جزوه سلامت و بهداشت PDF

‫باسمه تعالی‬ ‫جزوۀ‬ ‫سالمت‪ ،‬بهداشت و صیانت از محیط زیست‬ ‫)‪(Health, Hygiene and Conservation of the Environment‬‬ ‫دکتر باقری‬ ‫‪8931‬‬  ‫فهرست مطال...

‫باسمه تعالی‬ ‫جزوۀ‬ ‫سالمت‪ ،‬بهداشت و صیانت از محیط زیست‬ ‫)‪(Health, Hygiene and Conservation of the Environment‬‬ ‫دکتر باقری‬ ‫‪8931‬‬  ‫فهرست مطالب‬ ‫سناریو راهنمای پیشنهادی برای تدریس ‪8...................................................................................................‬‬ ‫بخش اول؛ مبانی سالمت‪9................................................................................................................... :‬‬ ‫مفهوم سالمت ‪9..............................................................................................................................‬‬ ‫ابعاد سالمتی ‪01...............................................................................................................................‬‬ ‫عوامل مؤثر بر سالمت ‪01.....................................................................................................................‬‬ ‫شاخصهای سالمتی جامعه ‪00................................................................................................................‬‬ ‫سایر شاخصهای سالمتی ‪02.................................................................................................................‬‬ ‫گذار اپیدمیولوژیک‪ ،‬گذار سالمت ‪01..........................................................................................................‬‬ ‫راهكارهای ارتقاء سالمت در ایران ‪01.........................................................................................................‬‬ ‫خطرات تهدیدکننده سالمت در جهان و ایران و راهبردهای آن ‪01...........................................................................‬‬ ‫تعاریف خطر و عوامل مرتبط با آن ‪01........................................................................................................‬‬ ‫خطرات تهدیدکننده سالمت و وضعیت اقتصادی اجتماعی ‪01................................................................................‬‬ ‫تقسیم بندی آسیبهای قابل انتساب به عوامل خطر ‪01......................................................................................‬‬ ‫راهبردهای کاهش خطرات تهدید کننده سالمت ‪21..........................................................................................‬‬ ‫تاریخ تحول علم سالمت همگانی و رویكردهای سالمت همگانی ‪22..........................................................................‬‬ ‫سیاستهای مربوط به سالمت ‪22.............................................................................................................‬‬ ‫اهداف های توسعه هزاره در خصوص سالمت ‪22..............................................................................................‬‬ ‫بخش دوم؛ عوامل تهدید کننده سالمت‪22................................................................................................... :‬‬ ‫بیماریهای غیرواگیر ‪22......................................................................................................................‬‬ ‫فشار خون باال ‪22..............................................................................................................................‬‬ ‫حمله قلبی‪ ،‬سكته مغزی و عوامل خطرآفرین آنها ‪10........................................................................................‬‬ ‫سكته مغزی ‪11................................................................................................................................‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دیابت ‪18......................................................................................................................................‬‬ ‫سرطان ‪22.....................................................................................................................................‬‬ ‫بیماریهای واگیر ‪21..........................................................................................................................‬‬ ‫بیماری اکسیورزیس ‪21.......................................................................................................................‬‬ ‫بیماری آسكاریازیس ‪28.......................................................................................................................‬‬ ‫بیماری ژیاردیازیس ‪29........................................................................................................................‬‬ ‫لیشمانیوز جلدی یا سالک ‪11.................................................................................................................‬‬ ‫بیماری پدیكولوزیس ‪12.......................................................................................................................‬‬ ‫ایدز(‪11......................................................................................................................... )HIV/AIDS‬‬ ‫کمکهای اولیه ‪11............................................................................................................................‬‬ ‫زخمها و خونریزیها ‪11.......................................................................................................................‬‬ ‫شكستگیها ‪12................................................................................................................................‬‬ ‫سوختگی ها ‪18...............................................................................................................................‬‬ ‫برق گرفتگی ‪18...............................................................................................................................‬‬ ‫خفگی ‪19......................................................................................................................................‬‬ ‫ورود اجسام در بدن ‪19........................................................................................................................‬‬ ‫آفتابزدگی ‪11................................................................................................................................‬‬ ‫گرما زدگی ‪11.................................................................................................................................‬‬ ‫تغذیه سالم ‪11.................................................................................................................................‬‬ ‫تعادل و تنوع در برنامه غذایی ‪12.............................................................................................................‬‬ ‫هرم راهنمای غذایی ‪12.......................................................................................................................