هدف زندگی PDF

 ‫‪ :‬ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ‪.1358-1298 ،‬‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‬ ‫ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور ‪ :‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‪ /‬ﻣ...

 ‫‪ :‬ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ‪.1358-1298 ،‬‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‬ ‫ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور ‪ :‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‪ /‬ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪.‬‬ ‫‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺻﺪرا‪.1390 ،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ‬ ‫‪978-964-7299-79-4 :‬‬ ‫ﺷﺎﺑﻚ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ ‪ :‬ﻓﻴﭙﺎ‬ ‫‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﺷﺮان ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺖ‬ ‫‪ :‬اﻧﺴﺎن )اﺳﻼم( ‪ - -‬ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺧﻄﺎﺑﻪﻫﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪ :‬ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ )ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﻲ(‪ - -‬ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺧﻄﺎﺑﻪﻫﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪ :‬ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )اﺳﻼم( ‪ - -‬ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺧﻄﺎﺑﻪﻫﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪ 1390 :‬ه ‪ 6‬م‪BP 226/2/‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﮕﺮه‬ ‫‪297/466 :‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪي دﻳﻮﻳﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻛﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻠﻲ ‪2525792 :‬‬ ‫ا رات ﺻﺪرا‬ ‫ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﺛــﺮ‪ :‬ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺷﻬﻴﺪ اﺳﺘﺎد ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‬ ‫ﭼﺎپ‪ :‬ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ ،‬آﺑﺎن ‪ 1390‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ذيﺣﺠﻪ ‪1432‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‪ 5000 :‬ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫ﺑﻬــﺎ‪ 13000 :‬رﻳﺎل‬ ‫ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺻﺤﺎﻓﻲ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ ﻓﺠﺮ )‪.(1001395‬ﺗﻠﻔﻦ‪33119796 :‬‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا )ﺑﺎ ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه از ﺷﻮراي ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﺳﺘﺎد ﺷﻬﻴﺪ(‬ ‫ﻛﻠﻴﺔ ﺣﻘﻮق ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﻧﺎﺷﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺒﻪ ‪ :1‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ داراﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬ﻛﻮﭼﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ‪ ،33915130 :‬دورﻧﮕﺎر‪33119796 :‬‬ ‫*ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫ﺷﻌﺒﻪ ‪ :2‬ﺧﻴﺎﺑﺎن اﻧﻘﻼب ﺑﻴﻦ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي داﻧﺸﮕﺎه و اﺑﻮرﻳﺤﺎن‪ ،‬ﭘﻼك ‪ – 1164‬ﺗﻠﻔﻦ‪ 66461086 :‬و ‪66961645‬‬ ‫ﺷﻌﺒﻪ ‪ :3‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﭘﺎﺳﺪاران‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﮔﻞﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﺎﻃﻖ ﻧﻮري )زﻣﺮد(‪ ،‬ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب ﺗﻠﻔﻦ و دورﻧﮕﺎر‪22852489 :‬‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ارم‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ‪ ،7731522 :‬دورﻧﮕﺎر‪7747314 :‬‬ ‫*ﻗــﻢ‪:‬‬ ‫‪ISBN: 978-964-7299-79-4‬‬ ‫ﺷﺎﺑﻚ‪978-964-7299-79-4 :‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪‬‬ ‫ﺖ ﻄﺎ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪7......................................................................................................................‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪9.....................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در ﻋﻠﻢ و اراده ‪13............................................................................‬‬ ‫‪.2‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻮاﻫﺐ ﻃﺒﻴﻌﺖ ‪14.............................................................‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮآن ‪15..................................................................................‬‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﺪف دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪19..............................................................‬‬ ‫آﻳﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ؟ ‪19.........‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻖ ‪21................................................................................................................‬‬ ‫ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن را ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪25................................................................‬‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺧﻼق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪27................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره رﻳﺸﻪ اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻧﻈﺮﻳﺔ راﺳﻞ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي ‪28............................................................................‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪29............................................................................................‬‬  ‫‪  4‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪.2‬اﻟﻐﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي‪30....................................................................................‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪32............................................................................................‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ‪36.....................................................................‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ارزش ‪36..........................................................................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ‪38..................................................................‬‬ ‫»ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارزش ﻣﻌﻨﻮي در ﻣﻜﺘﺐ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ‪39....................................‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪40..........................................................................................................‬‬ ‫آﻳﺎ وﺟﺪان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﻳﺸﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟ ‪42...............................................................‬‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬رﻳﺸﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ‪47...........................‬‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ‪51...................................................................................................‬‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ ‪54........................................‬‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ آرﻣﺎن ‪55..........................................................‬‬ ‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻮد ﻳﻚ آرﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ ‪57.........................................................................‬‬ ‫اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﻬﺪآور ﺑﺎﺷﺪ ‪58..............................................................‬‬ ‫ﺧﻮاص ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪي‪61....................................................................................‬‬ ‫اﻳﻤﺎن و ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن ‪63.................................................................................................‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻫﺪف اﺳﺖ ﻳﺎ وﺳﻴﻠﻪ؟ ‪63...................................................................................‬‬ ‫ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ‪65.........................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪:‬‬ ‫‪.1‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺧﻮردار‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪.‬ﺑﺮﺧﻮردار از ﻃﺒﻴﻌﺖ ‪66................................................................................‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪67............................................................................................‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪‬‬ ‫ب‪.‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺧﻮردار در آﺧﺮت ‪68............................................‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ‪69............................................................................................‬‬ ‫‪.2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﻓﺎ ‪71.........................................................................................................‬‬ ‫‪.3‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻜﻤﺎ و ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻟﻬﻲ ‪75...............................................................................‬‬ ‫‪.4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻨﺪوﺋﻴﺴﻢ ‪78................................................................................................