Hoofdstuk 4 - Economie I (BESPO1173-BESPO1173A) PDF

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 4. Elasticiteiten en schokken Elasticiteiten en schokken? Veranderende omstandigheden leiden tot veranderingen in Evenwichtsprijs Verhandelde hoeveelheid Vorig hoofdstuk: richting van de verandering. Maar hoeveel precies?...

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 4. Elasticiteiten en schokken Elasticiteiten en schokken? Veranderende omstandigheden leiden tot veranderingen in Evenwichtsprijs Verhandelde hoeveelheid Vorig hoofdstuk: richting van de verandering. Maar hoeveel precies? = vaak cruciale info Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 2 Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1. Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod 2. De inkomenselasticiteit van de vraag 3. De kruislingse prijselasticiteit 4. De markt in werking 5. Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes 3 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Prijselasticiteiten Veronderstel: u bent CEO van de NMBS U overweegt de ticketprijzen te verhogen → effect of inkomsten? Vraagfunctie beschrijft reactie consumenten op prijs 4 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Prijselasticiteiten Vertrekpunt: p=2 en q=10 Effect prijsverhoging op inkomsten: 2 effecten Minder tickets verkopen (B) (wet van de vraag, Marshall) Meer ontvangsten per ticket (C) 5 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Prijselasticiteiten Geval 1: vraag naar tickets niet prijsgevoelig B=2, C=9, dus extra inkomsten = 7€ Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 6 Prijselasticiteiten Geval 2: vraag naar tickets wel prijsgevoelig B=16, C=2, dus verlies aan inkomsten = 14€ Reactie op prijswijziging juist inschatten van groot belang Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 7 Prijselasticiteiten Hoe meten we die prijsgevoeligheid van de vraag? Richtingscoëfficient vraagfunctie? Steiler = ongevoeliger voor prijs, vlakker = gevoeliger Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 8  Nieuws Binnenland Een denkbeeldig probleem? UPDATE Hogere accijns op alcohol moest 15 miljoen opbrengen, maar haalt amper 600.000 euro op 11-03-16, 10.14u - Bron: HLN Accijnsverhoging op alcohol LEES LATER 1 ©thinkstock De regering heeft de opbrengst van de accijnsverhoging op sterkedrank en wijn veel te optimistisch ingeschat. Gehoopt werd dat er maandelijks 15 miljoen extra zou binnenkomen in de staatskas. In werkelijkheid is dat amper 600.000 euro. Dat schrijft Het Laatste Nieuws. Volgens minister Johan Van Overtveldt is het "te vroeg" om Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 9 nu al conclusies te trekken. Prijselasticiteiten 2 problemen met richtingscoëfficiënt vraagfunctie als maatstaf. 1. Hangt af van meeteenheden Prijs gemeten in centimen, euros, miljoenen → verandert rico Hoeveelheid vraag gemeten in kilo’s, ton… → verandert rico 2. Moeilijk vergelijken tussen verschillende goederen Prijsstijging 1 euro op blikje Cola en Porsche 911 Geen effect of vraag Porsches = vraag naar Porsches niet prijsgevoelig? Vraag daalt met 100 eenheden Geen belang voor blikjes cola, enorm voor verkoop Boeing 747… Oplossing: relatieve verandering prijs en hoeveelheid: elasticiteiten Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 10 de gevraagde hoeveelheden van beide goederen met elkaar te vergelijken. We hebben dan een dimensieloos concept dat de prijsgevoeligheid wel op een zinvolle manier De eigen prijselasticiteit van de vraag beschrijft. De maatstaf die de procentuele verandering in de gevraagde hoeveelheid relateert aan de procentuele prijsverandering van het goed in kwestie, noemen we de eigen prijselasticiteit van de vraag Prijselasticiteit (of vraag: van de kortweg, de prijselasticiteit van de vraag). 