaki durabilmesini, eş güdümlü işleyebilmesini ve en yalnız kalamazlıklarını aşmışlardır. İnsan soyutla- önemlisi anlaşabilmesini, uzlaşabilmesini sağlayan yabilen, semboller üretebilen, bu semboller üze- yetisidir dil. rinde uzlaşarak, duygu, düşünce ve birikimlerini Bir dil sistemini doğumumuzla hazır bulur paylaşarak birlikte yaşayabilen sosyal bir varlıktır. onun içinde dünyayı anlamlandırır ve biz de dili Bireysel düzeyde konuşma kendimizi ifade ede- kendimizce zenginleştirir, değiştirir ve dönüştürü- bilmemizin önemli bir yoludur. Düşünmenin ara- rüz. Dil toplumsal olarak bir arada kalabilmemi- cıdır. Bunun yanı sıra kendimizi diğerlerine ifade zin önemli olanaklarını yaratsa da aynı zamanda etmemizi, sosyal ilişkiler kurmamızı, uzlaşabilme- dünyayı anlama, kavrama şeklimizi de belirleyen mizi, anlaşabilmemizi de sağlar. sınırlar getirir. Böylece dünyayı belirli bir hiyerarşi Toplumsal düzeyde ise insanların doğada yalnız ve düzen içinde algılarız. Bu da içine doğduğumuz kalamazlıklarını aşmalarını sağlayan konuşma aynı kültür, ideoloji ve sistemin getirdiği bir biçimde al- zamanda üretilen bilginin sonraki nesillere aktarıl- gılamayı ve ifade etmeyi beraberinde getirir. Fakat masında da önemli bir rol üstlenmektedir. Bu saye- insan dili yalnızca kullanmaz onu aynı zamanda de insanın gelişmesi, ilerlemesi ivme kazanmıştır. değiştirir, dönüştürür, zenginleştirir. Her nesil ken- Fakat konuşmayı nasıl tanımlayabiliriz. Konuş- disini ifade edebilmek için yeni dönüşümler, deği- mayı nasıl değerlendirebiliriz? Hangi boyutlarda şimlerle dili farklılaştırır. ele alabiliriz? Sözel iletişimin birkaç boyutundan biri de ko- Konuşmanın neliğini değerlendirirken bize fay- nuşmadır. Konuşma yalnızca insanın sahip olduğu da sağlayabilecek dört boyutu burada sıralamakta bir yeti olarak tüm yaşantımızda önemli bir rol fayda var (Taşer, 2004): oynar. Fiziksel Konuşabilme yetisi yalnızca insanda bulunma- Fizyolojik sına rağmen her zaman bu yetimizi etkin biçimde Psikolojik kullanamayabiliriz. Konuşma da ayrı bir uzmanlık alanıdır. İster bir pazarlama ortamında, ister bir Sosyolojik tartışmanın içinde, ister bir topluluk önündeki