Hoofdstuk 10 PDF

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 10. De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1....

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 10. De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Coördinatie en arbeidsverdeling Zie ook slides hoofdstuk 2 Arbeidsverdeling en specialisatie zijn cruciaal voor toename productie- en consumptiemogelijkheden Scheppen ook problemen Hoe worden in een maatschappij de beslissingen van verschillende mensen (in hun rol van consument en producent) gecoördineerd? Systemen om coördinatieprobleem op te lossen Drie zuivere organisatievormen Komen nergens voor, maar elk systeem bevat elementen van de drie zuivere types Traditionele systemen Bevelsystemen Marktsysteem Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Traditie en sociale normen Productie en verdeling volgens eeuwenoude regels Herhaalde spelen Gemeenschap klein genoeg om normovertreders te sanctioneren Stationaire samenlevingen Bij veranderingen schieten deze systemen te kort Aanpassingen aan normen gebeuren traag Bv. handel in middelleeuwen Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Bevelsystemen Centrale overheid bepaalt Wat er wordt geproduceerd Hoe en door wie er wordt geproduceerd Wie welke goederen ontvangt Groter aanpassingsvermogen Vb. Sovjet-Unie, Egypte van de farao’s, oorlogseconomieën,.. Op eerste zicht is planning adequate antwoord op coördinatieprobleem MAAR: economische agenten leven afspraken niet spontaan na Incentief- en informatieprobleem Hoeveelheid en kwaliteit informatie Vergoedingen en motivatie Niet efficiënt om hele economie te sturen Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Marktsysteem Productie en verdeling op basis van beslissingen individuele ondernemingen en gezinnen Meer dan accidenteel Vrijwillige ruil verhelpt incentief- en informatieprobleem Beslissingen gecoördineerd via prijzen Prijzen reageren op wijzigingen in sociaal-economische omgeving Bv. prijs reflecteert voorkeuren of goedkopere productietechnieken Kracht marktsysteem: signaalwaarde van prijzen Gedecentraliseerd Perfect voor volmaakte mededinging Soms moet markt bijgestuurd worden Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De werkelijkheid is ingewikkeld Meestal elementen van drie ‘zuivere’ systemen tegelijkertijd aanwezig Traditionele maatschappijen: politieke autoriteit, of levendige ruil Centraal geleide economie: ook ruil Moderne economie: sociale normen, overheid, vrijwilligerswerk,… ‘Gemengde’ economie Waaier aan instituties als reactie op informatie- en coördinatieprobleem Verdelingsaspecten Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Pareto-efficiëntie en verdeling We willen verschillende situaties of systemen beoordelen Welk criterium om te beoordelen of systeem ‘goed’ of ‘beter’ functioneert? Beoordelen aan de hand van welvaart individuen, maar hoe? Som van welvaart zo groot mogelijk? Welvaart gelijk verdeeld? Som van welvaart kleiner, maar wel gelijk verdeeld? … Verschillende opvattingen over rechtvaardige verdeling Definitie: Een Pareto-verbetering is verandering waarbij minstens een individu zijn welvaart ziet verhogen en niemand zijn welvaart ziet achteruitgaan Pareto-inefficiënt als Pareto-verbeteringen mogelijk zijn = minimalistische, maar ook weinig controversiële definitie van efficiëntie: indien we de situatie van iemand kunnen verbeteren zonder dat het iets kost voor iemand anders, dan is huidige situatie niet efficiënt vergelijking van verschillende welvaartsverdelingen Lisa Bart A 8 12 B 5 15 C 9 10 D 8 8 E 10 8  Pareto-efficiëntie Een maatschappelijke toestand is Pareto-efficiënt indien het onmogelijk is een Pareto-verbetering door te voeren, i.e., een wijziging waarbij de welvaart van ten minste één individu toeneemt, zonder dat de welvaart van ten minste één ander individu afneemt Pareto-grens Pareto-criterium is interessant, maar beperkt ordeningsprincipe Hangt af van referentiepunt: Pareto-criterium laat niet toe een Pareto-efficiënt punt altijd te verkiezen boven een niet Pareto-efficiënt punt Veel Pareto-efficiënte uitkomsten Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht? Pareto-grens  1ste fundementele theorema welvaartseconomie Leent zich dus niet tot rangschikken of vergelijken Wel criterium waarover brede consensus kan bestaan Verspilling moet vermeden worden Eerste fundamentele theorema van