‬‬ ‫‪.5‬ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن در زﻳﺒﺎﻳﻲ اﺳﺖ ‪79..............................................................................‬‬ ‫‪.6‬ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن در ﻗﺪرت اﺳﺖ ‪80..............................................................................‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﻼم ‪83..................................‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت درﺑﺎره اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن ‪84.................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺮﻓﺎ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪89...................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺣﻜﻤﺎ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ‪91.................................................................................‬‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ در اﺳﻼم ‪92.....................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺒﺎدت ‪93.........................................................................................................‬‬ ‫اﻗﺴﺎم ﻋﺒﺎدت ‪94..........................................................................................................‬‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ در اﺳﻼم ‪98............................................................................................‬‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻫﺪف اﺳﺖ ﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ‪98....................................................................................‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻬﺎ‪101...................................................................................................................‬‬  ‫‪  6‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻘﺪ‬ ‫‪7‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪‬‬ ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺟﻠﺴﻪ ﺻﺤﺒﺖ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﻴﺪ‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﻣﻄﻬﺮي در ﺟﻤﻊ ﺣﺪود ده ﺗﻦ از ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1351‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ«‪.‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮري‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺜﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ »ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ« اﺛﺮ آن ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺷﻬﻴﺪ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬ﻧﻮار ﺻﻮﺗﻲ اﻳﻦ ﺻﺤﺒﺘﻬﺎ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻨﻈﻴﻢ آن‬ ‫روي ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن از ﻧﻮار اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺷﻬﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻴﻤﻪ در ﻛﺘﺎب ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ در ﺳﻴﺰده ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ و‬  ‫‪  8‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ آن ﻛﺘﺎب ‪ -‬ﻛﻪ ﺟﻬﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﺳﻨﺨﻴﺖ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﺒﺤﺚ »ﻧﺒﺮد ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪-‬‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪان اﻣﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ دﻧﺒﺎﻟﻪ آن و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﻚ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد‪.‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﺎپ ﻣﺴﺘﻘﻞ آن‪،‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻣﻜﺮر ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان آﺛﺎر آن‬ ‫اﺳﻼمﺷﻨﺎس ﻋﻈﻴﻢاﻟﺸﺄن‪ ،‬ﺿﺮوري ﺑﻮده و ﺗﺄﺧﻴﺮ در آن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻮارﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫در ﻣﻮارد ﻣﻌﺪودي ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﻮار و اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ در داﺧﻞ ﻛﺮوﺷﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﻴﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ آﺛﺎر آن ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﭘﺎﻛﺒﺎز در آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻔﻴﺪ و‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪ 25‬ﻣﻬﺮ ‪1390‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻮزدﻫﻢ ذياﻟﻘﻌﺪه ‪1432‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫ﺪف ﺧ ﺖ و ﺖ ا ﯿﺎء‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠّﻪ اﻟﺮّﺣﻤﻦ اﻟﺮّﺣﻴﻢ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ« اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاي ﺑﺸـﺮ ﻣﻄـﺮح ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺪف از زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﭼﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در واﻗﻊ ﻫـﺪف اﻧﺴـﺎن از‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و در زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ از ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ـ رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﻢ در واﻗـﻊ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء و ﻏﺎﻳﺖ اﺻﻠﻲ آن ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﺴﻠّﻢ »ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء« از »ﻫﺪف از زﻧﺪﮔﻲ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ اﻧﺒﻴـﺎء‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺟﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻧﺒﻴﺎء ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺸـﺮ‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪﻓﻬﺎﻳﻲ ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪10‬‬ ‫و ﺑﺎز اﮔﺮ ﻣﻘﺪاري ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﺮوﻳﻢ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ »ﻫﺪف‬ ‫از ﺧﻠﻘﺖ« ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺧﻠﻘﺖ اﺷﻴﺎء و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﻫـﺪﻓﻲ را‬ ‫در ﺑﺮ دارد؟ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻫﺪف از ﺧﻠﻘﺖ ﭼﻴﺴﺖ« ﻳﻚ وﻗﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﻫﺪف ﺧﺎﻟﻖ از ﺧﻠﻘﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺎﻟﻖ ﭼﻪ اﻧﮕﻴـﺰهاي دارد و ﭼـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﻋﺎﻣﻞ و ﺑﺎﻋﺚ و ﻣﺤﺮك اوﺳﺖ ﺑـﺮاي ﺧﻠﻘـﺖ؟ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﺧـﺎﻟﻖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺪﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻮن ﻫﺪف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﮕﻴـﺰه ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﺎﻣـﻞ و‬ ‫ﻣﺤﺮك ﻓﺎﻋﻞ‪ ،‬و ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻛﺎر را ﺑﻜﻨـﺪ و‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻓﺎﻋﻞ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ درﺑﺎره ﺧﺪا ﻧﻤـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف و ﻏﺮض ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺎ ﻛﺎر ﺧﻮدش ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻏﺮﺿﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺷﺪه ﻓﺎﻋﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺎﺷﺪ( ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻌﺎً ﻓﺎﻋﻞ در ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ و اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻘﺺ ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻫﺪف داﺷﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻓﺎﻋﻠﻬﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه و در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺻـﺎدق اﺳـﺖ و در ﺧـﺎﻟﻖ ﺻـﺎدق‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻃﻮر ﻫﺪف داﺷﺘﻦﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ اﺳﺘﻜﻤﺎل؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺎ ﻛﺎر‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻧﺪارد ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻳﻚوﻗﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻳﺖ و ﻫـﺪف ﻓﺎﻋـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪.‬ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻌﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺎري را ﻛـﻪ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف و ﻛﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاي آن ﻛﻤﺎل آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬ ‫اﻳﻦ ﻓﻌﻞ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺎﻋﻞ اﻳﻦ ﻛﺎر‬ ‫را ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻛﺎر رو ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ ﻣـﺎ ﻧـﺎﻣﻮس‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫ﺧﻠﻘﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﻌﻠﻲ از آﻏﺎز وﺟﻮدش ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻛﻤـﺎﻟﻲ در‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻠﻘﺖ ﻏﺎﻳﺖ دارد‪.‬‬ ‫و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻫﻢ ﻫﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺎﺳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﻮد ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻤﺎل ﻣﻨﺘﻈَﺮي دارد و ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﺎل ﻣﻨﺘﻈَـﺮ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﺎﻣﻮس اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي وﺟﻮدش‬ ‫از ﻧﻘﺺ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺴﻴﺮش ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻤﺎل اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﻤـﺎل‬ ‫ﻻﻳﻖ ﺧﻮد و ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن را دارد ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﺔ »ﻏﺎﻳﺖ در ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺴﺖ« ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬ ‫»ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻧﺴﺎن« ﭼﻴﺴﺖ و در اﻧﺴﺎن ﭼﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي‬ ‫اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﻛﻤﺎﻻﺗﻲ اﻣﻜﺎن دارد‪.