Hoofdstuk 4 Het gelijkheidsbeginsel.docx

Gelijkheid: een allemansvriend Mensen willen uniek zijn, idee dat er iem bestaat of zou bestaan die volkomen gelijk of identiek aan ons is, vervult ons met afschuw Gelijkheid n discriminatie = v/zelfsprekend Gelijkheid heeft feitelijke inhoud, maar ook normatieve betekenis Gelijkheid = beginsel...

Gelijkheid: een allemansvriend Mensen willen uniek zijn, idee dat er iem bestaat of zou bestaan die volkomen gelijk of identiek aan ons is, vervult ons met afschuw Gelijkheid n discriminatie = v/zelfsprekend Gelijkheid heeft feitelijke inhoud, maar ook normatieve betekenis Gelijkheid = beginsel dat erg diverse invullingen n onderling tegenstrijdige def. draagt Gelijkheid = containerbegrip: er bestaan veel versch. vormen v/gelijkheid op examen duidelijk verwoorden over welke vorm v/gelijkheid je hebt! Rechtengelijkheid Formele gelijkheid Kansengelijkheid Welvaartsgelijkheid Compenserende kansengelijkheid Bronnengelijkheid Gelijkheid opdelen i/2 categorieën: Recht op gelijke behandeling: non-discriminatie Recht op minder ongelijk resultaat: herverdeling Recht op gelijke behandeling: non-discriminatie Vergelijking met wedstrijd: ied heeft recht om aan start te staan n ied moet kunnen deelnemen als je iets doet voor ene, moet je ook doen voor andere Als je mensen wilt buiten sluiten, heb je hier heel goede redenen voor nodig non-discriminatie principe wil meer toelaten bij start 3 vormen v/gelijkheid op dit niveau, rechtengelijkheid, formele gelijkheid n kansengelijkheid Evolutie nr meer inclusie: achtergestelde groepen als volwaardige burgers opnemen i/samenleving Robert Nozick: vrijheid gaat voorbij aan effect v/uitsluiting + onverenigbaar met moderne grondrechten + gelijke behandeling x v/toepassing i/privésfeer Formele gelijkheid Aristoteles “Behandel gelijke zaken gelijk. Behandel ongelijke zaken ongelijk” Gelijkheid staat voor consequente manier v/behandelen Formele gelijkheid = x veeleisend beginsel, maar was wel essentieel als stap i/richting v/meer ethisch handelen n rechtvaardigere maatschappij Gelijke zaken gelijk: Lance Armstrong werd als enige zwaar aangepakt? Ongelijke zaken ongelijk: geen zwangerschapsverlof voor wensmoeders? Probleem: Consequente behandeling is nog x rechtvaardige behandeling Bv. “Alle joden nr vernietigingskampen v/zodra dit met 1 jood gebeurt” Dat laat ongelijkwaardigheid toe: ene mens heeft meer rechten dan andere Bv. door afkomst, erfrecht Sharia De aristocratie – ongelijkwaardigheid: een lange geschiedenis Men dacht i/Europa, zoals elders, dat mensen uit aard der dingen ongelijk geboren werden Geboorte bepaalde sociale status + samenleving werd ingedeeld i/standen Kern v/aristocratische denken: etymologie Groep mensen kreeg kenmerken zoals perfectie, kracht n excellentie, andere mensen zouden deze nooit i/dezelfde maten beschikken Superieure kenmerken waren overerfbaar Gelijkheid betekende dat er binnen eenzelfde groep (slaven, koningen, boeren, soldaten) vorm v/gelijke behandeling bestond (tussen groepen bestond die niet) Plato verwierp democratie n tirannie koos voor aristocratische bestuursvorm met hiërarchisch geordende samenleving Vond dat elk kind dezelfde ontwikkelingskansen n -methode moest krijgen Leunde dichter bij meritocratisch ideaal aan Rechtsregels die herinneren aan aristocratische denken, bestaan zelfs vdg nog (bv. majesteitsschennis) Rechtengelijkheid I/burgerlijke maatschappij kreeg gelijkheid nieuwe invulling idee v/gelijkwaardigheid aller mensen verscheen Nieuwe sociale groep gebonden aan arbeid, fortuin n bezit Sociale mobiliteit: je kon hoger op geraken i/stand Pleidooien voor de gelijkwaardigheid vinden we bij T. Hobbes, J. Locke n J-J Rousseau Alle mensen delen gemeenschappelijke natuur n bijgevolg hebben alle mensen zelfde aanleg