Hayvan Anatomisi_4. Ders_Bezler PDF

Hayvanlarda Deri Bezleri Omurgalı sınıflarının hepsinde bulunur. Ekzokrin bezlerdir. Bunlar ya tek hücreden ya da bir çok hücreden meydana gelebilir. Çok hücreli bezler ya tüp (tübülar) ya da kabarcık (alveolar, acinar) şeklinde olabilir. Her iki bez de basit ya da bileşik olabilir....

Hayvanlarda Deri Bezleri Omurgalı sınıflarının hepsinde bulunur. Ekzokrin bezlerdir. Bunlar ya tek hücreden ya da bir çok hücreden meydana gelebilir. Çok hücreli bezler ya tüp (tübülar) ya da kabarcık (alveolar, acinar) şeklinde olabilir. Her iki bez de basit ya da bileşik olabilir. Epidermisin dermis içine çökmesiyle meydana gelen bu bezler, salgı sıvısını arttırmak için yüzeylerini genişletmek amacıyla değişik şekillerde olabilirler.  Ekzokrin bezleri kanallara sahiptir; endokrin bezleri kanalsızdır. Ekzokrin bezler, maddeleri dış ortama veya vücudun dışına salmaktadır. Endokrin hormonlar, iç çevreye veya vücudun içine salınırlar.  Balıklarda çok sayıda epidermis içerisinde mukus bezleri bulunmaktadır. Balıklarda bezler Birçok deniz balığı türünde, epidermisin stratum germinativum'undan özel çok hücreli bezler geliştirilir. Bu bezler dermise derinlemesine oturur ve ışık üretir. Derin sularda yüzen bazı balıklarda ve kafadanbacaklılarda ışık üreten epidermis bezleri vardır. Işık bu canlılarda genellikle ya besin elde etmek ya da düşmanlarından kaçmak için kullanılır. Fotofor denen bu organ epidermisten ayrılıp dermis içine çöken hücreler tarafından meydana getirilir. Bir fotoforun yapısı en az göz kadar karmaşıktır. Özelleşmiş Fotositler enzimatik yollar ile ışık üreten hücrelerdir. Bunların yerini bazen simbiyotik bakteriler alır.  Hücrelerin bir kısmı fotoforun merceğini, bir kısmı da esas ışık oluşturan bezi oluşturur. Fotoforun çevresi dermisin meydana getirdiği bir kılıf ile örtülüdür. Işık ya bu ortamda simbiyoz yaşayan bazı floresans bakteriler tarafından meydana getirilir ya da bez hücrelerindeki (fotosit) bazı oksidasyon olayları sonucu oluşur.  Bazı balıklarda zehir bezleri vardır. Bunlar genellikle ya operkulumda, dorsalde ya da kuyruğun üzerindeki iğne gibi sert çıkıntıların dibindedir. Amfibilerde Bezler Amfibilerde deri bezleri bol miktarda olup, alveolar tiptedir. Mukus ve zehir salgılayan iki çeşit bez vardır. Mukus vücudun nemli kalmasını sağlar. Dolayısıyla solunuma yardımcı olur. Zehir bezleri hayvanları düşmanlardan korumak içindir. Bu zehir özellikle karşısındakinin sinir sistemini etkiler. Reptillerde bezler Reptillerde bez hemen hemen hiç yoktur. Bu nedenle deri kurudur. Bazı reptillerde vücudun belirli bölgelerinde bezler gelişir. Örneğin kertenkelelerde femoral bezler arka bacakların üst tarafına açılırlar. Bu bezler holokrin sistemin bir parçasıdır. Feremon salgılarlar. Hem erkek hem de dişilerde bulunabilir. Bazı kertenkele türlerinde femoral bezlerde UV ışığı emen yağ salgılarlar. Kuşlarda bezler Kuşlarda bezler iyi gelişmemiştir. Sadece bazı kuşlarda kuyruk dibinde bulunan Üropigial bezi vardır. Alveolar tipte olup, yağlı bir salgı içerir. Bununla tüyler parlatılır. Memelilerde bezler Memelilerde bezler çok iyi gelişmiştir. Şekil ve görevlerine göre çeşitlidir. Başlıca bezler; Ter-koku, yağ, göz yaşı ve süt bezleridir. Ter Bezleri Bunlar dermis içinde yumak şeklinde kıvrılmış bir kısım ile bunun devamı olarak epidermise uzanıp dışarı porlarla açılan ince bir borudan ibarettir. Yumağın çevresinde yoğun kılcal damar ağı bulunur.  