Economie I Past Paper PDF

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 12. Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Courno...

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 12. Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging Hoofdstuk 3 → volmaakte mededinging → alle agenten prijsnemer Hoofdstuk 8 → p*=MK → winst = 0 en Pareto efficiëntie Maar: winst vele bedrijven in realiteit heel groot Dit hoofdstuk: onvolmaakte mededinging Prijsnemerschap aan vraagkant Marktmacht aan aanbodskant → producenten prijszetters Een enkele producent bedient hele markt → Monopolie Enkele producenten verdelen markt → Oligopolie Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Marktmacht Marktmacht → ondernemingen geen prijsnemers maar prijszetters Individuele onderneming impact of marktprijs Allerlei strategiën om winst te vergroten Discussie over invulling begrip ‘marktmacht’ Dominante positie mag Misbruiken dominante positie niet Vb. Google Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Oorzaken marktmacht: technologische belemmeringen Schaalvoordelen en natuurlijke monopolies Schaalvoordelen (of toenemende schaalopbrengsten): gemiddelde kosten dalen met productie Productie is niet efficiënt zodra meer dan 1 onderneming actief is een markt met schaalvoordelen 1 bedrijf kan goed of dienst voorzien aan lagere totale kosten dan 2 Bv. drinkwater, gas, elektriciteit,…: hoge vaste kosten Digitale economie (FAGMA) Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Natuurlijk monopolie  Oorzaken marktmacht: technologische belemmeringen Leidt tot natuurlijk monopolie Kostenvoordelen verhinderen op ‘natuurlijke manier’ toetreding Dynamisch: ‘learning-by-doing’ Saluc in Callenelle (BE): meer dan 80% van wereldproductie biljartballen Netwerkexternaliteiten Vraagzijde van de markt Consumenten ervaren positieve effecten naarmate meer consumenten zelfde product gebruiken (bv. Facebook, Snapchat, TikTok, Skype, Whatsapp, Tinder…) Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Oorzaken marktmacht: technologische belemmeringen Exclusief gebruiksrecht van productiefactoren Eigenaar van schaarse grondstof Bv. monopolist in aluminiumproductie door alle reserves bauxiet te bezitten De Beers voor diamant, OPEC Technologische kennis Unieke, niet-imiteerbare kennis Bv. formule Coca-Cola Bv. bouw kerncentrales of vliegtuigen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Oorzaken marktmacht: wettelijke belemmeringen Vele vormen Reizigersvervoer NMBS Licenties voor bepaalde activiteiten Radiofrequenties Apothekers Notariaat Hoge opzegvergoedingen Octrooien Stimuleren van onderzoek en ontwikkeling Bv. Rank Xerox Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Strategisch gedrag van de monopolist Toetreding van concurrenten bemoeilijken, of kostelijke zaak van maken Bv. Dreigen met dure rechtszaken Bv. Dure advertentiecampagnes Onderscheid tussen niet willen en niet kunnen beconcurreren van monopolist Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Ondertussen… Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging De Tijd, 4 oktober 2021 Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Monopolie: definitie en oorzaken Een aanbieder bevoorraadt volledige markt met product waarvoor geen substituten bestaan Één aanbieder, vele afnemers § Ondernemingsvraag = marktvraag § Monopolist bepaalt zelf prijs, hij is prijszetter (of “Monopolist bepaalt zelf output” is equivalent - vraagcurve) Monopolist maakt outputkeuze: Kleinere output => verkoop kan aan hogere prijzen Grotere output => verkoop moet aan lagere prijzen Optimum hangt af van prijselasticiteit! Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Monopolie: definitie en oorzaken Weinig voorkomende marktvorm. Toch relevant Toetssteen 2 extremen: volmaakte mededinging vs monopolie Strategische ondernemingsbeslissingen analyseren Vb. marktmacht bij telefoniediensten → gedifferentieerd aanbod Winst en verlies zijn ook hier prikkels om toe te treden of markt te verlaten Belemmeringen zorgen ervoor dat bedrijven niet kunnen of willen toetreden tot de markt Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging De outputkeuze van de monopolist in geval van uniforme prijzen Voorbeeld p (q ) = 6 - 0, 01 q TO ( q ) = 6q – 0, 01q 2 MO(q) = 6 - 0, 02q Output- en sluitingsregel gelden ook voor monopolist Inverse vraagfunctie toont bereidheid tot betalen van consumenten bij winstmaximaliserende hoeveelheid q* Monopolie in 5 stappen Figuur 10.2: de winstmaximaliserende outputkeuze voor de monopolist bij uniforme prijzen 2. De outputkeuze van de monopolist in geval van uniforme prijzen Verschil tussen monopolie en volmaakte mededinging Geen aanbodscurve: producent is prijszetter; bepaalt zelf prijs en hoeveelheid Prijs steeds hoger dan marginale kosten Trade off: hogere prijs ó meer stuks verkopen Aangeboden hoeveelheid kleiner Steeds op elastische deel van vraagcurve want MO(q*)=MK(q*) Problematisch i.f.v. maatschappelijke welvaart ➙ dubbel nadeel consumenten: p* veel hoger dan MK ➙ consumenten betalen meer per stuk q* veel lager dan in volmaakte mededinging ➙ producent creëert schaarste om p hoog te houden Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Perfecte prijsdiscriminatie Wat produceren Google of Facebook? Wat zijn inputs en wat is output? Perfecte prijsdisciminatie → Iedere consument betaalt exact zijn bereidheid tot betalen Prijzen langs de vraagcurve Winst maximaliserende output Snijpunt van vraag- en aanbodcurve Aanbod valt samen met evenwichtshoeveelheid onder volmaakte mededinging Geen CS, iedereen betaalt BTB, driehoek tussen vraag en kost = PS Komt zelden voor: BTB vaak niet bekend Andere strategieën om winst te vergroten Marktsegmentatie Zelfselectie Internet & big data => realistischer Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Perfecte prijsdiscriminatie  Perfecte prijsdiscriminatie § Perfecte discriminatie zelden haalbaar bereidheid tot betalen niet/moeilijk observeerbaar Big data wijzigt dit snel... “Historically, first-degree price discrimination has been very difficult to implement, mostly for logistical reasons,” said Harvard Business School professor John Gourville. “With advances in technology and collecting of big data, then it may be that it will become easier to do. However, very quickly you start eliciting complaints about ‘fairness’.” (Different Customers, Different Prices, Thanks To Big Data, Forbes, 2014)” Prijzen variëren met platform (laptop/smartphone), IP-adres, locatie, etc. Amazon betaalde in 2000 prijsverschillen op DVDs terug Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Soms weten bedrijven meer dan je denkt How Companies Learn Your Secrets (NY Times, 2012) Andrew Pole had just started working as a statistician for Target in 2002, when two colleagues from the marketing department stopped by his desk to ask an odd question: “If we wanted to figure out if a customer is pregnant, even if she didn’t want us to know, can you do that?” […] About a year after Pole created his pregnancy-prediction model, a man walked into a Target outside Minneapolis and demanded to see the manager. He was clutching coupons that had been sent to his daughter, and he was angry, according to an employee who participated in the conversation. “My daughter got this in the mail!” he said. “She’s still in high school, and you’re sending her coupons for baby clothes and cribs? Are you trying to encourage her to get pregnant?” The manager didn’t have any idea what the man was talking about. He looked at the mailer. Sure enough, it was addressed to the man’s daughter and contained advertisements for maternity clothing, nursery furniture and pictures of smiling infants. The manager apologized and then called a few days later to apologize again. On the phone, though, the father was somewhat abashed. “I had a talk with my daughter,” he said. “It turns out there’s been some activities in my house I haven’t been completely aware of. She’s due in August. I owe you an apology.” Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Imperfecte prijsdiscriminatie Andere strategieën om winst te vergroten vraagzijde opdelen in verschillende klantengroepen prijs laten variëren met observeerbare karakteristieken van kopers = marktsegmentatie drempels inbouwen, waardoor consumenten met verschillende bereidheid tot betalen zich uit eigen beweging onderverdelen in verschillende groepen = zelf- selectie Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Prijsdiscriminatie door marktsegmentatie Marktsegmentatie doet winst stijgen Blijft wel kleiner dan onder perfecte prijsdiscriminatie Bv. bioscoopuitbater: twee deelmarkten Jongeren Ouderen Behandel elke markt als afzonderlijk => uniforme prijs op deelmarkt Winst slechts maximaal als MO = MK in elke deelmarkt dus: MO in beide deelmarkten gelijk zijn Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Prijsdiscriminatie door marktsegmentatie Bv. bioscoopuitbater: twee deelmarkten Gelijkheid van MO kan niet zolang zelfde prijs geldt voor beiden Prijs differentiëren Hoge prijs in markt met inelastische vraag (volwassenen) Lage prijs in markt met elastische vraag (jongeren) Voorwaarde: onmogelijkheid tot doorverkoop (bv. studentenkaart controleren bij toegang) Oplossen: elke markt apart oplossen als standaard monopolie probleem (5 stappen) Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Marktsegmentatie  Prijsdiscriminatie door zelfselectie Intertemporele prijsdiscriminatie prijsdiscriminatie op basis van periode waarin goed of dienst wordt aangeboden Bv. vakantiehuisje tijdens verlengd weekend verhuren aan hogere prijs Werkenden betalen hogere prijs Niet-werkenden kiezen vanzelf andere weekends met lagere prijs Intertemporele prijsdiscriminatie Bv. solden: steunt op ongeduld en risico-aversie Objectieve technologische verschillen of optreden overheid Bv. goedkopere benzinemotor en duurdere dieselmotor Zelfselectie: Wie veel bereid is te betalen, zal hogere prijs kiezen Wie weinig bereid is te betalen, zal lagere prijs kiezen Winst groter! Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Marktmacht: wat zeggen de cijfers? C4: % omzet van vier grootste bedrijven in totale omzet sector Hoe hoger C4, hoe hoger concentratie Vaststellingen Concentratie in de sectoren is persistent Tendens tot toename van concentratie In subsectoren is concentratie veel meer uitgesproken The Economist (2016): 900 subsectoren tussen 1997 en 2012 Gewogen gemiddelde van top vier steeg van 26% naar 32% 1/10 vd activiteit in sectoren waar topbedrijven 2/3 vd omzet vertegenwoordigen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Marktmacht: wat zeggen de cijfers? Aantal toetreders daalt Recordbedragen voor fusies en overnames Jaarlijkse aantal fusies en overnames 2x hoger dan in jaren 1990 Consolidatiegolf Winsten naar historische normen heel hoog Stiglitz: ‘persistentie van monopoliewinsten’ Marktmacht van dominante spelers nam ontegensprekelijk toe Van monopolies is in meeste bedrijfstakken echter geen sprake Eerder handvol dominante bedrijven die markt verdelen: oligopolie Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Marktmacht: wat zeggen de cijfers? Mark-ups Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Marktmacht: wat zeggen de cijfers? C4 in V.S. Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Oligopolie en speltheorie Onvolmaakte mededinging: tussen zuivere marktvormen perfecte mededinging en monopolie Hoge realiteitswaarde Meest realistische vorm van concurrentie Maar: nog geen perfect economisch model Strategische interactie → bv. Proximus & Orange Winst hangt af van eigen prijs en die van concurrent Nash-evenwicht: beide bedrijven zetten lage prijs Lage prijs is dominante strategie Oligopolie → belangrijk onderscheid: prijs of hoeveelheid als strategische keuze Prijsconcurrentie: ”Bertrand-competitie” Hoeveelheidsconcurrentie: “Cournot-competitie” Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Winsten van Proximus en Orange bij hoge en lage prijs Prijsconcurrentie = gevangenendilemma Onzichtbare hand = dankzij gevangenendilemma! Orange hoge prijs lage prijs hoge prijs (120; 100) (30; 130) Proximus lage prijs (150; 10) (50; 40)  Bertrand competitie met identieke of homogene goederen Concurrentie via prijs Twee tankstations, identieke producten Beslissen elke ochtend simultaan over prijs benzine & diesel Verwachtingen over prijs Vraag van A is perfect elastisch bij prijs gelijk aan die van B (€ 4) Bij minste prijsverschil gaan klanten elders tanken Prikkel voor A om net onder verwachte prijs van B van € 4 te gaan Prikkel voor A blijft bestaan bij verwachte prijs van B van € 3,99 Enkel als A verwacht dat B prijs gelijk zet aan MK, valt prikkel weg A zou hele markt veroveren Winstmarge weliswaar negatief Redenering voor B is identiek Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Bertrand competitie met identieke of homogene goederen p, MK 6 pB = 4 VA MKA 2 0 200 600 q  Bertrand competitie met identieke of homogene goederen Verrassende conclusie Nash-evenwicht in Bertrand-model leidt dus tot p = MK voor beide ondernemingen Economische winst van nul Bertrand-paradox Resultaat van volmaakte mededinging Identieke goederen: consumenten switchen bij minste prijsverschil Prijs (en niet output) als gegeven Weinig realistisch In realiteit: switching costs: kosten verandering provider, klantenkaarten… Zoekkosten, prijsdispersie… Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Duopolie: twee ondernemingen Hoeveelheidscompetitie met homogene goederen Dilemma welke hoeveelheid output? Hoeveel productiecapaciteit bouwen? beslissen gelijktijdig Augustin Cournot (1801-1877) verwachtingen Recherches sur les principes mathématiques Onderscheid de la théorie des richesses (1838) Totale productie q = q A + qB Prijs bepaald door inverse marktvraag p(q) p (q ) = 6 - 0, 01q, = 6 - 0, 01(q A + qB ) ondernemingsvraag: residuele vraag is vraag naar output van A voor gegeven output van B Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Voorbeeld 1: VA residuele vraagfunctie van A gegeven qB = 200 Parallelle verschuiving van inverse marktvraag VMmet 2 euro Inverse residuele vraagfunctie p (q A | qB = 200) = 6 - 0, 01(q A + 200), = 4 - 0, 01q A Totale opbrengsten TO(q A | qB = 200) = p (q A | qB = 200)q A = (4 - 0, 01q A )q A Marginale opbrengsten MO(q A | qB = 200) = 4 - 0, 02q A Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Totale kosten TK A (q A ) = 2q A Marginale kosten MK A (q A ) = 2 Optimale outputbeslissing, gegeven output qB = 200 MO(q A | qB = 200) = MK A (q A ) Dus: 4 - 0, 02q A = 2 q A = 100 qB = 200 Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Voorbeeld 2: VA gegeven output qB = 150 Parallelle verschuiving inverse marktvraag met 1,5 euro Inverse residuele vraagfunctie p (q A | qB = 150) = 6 - 0, 01( q A + 150), = 4,5 - 0, 01q A Marginale opbrengsten MO(q A | qB = 150) = 4,5 - 0, 02q A Na toepassing outputregel q A = 125 qB = 150 A verhoogt output van 100 naar 125, wanneer ze verwacht dat B output zal verlagen van 200 naar 150 q A = 125 qB = 150 Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Residuele vraag en optimale output van Cournot-onderneming A p, MO, MK p, MO, MK 6 6 4,5 4 3,25 2,5 MKA MKA 2 2 MOA VA VM MOA VA VM 0 100 200 400 600 q 0 125 225 450 600 q  Cournot-competitie Reactiefunctie toont optimale output van A voor iedere gegeven (verwachte) output van B Bij willekeurig gegeven qB zijn totale opbrengsten van A TOA (q A ) = p (q A + qB )q A = (6 - 0, 01q A - 0, 01qB )q A marginale opbrengsten MOA (q A ) = 6 - 0, 02q A - 0, 01qB outputregel 6 - 0, 02q A - 0, 01qB = 2 Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Reactiefunctie RA q A = 200 - 0,5qB Reactiefunctie RB als B zelfde MK heeft als A, dus MK B (qB ) = 2 qB = 200 - 0,5q A Reactiecurves Dalend verloop Naarmate A een hogere output produceert (op horizontale as), verkiest B een kleinere output te produceren (op verticale as) Enkel in snijpunt E van beide reactiecurves zal geen enkele producent zijn output willen aanpassen Enige punt waar zowel A als B een optimale output produceert, gegeven de output van de andere Cournot-Nash-evenwicht Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Cournot-competitie Cournot-Nash-evenwicht algebraïsch 𝑞! 200 − 4 𝑞! = 200 − 2 ⟺ 𝑞! = 100 ≈ 133 2 3 qB » 133 Evenwichtsoutput is symmetrisch Evenwichtsprijs berekenen Marktaanbod q = q A + qB = 266 Prijs €3,34 ( = 6 – 0, 01´ 266 ) Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Reactiecurves en Cournot-Nash-evenwicht voor duopolisten Tatonnement Samenvatting: Cournot-Nash-evenwicht in 5 stappen Samenvatting: Cournot-Nash-evenwicht in 5 stappen Overheidsingrijpen om marktmacht te beperken De Tijd, 7 april 2010 Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Productdifferentiatie Verticale productdifferentiatie Verschillen in objectieve kwaliteit Horizontale productdifferentiatie Verschillen in subjectieve waardering A en B verkopen geen perfect substitueerbare producten Geen excessieve reactie op minste prijsverandering Bv. Teva Paracetanol en Dafalgan dezelfde formule Maar Paracetanol 0,17€/pil ↔ Dafalgan 0,22€/pil Dafalgan duurder, maar investeert in reclame Productdifferen,a,e → ontsnappen aan Bertrand paradox Minder prijsconcurrenCe → hogere prijs = hogere winstmarge Elk product = niche, kleinere markt Reclame en productposiConering → niche/deelmarkt definiëren Eigen distribuCekanalen → bv. brouwerijen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Onvolmaakte mededinging - Overzicht 1. Marktmacht: definitie en oorzaken 2. Monopolie 3. Prijsdiscriminatie 4. Marktmacht: wat zeggen de cijfers 5. Oligopolie 1. Bertrand-competitie 2. Cournot-competitie 3. Productdifferentiatie 6. Overzicht marktvormen Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging  Marktvormen in onvolmaakte mededinging Oligopolie Beperkt aantal aanbieders (2 = duopolie) Enerzijds: aanbieders zijn geen prijsnemers Anderzijds: aanbieders kunnen rivalen niet negeren => concurrentie Homogeen versus heterogeen oligopolie: Homogeen: goederen volledig vervangbaar in ogen van afnemers (perfecte substituten) => 1 vraag & geen concurrentie (kartel) hoeveelheidsconcurrentie prijsconcurrentie Heterogeen: goederen van rivalen verschillend door productdifferentiatie => eigen vraag voor elke variant toetreding beperkt vrij goed homogeen homogeen Bertrand/Cournot oligopolie volmaakte mededinging heterogeen Hotelling-model, gedifferentieerd Monopolistische mededinging Tom Truyts - Economie 1 - H12 Onvolmaakte mededinging Bertrand/Cournot