Verschillen tussen mensen zijn gevolg v/sociale, materiële n culturele omgevingsfactoren Cultuur (of maatschappij) ligt aan basis v/sociale hiërarchieën Ongelijkheid is product v/economische n sociale (wan)verhoudingen Ongelijkheid = recht v/iedereen, iedereen heeft recht beter bestaan te leiden dan wat z’n afkomst voor hem i/petto had Thomas Hobbes (1588 – 1679) Natuurtoestand: alle mensen leven i/volle vrijheid (natuurrecht) “Oorlog v/allen tegen allen” + morele n juridische gelijkheid Rationele mens neemt natuurwetten aan X i/alg. belang maar i/eigenbelang v/elke burger John Locke (1632 – 1704) Empirist : gelooft x i/aangeboren ideeën, kennis is gevolg v/waarneming of observatie Mens is ongeschreven blad, niemand kan natuurwetten opleggen Toch zijn er rechten waar elk rationeel denkend mens achter staat: mens is meester over eigen lichaam Jean Jacques Rousseau (1771 – 1778) Verfijning contracttheorie: idee rechtsstaat n volkssoevereiniteit Recht moet mensen beschermen n gebaseerd op wil v/volk De natuurlijke gelijkheid aller mensen Omdat ied v/nature gelijk is, heeft iedere burger recht op vrijheid, veiligheid n eigendom Sterk moreel concept + Dit recht erkent eenheid v/vrijheid n gelijkheid Racisme en beschavingsleer: de dubbele moraal van de Verlichting en het 19de -eeuwse liberalisme Door kolonisatie, kwamen we i/aanraking met andere culture n werden alle culturen geclassificeerd (v/wilden tot commerciële samenleving) Omdat complexiteit v/sociale n economische relaties alleen i/Europa voorkwam, zagen ze zichzelf als superieur ze hadden plicht om andere beschavingen te leiden Klassiek liberalisme en de Europese Unie EU mengt zich i/domeinen die ver buiten grenzen v/natuurrechten reiken + zit i/legitimiteitscrisis J. Locke n J-J Rousseau : “Alleen bij relevant verschil is ongelijke behandeling mogelijk” Huidskleur, afkomst, handicap = x relevante verschillen Men mag dus op basis v/deze aspecten x ongelijk behandeld worden Studies = wel relevant op basis hierv/mag men wel ongelijk behandelen Probleem: Relevantie is behoorlijk subj. n abstract Bv. je kan i/China geweigerd voor job worden omwille v/sterrenbeeld Je zou denken dat sterrenbeeld relevant verschil is, want is door cultuur ontstaan, maar heeft je sterrenbeeld relevantie op manier waarop je job zou uitvoeren? Kan relevant zijn, maar tegelijkertijd toch onaanvaardbaar Bv. dyslectische studenten die kiezen voor studie waari/teksten vlot n goed schrijven ! is ze krijgen meer tijd op examen n er wordt x gekeken nr schrijffouten onaanvaardbaar, je kiest nu eenmaal voor studie waari/teksten ! zijn, i/je latere job gaan ze schrijffouten x aanvaarden Indien irrelevant, x altijd onaanvaardbaar Bv. vrouwenfitness hier wordt ongelijk behandeld op basis v/x-relevant verschil, maar is x per se onaanvaardbaar om vrouwen n mannen te scheiden Rechtengelijkheid heeft x horizontale werking is enkel plicht voor overheid n slecht moreel ideaal voor burgers Kansengelijkheid na WOI Het beginsel van non-discriminatie Kansengelijkheid = horizontalisering v/rechtengelijkheid (burger t.o.v. burger) Door alg. non-discriminatie krijgt ied zelfde kansen Non-discriminatie geldt x alleen voor overheid, ook voor burgers Gelijkheid wil zeggen gelijke verdeling v/rechten, v/eigendom, vrijheid n veiligheid Wnnr is uitsluiting (discriminatie) dan wel rechtvaardig op horizontaal niv.? Gerechtvaardigde uitsluitingen Keuzecriterium v/Paul Hirst: “Uitsluiting is pas moreel aanvaardbaar als die teruggaat op onverenigbaar kenmerk waarvoor men vrij kan kiezen” V/zodra aan beide criteria is voldaan, is uitsluiting gerechtvaardigd Onverenigbaar kenmerk: bv. jezuïet die wil filtreren i/moslimgeneraties Waarvoor men vrij kan kiezen: bv. voor je sterrenbeeld kan je x vrij kiezen Probleem: Te streng n te soepel Te streng: bv. katholiek ziekenhuis heeft katholieke directie, maar heeft dit ziekenhuis ook recht om moslim tuinman te gaan weigeren? Volgens Hirst is deze uitsluiting moreel aanvaardbaar omdat je vrij kan kiezen voor je religie Te soepel: bv. deze theorie ligt x wakker v/fitnessclub waar alleen vrouwen mogen komen Ongevoelig voor verborgen discriminatie Als mensen discrimineren, doen ze dit vaak op meer subtiele manier Men verdraait criteria waarover men x kan kiezen nr criteria waarover men wel kan kiezen zo discrimineren ze op moreel aanvaardbare manier, volgens Hirst, maar eig is x volledig vrij te kiezen Bv. elitaire school zal doorgaans x arme kinderen weigeren, omdat ze arm zijn of uit lage milieus komen, maar kan wel v/ouders eisen dat ze duur uniform aanschaffen. Willen ze dit x betalen, dan komen hun kinderen er x in Wat betekent vrij te kiezen? I/welke mate? Bv. is homoseksualiteit vrijwillige keuze? Twee modellen Ethisch denkkader v/Stuart White Uitsluiting is aanvaardbaar wnnr aan volgende voorwaarden is voldaan: Staat i/functie v/bescherming v/doel v/organisatie Schendt economische opportuniteit, sociale of gemeenschapsparticipatie n waardigheid v/uitgesloten persoon x Beschermt onze identiteit waardoor we onze persoonlijkheid kunnen ontwikkelen n uitdragen Denkkader werkt met erkende morele beginselen n waarden zoals opportuniteit, waardigheid n vriendschap waardoor uitkomst nauw bij onze intuïties aansluit Probleem: Doordat we werken met beginselen n waarden kan snel vaag worden Beginselen = rekbaar, invulling ervan ligt x vast n men kan beginsel zo anders interpreteren Juridisch kader met antidiscriminatiewetten Lijst v/verboden gronden: Art. 1 AWGB. n art. 2 WBD. Verwijzing nr verboden gronden = discriminatie Direct n indirect onderscheid: Direct onderscheid: NED: “Toegelaten directe discriminaties: geestelijke ambt, bijzonder onderwijs, wnnr discriminatiegrond bepalend is (boksen), pos. discriminatie, privé-karakter” Bijzonder onderwijs: vrij onderwijs, vaak religieus geïnspireerd BE: “Direct onderscheid op grond v/leeftijd, seksuele geaardheid, geloof, levensbeschouwing of handicap kan uitsluitend gerechtvaardigd worden op grond v/wezenlijke n bepalende beroepsvereisten” ! gaat om beroepsvereisten! Indirecte onderscheid: “wnnr ogenschijnlijk neutrale bepaling, maatstaf of handelwijze als dusdanig schadelijke weerslag heeft op personen op wie 1 der discriminatiegronden v/toepassing is” Bv. werkgever zegt tegen moslima die hoofddoek draagt dat zij daar x werk krijgt, omdat ze met machines werken die machines kunnen hoofddoek wegrukken, waardoor je i/gevaar komt Je hebt dus goed voor met persoon i/kwestie, maar geeft wel weerslag op mensen Open n gesloten toetsing: Gesloten toetsing: zie lijst direct onderscheid Open toetsing: art. 9 WBD “Elk indirect onderscheid vormt indirecte discriminatie, tenzij ogenschijnlijke neutrale bepaling, maatstaf of handelswijze die aan grondslag ligt v/directe obj. wordt gerechtvaardigd door legitiem doel n middelen voor bereiken passend n noodzakelijk zijn” Laatste zinnen wijzen op uitzonderingsfase v/KRT: legitiem doel, noodzakelijk, passend? Probleem: Te streng n te soepel Te streng: bv. Pearl’s reclameactie Te soepel: bv. je mag/kan zeggen dat iem je huis x mag huren doordat hij/zij op die dag gele das draagt n jij kleur haat Complexe open toetsing voor burgers Ied zou KRT moeten kennen, dit is onmogelijk Je moet bijna al filosoof, criticus, ethicus zijn om dit allemaal te kunnen toepassen Te complex voor burgers die hier x betrekking mee hebben Maatschappelijk draagvlak: er zijn veel mensen die hier x rekening mee gaan houden Bijdrage aan uitkomstgelijkheid? Kansengelijkheid brengt x grotere sociale mobiliteit, je installeert x echte gelijkheid Probleem bij kansengelijkheid is dat je x alg. gelijkheid creëert hierbij tracht beginsel v/compenserende kansengelijkheid iets te doen Toepassing: politieke benoemingen Bij politieke benoemingen is determinerend criterium x talent, maar politieke lidmaatschap of netwerk v/kandidaat schending principe kansengelijkheid Recht op minder ongelijk resultaat Recht op minder ongelijk resultaat wil minder schil bij meet creëren 3 vormen v/gelijkheid op dit niv.: compenserende kansengelijkheid, bronnengelijkheid n welvaartsgelijkheid Compenserende kansengelijkheid Het meritocratische ideaal X ied. heeft zelfde kansen door culturele n socio-economische willekeur meer gelijke uitkomst vergt xtra duwtje (= compensatie voor deze culturele n socio-economische willekeur) Biologische ongunstigheden? “Jammer, maar helaas” Substantiële vorm van gelijkheid Compenserende kansengelijkheid zorgt behalve voor gelijke toegang ook voor gelijke middelen, of probeert toch sterke ongelijkheid inzake middelen wat te verkleinen Vertrekt v/uit veronderstelling dat capaciteiten gelijk verdeeld zijn n dat ied ernaar streeft om die talenten succesvol om te zetten Zorgde democratisering voor vooruitgang op volgende vlakken: Gem. kans v/elkeen op hoger onderwijs stijgt: ja Gem. kans v/lid v/groep op hoger onderwijs stijgt: ja Gem. kans v/lid v/zwakkere groep tegenover lid v/sterkere groep op hoger onderwijs stijgt: nee relatieve democratisering is mislukt Compenserende kansengelijkheid = substantiële vorm v/gelijkheid Substantiële gelijkheid: ied heeft zelfde uitgangspositie om jobs, middelen n voordelen te verkrijgen Je hebt x alleen toegang tot wat verdeeld wordt, maar ook tot bronnen die uitzicht geven op wat verdeeld wordt Men mag mensen dus verschillend gaan behandelen als dit ervoor zorgt dat er gelijk of meer gelijk eindresultaat is Mensen uit lagere milieus krijgen iets n v/mensen uit hogere milieus wordt iets afgenomen Compensaties per soort kapitaal: Economisch: om neg. invloed v/economie te onderdrukken/compenseren: maximumfactuur, kinderbijslag, studiebeurzen, sociale leningen Sociaal: gemengde scholen n woonbuurten, xtra financiering voor kwetsbare scholen, pos. discriminatie Cultureel: huiswerkteams, schooluniform, verlagen v/cultuurdrempel, verbod op gadgets Pos. n neg. compensatie: Neg.: minder voordelen voor sterkere groepen, bv. meer belastingen voor rijken Pos.: meer voordelen voor zwakkere groepen, bv. 30% xtra examentijd voor dyslexie Probleem: Voert vaak opnieuw ongelijke behandeling i/n er ontstaat stigma’s Behoeft groot overheidsapparaat, men gaat altijd misbruik plegen binnen groot systeem Veronderstelt dat talenten n ambities gelijk verdeeld zijn, maar is dit wel zo? Is er uiteindelijk ook meer uitkomstgelijkheid? Bronnengelijkheid – John Rawls en Ronald Dworkin Niem kan ontkennen dat capaciteiten ook ongelijk verdeeld zijn Tegenstrijdig met compenserende kansengelijkheid Bronnengelijkheid meent dat mensen ook recht hebben op compensatie voor biologische toevalligheden bronnen bestaan uit externe omstandigheden n ook uit interne capaciteiten X toeval, maar alleen keuze (choice) v/mensen mag leiden tot ongelijkheden Ook minder getalenteerde hebben recht op gelijkheid Je mag ongelijkheid hebben, maar die ongelijkheid moet gebaseerd zijn op datgene dat je hebt gekozen gelijkheid heeft x alleen iets te maken met hebben v/talenten, maar ook gebrek aan talenten Elkeen heeft recht op bronnen: Capaciteiten: meer of minder bronnen: moet je hebben of krijgen uitkomsten: mag je meer hebben Capaciteiten: IQ, uiterlijk, fysieke conditie, artistieke talenten Bronnen: kwaliteitsvol onderwijs, zinvolle job, betaalbare gezondheidszorg, basisinkomen, sportbeoefening, artistieke expressie, comfortabele mobiliteit Uitkomsten: salaris, voorgezette studies, artistieke