İnsan derisinin her tarafında ter bezi vardır. Ayak ve avuç tabanında bezlerin sayısı çok daha fazladır. Atlarda (Equidae) çok büyük ter bezleri vardır. Memeliler içinde en fazla ter bezi içeren insandır. Yaklaşık 2.5 milyon ter bezine sahiptir. Bazı memelilerde vücudun her tarafında ter bezleri bulunurken, vücut üzeri tamamen kıllarla örtülü olanlarda genellikle yalnız ayak tabanlarında ve parmak aralarında görülür.  Yarasaların bir kısmında yüz üzerinde bulunan ter bezleri bir kısmında tümüyle kaybolmuştur. Balina gibi sucul memelilerde vücut yüzeyinden buharlaşma söz konusu olmadığından ter bezleri de kaybolmuştur. Üzeri kıllarla örtülü olmasına rağmen köpek ve atlarda vücudun her tarafında ter bezi bulunmaktadır.  Tuz, üre ve diğer artık maddeler bu kılcal damarlardan alınarak bez kanallarından dışarı atılır. Böylece boşaltım işine yardımcı olur. Ayrıca vücut sıcaklığının sabit tutulmasında rol oynar. Ekrin (merokrin), apokrin ve apoekrin ter bezi olmak üzere üç farklı çeşidi vardır. Ekrin ter bezleri Vücudumuzun neredeyse her tarafına yayılmış baskın ter bezidir (200– 400/cm²). En çok sırasıyla avuç içi, ayak tabanı ve başta bulunur. Göğüs kafesi ve uzuvlarda daha azdır. İnsan derisinin serinlemesini sağlar (termoregülasyon). Kıvrık tübüler bezlerdir. Ter üretimi yapan epitel (kübik ve prizmatik) hücrelerinin etrafında kasılabilir olarak myoepitel katman vardır. Ter iletim borusu iki sıralı kübik epitelden oluşur. Steril ve temel birleşeni bikarbonat, potasyum ve tuz olan renksiz teri salgılar.  Apokrin ter bezleri Apokrin bezler, ekrin bezlerden daha büyüktür ve salgı kanalları daha uzundur. Salgı meydana getiren kısımları dermisin altındaki bölge içerisindedir. Salgı kanalları bir kılın folikül bölgesine açılır. Dermiste ve hipodermisteki yağ hücrelerinin arasında bulunan bir salgı bölümü (tübüler ve kıvrık) ve kıl köküne kadar uzanan epitel katmanından oluşan bir iletim borusu yer alır. Salgı bölümü myoepitel hücreler ile sarılıdır ve tek katmanlı kübiktir. İnsanda sadece bazı bölgelerde bulunur. Bunlar; koltuk altı, kadınlarda göğüs ucunda, kulak kanalı, göz kapağı, burun deliklerinde, perianal bölgede (erkeklerde skrotum ve anüs, dişilerde ise vulva ve anüs arasındaki bölge) ve bazı dış genital bölgelerde bulunur. Doğumdan itibaren bulunan bezler ancak ergenlikle birlikte aktifleşirler. Memelilerin çoğunda apokrin bezlerden viskoz, yağlı (içeriğinde yağ, protein, karbohidrat ve sterodiler bulunur) ve kokulu bir salgı salgılar. Bu salgı feremon, yer işaretleme veya düşmana karşı bir savunma için kullanılır. İlk üretildiğinde kokusuz olan bu sıvı bakterilerin aktivitesi sonucunda kokmaya başlar. İnsanlarda bez adrenaline karşı duyarlı olduğundan dolayı, apokrin ter bezleri duygusal terlemede (korku, stres, çiftleşme ve acı gibi) rol alırlar. Erkeklerde daha