1.1 De eigen prijselasticiteit van de vraag We beschouwen opnieuw de marktvraagcurve naar broodjes uit vergelijking (3.7). Stel dat de prijs van broodjes stijgt van €2 euro naar €3. Dat is een prijsstijging van 50%. We stellen ze in figuur 4.1 voor als een beweging op de vraagcurve van punt Voorbeeld A naar punt B.Prijs De broodje gevraagde hoeveelheid stijgt neemt van €2 naar €3 =inprijsstijging dat geval af50% van 400 naar 300 broodjes: een afname Gevolg:met 25%.vraag daling De prijs vanelasticiteit 400 naar van300 de vraag bedraagt broodjes = dalingdan: 25% procentuele verandering in gevraagde hoeveelheid _________________________________________ procentuele verandering in prijs − 25% ______ = = − 0,5. (4.1) + 50% 11 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Voeren we dezelfde berekening door voor een prijsdaling van €5 naar €4 (van punt C De eigen prijselasticiteit van de vraag Algemene uitdrukking: boogelasticiteit: Niet afhankelijk van eenheid, echter pad-afhankelijk … (0 ―› 1 versus 1 ―› 0) 12 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag Prijselasticiteit van de vraag: Puntelasticiteit: d ln q = d ln p 13 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag Puntelasticiteit: d ln q = d ln p 14 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken  De eigen prijselasticiteit van de vraag Opmerkingen: Eigen prijselasticiteit vraag = typisch negatief (wet van de vraag) Alle lineaire vraagcurves → rico b constant langsheen curve elasticiteit varieert op curve, puntelasticiteit = -1 halverwege (opgelet: rico van vraagfunctie, niet inverse vraagfunctie op grafiek!) 15 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken  Elastisch en inelastisch Scheidslijn Vraag is elastisch: |prijselasticiteit| > 1 Vraag is inelastisch: |prijselasticiteit| < 1 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 16 De eigen prijselasticiteit van de vraag Bijzondere gevallen: rico b = 0 of b → ∞ elasticiteit altijd 0 of altijd -∞ p perfect inelastische vraag εV = 0 p p perfect elastische vraag εV = − ∞ p 0 q q 17 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag Inelastisch elastisch: … waarom scheiding bij -1? Belang van scheidslijn elastisch - inelastisch: Wat gebeurt er als p wijzigt, bvb., stijgt? meer ontvangsten door hogere prijs per eenheid, & minder ontvangsten door lagere verkoop Totaal effect hangt af van sterkte 2de effect (elasticiteit) dTO(p)/dp = ? Prijs en ontvangsten bewegen bij inelastische vraag in dezelfde richting bij elastische vraag in omgekeerde richting 18 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken  De eigen prijselasticiteit van de vraag Vraagfunctie met rico -1 Prijsverhoging Minder eenheden verkocht (rood) Meer ontvangsten per eenheid (groen) 19 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag Prijselasticiteiten in realiteit 20 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag § Prijseffect meestal negatief, resultante van § substitutie effect § inkomenseffect § Werken meestal in dezelfde richting; uitzonderingen: § Giffengoederen (bvb., brood in 19° eeuw) “As Mr. Giffen has pointed out, a rise in the price of bread makes so large a drain on the resources of the poorer labouring families […] that they are forced to curtail their consumption of meat and the more expensive farinaceous foods: and, bread being still the cheapest food which they can get and will take, they consume more, and not less of it.” Marshall (1895) § Prijsstijging leidt tot toename vraag § Inkomenseffect negatief (inferieur goed) § Snobgoederen (bvb., merkkledij) § Prijsstijging leidt tot toename vraag § Voorkeuren wijzigen met de prijs 21 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De eigen prijselasticiteit van de vraag Wat bepaalt elasticiteit? Vraag wordt elastischer, naarmate (ceteris paribus) er meer vervangproducten aanwezig zijn (nauwere goederencategorie) beschouwde tijdsperiode langer wordt vraag een minder dringend karakter heeft aandeel van beschouwde goed in budget groter is 22 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken The War on Drugs Recreational Drugs A futile war on drugs that wastes money and wrecks lives The A-List MAY 5, 2014 by: George Soros The war on drugs has been a $1tn