prestatie, sportprestatie Kinderen met downsyndroom hebben ook recht op kwaliteitsvol onderwijs, ze mogen x zomaar nr bijzonder onderwijs geduwd worden Verschilprincipe: Ongelijke verdeling kan alleen gerechtvaardigd worden als die i/voordeel is v/minst begunstigden of als deze ongelijke verdeling minst begunstigden x xtra benadelen Bv. 1ste klas wagon i/treinen kan alleen als minder begunstigde altijd comfortbal kan reizen Compensatie voor variatie i/capaciteiten/talenten: Je krijgt of geeft op basis v/verschil Talentenbelasting: waarbij je voor ied nagaat wat hij moet of wat hij krijgt Probleem: Hoe ken je talent of capaciteit n mag je weigeren? (bv. wat is schoonheid?) I/strijd met economisch “principle of the best profit” Schaarse middelen moeten steeds nr individuen gaan die er meest v/kunnen profiteren Beginsel erkent bestaan v/competentieverschillen n capaciteitsgradaties n vindt dat men die verschillen beter openlijk laat zien, dan ze te verbergen Volgens dit principe is unfair dat meest begunstigden moeten afgeven, zij kunnen er x aan doen dat ze zo goed zijn Ontstaan v/paradox v/gelijke kansen Er bestaat gevaar dat goederen waar ied i/gelijke mate recht op heeft, worden afgezwakt Wnnr blijkt dat buitengewoon moeilijk is om voor ied noodzakelijke basisgoederen te voorzien, dan ontstaat neiging om lat lager te leggen, zodat ied dat lager niv. Bereikt “Slavery of the talented” Is onderscheid tussen toeval n keuze wel houdbaar? Bestaat er zoiets als vrije wil? Welvaartsgelijkheid Mensen = prosociaal: x onverschillig t.o.v. behoeften of verlangens v/anderen, als ze hier zelf x nadeel ondervinden Mensen = altruïstisch: bereid stuk v/eigenbelang te laten varen om anderen iets te geven/helpen Altruïstisch bestraffing: bij ongelijke verdeling kiezen mensen liever niets voor beide partijen dan aalmoes Van utopische droom tot dictatuur van het proletariaat Ied heeft recht op (meer) gelijke welvaart Er zijn x goede argumenten om toe te laten dat er zeer grote verschillen zijn tussen mensen op basis v/welvaart (Grote) ongelijkheden zijn x te rechtvaardigen Welvaart concentreert zich bij toplaag (1% v/gehele bevolking) ook wij behoren tot die toplaag Ultimatumspel: ontvanger heeft vetorecht n kan ervoor zorgen dat zowel verdeler n ontvanger niets krijgen door aanbad te verwerpen kan je verdeler straffen 80% v/ontvangers verwerpen verdelingen onder 20% We passen dit toe i/kleine kring met concrete verdeling, maar op wereldniv. Zijn we er lakser in Vormen van welvaartsgelijkheid Welvaartsgelijkheid kan berusten op goede argumenten wereldongelijkheid is x te rechtvaardigen, wijzelf behoren tot toplaag n er bestaat zoiets als aversie tegen ongelijkheden op kleine schaal, maar dit wordt x vertaald nr grotere (wereld)schaal Je kan welvaartsgelijkheid gaan opdelen i/versch. principes: Absolute welvaartsgelijkheid: ied verdient evenveel Probleem: voelt unfair voor wie zich meer inzet, omdat zij zelfde bedrag krijgen als diegene die zich minder inzetten Relatieve welvaartsgelijkheid: zoveel mag je max. verdienen n zoveel moet je min. verdienen basisinkomen (= rel. welvaartsgelijkheid aan onderkant) n max. loon (= rel. welvaartsgelijkheid aan bovenkant) Probleem: laat grote verschillen toe, basisinkomen n max. loon verschilt i/grote mate Gelijkheid nr behoefte (MARX): zowel gebaseerd op luxebehoeften als sociale behoeften je moet nr situatie waar ied krijgt volgens z’n behoeften n noden, die verschillen per mens Probleem: utopisch idee, want je doet alsof er x schaarste is je kan x oneindig blijven verdelen, zaken kunnen uitgeput worden Gelijkheid nr prestatie: gelijk loon voor gelijk werk Probleem: wat met wie x kan presteren? Mensen die te maken hebben met functiebeperking, te oud zijn geworden, handicap hebben, krijgen zij dan niks?