Economie I (BESPO1173-BESPO1173A) PDF

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 2. Economie als wetenschap Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 1 Inleiding Herinner je Bart & Lisa: Ze spreken af om te specialiseren & te ruilen Dat is immers ‘beter’ voor ieder van hen … Bart...

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 2. Economie als wetenschap Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 1 Inleiding Herinner je Bart & Lisa: Ze spreken af om te specialiseren & te ruilen Dat is immers ‘beter’ voor ieder van hen … Bart & Lisa konden makkelijk afspreken hoe te specialiseren Globale economie: miljarden economische agenten en zeer doorgedreven specialisatie Hoe beslissen we Wie wat moet produceren? Welke modellen/karakteristieken? Hoeveel? Wie welke grondstoffen mag gebruiken? Wie wat mag consumeren? Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 2 Arbeidsverdeling en coördinatie (handboek hoofdstuk 12) = Coördinatieprobleem coördinatie in meer complexe samenlevingen niet evident In meer complexe samenlevingen is dergelijke coördinatie van productie & consumptie niet evident Hoe komt dergelijke coördinatie tot stand? (Verschillende systemen in verschillende samenlevingen) Kijken leidt enkel tot inzicht indien we perspectief kiezen (“Facts teach us nothing”) Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 3 Arbeidsverdeling en coördinatie (zie ook hoofdstuk 12) = Coördinatieprobleem Definitie economische wetenschap Colander (2006): “Economics is the study of how human beings coordinate their wants and desires, given the decision-making mechanisms, social customs, and political realities of the society.” hoe komt coördinatie tot stand? verschillende coordinatiesystemen in verschillende samenlevingen traditioneel systeem bevel- of plansysteem marktsysteem Komen in realiteit nooit in zuivere vorm voor Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 4 Traditionele systemen § Tot voor enkele eeuwen domineerde ‘traditie’ § Economische activiteit typisch “van vader op zoon” § vrouw/dochter doet huishouden & helpt waar nodig § “Traditie” bepaalt wie wat doet § Echter, lagere transportkosten & hogere veiligheid zorgen voor een toename van de handel, in het bijzonder tussen steden § Nieuwe economische relaties => sociale normen § werken niet/minder met nieuwe relaties § passen zich traag aan § Apart statuut voor steden (versus platteland) § Nadelen: weinig flexibel, weinig keuze, weinig innovatie… Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 5 Bevelsystemen Centrale overheid bepaalt wat, hoe en hoeveel er geproduceerd moet worden wie welke goederen en diensten ontvangt & consumeert Centrale beslissingnemers Meer aanpassingsvermogen dan traditionele systemen Maar: informatie-, coördinatie en incentiefproblemen Big brother & corruptie ‘grote sprong voorwaarts’ (1958-1961): collectivisering-industrialisatie enkel hoeveelheidsprikkel => inferieur ‘pig iron’ slechte kwaliteit van de te verzamelen informatie uit angst of uit statusdrang (‘spoetnik’-velden) voedseltekorten liepen op => hongersnood (18-45 mio doden) Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 6 Marktsystemen of gedecentraliseerde systemen Iedereen beslist, geen centrale beslisser Productie en verdeling op basis van de beslissingen van individuele ondernemingen en gezinnen Onderneming beslist wat, hoe & hoeveel te produceren Gezin beslist hoeveel te werken en te verdienen wat en hoeveel te consumeren/sparen Hoe kan men zo’n systeem met ontelbaar veel beslissers coördineren? Lijkt eerder onwaarschijnlijk, gegeven dat iedereen eigenbelang nastreeft … Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 7 Vrijwillige ruil Marktsysteem is gebaseerd op vrijwillige ruil Herinner je Lisa en Bart: geen incentiefprobleem (beide ruilen uit eigenbelang) geen informatieprobleem (beide kennen hun eigen kost om te weten welke ruilvoet OK is) geen coördinatieprobleem (beperkt aantal spelers) En coördinatie in een markt met veel agenten? Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 8  9 Het marktsysteem In een marktsysteem met veel agenten heeft niemand onderhandelingsmacht is iedereen ‘prijsnemer’ Coördinatiemechanisme: marktprijs = iedereen dezelfde ruilvoet Gegeven de prijs voor een bepaald goed, beslissen consumenten hoeveel ze van het goed aankopen, gegeven hun bereidheid tot betalen = vraag producenten hoeveel ze van het goed produceren, gegeven hun kost om het te produceren = aanbod dit zijn individuele evenwichten, gegeven de prijs Vrije prijsvorming leidt tot een globaal evenwicht, nl., prijzen komen tot ‘rust’ wanneer vraag = aanbod Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 9  10 Het marktsysteem Deze gedecentraliseerde coördinatiemechanismen = belangrijke focus van economen (voornaamste focus in dit vak) Markten belangrijkste voorbeeld van gedecentraliseerd systeem Succesvol gebleken in werkelijkheid Aantrekkelijke eigenschappen Economie (als wetenschap) modelleert de samenleving als samenspel van individueel rationele gedragingen Hoe mechanismen begrijpen waarin iedereen beslisser is? 1. Individuele keuzes/gedrag begrijpen → definitie economie i.f.v. schaarste 2. Interactie tussen gedragingen begrijpen → definitie economie i.f.v. coördinatie Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 10 Economie als wetenschap - Inhoudstafel 1. Het coördinatieprobleem 2. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze 3. Coördinatie en interactie 4. Normatieve wetenschap: evaluatie & beleid Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 11 Het individuele gedragsmodel Model van rationele keuze = optimalisatie: Individuen kiezen de ‘beste’ optie volgens hun eigen voorkeuren, en binnen hun eigen beperkingen Rationele economische agent Homo economicus Formeel wiskundig komt dit neer op: Optimaliseren van doelstellingsfunctie Onder beperkende voorwaarden Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 12 Het individuele gedragsmodel Rationele keuzetheorie maakt echter geen specifieke veronderstellingen over de inhoud van voorkeuren Meest eenvoudige model neemt aan dat mensen enkel gericht zijn op hun mat. eigenbelang mensen perfect geïnformeerd zijn mensen geen beslissingsfouten maken beslissingen van groepen geanalyseerd kunnen worden op basis van de beslissingen van individuen Geen beschrijving werkelijkheid, vereenvoudiging om te kunnen denken Bovenstaande vereenvoudigingen zijn niet per se problematisch (empirie & ‘Occam’s razor’) niet essentieel voor economische benadering Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 13 Het individuele gedragsmodel Individueel versus globaal evenwicht: Rationele agent vindt ‘rust’ als zijn gedrag het beste resultaat oplevert (gegeven zijn beperkingen én gegeven wat anderen doen) = individueel evenwicht Een globaal evenwicht wordt bereikt wanneer geen enkele economische agent zijn gedrag wil aanpassen Voorbeeld: supermarkt verstoring evenwicht & gedrag nieuwe kassa iemand gaat weg Economie = focus op gedragsreacties Juiste incentieven → bv. Bedrijfswagens, Diesel… Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 14 Economie als wetenschap - Inhoudstafel 1. Het coördinatieprobleem 2. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze 3. Coördinatie en interactie 4. Normatieve wetenschap: evaluatie & beleid Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 15 Coördinatie Vervolgens coördinatie-mechanisme nodig om individuele keuzes te coördineren Volgende hoofdstukken Volgende 2 hoofdstukken: markten Hoofdstuk 5: speltheorie Vervolgens: individuele keuze ondernemingen Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 16 Economie als wetenschap - Inhoudstafel 1. Het coördinatieprobleem 2. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze 3. Coördinatie en interactie 4. Normatieve wetenschap: evaluatie & beleid Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 17 Positieve en normatieve wetenschap Definitie economie Alfred Marshall “Economics is a study of mankind in the ordinary business of life; it examines […] the attainment […] of well-being” (Marshall, 1890) Niet enkel werkelijkheid beschrijven = positieve wetenschap van posita: de feiten Wat is? (“What is”) Ook normatieve wetenschap, evaluaties Wat is wenselijk Wat zou moeten zijn? (“What ought to be”) Positieve vragen ➙ onderscheid tussen correlatie en causaliteit Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 18 Welvaart ≠ geluk Easterlin paradox (naar Richard Easterlin) WELVARENDER, MAAR NIET GELUKKIGER? Figuur 1.10: bbp per capita en gemiddeld geluk in Japan door de tijd heen (1958-1991) reëel bbp per capita (constante $) gemiddeld geluk 15 000 4 reëel bbp per capita 3,5 12 000 3 9 000 geluk 2,5 6 000 2 3 000 1,5 0 1 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 Bron: Frey, B., Stutzer, A. (2003). What can economists learn from happiness research? Journal of Economic Literature, 40, 402-435. Economie Er blijkt nu inderdaad een duidelijk I - Tomtussen verband Truyts –inkomen H2 Economie enalsgeluk. wetenschap Bij elke ver- 19 Welvaart ≠ geluk 9 8 Noorwegen België VS 7 Mexico Brazilië Italië Duitsland Gemiddeld geluk, 0-10 schaal 6 India Japan Laos 5 Nepal China 4 Afghanistan Cambodja Zimbabwe 3 2 1 2 3 … 10 20 30 … 100 bbp per capita (x1000), logaritmische schaal Figuur 2.6. wijzigingen