‬‬ ‫پایش رشد ‪11.................................................................................................................................‬‬ ‫دستورالعمل پایگاه تغذیه سالم مدارس ‪11....................................................................................................‬‬ ‫عوامل خطر سالمت در بهداشت خانواده ‪18...................................................................................................‬‬ ‫‪1‬‬ ‫نحوه خواندن و تحلیل برچسب مواد غذایی ‪19................................................................................................‬‬ ‫تعریف فعالیتبدنی و ورزش ‪19...............................................................................................................‬‬ ‫هرم فعالیتبدنی ‪21...........................................................................................................................‬‬ ‫اعتیاد ‪20......................................................................................................................................‬‬ ‫سواد سالمت ‪22...............................................................................................................................‬‬ ‫بخش چهارم؛ سالمت جسمانی (بهداشت فردی) ‪22..........................................................................................‬‬ ‫بهداشت دست ‪22.............................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت پا ‪22.................................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت پوست ‪21............................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت مو ‪21................................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت چشم ‪21.............................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت گوش ‪22.............................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت خواب ‪28.............................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت دهان و دندان ‪29....................................................................................................................‬‬ ‫بهداشت باروری ‪80............................................................................................................................‬‬ ‫بخش پنجم؛ سالمت روان ‪82.................................................................................................................‬‬ ‫عوامل مؤثر بر سالمت روان ‪82................................................................................................................‬‬ ‫عواملی که سالمت روان را تهدید میکند ‪82..................................................................................................‬‬ ‫استرس ‪82....................................................................................................................................‬‬ ‫خشونت و پرخاشگری ‪81.....................................................................................................................‬‬ ‫استفاده نادرست از تكنولوژی های مدرن ‪81..................................................................................................‬‬ ‫حمایتهای روانی در حوادث و بالیا ‪81.......................................................................................................‬‬ ‫توصیه هایی برای مواجه کودکان آسیب دیده ‪81.............................................................................................‬‬ ‫اختالالت یادگیری ‪82.........................................................................................................................‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اختالل بیش فعالی و کمبود توجه یا ‪88............................................................................................. ADHD‬‬ ‫اختالل مقابله جویی و لجبازی ‪88............................................................................................................‬‬ ‫صرع ‪88.......................................................................................................................................‬‬ ‫بخش ششم؛ صیانت از محیط زیست‪89..................................................................................................... :‬‬ ‫تعریف محیط زیست ‪89.......................................................................................................................‬‬ ‫شش اصل محیط زیست ‪89...................................................................................................................‬‬ ‫تعریف اکوسیستم ‪91..........................................................................................................................‬‬ ‫کارکرد اکوسیستم ‪91.........................................................................................................................‬‬ ‫زنجیره غذایى ‪92..............................................................................................................................‬‬ ‫مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران ‪91.....................................................................................‬‬ ‫آلودگی محیط زیست ‪91......................................................................................................................‬‬ ‫تعریف پسماند ‪92.............................................................................................................................‬‬ ‫پساب یا فاضالب ‪92...........................................................................................................................‬‬ ‫تعریف حفاظت محیط زیست ‪91..............................................................................................................‬‬ ‫توسعه پایدار ‪91...............................................................................................................................‬‬ ‫روشهای حفاظت از محیط زیست ‪91........................................................................................................‬‬ ‫آموزش محیط زیست ‪92......................................................................................................................‬‬ ‫نقش معلم و دانش آموز در حفاظت از محیط زیست ‪98......................................................................................‬‬ ‫اهداف آموزش محیط زیست ‪99...............................................................................................................‬‬ ‫شیوههای فعالسازی دانشآموزان ‪011.......................................................................................................‬‬ ‫رسانه در آموزش محیط زیست ‪011..........................................................................................................