welvaartseconomie Indien in een markt van volmaakte mededinging de prijsvorming vrij wordt gelaten, dan leidt de evenwichtsprijs die tot stand komt tot een Pareto-efficiënte situatie Deze marktuitkomst bevindt zich op Pareto-grens Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Volmaakte mededinging en Pareto-efficiëntie Hoeveel moet er van elk goed geproduceerd worden? En bij welke consument moeten die goederen terecht komen? Marginale gedragsregel: welvaartsoptimum als de marginale maatschappelijke baat voor consument i van één bijkomende eenheid van goed j gelijk is aan de marginale maatschappelijke kost om die eenheid te produceren Formeel: MMKj = MMBij Economisch systeem beoordelen op basis van individuele welvaart van mensen Normatieve keuze: MMBij = MPBij Principe van consumentensoevereiniteit: MPBij = MBBij Nutsmaximaliserend gedrag: MBBij=pj Winstmaximaliserend gedrag MKj = pj Geen externaliteiten MKj = MMKj Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Volmaakte mededinging en Pareto-efficiëntie Samengevat, welvaartsoptimum als MMBij = MPBij = MBBij = p j = MK j = MMK j Onder volmaakte mededinging zal optimale hoeveelheid geproduceerd worden Prijssysteem is cruciaal Marktfaling als gelijkheden niet opgaan Vraagcurve Subjectieve voorkeuren weerspiegeld in bereidheid tot betalen Verschil tussen totale bereidheid tot betalen en wat consument betaalt = consumentensurplus Aanbodcurve Marginale kosten als uitdrukking van technologische voorwaarden Verschil tussen totale kosten en prijs = producenten-surplus Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht? Welvaartsinterpretatie van vraag en aanbod  Volmaakte mededinging en Pareto-efficiëntie Confrontatie marktvraag en –aanbod Evenwicht E is Pareto-efficiënt, met p = 3 en q = 300 Bij q = 199 is de marginale bereidheid tot betalen (€4) voor 200ste broodje groter dan marginale productiekosten (€2) Er zijn Pareto-verbeteringen mogelijk in alle andere punten Verdeling van voordeel van Pareto-verbetering tussen consument en producent hangt af van transactieprijs Vrije prijsvorming benut alle mogelijkheden tot Pareto-verbeteringen Som producenten- en consumentensurplus is maximaal in E Welvaartsverlies als marktevenwicht niet wordt bereikt Verliesdriehoek = deadweight loss of excess burden Een van de belangrijkste begrippen in toegepaste welvaartseconomie Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht? Welvaartsinterpretatie van het competitieve marktevenwicht  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De zwarte markt in Auschwitz Wanneer ruil in het gepercipieerde belang is van beide partijen, is het zeer waarschijnlijk dat die ruil tot stand komt, zelf in onwaarschijnlijke omstandigheden Primo Levi (1919-1987): “Is dit een mens” (“Se Questo è un uomo”, 1947) Primo Levi over leven in concentratiekamp Toont op schokkende wijze de voor- en nadelen van markten aan Ruil is welvaartsverhogend, maar in enge zin: ongelijkheden worden niet weggewerkt, maar soms nog versterkt Onmogelijk om markten op zichzelf te beoordelen Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Verdeling van de welvaart Eerste welvaartstheorema zegt niet of marktresultaat ook rechtvaardig is Kan zeer ongelijk zijn Vrijwillige ruiltransacties kunnen niet corrigeren voor ongelijkheid in startposities Vraagcurve = bereidheid tot betalen Hangt af van voorkeur, maar ook van budget Welvaartsoptimum kan samengaan met situatie waarbij mensen geen (of heel weinig) goederen kunnen kopen Belangrijkste beperking van welvaartsanalyse tot nu Argument voor overheidsinterventie Ingrijpen in prijsmechanisme Afwegen rechtvaardigere verdeling tegen efficiëntieverliezen Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Marktfalingen Om welvaartsoptimum te bereiken, moet prijssysteem signaalfunctie zo goed mogelijk vervullen MMBij = MPBij = MBBij = p j = MK j = MMK j MMBij = MPBij is waardeoordeel Vrije prijsvorming zal tot welvaartsoptimum leiden als aan alle andere gelijkheden voldaan is Markt is dan efficiënt Zo niet: marktfaling  Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) Weinig tot geen markten voldoen aan strenge voorwaarden van volmaakte mededinging Gelijkheid MKj = pj is niet voldaan Zie hoofdstuk 12 Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) Overheidsinterventie geen adequaat antwoord Belasting per geproduceerde eenheid Hogere MK en GK Winstmaximaliserende output nog lager Winstbelasting Oorspronkelijke productieniveau nog steeds winstmaximaliserend NW (q ) = (1 - t ) W (q ), = (1 - t )(TO(q ) - TK (q ) ) , = (1 - t ) TO(q ) - (1 - t ) TK (q ) Nettowinst maximaliseren (1 - t ) MO(q*) = (1 - t ) MK (q*) Factor (1 - t ) speelt geen enkele rol bij outputbeslissing Winst wel lager, maar belasting duwt monopolist niet naar Pareto-efficiënte punt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) Hoe kan overheid welvaartsverliezen wel verminderen? Bindende maximumprijs = prijszetting obv marginale kosten of ‘marginal cost pricing’ Nabootsen markt voor volmaakte mededinging Monopolist zal argumenteren dat zijn MK hoger liggen dan realiteit Leidt elke afwijking van volmaakte mededinging tot welvaartsverlies? Ruimere keuzemogelijkheden Innovatie stimuleren Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Externe effecten (MKj ≠ MMKj) Maatschappelijke kosten bij productie die niet door ondernemingen worden gedragen Bv. watervervuiling Marginale kost van onderneming niet langer gelijk aan marginale kost voor maatschappij Verkeerd signaal over opportuniteitskost van goed Externe effecten of externaliteiten als individu in vrije markt beslissingen neemt zonder rekening te houden met alle effecten van die beslissingen op andere economische agenten en zonder dat ze daarvoor via de markt moeten betalen Zie hoofdstuk 13 Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) Goederen die door meerdere consumenten tegelijkertijd worden geconsumeerd Bv. rechtssysteem Veilige samenleving komt iedereen ten goede Gereveleerde bereidheid tot betalen < werkelijke bereidheid tot betalen Zie hoofdstuk 13 Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) Mensen kunnen zich vergissen in hun marktgedrag Moeilijk om te kiezen Irrelevante prikkels Gereveleerde bereidheid tot betalen valt niet samen met werkelijke toename van welvaart na aankoop van goed ‘Behavioral economics’ Nobelprijs voor Economie 2017: Richard Thaler Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) Ruiltransactie gaat tussen een beter geïnformeerde en slechter geïnformeerde economische agent → kan leiden tot implosie van markten George Akerlof « The Market for Lemons » → informatie economie Zie hoofdstuk 14 Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  De markt: goed of slecht? - Overzicht 1. Coördinatie en arbeidsverdeling 2. De markt is goed: Pareto-efficiëntie 3. De markt is slecht: verdelingsproblemen en marktfalingen 1. Onvolmaakte mededinging (MKj ≠ pj) 2. Externe effecten (MKj ≠ MMKj) 3. Publieke goederen (MPBij ≠ MBBij) 4. Imperfecte rationaliteit (MPBij ≠ MBBij) 5. Asymmetrische informatie (MPBij ≠ MBBij) 4. Overheid en markt Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?  Zonder overheid geen markt, of: de markt is een keuze Ruil slechts mogelijk als eigendomsrechten goed gedefinieerd zijn en gerespecteerd worden Veronderstel twee volkeren Agri’s: leven van landbouw (voedsel) Mino’s: leven van ijzererts (wapens) Resultatenmatrix Vrijwillige ruil is geen Nash-evenwicht Bewapenen is dominante strategie Marktsysteem kan niet vanzelf ontstaan: institutie die moet ingebed zijn in ruimere sociale structuur Goed werkend marktsysteem is geen evidentie, maar maatschappelijke keuze Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht? Respect voor eigendomsrechten als gevangenendilemma strategieën voor mino’s t1: bewapenen en roven t2: ruilen s1: bewapenen en roven (2;4) (6;1) strategieën voor agri’s s2: ruilen (1;8) (5;5) De signaal- en coördinatiefunctie van het prijsmechanisme Friedrich Von Hayek → klemtoon op signaal- en coördinatiefunctie van prijsmechanisme in vrije markt Marktfaling verstoort signaalfunctie prijzen Maar ook informatie door centrale instantie laten verzamelen, is moeizaam en niet feilloos Veelal beter om werking prijssysteem te verbeteren Overheidsfalingen  4.3 Overheidsfalingen Hoe gaan overheidsadministraties om met coördinatie- en informatieprobleem? Individuele economisch gedragsmodel toepassen op overheidsoptreden Politici en ambtenaren streven tot op zekere hoogte eigen doelstellingen na Marktfalingen afwegen tegen overheidsfalingen Stap 1: is er wel een marktfaling? Stap 2: formuleer de ‘ideale’ overheidsinterventie Stap 3: breng de gevolgen van de overheidsinterventie in kaart Stap 4: beslis of overheidsinterventie wenselijk Economie I - Tom Truyts - H10 De markt: goed of slecht?