‬ﻫﺮ ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻣﻜﺎن اﻧﺴـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫درﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﻛﺮد ]زﻳﺮا[ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي آن ﻛﻤﺎﻻت آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬و‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻮن »ﺣﻜﻤﺖ« ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫـﺪﻓﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻳﺎ ﺣﻜﻤﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد ﻏﺎﻳﺖ و ﻫـﺪف ﺧﻠﻘـﺖ اﻧﺴـﺎن ﻟﺰوﻣـﻲ ﻧـﺪارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻼ ﺑﺤﺚ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮﻣـﻲﮔـﺮدد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ و ﭼﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻲ در او ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺤﺚ را از ﺟﻨﺒﻪ اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻧﻪ ﻋﻘﻠﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‬ ‫اﺳﻼم ﭼﻪ ﺑﻴﻨﺸﻲ درﺑﺎره اﻧﺴﺎن دارد و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد‬ ‫ﭼﻪ ﻛﻤﺎﻻﺗﻲ را دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺮاي دﺳـﺘﮕﻴﺮي‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪12‬‬ ‫اﻧﺴﺎن و ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ و در واﻗﻊ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺧﻸ و ﻧﻘﺺ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنِ ﻓﺮدي و ﺣﺘﻲ اﻧﺴـﺎن اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺎ ﻧﻴـﺮوي‬ ‫اﻓﺮاد ﻋﺎديِ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ وﺣـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻛﻤﺎﻻت ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻧﺴﺎن و رﺳﺎﻧﺪن او ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ‬ ‫ﺧﻠﻘﺖ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺟﺎي‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﻓﺮد از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدي ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﺑﺎز ﺟﺎي ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺴﺖ و ]ﭘﺎﺳﺦ آن[ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﭼـﻪ اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻲ ﺑـﺎﻟﻘﻮه در ﻣـﺎ ﻫﺴـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ را ﺑﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ؛ ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺎ ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬وﻟﻲ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺑﺤﺜﻬﺎ ﻛﻠﻲ و ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻳﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺰﺋﻲﺗﺮ و ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ درﺑﺎره ﻫﺪف اﻧﺴﺎن ﺑﺤﺚ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻳﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ آﻳﺎ درﺑﺎره ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺤﺜﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ؟ و آﻳـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭼﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟‬ ‫ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ ـ ﻛﻪ درﺳﺖ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ـ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت آﻓﺮﻳﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫـﻢ از ﺧﻠﻘـﺖ اﻧﺴـﺎن‬ ‫ﻏﺮﺿﻲ ﻧﺪارد و ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺒﺮد و اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻣﻨﺘﻬﺎ اﻧﺴﺎن در ﻣﺮﺗﺒﻪاي از وﺟﻮد و وﺿـﻌﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ راه‬ ‫ﺧﻮدش را ﺑﺎﻳﺪ آزاداﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ اﻧﺴـﺎن ﺗﻜﻠﻴﻔـﻲ و ﺗﺸـﺮﻳﻌﻲ‬ ‫‪13‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﻏﺮﻳﺰي و ﺟﺒﺮي‪.‬ﻟﺬا اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ راه ﻧﻤﻮده ﺷﺪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻲدﻫﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺳـﻮء اﻧﺘﺨـﺎب‪ :‬ا‪‬ﻧّـﺎ ﻫ‪‬ـﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻨﺎه‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻟﺴ‪‬ﺒﻴﻞَ ا‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﺷﺎﻛ‪‬ﺮاً و ا‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻛَﻔﻮراً ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در ﻋﻠﻢ و اراده‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ درﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن را ﻗﺮآن در ﭼـﻪ ﻣـﻲداﻧـﺪ؟‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻳﻦ ﺟﻮر ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﺪف از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴـﺎن و آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ ﺳـﻌﺎدت‬ ‫اﻧﺴﺎن در ﮔﺮو آن اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎ ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن‬ ‫در دو ﻧﺎﺣﻴﻪ »ﻋﻠﻢ« و »اراده« ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﻮد‪.‬ﺧـﺪا اﻧﺴـﺎن را از ﻳـﻚ ﻃـﺮف‬ ‫ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻗـﺪرت و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼــﻪ ﺑﺨﻮاﻫــﺪ ﺑﺘﻮاﻧــﺪ‪ ،‬ارادهاش ﻗــﻮي و ﻧﻴﺮوﻣﻨــﺪ ﺷــﻮد و آﻧﭽــﻪ را ﻛــﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬ﻫﺪف از ﺧﻠﻘـﺖ داﻧـﻪ ﮔﻨـﺪم و ﻳـﺎ آﻧﭽـﻪ در‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد آن اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺑﻮﺗـﻪ ﮔﻨـﺪم درآﻳـﺪ‪.‬آﻧﭽـﻪ در‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋﻠﻔـﻲ ﺑﺨـﻮرد و ﭼـﺎق‬ ‫ﺷﻮد‪.‬آﻧﭽﻪ در اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻣﺎﻓﻮق اﻳﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﺳـﺖ و آن اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫»ﺑﺪاﻧﺪ« و »ﺑﺘﻮاﻧﺪ« و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺪاﻧـﺪ و ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‪.‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫‪.1‬اﻧﺴﺎن‪ :3 /‬ﻣﺎ راه را ﺑﻪ او )اﻧﺴﺎن( ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺎس دارد ﻳﺎ ﻛﻔﺮان ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪14‬‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ و ﻫﺪف اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻮاﻫﺐ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﺪف از زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺳﻌﺎدت اﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن در ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ و ﺧﻮﺷـﺘﺮ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و از ﻣﻮاﻫﺐ ﺧﻠﻘﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮد و ﻛﻤﺘـﺮ در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن رﻧﺞ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﭼﻪ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻫﻤﻨﻮﻋـﺎن‬ ‫ﺧﻮد؛ و ﺳﻌﺎدت ﻫﻢ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﭘﺲ ﻫﺪف از ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از وﺟﻮد ﺧﻮد و اﺷﻴﺎء ﺧﺎرج ﺑﻬـﺮه ﺑﺒـﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫»ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻟﺬت« و »ﺣﺪاﻗﻞ رﻧﺞ« را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬و اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎء‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن را ﻣﻘﺮون ﺳﻌﺎدت ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ‬ ‫ﻟﺬت ﻣﻤﻜﻦ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻧﺞ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻜﻨﻨﺪ و اﮔﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﻣﺴﺌﻠﻪ آﺧﺮت را ﻃﺮح‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺴﺌﻠﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻮن راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدن از اﻳﻦ راه ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛـﻪ ﺑـﺮاﻳﺶ‬ ‫ﭘﺎداش ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫آﺧﺮت ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺗﺒـﻊ دﻧﻴـﺎ وﺿـﻊ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در دﻧﻴﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻟﻐﻮ و ﻋﺒـﺚ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪.‬ﭼـﻮن‬ ‫اﻧﺒﻴﺎء ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و در دﻧﻴـﺎ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ اﺷـﺨﺎص‬ ‫ﭘﺎداش ﻳﺎ ﻛﻴﻔﺮ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮاً ﻋﺎﻟﻢ آﺧﺮﺗﻲ وﺿﻊ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران و‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﺪﻛﺎران داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮآن‬ ‫وﻟﻲ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ و ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬در ﻗﺮآن ﻳﻚ ﺟﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ :‬و‪ ‬ﻣـﺎ ﺧَﻠَﻘْـﺖ‪ ‬اﻟْﺠِـﻦﱠ و‪ ‬ا ْﻻ‪‬ﻧْـﺲ‪ ‬ا‪‬ﻻّ‬ ‫ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪونِ‪.1‬ﻏﺎﻳﺖ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن و ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺟﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺛﻘﻴـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ آﺧـﺮ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﭼﻪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاي ﺧﺪا دارد؟ ـ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي او ﻓﺎﻳـﺪهاي‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ و ﭼﻪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ دارد ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺧﻠﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺧـﺪا را‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﺪ‪.‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻗﺮآن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻛﻤـﺎل ﺻـﺮاﺣﺖ ذﻛـﺮ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎدت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺎﻳﺖ ﺧﻠﻘﺖ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن در ﺑﻌﻀﻲ از آﻳﺎت‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻜـﺲ اﻳـﻦ ﻧﻈـﺮ ﻛـﻪ آﺧـﺮت را اﻣـﺮي‬ ‫ﻃﻔﻴﻠﻲ ﻣﻲﺷﻤﺮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﻴﺎﻣﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻠﻘﺖ ﻋﺒﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ آن‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬و اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ در ﻗﺮآن زﻳﺎد ﺗﻜـﺮار ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اَﻓَﺤ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﺘُﻢ‪ ‬اَﻧﱠﻤﺎ ﺧَﻠَﻘْﻨﺎﻛُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺜﺎً و‪ ‬اَﻧﱠﻜُﻢ‪ ‬ا‪‬ﻟَﻴ‪‬ﻨﺎ ﻻ ﺗُﺮْﺟ‪‬ﻌﻮنَ‪.2‬آﻳﺎ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺚ ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﻳﻢ؟ )ﻋﺒﺚ ﭼﻴـﺰي را ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻏﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﺪارد؛ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻜﻤﺖ( ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎ ﺣﻜﻤﺖ در ﺧﻠﻘﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻏﺎﻳﺖ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺚ و ﺑﻴﻬﻮده و ﭘﻮچ اﺳـﺖ؟‬ ‫و ﻋﻄﻒ ﺑﻴﺎﻧﺶ آﻧﻜﻪ‪» :‬و‪ ‬اَﻧﱠﻜُﻢ‪ ‬ا‪‬ﻟَﻴ‪‬ﻨﺎ ﻻ ﺗُﺮْﺟ‪‬ﻌﻮنَ« و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺟـﻮع‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻠﻘﺖ ﻋﺒﺚ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.1‬ذارﻳﺎت‪ :56 /‬و ﭘﺮﻳﺎن و آدﻣﻴﺎن را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪم ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدﺗﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.2‬ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ :115 /‬آﻳﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﻋﺒﺚ آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻗﺮآن در آﻳﺎت ﻣﻜﺮر ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑـﻮدن و ﺑﺎﻃـﻞ‬ ‫ﻧﺒﻮدن ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﻟﻐﻮ و ﺑﺎزي ﻧﺒﻮدن ﺧﻠﻘﺖ ﺗﻮأم و در واﻗـﻊ اﺳـﺘﺪﻻل ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ ﻗﺮآن درﺑﺎره ﻗﻴﺎﻣﺖ دارد اﺳﺘﺪﻻلِ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻟ‪‬ﻤ‪‬ـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺪاﻳﻲ دارد و اﻳـﻦ ﺧـﺪا ﻛـﺎر ﻋﺒـﺚ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻛﺎر او ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﻠﻘـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺎﻟﻖ ﺣﻜﻴﻤﻲ دارد‪ ،‬رﺟﻮع و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﺴﺖ‪ ،‬و در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪة ﺧﻠﻘﺖ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ در ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن آﻓﺮﻳـﺪه‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ اﻧﺴـﺎن‬ ‫وﻗﺘﻲ داﻧﺴﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﻜـﻪ اﻧﺴـﺎن‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﺪ و ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﺧـﺪا ﺧـﻮد‪ ،‬ﻫـﺪف‬ ‫اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺪاﻧﺪ و ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑﺪاﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺘﻮاﻧـﺪ و ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا ـ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺶ اﺳـﺖ ـ و ﻋﺒـﺎدت‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ ﮔـﺎم ﺑﺮﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ].‬از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن[ اﻧﺒﻴﺎء آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺸـﺮ‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺧﻮدش ـ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺳﻌﺎدت از ﻧﻈﺮ آﻧﻬـﺎ ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫اﺳﺖ ـ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ در ﻣﻨﻄﻖ اﺳﻼم ﻫﺪف اﺻﻠﻲ از زﻧـﺪﮔﻲ ﺟـﺰ ﻣﻌﺒـﻮد‬ ‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺴﺎزد و ﺑﻪ او‬ ‫ﻫﺪف و آرﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﻫﺪف و آرﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﺪﻫـﺪ ﻓﻘـﻂ‬ ‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﺲ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺒـﻪ ﻣﻘـﺪ‪‬ﻣﻲ دارد ﻧـﻪ ﺟﻨﺒـﻪ اﺻـﺎﻟﺖ و‬ ‫‪17‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل و ﻫﺪف اﺻﻠﻲ‪.‬‬ ‫در آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﺎﻣﻞ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﻳـﺎ از زﺑـﺎن‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را اﻳﻦ ﻃﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ را ﺧﻮب درك ﻛﺮدهاﻧﺪ و روي ﻫﻤﺎن ﻫﺪف ﻛﺎر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬از زﺑﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫و‪‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﺖ‪ ‬و‪‬ﺟ‪‬ﻬِﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﺬي ﻓَﻄَﺮَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪ ‬اْﻻَر‪‬ض‪ ‬ﺣ‪‬ﻨﻴﻔﺎً و‪ ‬ﻣـﺎ اَﻧَـﺎ‬ ‫ﻣ‪‬ﻦَ اﻟْﻤ‪‬ﺸْﺮِﻛﻴﻦَ‪.1‬‬ ‫ا‪‬نﱠ ﺻ‪‬ﻠﻮﺗﻲ و‪ ‬ﻧُﺴ‪‬ﻜﻲ و‪ ‬ﻣ‪‬ﺤﻴﺎي‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ﻤﺎﺗﻲ ﻟ‪‬ﻠّﻪ‪ ‬ر‪‬ب‪ ‬اﻟْﻌﺎﻟَﻤﻴﻦ‪.2‬‬ ‫و اﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻗﺮآن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﻜﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن ﻓﻘـﻂ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ و ﺧﺎﻟﻖ ﻋﺎﻟﻢ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫ﺧﺎص اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﻫﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺎﻟﻖ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻫﺪف ﻫﻢ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﭽـﻪ ﺳـﺰاوار‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اوﺳـﺖ و ﺑـﺲ‪ ،‬و ﻃﺒﻌـﺎ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻫﺪﻓﻬﺎ زاﻳﻴﺪه و ﻣﻨﺒﻌﺚ از اﻳﻦ ﻫﺪف ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل و اﺻﺎﻟﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻟﻮد اﻳﻦ ﻫﺪﻓﻨﺪ‪.‬ﭘـﺲ در اﺳـﻼم ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺧﺪا دور ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﺪف ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد‪.‬‬ ‫‪.1‬اﻧﻌﺎم‪ :79 /‬ﻣﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺎص ﻛﺴﻲ ﻛﺮدهام ﻛـﻪ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ را ﭘﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻛﺮده و ﻣﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫‪.2‬اﻧﻌﺎم‪ :162 /‬ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت و زﻧـﺪﮔﻲ و ﻣـﺮگ ﻣـﻦ ﺑـﺮاي ﺧﺪاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪18‬‬ ‫ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻪ ﻫـﺪف از زﻧـﺪﮔﻲاش ﭼﻴﺴـﺖ‪ ،‬از زﺑـﺎن‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ا‪‬نﱠ ﺻ‪‬ﻠﻮﺗﻲ و‪ ‬ﻧُﺴ‪‬ﻜﻲ و‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻴـﺎي‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ﻤـﺎﺗﻲ ﻟ‪‬ﻠّـﻪ‪‬‬ ‫ر‪‬ب‪ ‬اﻟْﻌﺎﻟَﻤﻴﻦَ‪.‬اﺧﻼص‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ؛ ﻋﺒﺪ ﻣﺨﻠ‪‬ﺺ و ﻋﺒـﺪ ﻣﺨﻠَـﺺ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻲ ﺟﺰ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺪا در وﺟﻮد او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺗﻌﺒﻴﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫دارد‪.‬در ﻳﻚ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ﻧّﺎ اَر‪‬ﺳ‪‬ﻠْﻨﺎك‪ ‬ﺷﺎﻫ‪‬ﺪاً و ﻣ‪ ‬ﺒﺸﱢﺮاً و‪ ‬ﻧَﺬﻳﺮاً‪.‬‬ ‫و‪ ‬داﻋ‪‬ﻴﺎً ا‪‬ﻟَﻲ اﷲِ ﺑِﺎ‪‬ذْﻧ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﺳ‪‬ﺮاﺟﺎً ﻣ‪‬ﻨﻴﺮاً‪.1‬ﺗﻮ را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻮاه )ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ( ﺑﺎﺷﻲ‪.‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻋﻤـﺎل اﻣـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺒﺸﺮ )ﻧﻮﻳﺪدﻫﻨﺪه( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮب ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﺬﻳﺮ )ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه( در ﻣﻮرد ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪ‪ ،‬و دﻋﻮتﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧـﺪا‪.‬ﺗـﻮ‬ ‫را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﻨﻲ‪.‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻏﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ درﺑﺎره ﺑﻌﻀﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻛﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺨْﺮِﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻈﱡﻠُﻤﺎت‪ ‬ا‪‬ﻟَﻲ اﻟﻨّﻮرِ ﻣﺮدم را از ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﺑﺒـﺮد‬ ‫و وارد ﻧﻮر ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ در ﺑﻌﻀﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم دﻋﻮت ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺪا آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎل ﻣﻴﺎن ﻣﺨﻠـﻮق و ﺧـﺎﻟﻖ‪ ،‬و راﺑـﻂ‬ ‫اﻳﻦ دو اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬اﺣﺰاب‪ 45 /‬و ‪ :46‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻣﺎ ﺗﻮ را ﮔﻮاه و ﺑﺸﺎرتدﻫﻨﺪه و ﺑﻴﻢرﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫دﻋﻮتﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ اذن او و ﭼﺮاغ ﻓﺮوزان ﺑﺎﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﺪف دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء‬ ‫در ﻳﻚ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ در ﻛﻤﺎل ﺻﺮاﺣﺖ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻫـﺪف ﺑﻌﺜـﺖ‬ ‫اﻧﺒﻴﺎء ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و آن »ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« اﺳﺖ‪ :‬ﻟَﻘَﺪ‪ ‬اَر‪‬ﺳ‪‬ـﻠْﻨﺎ ر‪‬ﺳ‪‬ـﻠَﻨﺎ‬ ‫ﺑِﺎﻟْﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻨﺎت‪ ‬و‪ ‬اَﻧْﺰَﻟْﻨﺎ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟْﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬و‪ ‬اﻟْﻤﻴﺰانَ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻘﻮم‪ ‬اﻟﻨّﺎس‪ ‬ﺑِﺎﻟْ ‪‬ﻘﺴ‪‬ﻂ‪ ‬و‪ ‬اَﻧْﺰَﻟْﻨَﺎ اﻟْﺤ‪‬ﺪﻳﺪ‪‬‬ ‫ﻓﻴﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺄس‪ ‬ﺷَﺪﻳﺪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎسِ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮانِ ﺧـﻮد را ﻋﻤﻮﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺷـﻮاﻫﺪ و‬ ‫دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﻛﺘﺎب و ﻣﻌﻴﺎر )ﻣﻘﺼﻮد ﻗـﺎﻧﻮن اﺳـﺖ‬ ‫ﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ( ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻨـﺪ و اﻣـﺮ‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم راﻳﺞ ﺷﻮد و ﭘﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﻫﺪف و آرﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان و ﺑﻌﺜﺖ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻛـﺎري از‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺪاﺳﺖ و ﻫﺪف ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﺑﻲﻫﺪف ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬ ‫اﺳﺖ‪.‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﻋﺪاﻟﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‬ ‫ﻋﻮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ؟‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻓﺮض ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد‪.‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺑﺮﻗﺮاري ﻋـﺪاﻟﺖ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ وﻟﻲ ـ ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ اﻣﺜﺎل ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ـ‬ ‫‪.1‬ﺣﺪﻳﺪ‪ :25 /‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻛﺘـﺎب‬ ‫و ﻣﻘﻴﺎس ﺣﻖ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻨـﺪ و آﻫـﻦ را ﻧـﺎزل‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺻﻼﺑﺖ ﺷﺪﻳﺪ و ﻣﻨﻔﻌﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻫﺴﺖ‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ واﻗﻌﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧـﻪاي‬ ‫در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ دو ﺟﻬﺖ از ﻃﺮف ﺑﺸﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ )و ﺧﺪاي ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ(‪.‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ]زﻳـﺮا ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ[ ﺧـﻮد را از‬ ‫اﻏﺮاض ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺸﺮ ﺿـﺎﻣﻦ اﺟـﺮا ﻧـﺪارد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﻃﺒﻊ ﺑﺸﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻏﻴﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻔﻌﺶ اﺳﺖ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرش اﺳـﺖ آن را ﻃـﺮد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آن ﺧﻀـﻮع داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛـﻪ از ﺳـﻮي ﺧـﺪا ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺸـﺮ در ﻋﻤـﻖ‬ ‫وﺟﺪاﻧﺶ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬راﻫﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺷـﻮد ﻗـﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧـﻪ ﻻزم اﺳـﺖ و‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف ﺧﺪا ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬و ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧـﻪ‬ ‫ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎداش و ﻛﻴﻔﺮي از ﻃـﺮف ﺧـﺪا وﺿـﻊ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش و ﻛﻴﻔﺮ اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد‬ ‫ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬ﭘﺲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ واﺳـﻄﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺷـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ]ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ[ ﻋﺒـﺎدات ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻘـﺮر‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻘﻨّﻦِ ﻗﺎﻧﻮن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻨﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﺸﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑـﺎ‬ ‫او ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎدﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ دارﻧـﺪ و ﻣﺮاﻗـﺐ آﻧﻬﺎﺳـﺖ و‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روي اﻳﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ ﻫـﺪف‬ ‫‪21‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫اﺻﻠﻲ از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻫﺪف ﺛﺎﻧﻮي اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻘـﻨّﻦِ ﻗـﺎﻧﻮن را ﺑﺸﻨﺎﺳـﻨﺪ و از او ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬واﻻّ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا اﺻﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﭘﺲ در واﻗﻊ ﻣﺎ ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻖ دارﻳﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺪام ﻳﻚ را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪.‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻃﺮﻓـﺪاري ﻧـﺪارد و اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬ ‫اﻣﺜﺎل ﺑﻮﻋﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺪدرﺻﺪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ﻓﻘﻂ ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و در واﻗﻊ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻣﺮدم در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪا و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎد ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕـﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎد اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﭘﺲ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ دوم درﺳﺖ ﻋﻜـﺲ ﻗﺒﻠـﻲ اﺳـﺖ و آن اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺧـﺪا‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا و ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﺳﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻫﺪف ﺛﺎﻧﻮي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺸﺮ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻓـﺎﺋﺰ و واﺻـﻞ ﺷـﻮد‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ در دﻧﻴﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﺟﺰ در ﭘﺮﺗـﻮ اﺟﺘﻤـﺎع اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺰ در ﭘﺮﺗﻮ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬ﭘـﺲ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﺧﻴﺎل‬ ‫راﺣﺖ ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﺪ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋـﺪاﻟﺖ ﻫـﻴﭻ ارزﺷـﻲ ﻧـﺪارد‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪22‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﻳﻨﻘﺪر اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻴﻢ و‬ ‫آﻧﻬﺎ را در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺪف اﻧﺒﻴﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟـﻲ ﻧـﻪ ﻫـﺪف‬ ‫او‪‬ﻟﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف ﺛﺎﻧﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﺪف دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺳﻮﻣﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺴﺖ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺿﺮورﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﻳﻚ ﻫﺪف ﺑﺮاي ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء و ﺑﺮاي ﺧﻠﻘﺖ و زﻧﺪﮔﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬ ‫و ﻳﻜﻲ را ﻫﺪف اﺻﻠﻲ و ﻣﺎﺑﻘﻲ را ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ؟ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دو ﻫﺪف داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي دو ﻫﺪف‪ ‬ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻴﺎن ﺑﺸﺮ‬ ‫و ﺧﺪا ﺗﺎ ﺑﺸﺮ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ در ﻣﻴـﺎن ﺑﺸـﺮ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ دو ﻫـﺪف‬ ‫اﺻﻠﻲاﻧﺪ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻫﺮ دو ﻫﺪف آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻌﻲ دارد ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ دو اﺻﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻣﻘﺪﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻃﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ وﺟـﻮد‬ ‫دارد‪.‬ﻣﺜﻼ ﻗﺮآن روي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬ﻣﺴﻠّﻤﺎً ﻗـﺮآن ﺑـﻪ‬ ‫اﻣﺮي ﻛﻪ آن را ﺗﺰﻛﻴﻪ و ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻧﻔﺲ و ﺑﻪ ﻳﻚ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻨﻤﻴﻪ و ﺗﺜﻤﻴـﺮ ﻧﻔـﺲ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻗَﺪ‪ ‬اَﻓْﻠَﺢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ز‪‬ﻛّﻴﻬﺎ‪.‬و‪ ‬ﻗَﺪ‪ ‬ﺧـﺎب‪‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻦْ د‪‬ﺳ‪‬ﻴﻬﺎ‪.1‬رﺳﺘﮕﺎري اﻧﺴﺎن را در ﮔﺮو ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ ﻣـﻲداﻧـﺪ‪.