in gemiddeld geluk en bbp per capita (periode 2008-2018) Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 20 een causaal verband is tussen inkomen en geluk, zien we wel een positieve samen- hang tussen deze variabelen. Hoe kunnen we nu weten welke van deze drie opties Correlatie en causaliteit de juiste is? Figuur 1.12: correlatie versus causaliteit + optie 1: inkomen geluk + + optie 2: inkomen geluk + optie 3: inkomen + geluk + gezondheid + Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap 21 Empirische toetsing Correlatie ≠ Causaliteit Correlatie tussen s en I kan op drie zaken wijzen: I veroorzaakt s s veroorzaakt I (weinig waarschijnlijk in ons geval) Een derde variabele (bvb., ambitie) veroorzaakt zowel s als I Laatste geval is vaak problematisch: Oplossing: experimentele studies ‘Feest’ voor testgroep, niet voor controlegroep (‘randomisering’ zorgt voor ambitiespreiding) Technisch mogelijk (gedrag)? Ethisch? Zo niet, observationele studies: Cross-sectie – Tijdreeksen – Paneldata Soms natuurlijke experimenten (Vlaamse jobkorting) 22 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap Het opbouwen van een economische theorie Assumpties (veronderstellingen) Deductie => toetsbare uitspraken (hypotheses) Empirische toetsing (vergelijking met de realiteit) Empirische toetsing kan een theorie enkel falsifiëren (= de ongeldigheid ervan aantonen) Ofwel verwerpt de data het theoretisch model Ofwel verwerpt ze het model niet: dwz., gegeven de data is het model mogelijk; betekent NIET het model juist is! 23 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap Het opbouwen van een economische theorie Theorie Empirie Werkelijkheid begrijpen Werkelijkheid beschrijven Bril om werkelijkheid Logische mechanismen in te bekijken Feiten verzamelen en in werkelijkheid ontwaren statistische verbanden Waarom is de werkelijkheid brengen zoals ze is? Geldigheid theorie Hoe zit de werkelijkheid in Vereenvoudigde formele aftoetsen elkaar? modellen bouwen = logische argumenten 24 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap  Een model vereenvoudigt (en dat moet!) “What a useful thing a pocket-map is!” I remarked. ‘That’s another thing we’ve learned from your Nation,” said Mein Herr, “map-making. But we’ve carried it much further than you. What do you consider the largest map that would be really useful?” “About six inches to the mile.” “Only six inches!” exclaimed Mein Herr. “We very soon got to six yards to the mile. Then we tried a hundred yards to the mile. And then came the grandest idea of all! We actually made a map of the country, on the scale of a mile to the mile!” “Have you used it much?” I enquired. “It has never been spread out, yet,” said Mein Herr: “the farmers objected: they said it would cover the whole country, and shut out the sunlight! So we now use the country itself, as its own map, and I assure you it does nearly as well.” Lewis Carroll (1893) Sylvie and Bruno Concluded 25 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap Economie: micro en macro Micro-economie: economische analyse op basis van beslissingen individuele economische agenten Modellen die op individuele keuzes gebaseerd zijn Bv. Keuzes van bedrijven, gezinnen, politici… (die individuele keuzen kunnen dan wel geaggregeerd worden om het gedrag van hele sector te beschrijven Macro-economie: economische analyse op basis van aggregaten: werloosheid, totale consumptie enz. Econometrie: methodes om economische modellen te toetsen aan data 26 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap Positieve en normatieve uitspraken Positieve uitspraken: ‘Wat is’ = descriptief “mensen gaan meer werken bij lagere belastingen” is (in principe) juist of fout meningsverschillen mogelijk door ≠ modellen maar uitspraken (& modellen) testbaar via data Normatieve uitspraken: ‘Wat moet’ = prescriptief “we zouden de uitkeringen+belastingen moeten verlagen” Normatieve uitspraken zijn niet juist of fout meningsverschillen mogelijk door ≠ ideologie: Wie niet werkt is lui? Wie niet werkt heeft pech gehad? 27 Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap Normatieve uitspraken Normatieve uitspraken = uitspraken over wat goed is, wat wenselijk is ➙ bepalen wat ‘goed’ of ‘wenselijk’ betekent Normatieve criteria Efficiëntie bv. het Pareto criterium (hoofdstuk 10) Rechtvaardigheid Politieke criteria … Steeds duidelijk onderscheid maken tussen positieve uitspraken en normatieve inschattingen + normatieve criteria verduidelijken “Maybe economics is a science, but many economists are not scientists” (Krugman, 2013) ➙ onderscheid niet altijd consequent 28 gemaakt… Economie I - Tom Truyts – H2 Economie als wetenschap