failure. For more than four decades, governments around the world have pumped huge sums of money into ineffective and repressive anti-drug efforts. These have come at the expense of programmes that actually work such as needle exchanges and substitution therapy. This is not just a waste of money, it is counterproductive. The London School of Economics has just The FT’s A-List completed perhaps the most thorough account of the war on drugs done to date. The conclusion, backed by five Nobel Prize-winning economists: it has done more harm than good. The A-List provides timely, Drug prohibition has created an immense black insightful comment on the topics market, valued by some at $300bn. It shifts the that matter, from globally burden of “drug control” on to producer and renowned leaders, policy makers transit countries such as Afghanistan and and commentators Mexico. This approach also fails to grapple with a basic truth: drug markets are highly adaptive. 23 Repress Economie I - Tom the Truyts business in en - Elasticiteiten one country and it springs up elsewhere. schokken  De prijselasticiteit van het aanbod Boogelasticiteit: Puntelasticiteit: Scheidslijn elastisch / inelastisch: prijselasticiteit = 1 Perfect elastische en inelastische aanbodscurve 24 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1.Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod 2.De inkomenselasticiteit van de vraag 3.De kruislingse prijselasticiteit 4.De markt in werking 5.Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes 25 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken  We eeuw Duitser Ernst Engel die in de tweede helft van de negentiende stellen de relatie tussen gevraagd consumptiegege- De inkomenselasticiteit van de vraag3 vens van Belgische arbeidersgezinnen bestudeerde (zie het(waarvan leeskader).we in tabel 3.3 en figuur 3.9 Partiële vraagfunctie Net als de prijselasticiteit wordt ook de(Engelcurve) functie inkomenselasticiteit gedefiV( y). als nieerd Deze partiële vraagfu de ver- houding van twee procentuele Relatie wijzigingen.hoeveelheid tussen gevraagde Ze geeft weerenmet hoeveel procent de inkomen consumptie van een goed toeneemt als Inkomenselasticiteit vanWe het 3 inkomen vraag:met,hierbij degebruiken bijvoorbeeld, 1% stijgt: voor de eenvoud hetzelfde functiesymboo al gaat het om verschillende functies. procentuele verandering in de gevraagde hoeveelheid ____________________________________________ procentuele verandering in het inkomen V( y1) − V( y 0) __________ V( y 0) __________ =– – y1 − y 0 _____ y0 ∆V ______ y0 ( y) _____ lim dq y = ⋅. (4.9) ∆y V( y 0) dy q Analoog26aan de notatie in (4.2) gebruiken Economiewe hier I - Tom Truytshet subscript - Elasticiteiten en schokken0 om de oorspronke- De inkomenselasticiteit van de vraag Normale goederen Inkomenselasticiteit positief Verder onderscheid tussen Noodzakelijke goederen (elasticiteit tussen 0 en 1) Luxegoederen (inkomenselasticiteit groter dan 1) Inferieure goederen: inkomenselasticiteit negatief Let wel: sommige goederen kunnen niet-inferieur zijn bij lage inkomens en inferieur bij hogere inkomens Waarom scheidingslijn (opnieuw) bij 1? 27 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken inkomen van de consumenten, hier gelijk aan hun totale uitgaven. De teller geeft de uitgaven aan het beschouwde goed weer, en wordt mede bepaald door de Engel-curve. De inkomenselasticiteit van de vraag Het budgetaandeel hangt bijgevolg op een dubbele manier af van het inkomen: Budgetaandeel: p ⋅ V( y) _______ w =. (4.11) y Vergelijking (4.11), waarbij enkel het inkomen verandert en de prijs constant veron- Wat gebeurt er als y wijzigt, bvb., stijgt? dersteld wordt, laat ons toe uitspraken te doen over de verandering van het budget- aandeel in functie van de inkomenselasticiteit. Neem eerst het minder voorkomende geval van inferieure goederen. Bij inferieure goederen leidt een toename van het inkomen tot een afname van de gevraagde hoeveelheid van het goed. Zoals hierboven gesteld, is de inkomenselasticiteit negatief. In vergelijking (4.11) wordt de noemer groter (het inkomen neemt toe), en de teller neemt af (de gevraagde hoeveelheid daalt). Het budgetaandeel van een inferieur goed zal dus zeker afnemen als het inko- men toeneemt (en toenemen als het inkomen daalt). De invloed van een inkomenswijziging op het budgetaandeel van normale goede- ren, dat wil zeggen waarbij de inkomenselasticiteit positief is, is minder eenduidig 28 dw/dy=? Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken te bepalen. Teller en noemer evolueren dan namelijk in dezelfde richting. Het totale Tabel 4.3. inkomenselasticiteiten in België Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 29 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 30 Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1.Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod 2.De inkomenselasticiteit van de vraag 3.De kruislingse prijselasticiteit 4.De markt in werking 5.Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes 31 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag Kruiselingse prijselasticiteit van de vraag: lim dq x p z dp z q x Twee goederen zijn: complementen : kruiselingse prijselasticiteit < 0 substituten : kruiselingse prijselasticiteit > 0 onafhankelijk : kruiselingse prijselasticiteit ≈ 0 32 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag 33 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1.Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod 2.De inkomenselasticiteit van de vraag 3.De kruislingse prijselasticiteit 4.De markt in werking 5.Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes 34 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Misoogst en prijzen euro per kg vanille A A 1 0 cycloon p 1 E 1 E p 0 0 V 0 q q kg vanille 1 0 Figuur 4.1. invloed van een cycloon over Madagaskar op de prijs van vanille Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 35 Aanbodschokken Misoogst in Madagascar Prijsstijging van p0 tot p1 Consumenten zijn slechter af: Prijzen zijn gestegen Betalen meer per kilo vanille Producenten misschien … zelfs als ze meer inkomen ontvangen zijn prijzen wel gestegen (ook voor hen) Hoe is het totale surplus (CS+PS) veranderd? 36 Hang af van elasticiteit vraag Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Elasticiteit van de vraag speelt rol voor prijzen en ontvangsten euro per kg vanille A A 1 0 cycloon p 1 D p 2 C E p 0 V 0 2 B A V 1 0 q q kg vanille 1 0 Figuur 4.2. invloed van de vraag bij een misoogst Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 37 Aanbodschokken Zijn we dan beter af ? Consumenten zijn slechter af; prijzen zijn gestegen Producenten misschien … zelfs als ze meer inkomen ontvangen zijn prijzen wel gestegen (ook voor hen) Vraag inelastisch → producenten kunnen prijsstijging grondstoffen doorrekenen aan consumenten Vraag elastisch → daling q → producenten voelen prijsstijging grondstoffen ook in winsten Hoe is het totale surplus (CS+PS) veranderd? 38 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Aanbodschokken Prijsgevoeligheid vraag bepaalt Prijs na aanbodschok Inkomensverandering vanilleboeren Minder verkoop = -A Meer ontvangsten per ton = + C of +C+D Vraag perfect inelastisch → aanbodschok geabsorbeerd door prijs, geen effect op q Vraag perfect elastisch → aanbodschok geabsorbeerd door q, geen effect op p 39 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Elasticiteit van de vraag speelt rol voor afwenteling kosten perfect inelastisch: Δprijs = Δkost perfect elastisch: Δprijs = 0 A’ p V 2 A hogere stookkosten E 2 E 1 E 3 p V 3 E V 1 0 q q Figuur 4.3. verdeling van een aanbodschok over prijs- en hoeveelheidsveranderingen Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 40 Vraagschokken 10.000 8.000 6.000 $/ton 4.000 2.000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 zink aluminium koper lood Figuur 4.4. volatiele grondstoffenprijzen op de wereldmarkt (2005-2022) Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 41 Vraagschokken en prijsvolatiliteit prijs van