fazla apokrin bez bulunur. Apoekrin bezler ise iki bezin karışımı olup, ekrin bezden büyük apokrin bezden ise daha küçüktürler (Sato, 1987). Deriden çıkan bölümü daha çok ekrin beze benzerken salgı bölümü ekrin ve apokrin beze benzer. İnsanda koltuk altı ve perianal bölgelerde bulunur. Koltuk altındaki bezlerin %50’sini oluşturur. Ekrin ve apokrin bezlerden daha çok ter üretirler. Ekrin bezler gibi sürekli olarak renksiz ve sulu bir ter üretirler. Yağ Bezleri Basit alveolar tiptedir. Diğer bezlerden farkı; salgısını verirken bu hücrelerin çatlayıp kaybolması ve salgının bileşimine katılmasıdır (holokrin bez). Genel olarak her kılın dibine 1-2 ya da 3 yağ bezi açılır. Kıl ve deriyi yağlayıp yumuşak kalmasını sağlar. Burun, dudak ve dış üreme organları üzerindeki yağ bezleri kıl dibine açılmayıp, doğrudan doğruya dışarı açılır. Dış kulağa açılan ve yağlı bir madde salan bezler de yağ bezleridir. (Ekrin bez) Yağ bezleri holokrin salgı yapar. Hücrenin tümü salgıya katılır. Ölen hücrenin yerine mitotik aktiviteyle yenisi oluşur. Yağ bezlerinden sebum adı verilen yağsı madde üretilir. İçeriğinde yağ ve ölü hücre parçaları vardır. Derinin dermis tabakasında bulunup kıl köküne açılan bir tübülü vardır. Bazıları ise doğrudan deri yüzeyine açılır. Fonksiyonu: 1.Derinin yağlı olmasını sağlayarak su kaybını önler. 2. Deri yüzeyini kaplayarak bakterilere karşı bir duvar oluşturur. İçinde antibakteriyel maddeler bulunur. 3. Kıl ve saçların yağlı olmasını sağlar. İnsanlarda en çok, göğüs kafesi-omuz bölgesi, kafa derisi ve yüzde bulunur. Bunun dışında avuç içi ve ayak tabanı dışında tüm vücuda yayılmışlardır. Ekrin, apokrin ve yağ bezlerinin insan vücudundaki dağılımı. Ekrin ter bezi: Vücudumuzun neredeyse her tarafına yayılmış baskın ter bezidir (200–400/cm²). En çok sırasıyla avuç içi, ayak tabanı ve başta bulunur. Doğumdan itibaren aktiftirler. Apokrin ter bezi: Koltuk altı, kadınlarda göğüs ucunda, kulak kanalı, göz kapağı, burun deliklerinde, perianal bölgede (erkeklerde skotrum ve anüs, dişilerde ise vulva ve anüs arasındaki bölge) ve bazı dış genital bölgelerde bulunur. Doğumdan itibaren bulunan bezler ancak ergenlikle birlikte aktifleşirler. Yağ bezleri: İnsanlarda en çok göğüs kafesi-omuz bölgesi, kafa derisi ve yüzde bulunur. Bunun dışında avuç iç ve ayak tabanı dışında tüm vücuda yayılmışlardır.  Memelilerde en yaygın olarak bulunan bezler koku bezleridir. Bu bezler tüm karasal memelilerde bulunur ve koku alma duyusu gelişmiş olanlarda aşırı gelişme gösterir. Koku alma duyusu zayıflamış olan balina gibi hayvanlarda ise tümüyle kaybolmuştur. Vücutta bulunduğu yerler ve görevleri oldukça farklıdır. Örneğin, köpeklerde bu bezler kuyrukta ve parmak aralarında, koyunlarda yalnız parmak aralarında, tavşan, kunduz, porsuk ve kokarca gibi hayvanlarda ise anüs civarında yer alır. Bu salgılar genellikle; 1) Aynı tür veya değişik türdeki bireylerin takip ettikleri yolların ve bulundukları alanların saptanmasında 2) Aynı türün ayrı eşeyli bireylerinin üreme mevsiminde bir araya gelmelerinin sağlanmasında 3) Düşmanlara karşı savunma amacıyla kullanılır. Göz yaşı bezleri: Lakrimal bez olarak da tanımlanan göz yaşı bezleri, göz yüzeyinin nemlenmesini ve temizlenmesini sağlar. Süt Bezleri Memeli sınıfını karakterize eden en önemli bezlerdir. Dişilerde faaldir ve faliyetleri peryodiktir. Saldıkları süt ile yavru beslenir. En basit süt bezi Monotremata'da bulunur. Apokrin bezlerin özelleşmesiyle meydana gelmişlerdir, modifiye ter bezi gibidirler. Birleşik tübülo-alveolar tiptedirler.  