‬‬ ‫‪1‬‬  ‫معرفی درس و منطق آن‬ ‫برخورداری از سالمتی صرف نظر از این که یكی از حقوق اساسی هر انسانی است‪ ،‬شرط الزم برای یادگیری و رشد انسانی‬ ‫است؛ زیرا انسان سالم‪ ،‬محور توسعه پایدار است‪.‬ورود به فرایند یادگیری‪ ،‬ماندن در آن‪ ،‬تمرکز بر آن و پیامدهای آن پیوند‬ ‫محكمی با سالمت جسمانی‪ ،‬روانی و اجتماعی یادگیرنده دارد‪.‬هدف غایی نظام آموزش و پرورش نیز «تحقق حیات طیبه»‬ ‫است که بیگمان برخورداری از سالمتی برای دستیابی به آن ضرورت دارد‪.‬افزون بر آن معلمانی که از سالمت جسمانی و‬ ‫روانی بهتری برخوردار باشند بهرهوری باالتری خواهند داشت و موجبات کاهش بار اقتصادی ناشی از هزینههای درمانی و‬ ‫ساعات غیبت کاری را فراهم سازند‪.‬الزمهی دستیابی به چنین هدفی آن است که معلمان آینده‪ ،‬یعنی کسانی که در‬ ‫نزدیکترین سطح برنامه ی درسی با دانش آموز ارتباط برقرار خواهند کرد‪ ،‬با مقولهی سالمت درآمیخته شوند‪.‬به سخنی دیگر‪،‬‬ ‫اگر دورهی تربیت معلم بخواهد معلمانی روانهی مدرسهها کند که سالم و تندرست باشند و در آینده بتوانند در راستای ارتقای‬ ‫سالمت دانشآموزان گام بردارند‪ ،‬منطقی است که دربرگیرندهی برنامههایی باشد که منجر به افزایش سواد سالمت‬ ‫دانشجومعلم معلمان میشوند‪.‬سواد سالمت معرف توانمندی فرد در دستیابی به مباحث بهداشتی‪ ،‬درک‪ ،‬انتقال و کاربست آن‬ ‫و همچنین تصمیمگیری درست در برخورد با آن مباحث به منظور ارتقای سالمت خود و دیگران است‪.‬‬ ‫به این ترتیب‪ ،‬در این درس‪ ،‬با توجه به عوامل تهدید کنندهی سالمت جامعه که عبارتند‪ :‬بیماری قلبی عروقی‪ ،‬سرطان‪ ،‬و‬ ‫ایمنی و حوادث‪ ،‬بر ارتقای سالمت از طریق تغذیه سالم‪ ،‬فعالیتبدنی‪ ،‬پرهیز از مصرف الكل و دخانیات و همچنین ارتقای‬ ‫سالمت جسمانی‪ ،‬روانی و اجتماعی تﺄکید میشود و بر این اساس فعالیتها و فرصتهای یادگیری گوناگونی در اختیار دانشجو‬ ‫معلمان قرار داده میشود‪.‬این فرصتها به ارائه و انتقال صرف اطالعات بهداشتی محدود نمیشوند‪ ،‬بلكه با تكیه بر تعریف ارائه‬ ‫شده برای سواد سالمت‪ ،‬زمینهای فراهم می سازند تا دانشجومعلم بتواند آنچه آموخته است را به گونهای معنادار با بافت واقعی‬ ‫زندگی خود پیوند بزند‪.‬همچنین با انجام چنین فعالیتهایی مهارتهای فردی‪ ،‬بین فردی‪ ،‬تفكر انتقادی و خالق در او پرورش‬ ‫مییابد‪.‬عالوه بر این‪ ،‬چون در یک دیدگاه وسیعتر از سالمت بایستی حفظ محیط زیست سالم نیز مورد توجه قرار گیرد‪،‬‬ ‫بخشی از این واحد درسی نیز به صیانت از محیط زیست اختصاص یافته است‪.‬‬ ‫این جزوه مشتمل بر شش بخش است که با هدف افزایش آگاهی شما دانشجویان گرامی تهیه و تدوین شده است؛ هر بخش‬ ‫شامل تعدای فصل اس ت که بر اساس سرفصل ارائه شده از طرف دانشگاه فرهنگیان و همچنین بر اساس مفاهیم تدریس شده‬ ‫تنظیم شده اند؛‬ ‫بخش اول؛ مبانی سالمت‬ ‫ معارفه و آشنایی با مفاهیم پایه‬ ‫ معرفی پایگاههای نمایه اطالعات سالمت‬ ‫بخش دوم؛ عوامل تهدید کننده سالمت‬ ‫ بیماریهای غیرواگیر‬ ‫ بیماریهای واگیردار‬ ‫ کمک های اولیه‬ ‫بخش سوم؛ ارتقای سالمت‬ ‫تغذیه سالم‬ ‫ ‬ ‫فعالیتبدنی‬ ‫ ‬ ‫اعتیاد‬ ‫ ‬ ‫‪1‬‬  ‫ آموزش سالمت و سواد سالمت‬ ‫بخش چهارم؛ سالمت جسمانی (بهداشت فردی)‬ ‫بخش پنجم؛ سالمت روان‬ ‫بخش ششم؛ صیانت از محیط زیست‬ ‫شناخت محیط زیست‬ ‫ ‬ ‫شناخت انواع آلودگی ها و اثرات محیط زیستی‬ ‫ ‬ ‫شناخت حفاظت و حمایت از محیط زیست‬ ‫ ‬ ‫ارائه مبانی آموزش محیط زیست و شناخت روش ها‬ ‫ ‬ ‫‪2‬‬  ‫سناریو راهنمای پیشنهادی برای تدریس‬ ‫از آنجا که تدریس مجازی بر مبنای تشكیل چهار جلسه حضوری برای تعامل میان اساتید گرامی و‬ ‫دانشجویان عزیز صورت میپذیرد لذا یک برنامه پیشنهادی برای طراحی آموزشی چهار جلسه حضوری‬ ‫خدمت اساتید گرامی ارائه میشود‪:‬‬ ‫جلسه اول‪ :‬توجیه برنامه و محتوای کلی و تعیین محتوی بخش اول شامل فیلم مربوطه و اینفوگرافی بخش‬ ‫اول شامل ابعاد سالمت‪ ،‬ارتقاء سالمت در ایران‪ ،‬آسیبهای تهدید کننده سالمت‬ ‫جلسه دوم‪ :‬تعامل استاد محترم و دانشجویان گرامی در مورد مباحث بخش اول و پاسخ به ابهامات احتمالی‬ ‫دانشجویان عزیز و تعیین محتوی بخش دوم‪ ،‬سوم و چهارم شامل فیلم مربوطه‪ ،‬اینفوگرافی بخش دوم شامل‬ ‫طبقهبندی بیماریهای واگیردار‪ ،‬سالک‪ ،‬ژیاردیازیس‪ ،‬ایدز‪ ،‬فشار خون باال‪ ،‬سكتهقلبی‪ ،‬سكته مغزی‪،‬‬ ‫سرطانها و موشنگرافی احیاء قلبی عروقی یا ‪ CPR‬و اقدامات ‪ CAB‬آن و اینفوگرافی بخش چهارم شامل‬ ‫انواع عیوب انكساری چشم‬ ‫جلسه سوم‪ :‬تعامل استاد محترم و دانشجویان گرامی در مورد مباحث بخشهای قبلی و پاسخ به ابهامات‬ ‫احتمالی دانشجویان عزیز و تعیین محتوی بخش پنجم و ششم شامل فیلم مربوطه و اینفوگرافی عوامل‬ ‫تهدید کننده سالمت روان‪ ،‬انواع بیش فعالی‪ ،‬واکنش روانی پس از وقوع زلزله و آلودگی محیط زیست‬ ‫جلسه چهارم‪ :‬جمعبندی مباحث و تعیین نظام ارزشیابی به منظور آمادگی دانشجویان برای آزمون پایانی‬ ‫راهبردهای ارزشیابی یادگیری‬ ‫ارزشیابی تكوینی‪ :‬این ارزشیابی به صورت خود ارزشیابی دانشجو انجام میگیرد و یافتههای به دست آمده از‬ ‫آن در ارزشیابی پایانی مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬ ‫ارزشیابی پایانی‪ :‬سهم آزمون پایانی ‪ 05‬درصد است‪.‬‬ ‫ارزشیابی پوشهکار‪ :‬تمام فعالیتهای یادگیری انجام شده توسط دانشجو و برنامهها و پیامهای طراحی شده‬ ‫توسط او در پوشهای گرد آمده و در اختیار مدرس قرار میگیرد‪.‬ارزشیابی این پوشه نخست از طریق‬ ‫پاسخگویی به فرم خود ارزشیابی توسط خود دانشجو و سپس توسط مدرس صورت میگیرد‪.‬پرآشكار است‬ ‫که کیفیت خودارزشیابی دانشجو نیز در تصمیمگیری مدرس در هنگام ارزشیابی نقش دارد‪.‬سهم این‬ ‫ارزشیابی نیز پنجاه درصد است (فرایند تدوین پوشه کار‪ 05 :‬درصد و خود پوشه کار به عنوان یک فراورده‪:‬‬ ‫‪05‬درصد)‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫بخش اول؛ مبانی سالمت‪:‬‬ ‫معارفه و آشنایی با مفاهیم پایه‬ ‫ ‬ ‫معرفی پایگاههای نمایه اطالعات سالمت‬ ‫ ‬ ‫مقدمه‬ ‫برخورداری از خدمات بهداشتی درمانی با هدف ارتقاء‪ ،‬حفظ و تﺄمین سالمت افراد یكی از ارکان مهم پیشرفت هر جامعهای‬ ‫است‪.‬در اصول سوم‪ ،‬بیست و نهم و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران به ضرورت تﺄمین بهداشت و درمان به‬ ‫عنوان نیازهای اساسی مردم تﺄکید شده است‪ ،‬زیرا سالمت افراد جامعه وسیلهای برای تكامل انسان است‪.‬‬ ‫مفهوم سالمت‬ ‫سالمت مفهوم وسیعی دارد و تعریف آن تحت تﺄثیر میزان آگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون جغرافیایی و فرهنگی‬ ‫قرار میگیرد‪.‬سالمتی یک روند پویا است و با گذشت زمان نیز مفهوم آن تغییر خواهد کرد‪.‬قدیمیترین تعریف سالمتی به‬ ‫معنی بیمار نبودن است‪.‬در فرهنگ آکسفورد سالمتی وضعیت عالی جسم و روح و حالتی است که اعمال بدن به موقع و مؤثر‬ ‫انجام شود‪.‬از نظر طب سنتی انسان چهار طبع مخالف دموی‪ ،‬بلغمی‪ ،‬صفراوی و سوداوی دارد و هرگاه این چهار طبع مخالف‪،‬‬ ‫در حال تعادل باشند فرد سالم است و با بر هم خوردن تعادل میان طبایع چهارگانه‪ ،‬بیماری عارض میشود‪.‬در فرهنگ‬ ‫وبستر‪ :0‬سالمتی وضعیت خوب جسمانی و روحی و بخصوص عاری بودن از درد یا بیماری جسمی است‪.‬‬ ‫از دیدگاه اسالم؛ انسان یک موجود چند بعدی است که بعضی از ابعاد وجود وی تجربه پذیر‪ ،‬و برخی نیز تجربه ناپذیر است؛‬ ‫بعد روحی انسان به دلیل انتسابش به خداوند و عظمتش نه تنها قابل شهود و در دسترس نیست‪ ،‬بلكه‪ ،‬اطالعات و آگاهی‬ ‫انسان نسبت به آن نیز اندک است‪.‬به همین دلیل‪ ،‬سالمت از منظر آموزههای اسالمی دور بودن از آفات ظاهری و باطنی است‪،‬‬ ‫آفات ظاهری مربوط به بعد ظاهری و تجربه پذیر وجود انسان‪ ،‬مثل بیماریهای جسمانی است و منظور از آفات باطنی همان‬ ‫امراض روحی است‪.‬‬ ‫تعریف سالمت از دیدگاه آماری؛ معموالً براساس توزیع فراوانی‪ ،‬افراد را به دو جمعیت طبیعی و غیرطبیعی تقسیم میکنند‪.‬‬ ‫الف) طبیعی (سالم)‪ :‬شامل فراوانترین رویداد یا عادیترین و حالت ب) غیر طبیعی (بیمار) که در الگوی آماری تمام مقادیر‬ ‫کمتر و بیشتر از دو انحراف معیار از میانگین (با فرض توزیع نرمال) را شامل میشود‪.‬‬ ‫درتعریف عملی و عینی‪ ،‬سالمتی عبارتست از فقدان بیماری و داشتن تعادل جسمی و روانی و از دیدگاه سازمان جهانی‬ ‫بهداشت‪ ،0‬سالمت عبارتست از برخورداری از آسایش کامل جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو‪.‬‬ ‫جمع بندی تعریف سالمت‬ ‫مفهوم سالمتی‪ ،‬مطلق نبوده و نسبی است‪ ،‬یعنی هر فرد در مقایسه خود با شرایط قبلی خود و یا مقایسه خود با دیگران‪ ،‬آنرا‬ ‫معنی میکند و در زمانها و مكانهای مختلف ممكن است مفهوم آن متفاوت باشد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Oxford‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Webster‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪WHO(World Health Organization‬‬ ‫‪9‬‬  ‫ابعاد سالمتی‬ ‫سالمتی یک مسئله چند بعدی است؛ امروزه عالوه بر بعد جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی‪ ،‬جنبه معنوی را هم در نظر میگیرند‪.‬ابعاد‬ ‫مختلف سالمتی و یا بیماری بر یكدیگر اثر کرده و تحت تﺄثیر یكدیگر قرار دارند‪.‬لذا اقدامات انجام شده برای ارتقاء سالمتی‬ ‫باید به تمام جوانب سالمتی فردی (جسمی و روانی و معنوی) و سالمت کلی جامعه توجه داشته باشد‪.‬ابعاد سالمتی شامل‬ ‫چهار بعد جسمی‪ ،‬روانی‪ ،‬معنوی و اجتماعی است‪.‬‬ ‫‪.‬بعد جسمی‪ :‬معمولترین بعد سالمتی است که نسبت به ابعاد دیگر سادهتر ارزیابی میشود‪.‬سالمت جسمی در حقیقت‬ ‫ناشی از عملكرد درست اعضاء بدن است‪.‬از نظر بیولوژیكی عمل مناسب سلولها و اعضاء بدن و هماهنگی آنها با هم‬ ‫نشانه سالمت جسمی است‪.‬بعضی از نشانههای سالمت جسمی عبارتند از‪ :‬ظاهر خوب و طبیعی‪ ،‬وزن و اندام مناسب‪،‬‬ ‫اشتهای کافی و اجابت مزاج منظم‪ ،‬خواب راحت و منظم‪ ،‬جلب توجه نكردن اعضاء بدن توسط خود فرد‪ ،‬حرکات بدنی‬ ‫هماهنگ‪ ،‬طبیعی بودن نبض و فشار خون‪ ،‬افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتاً ثابت در سنین باالتر‬ ‫‪.0‬بعد روانی‪ :‬سنجش سالمت روانی نسبت به سالمت جسمی مشكلتر خواهد بود‪.‬تنها نداشتن بیماری روانی مد نظر نیست‬ ‫بلكه قدرت تطابق با شرایط محیطی‪ ،‬داشتن عكس العمل مناسب در برابر مشكالت و حوادث زندگی جنبه مهمی از‬ ‫سالمت روانی را تشكیل میدهد‪.‬بسیاری از بیماریهای روانی نظیر اضطراب‪ ،‬افسردگی و غیره بر روی سالمت جسمی‬ ‫تﺄثیرگذار است و ارتباط متقابلی بین بیماریهای روانی و جسمی وجود دارد‪.‬بعضی از نشانههای سالمت روانی شامل‬ ‫سازگاری فرد با خود و دیگران‪ ،‬قضاوت نسبتاً صحیح در برخورد با مسائل‪ ،‬داشتن روحیه انتقادپذیری و داشتن عملكرد‬ ‫مناسب در برخورد با مشكالت است‪.‬‬ ‫‪.9‬بعد اجتماعی‪ :‬از دو جنبه قابل بررسی است‪:‬‬ ‫ ارتباط سالم فرد با جامعه‪ ،‬خانواده‪ ،‬مدرسه و محیط شغلی‬ ‫سالمتی کلی جامعه که با توجه به شاخصهای بهداشتی قابل محاسبه میتوان سالمت جامعه را تعیین و با هم‬ ‫ ‬ ‫مقایسه کرد‪.‬‬ ‫‪.4‬بعد معنوی‪ :‬یكی از زمینههای عمده بیماریها و مشكالت روانی و عوارض جسمی و اجتماعی آن احساس پوچی‪،‬‬ ‫بیهودگی و تزلزل روحی است که ناشی از فقدان بعد معنوی در افراد است‪.‬ایمان‪ ،‬هدفدار بودن زندگی‪ ،‬پایبندی اخالقی‪،‬‬ ‫تعاون‪ ،‬داشتن‪ ،‬حسن ظن و توجه بیشتر به مسائل معنوی زندگی باعث کاهش اضطراب‪ ،‬تزلزل روحی و عوارض ناشی از‬ ‫آن میشود‪.‬جنبههای معنوی زندگی باعث میشود‪ ،‬فرد همواره برای اهداف عالیتر زندگی تالش نماید‪ ،‬در مقابل‬ ‫کمبودها و مشكالت تحمل و بردباری بیشتری داشته‪ ،‬همواره از رضایت خاطر برخوردار است و در ارتباط با افراد دیگر‬ ‫جامعه رفتار مناسبی خواهد داشت‪.‬بنابراین تقویت جنبه معنوی به سالمت جسم و روح افراد و نهایتاً سالمت جامعه‬ ‫بزرگ بشری کمک بسزایی خواهد کرد‪.‬‬ ‫عوامل مؤثر بر سالمت‬ ‫‪.‬عوامل ژنتیكی و فردی‪ :‬بسیاری از بیماریها تحت تﺄثیر خصوصیات ژنتیكی هستند‪ ،‬حتی در مورد بیماریهایی که ظاهر ًا‬ ‫جنبه ژنتیكی ندارند نیز ممكن است خصوصیات ژنتیكی فرد زمینه مساعدکننده ای برای بیماری فراهم آورد‪.‬عوامل‬ ‫فردی نظیر سن‪ ،‬جنس‪ ،‬شغل‪ ،‬طبقه اجتماعی‪ ،‬وضع تغذیه و ‪...‬نقش مهمی در سالمت افراد جامعه دارند‪.‬‬ ‫‪.0‬سن‪ :‬بیشتر حاالت مربوط به سالمت و بیماری به نحوی با سن افراد‪ ،‬مرتبط است‪ ،‬نوع بیماریها‪ ،‬شدت بیماریها و مرگ‬ ‫و میر ناشی از آن در سنین مختلف متفاوت است‪. ،‬همچنین بیماریهای قابل انتقال در سنین پایین و بیماریهای‬ ‫غیرقابل انتقال و مزمن در سنین باال شیوع بیشتری دارد‪.‬‬ ‫‪.0‬جنس‪ :‬به طور کلی گزارش بیماری در زنان و مرگ و میر در مردان بیشتر است‪.‬به دلیل تفاوتهای تشریحی‪،‬‬ ‫فیزیولوژیک و اجتماعی زن و مرد‪ ،‬نوع و شدت و فراوانی بیماری در دو جنس متفاوت است‪.‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪.4‬شغل و طبقه اجتماعی‪ :‬سالمت افراد جامعه به نحو مؤثری تحت تغییر شغل است‪.‬انتخاب حرفه خاص در بسیاری از‬ ‫موارد مستقیماً فرد را در معرض عوامل بیماریزای مربوط به آن حرفه و بیماریهای ناشی از آن قرار میدهد‪.‬ضمن اینكه‬ ‫با تﺄثیر گذاری بر سطح درآمد به صورت غیرمستقیم بر طبقه اجتماعی‪ ،‬تغذیه‪ ،‬وضع مسكن و سایر فعالیتهای فرد هم‬ ‫مؤثر خواهد بود‪.‬‬ ‫‪.0‬عوامل محیطی‪ :‬محیط‪ ،‬از یک طرف به عنوان یک عامل جداگانه بر سالمت فرد اثر میگذارد و از طرف دیگر روی‬ ‫خصوصیات فردی نظیر شیوههای زندگی‪ ،‬وضعیت ایمنی و خصوصیات رفتاری فرد تﺄثیر دارد‪.‬اثر عوامل محیطی نظیر‬ ‫آب‪ ،‬خاک و شرایط جغرافیایی بر سالمت نیز بر کسی پوشیده نیست‪.‬عوامل بیولوژیک محیط نظیر موجودات و جانوران‬ ‫محیط زندگی انسان نیز نقش مؤثری بر سالمت افراد جامعه خواهند داشت‪.‬از طرفی عوامل اقتصادی و اجتماعی از طریق‬ ‫اثراتی که بر جسم و روان افراد خواهند داشت در سالمت افراد جامعه مؤثرند‪ ،‬به عنوان مثال شرایط زندگی‪ ،‬امكانات‪،‬‬ ‫تسهیالت آموزشی‪ ،‬نحوه ارتباطات‪ ،‬آگاهی ها‪ ،‬وضعیت اشتغال‪ ،‬درآمد‪ ،‬امنیت و ‪...‬میتوانند در سالمت افراد نقش داشته‬ ‫باشند‪.‬در واقع ارتباط نامناسب اجتماعی باعث افزایش عوامل استرسزا و نهایتاً بیماری میشود‪.‬‬ ‫‪.6‬شیوههای زندگی مردم‪ :‬آنچه در سالمت افراد مؤثراست شامل عادات غذایی‪ ،‬تحرک و عدم تحرک‪ ،‬نوع تفریحات و‬ ‫سرگرمیها‪ ،‬نحوه ارتباط با سایر افراد جامعه میتواند در سالمت افراد مؤثر باشد گرچه برخی از شیوههای زندگی در‬ ‫ارتباط با محیط زندگی انسان شكل میگیرد‪.‬‬ ‫‪.7‬وسعت و کیفیت ارائه خدمات‪ :‬سیاست های بهداشتی جامعه و نحوه ارائه خدمات نیز در سالمت افراد جامعه نقش اساسی‬ ‫دارد‪.‬اقدامات پیشگیری از طریق افزایش پوشش واکسیناسیون‪ ،‬بهسازی محیط‪ ،‬تﺄمین آب آشامیدنی سالم‪ ،‬مراقبت‬ ‫گروههای آسیبپذیر جامعه مثل مادران و کودکان و ‪...‬و توزیع عادالنه خدمات‪ ،‬نقش عمدهای در سالمت کلی جامعه‬ ‫خواهد داشت‪.‬بنابراین توانمند ساختن مردم برای ارتقاء سالمت خویش یكی از وظایف عمده مسئولین بهداشتی کشور‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪.8‬سایرعوامل‪ :‬عواملی از قبیل سطح سواد‪ ،‬وضعیت کشاورزی و تغذیه‪ ،‬سیستم ارتباطات و وسائل ارتباط جمعی‪ ،‬وضعیت‬ ‫جادهها و شرایط اقتصادی اجتماعی را میتوان جزو عوامل مؤثر بر سالمتی به شمار آورد‪.‬‬ ‫به طور کلی میتوان بیان نمود که عوامل مؤثر بر سالمتی شامل عوامل ژنتیكی و فردی‪ ،‬عوامل محیطی‪ ،‬شیوههای زندگی‬ ‫مردم‪ ،‬وسعت و کیفیت ارائه خدمات و عوامل دیگر هستند‪.‬‬ ‫شاخصهای سالمتی جامعه‬ ‫شاخصهای مختلفی برای ارزیابی سالمتی‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرد که توافق کلی در مورد اینكه کدامیک از آنها با‬ ‫اهمیتتر هستند وجود ندارد‪.‬ولی باید متذکر شد آن دسته از شاخصهای سالمتی که عینی‪ ،‬حساس و اختصاصیاند برای‬ ‫ارزیابی سالمت مناسبتر هستند‪.‬‬ ‫موارد استفاده شاخصهای اندازهگیری سالمتی‬ ‫این موارد شامل‪ :‬ارزیابی و مقایسه وضعیت سالمت جوامع مختلف‪ ،‬کمک به برنامهریزی خدمات بهداشتی و توسعه خدمات و‬ ‫نیروی انسانی‪ ،‬اثبات مؤثر بودن فعالیتها و مستند کردن فعالیتهای انجام شده است‪.‬‬ ‫شاخصهای سالمتی جامعه‬ ‫شامل میزانهای ابتالء‪ ، 0‬میزانهای مرگ و میر‪ 2‬و میزانهای باروری‪ 1‬است که تنها به تعریف میزانهای ابتالء بسنده میکنیم؛‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Morbidity Rates‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Mortality Rates‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Fertility Rates‬‬ ‫‪00‬‬  ‫میزانهای ابتالء؛ میزانهایی که در ارتباط با بیماری هستند و شامل میزان بروز‪ ،‬میزان شیوع و میزان بروز تجمعی است‪.‬‬ ‫میزان بروز ‪:‬‬ ‫میزان شیوع‪ :0‬شامل میزان شیوع لحظه ای و میزان شیوع دورهای است که معموالً میزان شیوع لحظه ای بیشتر مورد استفاده‬ ‫قرار میگیرد‪.‬‬ ‫میزان بروز ‪ +‬میزان شیوه لحظهای =‬ ‫میزان شیوع دورهای ‪Period P. R‬‬ ‫این میزان موارد جدید بیماری را در فاصله زمانی معین اندازهگیری میکند‪.‬بنابراین افزایش آن نشانه گسترش بیماری در‬ ‫جامعه است‪.‬در صورتیکه تفسیر مقادیر به دست آمده از میزان شیوع‪ ،‬کمی پیچیدهتر است زیرا میزان شیوع بیماری به دو‬ ‫عامل یكی بروز و دیگری مدت بیماری وابسته است‪.‬‬ ‫ضمناً باید متذکر شد چون میزانها معموالً کمتر از یک هستند برای بیان مناسب آنها اغلب از ضریب استفاده میشود‪.‬‬ ‫میزان بروز تجمعی‪ :0‬بیان کننده نسبتی از افراد جامعه است که در فاصلة زمانی معینی به بیماری مبتال شدهاند‪.‬‬ ‫سایر شاخصهای سالمتی‬ ‫در یک تقسیمبندی شامل شاخصهای رفتار بهداشتی و شیوه زندگی‪ ،‬شاخصهای محیطی‪ ،‬شاخصهای اجتماعی اقتصادی و‬ ‫شاخصهای ذهنی است؛‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Incidence Rate‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Prevalence Rate‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪Cumulative Incidence(CI‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Subjective‬‬ ‫‪02‬‬  ‫‪.‬شاخصهای رفتار بهداشتی و شیوه زندگی‬ ‫نسبت کسانی که سیگار می کشند‪ ،‬نسبت کسانی که الكل مصرف میکنند‪ ،‬نسبت کسانی که دارو مصرف میکنند‪ ،‬نسبت‬ ‫کسانی که فعالیت بدنی کافی دارند‪ ،‬نسبت کسانی که رژیم غذایی مناسب دارند‪ ،‬نسبت کسانی که فعالیت جنسی مطمئن‬ ‫دارند‪ ،‬نسبت کسانی که تنظیم خانواده را رعایت میکنند‪ ،‬نسبت کسانی که اضطراب و افسردگی دارند و نسبت کسانی که‬ ‫رضایت از زندگی دارند‪ ،‬را مشخص میکند‪.‬‬ ‫‪.0‬شاخصهای محیطی‬ ‫شامل آب و هوا‪ ،‬مسكن و تراکم جمعیت است‪.‬‬ ‫‪.0‬شاخصهای اجتماعی اقتصادی‬ ‫درآمد سرانه‪ ،‬تفریحات و سرگرمیهای سالم‪ ،‬امید به زندگی و مشارکت مردم در برنامههای ارتقاء سالمت را شامل میشود‪.‬‬ ‫‪.4‬شاخصهایی که بیشتر جنبه ذهنی دارند‬ ‫ارزیابی اعمال بدنی و حالت سالمتی‪ :‬فعال بودن فرد در جامعه‪ ،‬سطح انرژی‪ ،‬خواب‪ ،‬عكسالعملهای هیجانی‬ ‫ارزیابی وضعیت روانی‪ :‬عالئم اضطراب و افسردگی‪ ،‬میزان رضایت از زندگی و شادمانی‬ ‫ارزیابی وضعیت اجتماعی‪ :‬میزان حمایت اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی‬ ‫ارزیابی کیفیت زندگی‪ :‬کار بسیار مشكلی است زیرا کیفیت زندگی حاصل تقابل شرایط اجتماعی‪ ،‬بهداشتی‪ ،‬اقتصادی و‬ ‫محیطی است که بر توسعه انسانی اثر میگذارد‪.‬‬ ‫گذار اپیدمیولوژیک‪ ،‬گذار سالمت‬ ‫نه گذار اپیدمیولوژیک یک پدیده یک طرفة عبور از کنترل بیماریهای عفونی و نهایتاً دستیابی به کنترل بیماریهای‬ ‫غیرمسری است و نه نوپدیدی و بازپدیدی بیماریهای عفونی‪ ،‬پدیده بدیعی است که صرفاً طی سه دهة گذشته به وقوع‬ ‫پیوسته باشد‪.‬بلكه کل این پدیدهها به همراه تغییرات جمعیت شناختی‪ ،‬واقعیتی به نام گذار سالمت را تشكیل میدهد که در‬ ‫طول تاریخ به عنوان پدیده و واکنشی دوطرفه و پویا به وقوع پیوسته و همچنان ادامه خواهد یافت‪.‬تحوالت ژنتیک و‬ ‫موتاسیونهای مربوطه نیز میتواند از عوامل پیدایش بیماریها باشد که آن هم با تغییرات محیط‪ ،‬در تعامل بوده و مجموعهی‬ ‫این تغییرات (محیط و ژن) عاملی در تغییر رفتار انسانها و شیوهی زندگی آنان هستند‪.‬تغییر رفتار انسانها را میتوان‬ ‫شایعترین دلیل گذار سالمت دانست‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫سه گذار اپیدمیولوژیک‬ ‫اولین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬احتماالً حدود ده هزار سال قبل آغاز شده و در اواخر دوره پارینه سنگی و دوران نوسنگی بوده است‪.‬‬ ‫در آن زمان زندگی انسان از شكار و کوچگرایی‪ ،‬تا حدود زیادی جای خود را به اِسكان در یک منطقه ثابت و تولید مواد غذایی‬ ‫مورد نیاز داد‪.‬اسكان گروههایی از انسانها در یک منطقه و توسعهی روابط اجتماعی و به تبع آن افزایش تماس مستقیم‬ ‫انسانها زمینه را برای انتشار بیماریهای مسری‪ ،‬مساعد نموده است‪.‬انباشته شدن فضوالت انسانی‪ ،‬مزید بر علت شده و‬ ‫موجبات افزایش ماکروپارازیتها و عفونتهای گوارشی را فراهم نموده است‪.‬اهلی کردن حیواناتی نظیر بز‪ ،‬گوسفند‪ ،‬گاو و‬ ‫همچنین برخی از پرندگان‪ ،‬منابع جدیدی از بیماریهای مشترک‪ ،‬در تماس با انسان‪ ،‬فعالیتهای کشاورزی‪ ،‬باعث افزایش‬ ‫تماس با انگلهای بدون ناقل نظیر شیستوزوما و کرمهای گوارشی شده است همچنین تماس بسیار نزدیک با علوفه به هنگام‬ ‫‪1‬‬ ‫‪E. Transition‬‬ ‫‪01‬‬ ‫چیدن آنها انسان را در معرض گزش حشرات و ابتالء به بیماریهایی نظیر تیفوس اسكراب‪ ،‬قرار داده است‪.‬به دلیل افزایش‬ ‫جمعیت‪ ،‬گاهی بیماریهای ناشی از کمبود غذا و سوءتغذیه زمینه را برای بروز بیماریهای عفونی فراهم میکرده است‪.‬در‬ ‫ادامه با افزایش جمعیت انسانها و آغاز شهرنشینی‪ ،‬در مناطق مختلف‪ ،‬بر وسعت و شدت همهگیری ها افزوده شده و با‬ ‫گسترش شهرها بر تراکم جمعیتها و بروز همهگیریهایی با منبع مشترک‪ ،‬اضافه شده است‪.‬مسافرتهای بین شهری و بین‬ ‫قارهای نیز باعث تماس بیشتر و انتشار وسیعتر برخی از بیماریها و ازجمله موجب بروز همهگیریهای مرگبار آبله‪ ،‬تیفوئید و‪...‬‬ ‫شده است و در این دوره زندگی شرایط باعث بوجود آمدن طبقات اجتماعی مختلفی شده است‪.‬‬ ‫دومین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬با آغاز عصر جدید و انقالب صنعتی‪ ،‬در اواسط قرن نوزدهم در اروپا و آمریكای شمالی‪ ،‬حادث شده‬ ‫است‪.‬در این دوره شاهد کاهش میزان مرگ ناشی از بیماریهای عفونی شده و همهگیریهای مرگبار آنها به علت‬ ‫پیشرفتهای جدید در علم پزشكی‪ ،‬تكنولوژی و ارتقاء سطح زندگی مردم بودند‪.‬در مقابل بیماریهای دژنراتیو و ساخته دست‬ ‫بشر اتفاق افتاده است‪.‬شیوع امراض ناشی از صنعتی شدن مانند سرطان‪ ،‬دیابت‪ ،‬بیماریهای عروق کرونر و بیماریهای‬ ‫انسدادی ریهها رایج شد‪.‬همچنین صنعتی شدن جوامع مخصوصاً در شهرها باعث آلودگی آب و هوا و نهایتاً افزایش میزان بروز‬ ‫برخی از سرطانها‪ ،‬بیماریهای حساس یتی‪ ،‬اختالالت زایمانی و اختالل در رشد مغزی و اثرات سایكوسوماتیک شد‪.‬فشار خون‬ ‫باال‪ ،‬افسردگی‪ ،‬بیقراری و‪...‬بهطور روز افزونی افزایش یافت‪.‬در دومین گذار اپیدمیولوژیک نیز نابرابریهای اجتماعی باعث‬ ‫تفاوتهای فاحشی بین میزان بروز بیماریها و مرگ ناشی از آنها د ر طبقات مختلف اجتماعی شده است‪.‬برخالف اروپا و‬ ‫ایاالت متحده‪ ،‬بعد از جنگ جهانی دوم‪ ،‬در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته‪ ،‬خدمات بهداشتی از قبیل تجویز سرمهای‬ ‫خوراکی‪ ،‬واکسیناسیون و تجویز آنتی بیوتیکها باعث افزایش بقای کودکان و افزایش امید به زندگی شد‪.‬‬ ‫سومین گذار اپیدمیولوژیک‪ :‬از حدود سه دهه قبل آغاز شده و همچنان ادامه دارد‪.‬کاهش میزان مرگ ناشی از بیماریهای‬ ‫عفونی و افزایش میزان مرگ ناشی از بیماریهای مزمن اتفاق افتاد‪.‬کنترل بیماریهای عفونی و کاهش مرگ و میر مادران و‬ ‫کودکان و همچنین افزایش جمعیت دیده شده است‪.‬افزایش امید به زندگی و پیرشدن جمعیتها به دلیل رعایت موازین‬ ‫بهداشتی و در نتیجه افزایش بروز بیماریهای مزمن مرتبط با سالمندی و مرگ ناشی از این بیماریها شده است‪.‬‬ ‫نوپدیدی و بازپدیدی بیماریهای عفونی و امواج سه گانه گذار اپیدمیولوژیک‬ ‫بسیاری از بیماریهایی که قبالً وجود نداشته است و طی سه دهة گذشته پا به عرصه وجود گذاشته و مرگ و میر فراوانی در‬ ‫بالغین به بار آورده است‪ ،‬بر میزان بروز و شیوع بسیاری از بیماریهایی که تصور میرفت‪ ،‬تحت کنترل هستند‪ ،‬افزوده شده‬ ‫است و بسیاری از بیماریهایی که قبالً به آنتیبیوتیکهای موجود‪ ،‬پاسخ میدادند‪ ،‬مقاوم شدهاند‪.‬‬ ‫نوپدیدی های اخیر‬ ‫از سال ‪ 770‬تا کنون بیش از ‪ 05‬عامل بیماری زای جدید‪ ،‬شناسایی شده است به طوری که بسیاری از آنها از قبل نیز وجود‬ ‫داشته ولی قابل تشخیص نبودند و تعدادی از آنها وجود نداشته و طی این مدت‪ ،‬پا به عرصه وجود گذاشتهاند‪.‬مانند ایدز‪ ،‬سل‬ ‫و دیفتری‪.‬همچنین نوپدیدی بیماریهای غیرمسری قلب و عروق‪ ،‬ناشی از استعمال دخانیات و حوادث و سوانح رانندگی و ‪...‬‬ ‫زاییده تمدن و شهرنشینی و تغییر در شیوهی زندگی هستند‪.‬‬ ‫‪02‬‬  ‫راهكارهای ارتقاء سالمت در ایران‬ ‫در تعریف سالمت‪ ،‬تنها نبود بیماری مطرح نیست بلكه ارتقاء سالمت نیز باید مد نظر باشد‪.‬سالمت را تنها در قالب بعد جسمی‬ ‫نمی شناسیم بلكه سالمت باید در ابعاد جسمی‪ ،‬روحی‪ ،‬اجتماعی و معنوی‪ ،‬مورد توجه قرار گیرد‪.‬تﺄمین و ارتقاء سالمت در دو‬ ‫مقولهی جداگانه و کامالً مرتبط با هم دیده میشوند‪.‬‬ ‫بهبود شیوهی زندگی‪ :‬برای ارتقاء سالمت‪ ،‬نیازمند اصالح شیوهی زندگی هستیم‪.‬اگر بدانیم؛ چگونه بنشینیم‪ ،‬چطور‬ ‫بخوابیم‪ ،‬چه غذاهایی مصرف کنیم‪ ،‬چگونه به بیماری مبتال نشویم‪ ،‬چطور با مردم و جامعه رابطه برقرار کنیم‪ ،‬چگونه محیط‬ ‫زیست خود را حفظ نماییم‪ ،‬چگونه هزینه کنیم و چطور پس انداز نماییم و‪...‬یعنی شیوهی زندگی خود را بهبود ببخشیم‪ ،‬آنگاه‬ ‫به ارتقاء سالمت‪ ،‬دست یافتهایم‪.‬به منظور بهبود شیوهی زندگی و دستیابی به سالمتی جسمانی و روانی و‪...‬رعایت اصول زیر‪،‬‬ ‫از اهمیت واالیی برخوردار است‪:‬‬ ‫‪.‬توانمندسازی مردم به منظور تﺄمین و ارتقاء سالمت‪ :‬برای توانمندسازی مردم‪ ،‬عالوه بر انتقال آگاهی‪ ،‬ضرورت دارد‬ ‫زمینههای اعتقاد و عمل هم فراهم آید تا مجموعاً به تغییر رفتار مناسب و توانمندانه‪ ،‬تبدیل شود‪.‬برای ماندگاری این‬ ‫تغییر رفتار‪ ،‬ضرورت دارد عمل‪ ،‬به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود‪.‬‬ ‫‪.0‬جلب همكاریهای بین بخشی‪ :‬تبیین فرایند سالمت ناشی از شیوهی زندگی سالم‪ ،‬از اهمیت چشمگیری برخوردار است‪.‬‬ ‫به نحوی که همة بخشهای مرتبط بتوانند جایگاه خود را در تﺄمین سالمت پیدا کنند‪.‬ضرورت این همكاری‪ ،‬پذیرش‬ ‫سالمت به عنوان محور توسعه پایدار به طور قانونمند است و هر عامل دیگری که به عنوان محور توسعه پایدار‪ ،‬تلقی شود‬ ‫در درازمدت میتواند برای تﺄمین سالمت مردم‪ ،‬زیانبار باشد‪.‬‬ ‫‪.0‬مراقبت از بیماریها‪ :‬مراقبت از بیماریها میتواند موجبات ارتقاء سالمت را فراهم آورد یعنی واقعاً مقولههای بهبود‬ ‫شیوهی زندگی به منظور بیمار نشدن و یا خوب درمان کردن بیماران از هم جدایی ناپذیرند‪.‬مراقبت مناسب برای‬ ‫بیماریهای اولویتدار و درمان صحیح آنها برای پیشگیری از بروز عوارض و یا ماندگاری آنها خود نوعی ارتقاء سالمت‬ ‫است‪.‬‬ ‫خطرات تهدیدکننده سالمت در جهان و ایران و راهبردهای آن‬ ‫گاهی کل یک جامعه در معرض خطرات است و گاهی تنها یک نفر‪ ،‬درگیر میشود‪.‬بر اساس مطالعات صورت گرفته اکثر‬ ‫خطرات‪ ،‬در گروههای فقیر تجمع مییابند‪.‬در ضمن هیچ خطری به تنهایی رخ نمیدهد و ریشه بسیاری از این خطرات در‬ ‫زنجیرههای پیچیده وقایعی نهفته است که مدتهای مدیدی به درازا میکشند‪.‬‬ ‫تعاریف خطر و عوامل مرتبط با آن‬ ‫خطر میتواند به معنای یک احتمال باشد‪ ،‬مانند پاسخ به این پرسش؛ خطر ابتال به ویروس ایدز در اثر تماس با یک سوزن‬ ‫آلوده چقدر است؟ خطر میتواند به معنای عاملی باشد که احتمال یک عارضه نامطلوب را افزایش میدهد؛ برای مثال خطرات‬ ‫عمده سالمت کودکان عبارتند از سوء تغذیه‪ ،‬آب ناسالم و آلودگی هوا در محیطهای بسته‪.‬خطر میتواند به معنای یک پیشامد‬ ‫باشد برای مثال خطر ناشی از رانندگی در حین مستی چیست؟ همچنین خطر میتواند به معنای یک عارضه یا تهدید بالقوه‬ ‫باشد برای مثال آیا راندن موتورسیكلت بدون استفاده از کاله ایمنی خطر دارد؟‬ ‫شیوع خطر‪ :‬نسبتی از جمعیت است که با یک خطر خاص مواجهاند‪.‬برای مثال شیوع سیگار در یک جمعیت خاص میتواند‬ ‫‪ 00‬درصد باشد‪.‬‬ ‫‪01‬‬ ‫خطر نسبی و احتمال یک عارضه نامطلوب سالمت‪ :‬نسبت افرادی که با یک خطر خاص مواجهند در مقایسه با افرادی که‬ ‫مواجه نیستند‪.‬برای مثال اگر در یک زمان خاص احتمال ابتالی افراد سیگاری به سرطان ریه به طور متوسط ‪ 0‬برابر بیشتر‬ ‫از افراد غیرسیگاری باشد خطر نسبی آن ‪ 0‬است‪.‬‬ ‫عامل زیان بار‪ :‬یک خصوصیت ذاتی و الینفک مثالً در یک ماده شیمیایی که امكان آسیب را به همراه دارد‪.‬‬ ‫خطر منتسب به جمعیت‪ :‬نسبتی از بیماری در یک جمعیت که از یک خطر خاص تهدید کننده سالمت ناشی شدهاست‪.‬‬ ‫بار قابل انتساب‪ :‬نسبتی از بار فعلی بیماری یا آسیب که از مواجهه درگذشته ناشی شده است‪.‬‬ ‫بار قابل اجتناب‪ :‬نسبتی از بار آینده بیماری یا آسیب که در صورت کاهش سطح فعلی یا آتی مواجهه‪ ،‬از طریق توزیع جایگزین‬ ‫(یا توزیع مجازی) قابل اجتناب است‪.‬‬ ‫خطرات تهدیدکننده سالمت و وضعیت اقتصادی اجتماعی‬ ‫بیشترین بار خطرات تهدیدکننده سالمت بر دوش مستضعفترین افراد جامعه با تحصیالت رسمی اندک و مشاغل سطح پایین‬ ‫است‪.‬راهحلهای پیشنهادی شامل مقابله مستقیم با فقر‪ ،‬توجه به خطرات تهدیدکننده سالمت در میان افراد مستضعف‪ ،‬بهبود‬ ‫سالمت مردم‪ ،‬رشد اقتصاد عمومی و نهایتاً بهبود سالمت مردم‪ ،‬سوءتغذیه پروتئین ـ انرژی در کودکی‪ ،‬آب و فاضالب‪ ،‬عدم‬ ‫تغذیه با شیرمادر‪ ،‬روابط جنسی غیرایمن‪ ،‬الكل‪ ،‬دخانیات‪ ،‬اضافه وزن ‪،‬آلودگی هوا در محیطهای بسته و آلودگی هوای شهری‬ ‫است‪.‬‬ ‫تقسیم بندی آسیبهای قابل انتساب به عوامل خطر‬ ‫این خطرات شامل کمبود تغذیه مادر و کودک و سایر خطرات مرتبط با رژیم غذایی‪ ،‬عدم فعالیت فیزیكی‪ ،‬خطرات‬ ‫تهدیدکننده سالمت جنسی و باروری‪ ،‬مواد اعتیادآور‪ ،‬خطرات محیطی‪ ،‬خطرات شغلی و سایر خطرات تهدیدکننده سالمت از‬ ‫جمله اقدامات غیر قطعی در مراقبت سالمت‪ ،‬سوء رفتار و خشونت است‪.‬‬ ‫‪.8‬کمبود تغذیه مادر و کودك‬ ‫کم وزنی‪ :‬عمدتاً مربوط به وضعیت ضعیف آنتروپومتریک (تنسنجی) است که ناشی از رژیم غذایی ناکافی و عفونتهای مكرر‬ ‫است‪.‬باعث کمبود کالری‪ ،‬پروتئین‪ ،‬ویتامینها و مواد معدنی میشود‪.‬کودکان کم وزن بیشتر در معرض خطر مرگ در اثر‬ ‫بیماریهای عفونی نظیر اسهـال و پنومونی (ذات الریه) قرار دارند‪.‬‬ ‫کمبود ید‪ :‬شایعترین علت منفرد قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی و آسیب مغزی است‪.‬با کم وزنی هنگام تولد‪ ،‬افزایش‬ ‫مرگ و میر نوزادی‪ ،‬ناهنجاری های شنوایی‪ ،‬اختالالت مهارتهای حرکتی و نقص عملكرد عصبی همراه است‪.