prijs van grondstoffen afgewerkte producten A grondstoffen herneming herneming recessie E recessie 1 E A 1 afgewerkt E E 0 0 p* p* V V 1 E 1 E 2 2 V V V 2 0 V 0 2 0 q* hoeveelheid 0 q* hoeveelheid grondstoffen afgewerkte producten Figuur 4.5. de prijsvolatiliteit bij een vraagschok hangt af van de aanbodcurve Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 42 Vraagschokken Grondstoffenprijzen volatieler dan prijzen afgewerkte producten Comparatieve statica vraagschok gelijkt op die van aanbodschok MAAR: prijs en hoeveelheid bewegen in dezelfde richting Opening nieuwe kopermijn: enorme vaste kost, daarna relatief beperkte lopende kosten Aanbodscurve vrij inelastisch Aanbodscurve afgewerkte producten meer elastisch Vraag verschuift in functie van economische conjunctuur Crisis: consumenten stellen grote aankopen uit Grondstoffen: vertaalt zich meer in prijsverschillen Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 43 Elasticiteiten en Schokken - Inhoudstafel 1.Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod 2.De inkomenselasticiteit van de vraag 3.De kruislingse prijselasticiteit 4.De markt in werking 5.Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes 44 Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken Variatie in budgetaandelen door de inkomensladder Lastenverlaging op arbeid (bv. Tax shift) Hogere belastingen op bestedingen, bv. stijging btw of accijnzen Effecten op verschillende inkomenscategorieën kennen Bestedingspatronen in functie van inkomen Budgetaandelen per inkomensdeciel 1ste deciel = 10% bevolking met laagste inkomen 2de deciel = volgende 10% etc Btw hervormen om zwaksten te ontzien? Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 45 Variatie in budgetaandelen door de inkomensladder INKOMENS- EN PRIJSELASTICITEITEN VOEDEN BELEIDSKEUZES Figuur 4.8: verschil in bestedingspatronen tussen België, Oostenrijk, Tsjechië, Polen en Roemenië aandeel in het aandeel in het aandeel in het budget (in %) (a) voeding budget (in %) (c) alcohol en tabak budget (in %) (b) restaurant en hotels 50 14 8 12 7 40 10 6 30 5 8 4 20 6 3 4 2 10 2 1 0 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 inkomensdeciel inkomensdeciel inkomensdeciel Roemenië Polen Tsjechië België Oostenrijk Bron: De Agostini, P., Capéau, B., Decoster, A., Figari, F., Kneeshaw, J., Leventi, C., Manios, K., Paulus, A., Sutherland, H., Vanheukelom, T. (2017). EUROMOD Extension to Indirect Taxation: Final Report, EUROMOD Technical Note EMTN 3.0. Colchester: Institute for Social and Economic Research, University of Essex. Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 46 De resultaten zijn gebaseerd op budgetenquêtes voor de verschillende landen. Die be- Prijselasticiteiten voor energieverbruik Energieverbruik (fossiele brandstoffen) reduceren → klimaat, milieu Hoeveel prijs (via belasting) verhogen om bepaalde reductie brandstofverbruik (en CO2 uitstoot) te bereiken? Planbureau berekent Prijs- en inkomenselasticiteiten van Belgische gezinnen Vraagelasticiteiten productiesectoren Belgische economie Economie I - Tom Truyts - Elasticiteiten en schokken 47 Prijselasticiteiten voor energieverbruik INKOMENS- EN PRIJSELASTICITEITEN VOEDEN BELEIDSKEUZES Tabel 4.5: prijselasticiteiten voor de vraag naar energie in Belgische sectoren kolen en cokes olie gas elektriciteit landbouw - -0,49 -0,99 -0,66 intermediaire goederen -0,5 -0,35 -0,82 -0,58 uitrustingsgoederen - -1,08 -0,37 -0,04 consumentengoederen - -0,75 -1,31 -0,62 bouwnijverheid - -1,04 -0,99 -1,03 handel, logies en catering -0,62 -0,88 0,05 -0,90 kredietinstellingen en verzekering -0,41 -0,74 -0,36 -0,85 gezondheidszorg - -0,78 -0,51 -0,89 spoor- en wegtransport - -0,94 -0,24 -0,16 transport in lucht, over zee en water - -0,99 -0,33 -0,28 Bron: Bassilière, D. et al. (2013). A new version of the HERMES model - HERMES III, tabel 27 (Federaal Planbureau Working Paper 13-13). De gevoeligheid voor prijsveranderingen van- Elasticiteiten Economie I - Tom Truyts de vier energiedragers en schokken verschilt sterk 48