‬آﻳـﺎ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫اﺳﻼم ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﺪف اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء‬ ‫‪.1‬ﺷﻤﺲ‪ 9 /‬و ‪ :10‬رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ آن ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﺎﺋﺐ و ﺧﺎﺳﺮ ﺷـﺪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻧﻔﺲ و ﺟﺎن ﺧﻮد ﻗﻠﻢ ﺑﺮد و دس‪ ‬ﻛﺮد‪].‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳـﺘﺎد ﺷـﻬﻴﺪ‬ ‫در ﻛﺘﺎب آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻗﺮآن‪ ،‬ج ‪[.13‬‬ ‫‪23‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫و ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ ﻫﺪف اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻘﺪﻣـﻪ؟ و اﮔـﺮ ﻣﻘﺪﻣـﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻌﺮﻓﺔاﷲ و اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻋﺒﺎدت اوﺳﺖ؟ و ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ و اﻧﺒﻴـﺎء آﻣـﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري آن ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ در ﺑﺸﺮ ﭘـﺎرهاي‬ ‫از ﺻﻔﺎت را ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮر در ﻧﻤـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬رذﻳﻠـﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻨـﺪ و‬ ‫ﺻﻔﺎت دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺑﻨﺎﻣﻨـﺪ و‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را از ﺻـﻔﺎﺗﻲ ﻛـﻪ ﺿـﺪ اﺧـﻼق اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺴﺪ‪ ،‬ﻛﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺠﺐ و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﺮﺳﺘﻲ و‪...‬ﺑﭙﻴﺮاﻳﺪ و ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﺎت دﻳﮕﺮ ﻛﻪ اﺧﻼق اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺳﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﺿـﻊ و ‪...‬ﺑﻴﺎراﻳـﺪ؟‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺻﻮﻻ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺧـﻮد ﻫـﺪف ﻣﺴـﺘﻘﻠﻲ‬ ‫اﺳﺖ؟‬ ‫ﺣﺎل ﻛﺪام ﻳﻚ را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺮآن ﺷﺮك را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﺖ؛ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ )ﺗﻮﺣﻴﺪ ذاﺗﻲ(‪ :‬ﻟَﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻛَﻤ‪‬ﺜْﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﺷَﻲ‪‬ء‪1‬؛ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ از ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﻛﻤﺎل را در ﺑـﺮدارد‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ‪ :‬ﻟَﻪ‪ ‬اْﻷﺳ‪‬ﻤﺎء‪ ‬اﻟْﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨﻲ‪.2‬و‪ ‬ﻟ‪‬ﻠّﻪ‪ ‬اﻟْﻤ‪‬ﺜَﻞُ اْﻻَﻋ‪‬ﻠﻲ‪3‬؛ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ‬ ‫‪.1‬ﺷﻮري‪ :11 /‬ﻫﻴﭻ ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﺑﺮاي او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬ﻃﻪ‪ : 8 /‬ﻫﻤﻪ اﺳﻤﺎء ﻧﻴﻜﻮ ﻣﺨﺼﻮص اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.3‬ﻧﺤﻞ‪ :60 /‬و ﺻﻔﺎت واﻻ ﺧﺎص ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪24‬‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ در ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺜﺮﺗـﻲ را ﻧﻤـﻲﭘـﺬﻳﺮد؛‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪا ﻓﺎﻋﻠﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻫﺮ‬ ‫ﻓﺎﻋﻠﻲ را در ﻃﻮل ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻻ ﺣ‪‬ﻮ‪‬لَ و‪ ‬ﻻ ﻗُﻮ‪َ ‬ة ا‪‬ﻻّ ﺑِـﺎﷲِ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ؛ و ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺪﻓﻲ را ﺑﺮاي ﻛﺎﺋﻨـﺎت‬ ‫ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺟﺰ ﺧﺪا‪.‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑـﺮاي اﻧﺴـﺎن‪،‬‬ ‫ﭼﻪ در ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﭼﻪ در ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ و ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ او‪ ،‬ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ‬ ‫ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﻜﺘﺒﻬـﺎي ﻓﻠﺴـﻔﻲ ﺑﺸـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬از زﻣﻴﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﻓﺮق دارد‪.‬ﺧﻴﻠﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ آﻧﭽﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﺪ‪.‬اﺳـﻼم ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪي و ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ ﺑﺸﺮ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧـﻮد‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ در ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑـﺖ و‬ ‫ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪.‬ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻠﻜﻪ از دﻳﺪ اﻟﻬﻲ‪ :‬ﻓَﻠَـﻦْ ﺗَﺠِـﺪ‪ ‬ﻟ‪‬ﺴ‪‬ـﻨﱠﺔِ اﷲِ ﺗَﺒ‪‬ـﺪﻳﻼً و‪ ‬ﻟَـﻦْ ﺗَﺠِـﺪ‪ ‬ﻟ‪‬ﺴ‪‬ـﻨﱠﺔِ ا ِ‬ ‫ﷲ‬ ‫ﺗَﺤ‪‬ﻮﻳﻼً‪.1‬‬ ‫ﻗﺮآن اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺑﺮاي آن اﻫﻤﻴـﺖ و‬ ‫ارزش ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻳـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺧـﻮش زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫‪.1‬ﻓﺎﻃﺮ‪ :43 /‬ﻫﺮﮔﺰ روش ﺧﺪا )ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ( را ﺗﺒـﺪﻳﻞﭘـﺬﻳﺮ ﻧﺨـﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓـﺖ و ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫روش ﺧﺪا را ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎء ‪‬‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﻮﺷﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ درك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮش دﻧﻴﺎ را ﻫـﻢ‬ ‫در ﺳﺎﻳﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲداﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن ﺧـﺎﻟﺺ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺸﻮد( و ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن را ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫اﻧﺴﺎنِ ﻗﺮآن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺎدﺗﺶ را ﺟﺰ ﺧﺪا ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺧﻠﺌﻲ را ﻛﻪ از ﺳﻌﺎدت دارد ﭘﺮ ﻛﻨﺪ و رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ او را ﺗـﺄﻣﻴﻦ و وي را‬ ‫ﺳﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اَ ﻟﱠﺬﻳﻦَ اﻣ‪‬ﻨﻮا و‪ ‬ﺗَﻄْﻤ‪‬ﺌ‪‬ﻦﱡ ﻗَُﻠﻮﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑِﺬ‪‬ﻛْﺮِ‬ ‫اﷲِ اَﻻ ﺑِﺬ‪‬ﻛْﺮِ اﷲِ ﺗَﻄْﻤ‪‬ﺌ‪‬ﻦﱡ اﻟْﻘُﻠﻮب‪.1‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺠﻴﺐ و ﻣﻌﺠﺰة ﺗﻌﺒﻴﺮي اﺳﺖ‪ :‬آﻧـﺎن‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و دﻟﻬﺎﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﺎد ﺧﺪا آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﻳـﻚ‬ ‫اﻣﺮ اﺛﺒﺎﺗﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻳـﺎد ﺧـﺪا آرام ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و دل‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﺎد ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد وﻟﻲ آن ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و »اَﻻ«ي ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲآورد‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ و ﻫﺸﻴﺎري ﻣﻲدﻫـﺪ و ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬ﻛﻠﻤﺔ »ﺑِﺬ‪‬ﻛْﺮِاﷲِ« را ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ادﺑﺎ‪» :‬ﺗَﻘﺪﻳﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺣ‪‬ﻘﱡﻪ‪ ‬اﻟﺘﱠﺄﺧﻴﺮُ ﻳ‪‬ﻔﻴﺪ‪ ‬اﻟْﺤ‪‬ﺼ‪‬ـﺮَ« ﻳﻌﻨـﻲ ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺴﺐ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻣﺆﺧﺮ ذﻛﺮ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻣﻘﺪم ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻗﺎﻋﺪه اﻓﺎدة ﺣﺼﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت ﻓﻌﻞ و ﺟـﺎر و ﻣﺠـﺮور ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻓﻌﻞ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬رﻋﺪ‪ :28 /‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻳﺎد ﻛﺮدن ﺧـﺪا آرام ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪26‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻳـﺎد ﺧـﺪا ﺑـﻮدن و ﻏﻴـﺮ ﺧـﺪا را‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن‪ ،‬آراﻣﺶ دﻟﻬﺎﺳـﺖ؛ ﻗﻠـﺐ ﻣﻀـﻄﺮب و ﻛﺎوﺷـﮕﺮ ﺑﺸـﺮ را و‬ ‫ﺳﻌﺎدت او را ﻓﻘﻂ ﺧﺪا ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﻣـﺮ ﻣﻘـﺪ‪‬ﻣﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﻣﻨﺰل از ﻣﻨﺎزل ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺳـﺮﻣﻨﺰل ﻧﻬـﺎﻳﻲ‪.‬ﻟـﺬا ﻋﺒـﺎدت ﻫـﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اَﻗ‪‬ﻢِ اﻟﺼ‪‬ﻠﻮةَ ﻟ‪‬ﺬ‪‬ﻛْﺮي‪.1‬ﻫﺪف ذﻛـﺮ اﺳـﺖ‪.‬و آﻳـﺔ »ا‪‬نﱠ‬ ‫اﻟﺼ‪‬ﻠﻮةَ ﺗَﻨْﻬﻲ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟْﻔَﺤ‪‬ﺸﺎء‪ ‬و‪ ‬اﻟْﻤ‪‬ﻨْﻜَﺮِ«‪ 2‬ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻧﻤﺎز را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﺪﻓﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و‪ ‬ﻟَﺬ‪‬ﻛْﺮُ اﷲِ اَﻛْﺒ‪‬ﺮُ‪.3‬اﺳﻼم ]ﺧﻠﻘﺖ[ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮاي ﻋﺒـﺎدت‬ ‫و ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و آﺷﻨﺎﻳﻲ و ذﻛﺮ او ﻣﻲداﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ در ﻫﻤـﻴﻦ ﺟـﺎ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬وﻟﻲ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء ﻧﻴـﺰ ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ اﺻﻞ‪.‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ‪.‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺪف ﺛﺎﻧﻮي اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﺪف اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ و وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي‪.‬‬ ‫‪.1‬ﻃﻪ‪ :14 /‬ﺑﺮاي ﻳﺎد ﻛﺮدن ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺎ ﻛﻦ‪.