‬‬ ‫فقر آهن‪ :‬آهن در تمامی بافتهای بدن برای فعالیتهای پایهای سلولی‪ ،‬مورد نیاز است و بخصوص در عضله‪ ،‬مغز و گلبول قرمز‬ ‫خون اهمیت اساسی دارد‪.‬به دلیل اینكه نیاز به آهن در دوران نوزادی و بارداری باالست‪ ،‬کودکان کم سن‪ ،‬زنان باردار و زنانی‬ ‫که به تازگی زایمان کردهاند بیشتر و شدیدتر از دیگران به فقر آهن دچار میشوند‪.‬‬ ‫کمبود ویتامین ‪ :A‬در بسیاری از مناطق در حال پیشرفت جهان باعث اختالل بینایی میشود و علت اصلی کوری اکتسابی در‬ ‫کودکان است‪.‬در کل دنیا حدود ‪ %0‬از تمامی کودکان از کمبود ویتامین ‪ A‬که بر اساس پایین بودن غلظت سرمی رتینول‬ ‫تعریف میشود رنج میبرند‪.‬‬ ‫‪01‬‬ ‫کمبود روی‪ :‬تا حدود زیادی به ناکافی بودن آن در رژیم غذایی یا اختالل جذب روی از رژیم غذایی بستگی دارد‪.‬در اوایل قرن‬ ‫بیستم‪ ،‬کمبود شدید روی به عنوان وضعیتی تعریف شد که وجوه مشخصه آن عبارتست از قد کوتاه‪ ،‬هیپوگنادیسم‪ ،‬اختالل‬ ‫عملكرد ایمنی‪ ،‬اختالالت پوستی‪ ،‬نقص عملكرد شناختی و بیاشتهایی‪.‬‬ ‫عدم تغذیه با شیر مادر‪ :‬شیر مادر حاوی مواد معدنی و مغذی برای شش ماه اول زندگی‪ ،‬حاوی اجزای ایمن است که محافظت‬ ‫ضد باکتری‪ ،‬ضد ویروسی و ضد انگلی را برای خود تﺄمین میکند‪.‬بر اساس سازمان بهداشت جهانی نوزاد باید در شش ماه‬ ‫اول زندگی منحصراً از شیر مادر تغدیه کند و در باقی مانده سال و سال دوم زندگی خود نیز به خوردن شیر مادر ادامه دهد‪.‬از‬ ‫عوامل خطر برای عدم استفاده از شیر مادر در شش ماه اول تولد‪ ،‬ناتوانیها و مرگ و میرهای دوران نوزادی و کودکی است‪.‬به‬ ‫طوری که خطر مرگ ناشی از اسهال‪ 4 ،‬برابر و مرگ ناشی از عفونت تنفسی چهار برابر بیشتر است‪.‬‬ ‫‪.2‬سایر عوامل خطر مرتبط با رژیم غذایی و عدم فعالیت جسمی‬ ‫فشار خون باال‪ :‬افزایش فشار خون‪ ،‬در اغلب موارد‪ ،‬بدون عالمت است‪.‬فشار خون باال باعث تغییرات ساختاری در شریآنهایی‬ ‫میشود که به مغز‪ ،‬قلب‪ ،‬کلیه ها و قسمت های دیگر بدن خون می رسانند‪.‬اصالح پذیرترین علل فشار خون باال عبارتند از‬ ‫رژیم غذایی بخصوص مصرف نمک‪ ،‬میزان ورزش‪ ،‬چاقی و افراط در نوشیدن الكل‪.‬‬ ‫کلسترول باال‪ :‬کلسترول یكی از اجزای کلیدی ایجاد تصلب شرایین است که از تجمع ذرات چربی در الیه داخلی شریآنها‬ ‫پدید میآید‪.‬تخمین زده میشود که در دنیا‪ ،‬کلسترول باال عامل ایجاد ‪ % 8‬از بیماریهای مغزی ـ عروقی و ‪ % 06‬از‬ ‫بیماریهای ایسكمیک قلب باشد‪.‬‬ ‫چاقی و اضافه وزن‪ :‬شیوع اضافه وزن و چاقی‪ ،‬عموما با استفاده از شاخص توده بدن )‪ (BMI‬ارزیابی میشود‪.‬معیار سازمان‬ ‫بهداشت جهانی برای تعریف اضافه وزن‪ ،‬شاخص توده بدن باالتر از ‪ 00‬کیلوگرم بر متر مربع و برای چاقی‪ ،‬شاخص توده بدن‬ ‫حداقل ‪ 05‬کیلوگرم بر متر مربع است‪.‬‬ ‫مصرف کم میوهجات و سبزیجات‪ :‬میوهها و سبزیها به پیشگیری از بیماریهای عمده نظیر بیماریهای قلبیـ عروقی و برخی‬ ‫سرطانها بخصوص در دستگاه گوارش کمک میکنند‪.‬میزان دریافت این مواد در کشورهای مختلف‪ ،‬بسیار متفاوت است که تا‬ ‫حدود زیادی منعكسکننده محیط غالب اقتصادی ـ فرهنگی و کشاورزی آن کشور است‪.‬‬ ‫عدم فعالیت جسمی‪ :‬مردم در چهار حوزه عمده زندگی روزانه خود فرصتی برای فعالیت فیزیكی دارند‪ :‬کار‪ ،‬رفت و آمد‪ ،‬وظایف‬ ‫خانگی یا در اوقات فراغت‪.‬منظور از عدم فعالیت جسمی‪ ،‬فعالیت بسیار کم یا عدم فعالیت جسمی در هر یک از این چهارچوب‬ ‫است‪.‬تخمین زده میشود عدم فعالیت فیزیكی باعث ‪ /7‬میلیون مورد مرگ در سراسر جهان است‪.‬‬ ‫‪.9‬سالمت جنسی و باروری‬ ‫دو عاملی که سالمت جنسی و باروری را با خطر‪ ،‬مواجه کردهاند عبارتند از‪:‬‬ ‫روابط جنسی غیر ایمن‪ :‬ویروس نقص ایمنی انسانی (ایدز) چهارمین عامل بزرگ مرگ و میر در دنیاست‪.‬در حال حاضر ‪%07‬‬ ‫افراد مبتال به عفونت ناشی از ویروس ‪ HIV‬در آفریقا متمرکز شدهاند‪.‬عواقب این بیماری فراتر از مرگ است؛ کودکان‪ ،‬یتیم‬ ‫میشوند و کل اقتصاد تحت تﺄثیر قرار میگیرد‪.‬‬ ‫عدم پیشگیری از بارداری‪ :‬بارداریهای ناخواسته به علت عدم استفاده کارآمد از روشهای پیشگیری از بارداری‪ ،‬اتفاق میافتد‪.‬‬ ‫این روشها به سه دسته تقسیم میشوند؛ روش مدرن (قرص ضد بارداری‪ ،‬روشهای مسدودکننده‪ ،‬ابزارهای درون رحمی یا‬ ‫عقیمسازی)‪ ،‬روش سنتی (روش دورهای) و بدون روش‬ ‫‪.4‬مواد اعتیاد آور‬ ‫‪02‬‬ ‫مصرف سیگار و توتون خوراکی‪ :‬مخاطرات ناشی از مصرف سیگار به عوامل متعددی بستگی دارد؛ این عوامل شامل سن شروع‬ ‫مصرف سیگار‪ ،‬تعداد سیگار مصرفشده در روز‪ ،‬عمق فرو بردن دم و خصوصیات سیگار مثل میزان قطر آن و نیكوتین یا نوع‬ ‫ضعیفتر آن هستند‪.‬‬ ‫مصرف الكل‪ :‬مصرف الكل بواسطه ایجاد مسمومیت (مستی)‪ ،‬وابستگی (عادتی‪ ،‬تكانشی‪ ،‬مصرف زیاد در طوالنی مدت) و ‪...‬‬ ‫عواقب خطرناک سالمتی و اجتماعی به همراه دارد‪.‬مسمومیت با الكل یكی از واسطههای قدرتمند در ایجاد نتایج حاد نظیر‬ ‫تصادفات رانندگی یا خشونت خانوادگی است‪.‬سرطان مری‪ ،‬سرطان کبد‪ ،‬سیروز کبدی‪ ،‬دیگرکشی و صرع ناشی از مصرف‬ ‫الكل است‪.‬‬ ‫مصرف داروهای غیرمجاز‪ :‬انواع داروهایی هستند که قوانین بین المللی‪ ،‬استفاده غیرطبی از آنها را ممنوع کرده است‪.‬چون‬ ‫استفاده از این داروها‪ ،‬غیرمجاز و مخفیانه است به دشواری میتوان شیوع مصرف آنها و وقوع عوارض جانبی آنها را برآورد‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫‪.5‬خطرات محیطی‬ ‫خانه‪ ،‬محل کار‪ ،‬خارج از منزل‪ ،‬سیستم حمل و نقل به طرق مختلف برای سالمتی ما خطرناک هستند؛‬ ‫آب‪ ،‬فاضالب و بهداشت فردی نامناسب‪ :‬نداشتن فاضالب‪ ،‬تماس با آب ناسالم‪ ،‬مصرف آب ناسالم‪ ،‬عدم دسترسی به آب‬ ‫بهداشتی‪ ،‬مدیریت نامناسب منابع و سیستمهای آب از جمله در کشاورزی با عوارض نامطلوب سالمت همراه است‪.‬بیماریهای‬ ‫اسهال عفونی‪ ،‬تب حلزون (شیستوزمیاز)‪ ،‬تراخم‪ ،‬آسكاریاز‪ ،‬عفونت کرم شالقی (تریكوریاز) و کرمهای قالبدار با آب ناسالم‪ ،‬دفع‬ ‫نامطلوب فاضالب و رعایت نكردن بهداشت فردی ارتباط کامل دارند‪.‬‬ ‫آلودگی هوای شهری‪ :‬آلودگی هوای ناشی از احتراق مواد سوختی‪ ،‬حتی در غلظتهای کم سالمت انسان را به طور جدی‬ ‫تهدید میکند‪.‬آلودگی هوای شهری بهطور فزایندهای نتیجه احتراق سوختهای فسیلی برای حمل و نقل‪ ،‬تولید نیرو و دیگر‬ ‫فعالیتهای انسانی است‪.‬‬ ‫دود ناشی از سوخت های جامد در محیطهای بسته‪ :‬آشپزی و گرمایش با سوخت هایجامد‪ ،‬نظیر کود حیوانی‪ ،‬چوب‪ ،‬زایدات‬ ‫کشاورزی یا زغال سنگ‪ ،‬احتماالً بزرگترین منابع آلودگی هوا در محیطهای بسته در سطح جهان است‪.‬مقادیر قابلتوجهی از‬ ‫آالینده ها از جمله ذرات قابل تنفس‪ ،‬مونوکسید کربن‪ ،‬اکسیدهای نیتروژن و گوگرد و بنزن را در خود متصاعد میکنند‪.‬‬ ‫مواجهه با سرب‪ :‬عواض ناشی از مصرف سرب کاهش ضریب هوشی‪ ،‬افزایش فشارخون‪ ،‬اثرات سوءرفتاری و تكاملی‪ ،‬کمخونی‪،‬‬ ‫آسیبهای عصبی و اختالالت کلیه است‪.‬‬ ‫تغییرات آب و هوایی‪ :‬دمای متوسط دنیا افزایش یافته و الگوهای بارش هم تغییر کرده است‪.‬مناطق خشک و نیمه خشک‪ ،‬به‬ ‫وضوح خشکتر شدهاند‪.‬این تغییرات دمایی از فعالیتهای انسانی ناشی میشود و رها شدن گازهای گلخانهای از سوختهای‬ ‫فسیلی مهمترین عامل آن محسوب میشود‪.‬‬ ‫حوادث ترافیكی‪ :‬در کشورهای صنعتی در سال ‪ ، 777‬مرگ راننده یا سرنشین‪ ،‬نزدیک به ‪ 05‬الی ‪ 65‬درصد از کل مرگ و‬ ‫میرهای جادهای را تشكیل میداده است که اکثریت قریب به اتفاق آنها در جادههای روستایی رخ داده است‪.‬در کشورهای در‬ ‫حال پیشرفت‪ ،‬نسبت بسیار باالتری از مرگهای جادهای در میان اقشار آسیبپذیر (عابرین پیاده‪ ،‬دوچرخه سواران‪ ،‬سایر موارد‬ ‫ترافیک غیرموتوری‪ ،‬موتورسواران و ترک سواران) و در میان مسافران اتوبوس و کامیون روی داده است‪.‬‬ ‫آسیبهای برنده در میان کارکنان مراقبت سالمت‪ :‬این کارکنان به دلیل مواجهه شغلی با خون و مایعات بدن‪ ،‬در معرض‬ ‫عفونت با عوامل بیماریزای منتقله از راه خون هستند‪.‬اکثر این تماسها در اثر وسایل نوک تیز روی میدهند‪.‬عفونتهای‬ ‫‪08‬‬ ‫شایع که بیش از همه به کارکنان مراقبت سالمت منتقل میشود عبارتند از ویروس هپاتیت ‪ ،B‬ویروس هپاتیت ‪ C‬و ویروس‬ ‫نقص ایمنی‪.‬‬ ‫بیماریهای کرونر قلب و استرس شغلی‪ :‬بیماریهای کرونر قلب با استرسهای شغلی ارتباط نزدیكی دارد‪.‬به طور کلی عوامل‬ ‫زیر در میان کارکنان باعث افزایش بیماریهای کرونر قلبی میشود؛ محدود بودن اختیار عمل‪ ،‬کار خارج از وقت اداری‪ ،‬عدم‬ ‫توازن میان تالش و پاداش‪ ،‬کار طوالنی مدت‪ ،‬محیط روانی و اجتماعی نامناسب در محل کار‪ ،‬انزوای اجتماعی‪ ،‬عدم فعالیت‬ ‫فیزیكی یا خشونت شغلی‪.‬‬ ‫‪.6‬خطرات شغلی‬ ‫عوامل خطر شغلی آسیب زا‪ :‬کارگران صنعت ی و کشاورزی در معرض بیشترین خطر قرار دارند ولی حتی کارمندان دفاتر‪،‬‬ ‫مغازهها و مدارس هم در معرض خطر هستند‪.‬سقوط از بلندی در محل کار‪ ،‬آسیبهای ناشی از وسایط نقلیه موتوری و تماس‬ ‫با ماشین آالت‪ ،‬روزانه باعث هزار مرگ شغلی در سراسر جهان میشوند‪.‬‬ ‫سرطانزاهای شغلی‪ :‬اکثر عوامل سرطانزا از ‪ 05‬ماده شیمیایی که در این خصوص طبقهبندی شدهاند در اماکن شغلی وجود‬ ‫دارد‪.‬با جایگزین کردن مواد ایمنتر‪ ،‬متوقف کردن بعضی فرایندها و تهویه مناسب‪ ،‬میتوان از بروز تمام سرطانهای شغلی‬ ‫پیشگیری نمود‪.‬سرطانهای ریوی‪ ،‬شایعترین سرطانهای شغلی هستند‪.‬‬ ‫مواجهه شغلی با ذرات معلق در هوا‪ :‬میلیون ها کارگر در مشاغل مختلف نظیر معدن‪ ،‬ساخت و ساز و انفجارهای تخریبی در‬ ‫معرض ذرات میكروسكوپی معلق سیلیس‪ ،‬آزبست و خاک زغال هستند‪.‬تنفس این ذرات نه تنها ممكن است باعث سرطان‬ ‫ریه‪ ،‬نای و نایژه (برونش) شود‪ ،‬بلكه میتوانند کلیه بیماریهای تنفسی غیر بدخیم را سبب شود‪.‬‬ ‫استرسهای ارگونومیک در محیط کار‪ :‬کمردرد با بسیاری از استرسزاهای ارگونومیک در محل کار‪ ،‬همراه است‪.‬بلندکردن و‬ ‫حمل بارهای سنگین‪ ،‬انجام کارهایی که نیازمند قدرت بدنی هستند‪ ،‬خمشدن مكرر و پیچیدن در وضعیتهای نامناسب‪،‬‬ ‫عوامل استرسزای ارگونومیک در محل کار محسوب میشوند‪.‬‬ ‫آلودگی صوتی شغلی‪ :‬یكی از شایعترین مخاطرات شغلی‪ ،‬سر و صدای بیش از حد است‪.‬جدیترین تﺄثیر این مسئله اختالل‬ ‫برگشتناپذیر شنوایی است‪.‬نقصان شنوایی در اثر آلودگی صوتی‪ ،‬معموالً در محدوده فرکانسهای صدای انسان آغاز میشود و‬ ‫باعث اختالل در ارتباطات گفتاری میشود‪.‬‬ ‫‪.7‬سوء رفتار و خشونت‬ ‫در سال ‪ 0555‬خشونت باعث ‪ 755555‬مورد مرگ در جهان شده که حدود ‪ % 05‬از این موارد در اثر خودکشی‪ % 05 ،‬در اثر‬ ‫خشونتهای فردی و ‪ 05‬درصد در اثر خشونتهای جمعی بوده است‪.‬‬ ‫خشونت فردی‪ :‬یعن ی استفاده عمدی از زور و قدرت فیزیكی علیه شخص دیگر که منجر به جراحت‪ ،‬مرگ یا آسیب روانی‪ ،‬سوء‬ ‫تكامل یا محرومیت شود‪.‬این تعریف عالوه بر خشونت از سوی افراد غریبه و دوستان شامل سوء رفتار با کودکان‪ ،‬همسر‪،‬‬ ‫سالمندان و خشونت جنسی نیز میشود‪.‬ششمین عامل عمده مرگ در میان افراد ‪ 0-44‬ساله است‪.‬‬ ‫خشونت جمعی‪ :‬اصطالحی عام تر از جنگ و دعوا است‪.‬زمانی به کار میرود که گروهی از خشونت علیه گروه دیگر استفاده‬ ‫ابزاری میکنند تا به هدفی دست یابند‪.‬تﺄثیرات غیرمستقیم خشونت جمعی ناشی از بیماریهای عفونی‪ ،‬سوء تغذیه‪ ،‬جابجایی‬ ‫جمعیتها‪ ،‬عواقب روانی‪ ،‬اجتماعی و تشدید بیماریهای مزمن است‪.‬‬ ‫مهمترین علل مرگ در ایران سال ‪077‬‬ ‫‪09‬‬ ‫مهمترین این علل در ایران شامل؛ بیماریهای قلبی و عروقی‪ ،‬حوادث و سوانح غیر عمد‪ ،‬سرطانها‪ ،‬بیماریهای حول تولد و‬ ‫بیماریهای دستگاه تنفسی است‪.‬‬ ‫عوامل تهدیدکننده بیماریهای قلبی وعروقی سال ‪ 0555‬در جهان؛‬ ‫این عوامل شامل فشارخون باال‪ ،‬کلسترول باال‪ ،‬اضافه وزن‪ ،‬مصرف کم میوهجات و سبزیجات و عدم فعالیت فیزیكی هستند‪.‬‬ ‫راهبردهای کاهش خطرات تهدید کننده سالمت‬ ‫شیوه زندگی ‪ :‬تغییر رفتار‪ ،‬اغلب جزیی از راهبردهای کاهنده خطر محسوب میشود‪.‬دانشمندان علوماجتماعی پیدا کردن باور‬ ‫را نخستین مرحله تغییر رفتار میدانند‪.‬برخی از تمایالت و خصوصیات فردی‪ ،‬موجب پدید آمدن اختالف در نحوه تبدیل یک‬ ‫باور به یک رفتار بهداشتی میشوند‪.‬این تمایالت بوسیله میزان آگاهی فرد مشخص شده و تحت تﺄثیر آگهیهای تجارتی و نیز‬ ‫بازاریابیها قرار دارند‪.‬ممكن است میان درک خطر از سوی یک فرد و مفاهیم فرهنگی پذیرفته شده درباره خطر در جامعه‬ ‫تفاوت وجود داشته باشد‪.‬زمانی که مسئله خطرات تهدید کننده سالمت مطرح میشود‪ ،‬افراد و جوامع ترجیح میدهند که از‬ ‫مزایای یک فعالیت در زمان حال بهرهمند شوند بدون اینكه به هزینههای احتمالی آن در آینده فكرکنند‪.‬عواملی مانند؛‬ ‫فرهنگ و شبكههای حمایتی اجتماعی موجود که گاهی اوقات سرمایه اجتماعی نامیده میشود نیز بر نحوه پاسخدهی افراد به‬ ‫مداخالت کاهش خطر‪ ،‬تﺄثیر دارند‪.‬نحوه تﺄمین منابع مالی نظام سالمت (برای مثال از طریق بیمه یا پرداخت وجه) و یا شیوه‬ ‫سازماندهی این نظام نیز بر رفتار و در نتیجه بر هزینهها و اثر بخشی مداخالت تﺄثیر میگذارد‪.‬‬ ‫مراقبتهای اولیه سالمت )‪ :0(PHC‬در اجالس جهانی سالمت درسال ‪ 777‬راهبرد مراقبتهای اولیه سالمت به تصویب‬ ‫رسید و طبق بیانیه آلماآتا در سال ‪ 778‬در خصوص سالمت برای همه‪ ،‬همه باید فعالیتهای زیر را هرچند به مقدار بسیار‬ ‫کم به انجام دهند‪:‬‬ ‫آموزش با توجه به مشكالت بهداشتی رایج و پیشگیری و کنترل آن مشكالت‬ ‫ارتقاء تﺄمین غذا و تغذیه مناسب‬ ‫آب سالم و فاضالب مناسب‬ ‫مراقبت از سالمت مادر و کودک (شامل تنظیم خانواده‪ ،‬ایمنسازی علیه بیماریهای عفونی مهم‪ ،‬پیشگیری و مراقبتهای اولیه‬ ‫سالمت‬ ‫درمان بیماریهای شایع منطقه‪ ،‬درمان مناسب بیماریها و آسیبهای شایع‬ ‫تﺄمین داروهای ضروری‬ ‫کمبود تغذیه دوران کودکی‬ ‫برای جبران کمبود تغذیه در دوران کودکی راهبردهای زیر پیشنهاد میشود‪:‬‬ ‫مشاوره مادران جهت تغذیه تكمیلی مناسب و اهمیت ادامه تغذیه با شیر مادر در یک جلسه‬ ‫ ‬ ‫آموزش تهیه غذاهای مناسب هر دو ماه یک بار توسط کارکنان بهداشت جهت کلیه شیرخواران ششماهه تا یکساله‬ ‫ ‬ ‫جلسه توجیهی فشرده برای کارکنان بهداشتی درباره تغذیه تكمیلی مناسب و اهمیت تغذیه با شیر مادر و لزوم‬ ‫ ‬ ‫ویزیتهای سهماهه و رسم منحنی رشد‬ ‫اطالع دادن به والدین در صورت هرگونه انحراف از وزن مورد انتظار‬ ‫ ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Life style‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Primary health care‬‬ ‫‪21‬‬ ‫ ارجاع کلیه کودکان ششماهه تا یکساله که افزایش وزن نامناسب و یا کموزنی دارند به سطوح باالتر (پزشک‬ ‫عمومی و متخصص اطفال)‬ ‫فقر آهن‪ :‬راهبردهای زیر برای مقابله با فقر آهن پیشنهاد میشود‪:‬‬ ‫غنیسازی آهن‪ :‬معموالً ترکیب آهن و اسید فولیک به حاملهای غذایی که به آسانی در دسترس کل جامعه هستند اضافه‬ ‫میشود‪.‬آرد غالت رایجترین حامل غذایی است که ترکیبات آهندار به آن اضافه میشود‪.‬‬ ‫تجویز مكمل آهن‪ :‬به همه زنان باردار در دوران بارداری‪ ،‬به میزان ‪ 65‬میلیگرم آهن روزانه در شش ماه بارداری و سه ماه بعد‬ ‫از زایمان‪.‬‬ ‫کمبود ویتامین‪ :A‬راهبردهای زیر برای مقابله با کمبود ویتامین‪ A‬پیشنهادمیشود‪:‬‬ ‫تغذیه تكمیلی با ویتامین ‪ :A‬در مراکز بهداشتی به کودکان زیر پنج سال‪ ،‬ساالنه دو نوبت مكمل ویتامین ‪ A‬به صورت خوراکی‬ ‫داده شود‪.‬دوز ویتامین ‪ A‬برای کودکان در بدو تولد ‪ 055555‬واحد بین المللی است‪.‬‬ ‫غنیسازی با ویتامین ‪ :A‬به نظر میرسد شكر حامل مناسبی باشد‪.‬غنیسازی با ویتامین ‪ A‬همانند آهن‪ ،‬بسیار هزینه اثر‬ ‫بخش تر از تهیه مكمل های حاوی ویتامین ‪ A‬است‪.‬‬ ‫کمبود روی‪ :‬راهبردهای زیر برای مقابله با کم