Genellikle meme sayısı ve vücuttaki dağılışı, meydana gelen yavru sayısıyla ilgilidir. Çok yavru yapanlarda örneğin kedide memeler karın bölgesinde olup, 2 uzun sıra halindedir. Az yavru yapan formlarda göğüste veya kasıkta olup genellikle bir çifttir. Balıklarda Pullar Balıklarda Placoid, Ganoid, Cycloid ve Ctenoid olmak üzere dört tip pul vardır. levrek  Yuvarlakağızlılarda (Lamprey ve yılan balığ) pullar bulunmaz. Kemikli balık pulları dermisten köken alır ve yüzeyleri epidermal mukozalı bir tabaka ile örtülüdür. Kemikli ve kıkırdaklı balıklarda pullar farklı zamanlarda evrimleştikleri için yapıları farklıdır. Placoid Pul En ilkel pul tipi olup köpekbalıklarında görülür. Kemiksi bir puldur. Hem dermis hem de epidermis orjinlidir. Placoid pulun taban kısmı yassı ve deriye gömülü haldedir. enameloid  Pulun üst kısmı ise sivri ve derinin dışındadır. Placoid puldan boyuna bir kesit alındığında pulun ortasında bir palp boşluğu, palp boşluğunun hemen üzerinde dermis orjinli dentin ve pulun en dış yüzeyinde de epidermisten salgılanan mine-benzeri (enameloid) tabakası bulunur. Mine tabakası %90 oranında amelogenin proteini içerir. Bu pul tipi yapı ve orijin bakımından memeli dişlerine benzer. Plakoid pullar canlı ile birlikte büyümezler. O yüzden tek boyuttadırlar. Yeni pullar canlı büyüdükçe diğerlerinin arasından çıkar. Ganoid Pul Ganoid pul, gar balıkları ile bazı fosil balıklarda bulunur. Ganoid pula ismini veren ganoin maddesi bu pulun dış yüzeyini kaplayarak pula parlak bir görünüm kazandırır. Placoid pulun üst yüzeyini kaplayan mine tabakasından farklı olarak ganoin maddesi dermal orijinlidir. Cycloid Pul Günümüz balıklarının çoğunda bu tip pul bulunur. Bu pulların serbest uçları yuvarlaktır. Cycloid pulun üst yüzeyi ince, epidermal bir tabaka ile örtülmüştür. Ctenoid Pul Ctenoid pulda serbest kenar tırtıklıdır. Balıkların yüzgeçlerinde desteklik yapan yüzgeç ışınları da dermal orjinli olup, bunların pullardan meydana geldiği düşünülmektedir. Günümüz kemikli balıklarında pullar balıklarla birlikte büyüdükleri için pulla balıkların yaşamlarını yansıtırlar. Referanslar: Fotoğraf ve resim referansları: https://www.iaszoology.com/skin/ https://zdocs.tips/doc/bio-1102integumentary-mpvv8gwy8wp3 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperhidrosis/multimedia/sweat-glands/img-20007980 https://www.faunafondness.com/fish-slides/ https://www.jotscroll.com/forums/11/posts/283/glands-types-functions-classification-diagram.html https://www.dreamstime.com/secretion-pushed-out-single-duct-simple-tubular-glands-colon-simple-alveolar-glands-have-their-cells-arranged-image241463114 https://www.yourarticlelibrary.com/fish/anatomy-and-physiology/skin-and-scales-of-fishes-with-diagram/88199