‬‬ ‫‪2‬و‪.3‬ﻋﻨﻜﺒﻮت‪ :45 /‬ﻧﻤﺎز از ﺑﺪﻛﺎري و ﻧﺎرواﻳﻲ ﺑﺎز ﻣـﻲدارد و ﻳـﺎد ﻛـﺮدن ﺧـﺪا ﻣﻬﻤﺘـﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺧﻼق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪‬‬ ‫ر ﻪ اﺧﻼق دی و ا ﻤﺎ ﯽ‬ ‫‪2‬‬ ‫اﻧﺴﺎن در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮدي و ﭼﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎز دارد ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي‪.‬ﻣﺎ ﻓﻌﻼ از ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻴﺎز ﻳﻚ ﻓﺮد در زﻧﺪﮔﻲ ﻓـﺮدي‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎ و ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي ﺑﺤﺜﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﭼﻮن ﻓﻌﻼ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻧﻴﺎز ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﻳﺪ در ﺿﻤﻦ ﺑﺤﺜﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﻣﺎن روﺷـﻦ ﺷـﻮد‪.‬وﻟـﻲ‬ ‫ﻗﺪر ﻣﺴﻠّﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻜﺘﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬ ‫ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي اﻓﺮاد؛ ﭼﻮن اﮔـﺮ ﻫـﺪﻓﻬﺎ ﻣﺸـﺘﺮك ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ‪ ،‬اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﻜـﺎري اﺳـﺖ و ﻫﻤﻜـﺎري در زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺪﻓﻬﺎي‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﻜﺎن ﻫﻤﻜﺎري‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك اﻋـﻢ اﺳـﺖ از ﻫـﺪف ﻣـﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك اﻓﺮادي ﻫـﺪف ﻣـﺎدي ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴـﺮ ﺷـﺮﻛﺘﻬﺎي‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪28‬‬ ‫ﺗﺠﺎري ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬ﻳـﻚ ﻋـﺪه ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪدار ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺠﺎري ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻳﺎ ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ ﺻـﺎﺣﺐ ﺑـﺎزو ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﻛﺎر و ﺑﺎزو از ﻳﻜﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از دﻳﮕـﺮي‪ ،‬و ﺑﻌـﺪ ﻛـﺎر ﻣﺸـﺘﺮﻛﻲ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬ﭘﺲ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك اﻋﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻲ را ﺻـﺮﻓﺎ از ﻃﺮﻳـﻖ و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻳـﻚ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد اداره ﻛﺮد؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳـﺎس زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺷـﻮد‪ ،‬واﻻّ ﻓﺮﺿـﻴﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره رﻳﺸﻪ اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﻧﻈﺮﻳﻪ راﺳﻞ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻨﺎب راﺳﻞ اﺧﻼﻗﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ‪.‬ﭼـﻮن ﻫـﻴﭻ رﻳﺸـﻪاي‬ ‫ﺑﺮاي اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎﺋـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ ﺟـﺰ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻓـﺮد‪.‬ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ اﺧـﻼق‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣـﻲﺑﻨﺪﻧـﺪ زﻳـﺮا‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻛﺎﻣﻼ درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻔـﻆ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣﻨﺎﻓﻌﺸـﺎن در‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق و وﺟﻮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﺎل ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻃﺒﻊ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻠﻢ ﻛﻪ ﮔﺎو ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻫﻢ ﻣﺎل ﻣـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻢ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻫﻢ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤـﻞ ﻧﺸـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ داد و ﮔـﺎو ﻣـﺮا ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﺮد‪ ،‬و‬ ‫‪29‬‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺧﻼق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﺿﺮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺮم‪.‬ﭘﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺣﻖ ﺗـﻮ‬ ‫را ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺸﻤﺎرم و ﮔﺎو ﺗﻮ را ﻣﺎل ﺗﻮ ﺑﺪاﻧﻢ ﺗﺎ ﮔﺎو ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺎل ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫راﺳﻞ رﻳﺸﻪ اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي ﻣﻲداﻧﺪ و در واﻗﻊ‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺣﺘﺮام اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻫﻤﺎن ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋـﺪه‬ ‫ﺷﺮﻛﺎ ﺣﻘﻮق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣـﻲﺷـﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﻓـﺮد را در‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ دزدﻫﺎ ﻫﻢ رواﺑﻄﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪.‬ﻳﻚ ﻋﺪه دزد وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دزدي ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺮ ﮔﺮدﻧﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻨﺎ‬ ‫را ﺑﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و رﻋﺎﻳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﻤﻠـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪].‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ[ ﭼـﻮن ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪي ﺑـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را ﻣﺤﺘـﺮم‬ ‫ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ راﺳﻞ ﺷﻌﺎرش ﺑﺎ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪاش ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬ﺷﻌﺎرش ﺷﻌﺎر اﻧﺴﺎﻧﺪوﺳﺘﻲ اﺳﺖ وﻟـﻲ ﻓﻠﺴـﻔﻪاش‬ ‫رﻳﺸﻪ اﻧﺴﺎﻧﺪوﺳﺘﻲ را ﻣﻲزﻧﺪ؛ زﻳـﺮا او رﻳﺸـﻪ اﺧـﻼق اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﺧﻼق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﺮدي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻮد را در‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺪاﻧﺪ و از ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ دﻳﮕﺮان ﺑﺘﺮﺳﺪ‪.‬وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﻋﺪه‪،‬‬ ‫ﻫﻢزور و ﻫﻢﺗﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻃﺒﻌﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﺴـﻲ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان آﻧﻘـﺪر‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺿﻌﻴﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻـﻮل اﺧﻼﻗـﻲ را‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﭼﺮا ﺑﻜﻨﺪ؟‬ ‫ﻣﺜﻼ ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﺑﺮژﻧﻒ‪ 1‬اﮔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن ﻫـﻢزور و‬ ‫ﻫﻢﺗﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻧﻔﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﺘﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر دﻟﻴﻞ ﻧﺪارد‪.‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻋﺘﺮاض راﺳـﻞ ﺑـﻪ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺜﻼ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ در وﻳﺘﻨﺎم ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻏﻴـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺮف‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻲ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟! آﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼـﻪ اﻟﺰاﻣـﻲ دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺠﻨﮕﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻴﻔﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺎﺳﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ زورﻣﻨﺪ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زور ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬اﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺣﺮف درﺳﺘﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ دﻳﮕﺮ اﺧﻼق ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳـﺮا ﺑـﻪ ﻗـﻮي ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺎري‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪] ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را[ ﻧﻜﻦ‪.‬دﻟﻴﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﻜﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻗـﻮي‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺘﺒﻲ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪.‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي رﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬اﻟﻐﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎدي ﺑﻨـﺎ ﺷـﻮد‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻳﺎد ﺷﺪه راه دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬ ‫‪].1‬رؤﺳﺎي ﺟﻤﻬﻮر وﻗﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي‪[.‬‬ ‫‪31‬‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺧﻼق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪‬‬ ‫»ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻞ ﺗﺠﺎوز اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ آن ﻋﻠـﻞ را از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ آن ﻋﻠﻞ‪ ،‬ﻋﻠـﻞ وﺟـﺪاﻧﻲ و رواﻧـﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬اﮔﺮ از ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ در ﺻﻮرت ﺗﺠﺎوز ﻗﻮي ﺑﻪ ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻊ و رادﻋﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬از اول ﺟﺎﻣﻌـﻪ را‬ ‫ﻃﻮري ﺑﺴﺎزﻳﻢ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻗﻮي و ﺿﻌﻴﻒ در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬رﻳﺸـﻪ‬ ‫ﻗﻮي و ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن اﻓﺮاد در ﭼﻴﺴﺖ؟وﻗﺘﻲ ﻣﺎ اﻳﻦ رﻳﺸـﻪ را زدﻳـﻢ ﻫﻤـﻪ‬ ‫اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و آﻧﻮﻗﺖ ﻃﺒﻌﺎ ﺣﻘﻮق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻢﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲﺷﻤﺮﻧﺪ‪.‬آن رﻳﺸﻪ اﺻﻞ ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ]اﻗﺘﺼﺎدي[ از اﻳﻨﺠـﺎ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻢﺗـﻮان‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻃﺒﻌﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻓـﺮاد ﻫـﺪف‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎد‪‬يﺷﺎن اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ واﻗﻌﻲ درﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺷﺮﻛﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ زور ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺑـﺰاري ﻛـﻪ ﺳـﺒﺐ زور و اﻳـﻦ ﺑـﺪﺑﺨﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺳﺖ و آن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺘﺒـﻲ اﺳـﺖ‪.‬در اﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﺐ روي‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻌﻨﻮي ﻫﻴﭻ ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺳﺨﻨﻲ از وﺟـﺪان‪ ،‬وﺟـﺪان اﺧﻼﻗـﻲ‬ ‫و‪...‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﺗﻜﻴﻪ ﻓﻘﻂ روي ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺮارﺗﻬﺎ و‬ ‫ﺷﻘﺎوﺗﻬﺎ و ﻇﻠﻤﻬﺎ و ﺗﻌﺪﻳﻬﺎﺳﺖ و آن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺳـﺖ‪.‬وﻗﺘـﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ را از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻳﻢ آﻟﺖ ﺟﺮم ﻳﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﻳﺖ را از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدهاﻳـﻢ‪.‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي رﻓﺖ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫـﺮ ﻓـﺮدي ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪32‬‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻴﺎز ﺧـﻮد از اﺟﺘﻤـﺎع ﮔﺮﻓـﺖ ﻃﺒﻌـﺎ در‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و اﺧـﻼق ﺧـﻮب ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲﺷـﻮد و رﻳﺸـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺪاوﺗﻬﺎ‪ ،‬دﺷـﻤﻨﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺮﺗﻬـﺎ و ﻋﻘـﺪهﻫـﺎ از ﻣﻴـﺎن ﻣـﻲرود و ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺮادروار و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫رد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﻮﻳﺘﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺪون‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ دادن ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي اداره ﻛﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻢ ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ را اﻟﻐﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪي و اﻧﺤﺮاف در آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬اﮔـﺮ ﺣـﺮف آﻧﻬـﺎ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﻣﻲرﺳـﻴﺪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﺤﺎل ﺑـﻮد ﻛـﻪ در آن ﻓﺴـﺎدي رخ دﻫـﺪ و ﺣـﺎل اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻗﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺼﻔﻴﻪ و اﻧﺤﺮاف و‪...‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪.‬ﻋﻠﺘﺶ ﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آوردن اﻣﺘﻴﺎزات‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اوﻻ اﻣﺘﻴﺎزات‪ ،‬ﻫﻤـﻪ‪ ،‬اﻣﺘﻴـﺎزات‬ ‫ﭘﻮﻟﻲ و ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﺑﺸﺮ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻣﺘﻴﺎزات دﻳﮕـﺮ دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ارزش ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪.‬ﻓﺮﺿﺎ در ﻣﻴﺎن زﻧﻬـﺎ زﻧـﻲ ﻛـﻪ زﻳﺒـﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫داراي اﻣﺘﻴﺎزي اﺳﺖ در زﻧﺪﮔﻲ در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺳﺮ ﺟـﺎي‬ ‫ﺧﻮدش ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫و از آن ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﭘﺴﺘﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﺖ‪.‬ارزش ﭘﺴـﺖ و ﻣﻘـﺎم‬ ‫‪33‬‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺧﻼق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ از ارزش ﭘـﻮل ﺧﻴﻠـﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮ اﺳـﺖ‪.‬راﻛﻔﻠـﺮ ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬ ‫ﻣــﻲﺧﻮاﻫــﺪ در اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت رﻳﺎﺳــﺖ ﺟﻤﻬــﻮري آﻣﺮﻳﻜــﺎ ﺷــﺮﻛﺖ ﻛﻨــﺪ‪.‬او‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮد دﻧﻴﺎ ﻳﺎ ﺟﺰء ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺛﺮوت دﻧﻴـﺎ را‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل داغ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬـﻮري در دﻟـﺶ ﻫﺴـﺖ و اﻳـﻦ‬ ‫آرزو را ﻓﻮقاﻟﻌﺎده دارد‪.‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﻮل و ﺛﺮوﺗﺸﺎن را ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻓﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮت و اﻓﺘﺨﺎر و رﻳﺎﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬آدﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﮕـﺮان ﻳـﺎ‬ ‫از روي ﺗﺮس ﻳﺎ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻋﻼﻗﻪ و اﻳﻤﺎن و ارادت در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺧﻀـﻮع‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ ارزﺷﻲ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻼ آﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آرزو ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎي ﺑﺮوﺟﺮدي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻓﺮاد آرزوي دﻳﺪﻧﺶ را داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺧﻀـﻮع و ﺧﺸـﻮع دﺳـﺘﺶ را‬ ‫ﺑﺒﻮﺳﻨﺪ و ﺑﺎ اﻟﺘﻤﺎس ﺑﻪ او ﭘﻮل ﺑﺪﻫﻨـﺪ و از ﺟـﻮاب ﺳـﻼﻣﺶ ﻫـﻢ ﻣﻔﺘﺨـﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﻳﻦ‪ ،‬ارزش اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ‪.‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﻪ ارزﺷﻬﺎ ﭘـﻮل اﺳـﺖ؟ ﻳـﺎ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎه ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ وﻟﻮ از ﺗـﺮس‪ ،‬ﺻـﺪﻫﺎ ﻫـﺰار ﺳـﺮﺑﺎز و‬ ‫اﻓﺴﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﭘﻴﺸﻔﻨﮓ و ﭘﺎﻓﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ و اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ؟ ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻳﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ ارزش دارد‪.‬اﮔﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻘـﺎﻣﻲ از ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رﻳﺸﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻣﺎﻳـﻪ اﻣﺘﻴـﺎز‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻣـﺎل و‬ ‫ﺛﺮوت ﻧﻴﺴﺖ و آن ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻗﺎﺑـﻞ اﺷـﺘﺮاك ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ وﺳﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻴﺎزات دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ اﺷﺘﺮاﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺎز ﺑﻬـﺮه از ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت‪ ،‬ﺑـﺮاي آن‬  ‫‪ ‬ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫‪34‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳـﺖ‪.‬آﻳـﺎ در ﺷـﻮروي ﺑﻬـﺮه ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت‬ ‫ﺧﺮوﺷﭽﻒ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﺜﻼ ﻳﻚ دﻫﻘﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؟ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫دﻫﻘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮاي دﻫﻘﺎن در ﻋﻤﺮش ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﻢ اﺗﻔـﺎق ﻧﻤـﻲاﻓﺘـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺳﻮار ﺷﻮد و از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑـﻪ آن ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮود‪.‬وﻟـﻲ او ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر دارد و ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت و اﻳﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﻃﻮر ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ اﻣﺘﻴـﺎز‪ ،‬ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫اﺷﺘﺮاﻛﻴﺖ ﺛﺮوت ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻞ ﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺮض اﺷﺘﺮاك ﺛﺮوت اﻳﻦ ﻃـﻮر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺛـﺮوت اﺷـﺘﺮاﻛﻲ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺣـﺪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﺗﺎزه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻣﻨﺪ دوﻟﺖ ﺧﻮدﻣﺎن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺎل دوﻟﺖ ﻣﺎل ﻋﻤﻮم اﺳﺖ و ﻣﺎل ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ آﻳﺎ از اﻳﻦ ﻣـﺎل‬ ‫ﻋﻤﻮم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﺮدي و اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻫـﻢ ﻧـﺪارد‪ ،‬اﻓـﺮاد ﻳـﻚ‬ ‫ﺟﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ]ﻧﻪ‪ [،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﭘﺴﺖ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮي اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮ‬ ‫ﻛﻞ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﺘﺮي ارﺗﺒـﺎط دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﺎوﻳﻦ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎ از اﻳﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺣـﺎل اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﻮدﺟـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎي اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻬﺎ و ﻓـﺪاﻛﺎرﻳﻬﺎ و ﺻـﺮف ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻛﺮدن از ﻣﻮاﻫﺐ ﻣﺎدي در ﻛﺎرﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬ﻓﻲاﻟﻤﺜـﻞ ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺮﺑﺎز‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮود و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻌ?