Girişimcilik 2: İşletme Türleri PDF

2. ÜNİTE İŞLETMELERİN FONKSİYONLARI VE İŞLETME TÜRLERİ 1. İnsanlar sizce hangi amaçlar için işletme kurarlar, çevrenizde işletme sahibi olan kişilere bu soruyu yönelterek işletme kurmada başlıca amaçların neler olabileceğini öğreniniz. 2. Çevrenizdeki işletmelerin türleri hakkı...

2. ÜNİTE İŞLETMELERİN FONKSİYONLARI VE İŞLETME TÜRLERİ 1. İnsanlar sizce hangi amaçlar için işletme kurarlar, çevrenizde işletme sahibi olan kişilere bu soruyu yönelterek işletme kurmada başlıca amaçların neler olabileceğini öğreniniz. 2. Çevrenizdeki işletmelerin türleri hakkında bilgi sahibi olarak neden bu kadar değişik işletme türü olduğunu araştırınız. GİRİŞİMCİLİK 2 NELER ÖĞRENECEĞİZ? Bu ünitenin sonunda; 1. İşletme kavramını tanıyacak, 2. İşletmelerin başlıca amaçlarını kavrayacak, 3. İşletmelerin fonksiyonlarını öğrenecek, 4. İşletme türleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız. ANAHTAR KAVRAMLAR İşletme Kâr Hizmet Tacir Ortaklık (Şirket) Kamu/Özel 48  GİRİŞİMCİLİK 2 A. İŞLETME KAVRAMI VE İŞLETMELERİN AMAÇLARI İnsanların ihtiyaç ve istekleri sınırsızdır. Ancak, bunları karşılayacak kaynaklar son derece sınırlıdır. Bu nedenle insanlar, ellerindeki sınırlı kaynakları akılcı ve eko- nomik olarak kullanmak zorundadırlar. Bu zorunluluk, hem ekonomi biliminin hem de işletme biliminin doğuşuna yol açmıştır. Ekonomide, kaynakların kullanı- mını gerçekleştiren en somut birimler işletme adı verilen kuruluşlardır. İşlet- meler, insanların ihtiyaçlarını gider- mek yaşamlarını kolaylaştırmak için faaliyet gösteren kuruluşlardır. Mal ve hizmetin sunulduğu her yerde bir iş- letmenin varlığından söz edilebilir. İşletme, kâr amacıyla mal ve hizmet üretmek veya pazarlamak için Resim 02.01: Günümüz işletmelerinden bir üretim faktörlerini planlı, tutarlı ve görünüm akılcı bir sistemle bir araya getiren teknik ve ekonomik birim olarak da tanımlanabilir. En geniş tanımıyla işletme, insan ihtiyaçlarının karşılamak üzere bilgi, insan, teknoloji, finansal kaynak vb. güncel üre- tim faktörlerini en etkin ve verimli bir şekilde kullanarak öncelikle uzun dönemde kâr, süreklilik ve sosyal sorumluluk amaçlarını yerine getirmek, ekonomik mal ve hizmet üretmek için kurulmuş ekonomik birimlerdir. Resim 02.02: İşletmeler kâr sağlamak amacıyla kurulur. İşletme, insanların istedikleri mal ve hizmeti üretmek için oluşturulur. Örneğin, hazır giyim fabrikası bir işletmedir. İnsanların ihtiyacı olan giysileri üretmek için çe- şitli üretim öğelerini (makine, kumaş, insan gücü vb.) bir araya getirir. Aynı biçimde, ekmek fabrikası ekmek üretmek için, bilgisayar fabrikası bilgisayar üretimini gerçek- leştirmek için üretim faktörlerini bir araya getirir. 49 GİRİŞİMCİLİK 2 İşletmelerin bazı temel özel- likleri vardır. Bu temel özellikler şunlardır: Kâr sağlamak Amaçlara ulaşmak için mal ve hizmet üretmek Mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya getirmek İşletmeler, mal ve hizmet üretimiyle ülke ekonomisine katkı- da bulunur. Bu katkılardan bazıları Resim 02.03: Bir işletmenin iç mekan görünümü şunlardır: Toplumun çeşitli ihtiyaçları- nı karşılayarak başka ülkelere muhtaç olmadan yaşamalarını sağlarlar. Sağladıkları iş olanaklarıyla iş- sizliği önlerler. İhracat yaparak ülkeye döviz girişi sağlarlar. Bölgeler ve uluslararası ilişkile- ri geliştirip güçlendirirler. Ülkeye yeni teknolojilerin gir- mesini sağlarlar. Resim 02.04: Bir giyim mağazasından görünüm İşletmeler insanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve hizmet üretmeleri nedeniyle ken- di ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim yapan kişi, grup ya da örgütler, işletme sayılmazlar. İşletmeler faydalı mal ve hizmet üreten kuru- luşlardır. Mal ve hizmetlerin faydalı olması ise on- ların insan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve bu fay- danın elde edilebilmesi için belirli bir çabanın sarf edilmesi ile ilgilidir. Bir ülke ekonomisinin en küçük birimleri olan işletmeler, ürettikleri bu mal ve hiz- metleri ihtiyacı olanlara sunmakla görevlidir. Resim 02.05: Mal ve hizmet sunumu günümüzde oldukça Genel olarak bir işletme üretim faktörlerini te- önemlidir. 50  GİRİŞİMCİLİK 2 darik eder, bunları belirli bir üretim sürecinden geçirerek değişik mal veya hizmetle- re dönüştürür. Bir mal veya hizmetin üretilmesiyle de şekil faydası sağlanır. Tüketici- lerin arzu ettikleri mal ve hizmetle yine onların istedikleri zamanda ve yerde sunarak ise mülkiyet faydası sağlanmış olur. Tüm bu faaliyetleri sonucunda işletmeler kâr elde etme, büyüme ve sürekliliğini koruma amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır. Bu nedenle, işletmelerin ürettiği mal ve hizmetlerin belirli bir piyasa fiyatı oluşur ve işletme bu fiyattan satış geliri elde eder. İşletme sahipleri veya yöneticileri satış ge- lirlerini artırmayı, daha da önemlisi kârlarını yükseltmeyi hedef alır. İşletmelerin kâr elde etmesi, daha iyi mal ve hizmetler sunmasına yardımcı olurken aynı zamanda topluma daha uzun bir süre hizmet edebilmesini de sağlar. Günümüzde işletme- lerin en önemli amacı kâr etmek ve bu kârı en üst sevi- yeye çıkarmaktır. Bunun için sürekli olarak çaba sarf eder- ler. Ancak işletmelerin amacı sadece kâr elde etmek değil- dir. Bu amacın yanında, sosyal amaçları da vardır. Örneğin; ülkenin kalkınması, işsizliğin azalması, refahın artması bu amaçlardandır. İşletmelerin genelde kabul edilen amaçla- rı şöyle sıralanabilir: Resim 02.06: Geçmişin küçük işletmeleri günümüzde yerlerini gökdelenlere bırakmışlardır. Kâr sağlama Topluma hizmet etme İşletmenin yaşamını devam ettirme Kâr Sağlama Kâr, bir işletmenin belirli bir dönem sonunda elde ettiği toplam gelirleri ile giderleri arasındaki olumlu farktır. Kâr, işletmenin başarı derecesinin ölçülmesinde ve denetlenmesinde ölçü olarak kullanılmasının yanında, devlete ödenecek vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesini de sağlayan bir araçtır. Kâr, genel- likle tüm işletmelerin temel amacı olarak karşımıza çıkar. Topluma Hizmet Etme İşletmelerin var oluş amaçları sadece kârla ifade edilemez. Çünkü kâr, işletme- nin sunduğu mal veya hizmete talep olduğu sürece geçerli olur. Bu da toplumun ih- tiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin üretilerek tüketicilere sunulması ve onların temin edilmesinde sağladığı yararla ölçülür. 51 GİRİŞİMCİLİK 2 İşletmeler, elde ettikleri kârın bir bölümünü devlete vergi olarak verirken diğer bir bölümünü ortaklarına ve çalışanlarına dağıtır. Bu yolla sosyal sorumluluklarını yerine getirmeye çalışır. Sonuç- ta, daha başarılı ve uzun ömürlü olma üstünlüğü- nü elde eder. İşletmenin Yaşamını Devam Ettirme İşletmeler, kâr elde etme ve Resim 02.07: Her işletmenin mutlaka topluma hizmet bir hedefi vardır. etme amaçları- nı tutarlı bir şekilde gerçekleştirebilmeleri için bu iki amaç arasında bir denge kurmak zorundadır. Bu denge sağlandığı sürece, işletmenin yaşamında da süreklilik sağlanmış olur. Bu iki amaçtan biri diğerine tercih edilirse uzun dönemde bazı güçlüklerle karşı- laşabilir. Örneğin bir işletme, kısa dönemde aşırı kâr elde etmeyi hedeflemiş olsun. Bunu gerçekleştirmek için ya sunduğu mal ve hizmetlerin fiyatını yüksek tutacak ya da ucuz ve kalitesiz mal sunacaktır. Bu du- rum ise belirli bir süre sonra söz konusu işletmenin piyasadan çekilmesine neden olabilecektir. İşletme- nin esas amacı, mutluluk veren kâra ulaşmaktır. Bu kâr, hem kendi açısından hem de müşteriler açısın- Resim 02.08: İşletmeler kâr elde dan geçerlidir. Çünkü müşteriler kaliteli ve ucuz malı etmek bu sayede de yaşamlarını satın almak isterler. Böyle bir malı satın alınca mutlu devam ettirmek zorundadır. olurlar ve sürekli talep ederler. Bu durumda işletme- nin satışları ve buna bağlı olarak da kârı sürekli artar. B. İŞLETMELERİN TEMEL FONKSİYONLARI İşletmelerin temel fonksiyonlarını aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür: a. Genel fonksiyon: Yönetim (planlama, örgütleme, yönetme, eş güdüm, de- netim) b. Temel fonksiyonlar: Satın alma, üretim ve pazarlama c. Kolaylaştırıcı fonksiyonlar: Finansman, personel ç. Destekleyici fonksiyonlar: Muhasebe, ulaştırma, depolama, ARGE, halkla ilişkiler Başarı sağlanan her işin temelinde örgütlenmiş çalışmalar vardır ve bu çalış- malara toplumun her kesiminde rastlanır. Yaşamın farklı alanlarında sürdürülen bu çalışmaların istenilen amaçlara en iyi bir şekilde yöneltilebilmesi için insanın karşısı- 52  GİRİŞİMCİLİK 2 na yönetim kavramı çıkmaktadır. İşletme- ler teknolojik ilerlemelere paralel olarak sürekli gelişme içinde olduklarından çalış- malarını çeşitli faktörler etkileyebilmekte- dir. Bu çalışmaları örgütlemek ve bu fak- törlerden en az düzeyde etkilenmelerini sağlayacak olan sistem yönetimdir. İşletmelerin büyümesi, iş bölümü- nün artması, her biri ayrı bir uzmanlık ko- nusu olan çeşitli faaliyetlerin ortaya çık- ması sonucunda hem işletme sahipleriyle yöneticileri birbirinden ayrılmaya başla- Resim 02.09: Ancak örgütlenmiş çalışmalar mış hem de yönetim fonksiyonu da ayrı bir başarı sağlar. önem kazanmıştır. Yönetim kavramı ile birlikte yönetici kavramı ortaya çıkmak- tadır. Büyük işletmelerde başarı derecesi; işletme sahibinin göste- receği kişisel çaba ve harcayacağı enerjiden çok gittikçe artan yöne- tim işlerini kendisiyle paylaşacak personelin seçimindeki isabete bağlıdır. Ayrıca işletmenin başarısı, yönetim örgütünün mükemmelli- ği ile doğrudan ilişkilidir. Hangi tür işletme olursa olsun işletmede- ki mevcut olanak ve kaynakların işletme amaçları doğrultusunda planlanması, faaliyetlerin bu doğ- Resim 02.10: İşletmelerin başarısında yöneticilerin rultuda düzenlenmesi ile yürütül- önemi büyüktür. mesi gerekmektedir. Bu faaliyetle- ri yerine getiren fonksiyon yönetimdir. İşletmelerin fonksiyonlarından bazıları tüm işletmeler tarafından yerine geti- rilirken bazıları sadece belirli işletmeler için geçerli olmaktadır. Örneğin beyaz eşya üreten bir işletmede temel fonksiyon, üretim ve pazarlamayken bir ticaret işletme- sinde ise pazarlama fonksiyonudur. Genel fonksiyon olan yönetim tüm işletmeler tarafından yerine getirilir. Çünkü bütün işletmeler iyi veya kötü bir şekilde de olsa yönetim işini yapmak zorundadır. 53 GİRİŞİMCİLİK 2 Resim 02.11: Bir dekorasyon mağazasından görünüm Günümüzdeki gelişme- ler, işletmecilik fonksiyonları ve uygulamalarında yenilikleri zorunlu duruma getirmiştir. Yu- karıda belirtilen fonksiyonların yanı sıra çağdaş, küresel ve re- kabetçi anlayışın getirdiği fonk- siyonlar da büyük önem kazan- mıştır. İş görene yeni bir bakış açısı getiren insan kaynakları, reklam ve promosyon, işletme- lerde sürdürülen önemli fonksi- Resim 02.12: Tarihî kapalı çarşıdan bir görünüm(istanbul) yonlardan bazılarıdır. Üst yöneticilerin işletme- ciliğe olan yaklaşımı ve yapa- cakları seçimler; fonksiyonların sayısının, öncelik sırasının ve uygulanacak her bir işletme fonksiyonu kapsamının belirlen- mesinde temel bir etkendir. Ma- liyetler, zorunluluklar ve olayları değerlendirmedeki bakış açısı, yöneticilerin bu konudaki ka- rarını etkiler. Maliyetin yüksel- mesinden kaçınan yöneticiler ve küçük ölçekli işletmeler, bir- birine yakın fonksiyonların aynı Resim 02.13: Bir alışveriş merkezinden görünüm 54  GİRİŞİMCİLİK 2 bölümde yürütülmesi eğilimindedir. Çağdaş işletmecilik anlayışından uzak olan gi- rişimci ve yöneticilerin söz sahibi olduğu işletmelerde klasik fonksiyonların dışında kalan uygulamalara önem verilmez. Üretim ko- nusu ve sektör özellikleri; işletme- de sürdürülen et- kinlikleri belirleyici önemli etkenlerdir. Bir mal üreten iş- letmede temel fon üretimdir. Bu tür işletmelerde teknik etkinliklerin ger- çekleştirildiği, üre- Resim 02.14: Bir kitap satış evinden görünüm tim bölümü yanı sıra kalite kontrol, ARGE ve diğer destekleyici fonksiyonlar bulunur. Bir ticaret ya da pazarlama işletme- sinde ise temel fonksiyon, başka işletmelerce üretilmiş ürünlerin alınıp bu ürünlere ihtiyaç duyanlara ulaştırılması, yani pazarlamasıdır. Bu tür işletmelerde üretim bölü- müne ve buna bağlı depolama, dağıtım, ARGE gibi işletme işlevlerine ve birimleri- ne gerek yoktur. Bunun yerine halkla ilişkiler, reklam, planlama, dağıtım ve bunlara yardımcı işlevler görülür. Bir havaalanı işletmesinde yer ve uçuş hizmetleri yanında özellikle bakım onarım işleri büyük önem taşır. Bir yazılı basın işletmesi olan gazete- de ise üretim ve iletişim hizmetleri bir arada gerçekleştirilir. İşletmeler mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştirirken üretim faktörlerini bir araya getirerek en uygun üretim teknikleriyle yeni ürünlerini ortaya koyar. Bu faaliyetler birçok fonksiyon kullanılarak gerçekleştirilir. İşletmeler aynı zamanda faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için bazı kaynaklara da ihtiyaç duyar. Finansman fonksiyonu işletmelere bu kaynakları temin etme noktasında ortaya çıkmaktadır. Bu açıklamalara göre finans; para, fon ya da sermaye anlamındadır. Finansman; Bu kaynakların sağlanmasını ifade ederken, finansal yönetim ise; kişi ya da işletmelerin ihtiyaç duydukları fonları belirleyerek sağlanması ve bu fonların en uygun alanlara kaydırılarak yönetilmesidir. İşletmelerin rekabet ve tüketim arzusunun körüklendiği günümüzde peşin satış yapma olanakları daha da zorlaşmaktadır. Üretim ve satış için yeterli miktarda hammadde, yarı mamul ve mamul malların stoklanması gere- kir. Stoklu çalışabilmek, kredili satış yapabilmek, günlük faaliyetleri yürütebilmek, vadesi gelen borçları ödeyebilmek ve yeni fırsatları değerlendirebilmek için de fi- nansmana ihtiyaç duyulur. 55 GİRİŞİMCİLİK 2 C. İŞLETME TÜRLERİ İŞLETME TÜRLERİ 1. Özel İşletmeler HUKUKİ ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN 2. Kamu İşletmeleri İŞLETMELER 3. Yabancı Sermayeli İşletmeler 1. Mal Üreten İşletmeler EKONOMİK ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN 2. Ticaret İşletmeleri İŞLETMELER 3. Hizmet Üreten İşletmeler 1. Tarım İşletmeleri 2. Sanayi İşletmeleri 3. İnşaat Sanayi ile Uğraşan İşletmeler İŞLEYİŞLERİ BAKIMINDAN 4. Ulaştırma ve İletişim İşletmeleri İŞLETMELER 5. Finans İşletmeleri 6. Serbest Meslek ve Diğer Hizmet İşletmeleri 7. Kiralama İşletmeleri 1. İşletmelerin Hukuki Bakımdan Sınıflandırılması İşletmeler hukuki bakımdan özel işletmeler, kamu işletmeleri ve yabancı ser- mayeli işletmeler olarak sınıflandırılır. a. Özel İşletmeler Anayasa ve yürürlükteki kanun- ların hükümleriyle kurulup işleyen ve sermayesi özel şahıslar tarafından ko- nulan tüm işletmelere özel işletmeler denir. Hukuk düzeni, özel işletmele- rin kurulmasını ve işlemesini tam bir güvence altına almıştır. İşletmelere; kuruluş, işleyiş ve sona erme süreçle- rinde çeşitli görevler yüklenmiştir. Bu nedenle, özel işletme kurup işleten tüm girişimciler, işletmelerini kendi çizdiği sınırlar içinde işletmeli, her Resim 02.15: Bir alışveriş merkezinin yemek katından görünüm yerde ve her zaman yasalara saygılı olmalıdır. Özel sektör olarak bilinen özel işletmeler için başta gelen amaç kârdır. Bu işlet- melerin kâr veya zarar etmesi işletme sahiplerini yakından ilgilendirir 56  GİRİŞİMCİLİK 2 Özel sektör işletmeleri Şema 2.1’deki gibidir: Özel İşletmeler Tek Kişi İşletmeleri Şirketler Dernek ve Vakıfların Kooperatifler (Tacirler) (Ortaklıklar) İktisadi İşletmeleri Adi Şirketler Ticaret Şirketleri Şahıs Şirketleri Kolektif Şirketler Komandit Şirketler Sermaye Şirketleri Anonim Şirketler Limitet Şirketler Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler a.1.Tek Kişi İşletmeleri (Tacirler) Tek kişi işletmelerinde sermaye sahibi ve yöneticisi aynı kişidir. İdarenin so- rumluluğu kişiseldir. İşletmede meydana gelen bütün kâr ve zarardan girişimci so- rumludur. Tek kişi işletmelerinin başlıca özellikleri şunlardır: Girişimci çabuk karar verme özelliğine sahiptir. 57 GİRİŞİMCİLİK 2 Girişimin büyümesi ve geliş- me kaydetmesi hâlinde çalış- ma kapasitesi belli bir seviye- den yukarıya çıkamaz. Girişimin varlığı girişimcinin varlığına, kazanç kabiliyetine ve sağlığına bağlıdır. Girişimcinin işletmeden çe- kebileceği parada sınır olma- dığı için servet oluşturması kolay olur. Ayrıca girişimcinin kendi giderlerinde yaptığı kı- sıtlamalar krediye olan ihtiya- cı da azaltabilir. Resim 02.16: Tek kişi işletmelerinde sermaye sahibi a.2. Şirketler (Ortaklıklar) ve yöneticisi aynı kişidir. İki veya daha fazla kişinin ortak bir ekonomik amacı gerçekleştirmek amacıyla emek ve mallarını bir sözleşme ile birleştirmek suretiyle oluşturdukları kuruluşa şir- ket veya ortaklık denir. Bir işletmenin ortaklık olabilmesi için şu özellikleri taşıması gerekir: Ortaklığı kuran kişilerin sayısı bir- den fazla olmalıdır. Ulaşılmak istenen ortak bir amaç olmalıdır. Amaca ulaşmak için ortaklar ara- sında bir anlaşma yapılmalıdır. Belirlenen amaca ulaşmak için para, mal, emek ve sermaye har- canmalıdır. Resim 02.17: Ortaklıklarda amaca ulaşmak için anlaşmak şarttır. a.2.1. Adi Şirketler Adi şirketler iki veya daha çok kişinin para, mal veya emek olarak bir sermaye koymaları ile oluşur. Adi şirketin kuruluşu kanunca özel bir biçimde bağlanmıştır. İster gerçek kişi ister tüzel kişi olsun, ortakların şirket kurmak için sözlü olarak veya kendi aralarında anlaşmalarıyla adi şirket kurulmuş olur. Adi şirkette, şirketin kararları tüm ortakların oy birliği ile alınır. Bununla beraber sözleşmeye, çoğunlukla karar verileceği de konulabilir. Şirket kârları bütün ortaklar arasında ve belirtilen oranlarda veya eşit olarak dağıtılır. Ortakların sorumlulukları sınırsız olup her ortak şirketin tüm borçlarından kişisel varlığıyla sorumludur. Her 58  GİRİŞİMCİLİK 2 ortağın şirketin yönetiminde yetkisi vardır. Yönetim yetkisi ortaklardan birine, birkaçı- na veya dışarıdan birine bırakılabilir. a.2.2.Ticaret Şirketleri Ticaret şirketleri şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri olmak üzere ikiye ayrılır. Şahıs şirketleri genellikle birbirlerini iyi ta- nıyan ve birbirlerine güvenen kişiler tara- fından kurulur. Bu nedenle ortakların sayısı azdır ve ortaklığın devri güçtür. Bu şirketlere örnek olarak kolektif şirketleri gösterebiliriz. Ticaret şirketleri sermayeye olan ihti- yacın fazlalığından doğmuştur. Büyük işler- de çok kazanma imkânı ve zarar etme riski yüksek olduğundan şirketin geniş bir bilgi- ye ve teşkilatlanmaya ihtiyacı vardır. Ticaret şirketlerinin başlıca özellikleri şunlardır: Resim 02.18: İşletmelerde sadece para değil Kredi temini için esas olan şirketin mallar da sermaye kabul edilir. sermayesi ve girişimcilerin kişisel ser- vetleridir. Şirketin aktif değerleri kredi verenle- re karşı garanti olarak gösterilebilir. Ortakların kişisel harcamalarının toplamı kazançlarının toplamından fazla olmamalıdır. a.2.2.1. Şahıs Şirketleri a.2.2.2.1. Kolektif Şirket Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 211. maddesinde kolektif şirket şöyle tanımlan- maktadır: Ticari bir işletmeyi bir ticaret un- vanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından her biri- sinin sorumluluğu şirket alacaklılarına kar- şı sınırlandırılmamış şirketlerdir. Bu tanıma göre ticarethane, fabrika vb. kurumları iş- letmek amacıyla kurulan kolektif şirketlerin başlıca özellikleri şunlardır: Resim 02.19: Bir alışveriş merkezinin üst katlardan görünümü 59 GİRİŞİMCİLİK 2 Şirket gerçek kişiler arasında yapılan bir sözleşmeye dayanmalıdır. Ortakların sorumlulukları sınırsızdır ve şirket borçlarından dolayı zincirleme sorumludur. Kazançlar şirket sözleşmesinde belirtilen biçimde dağıtılır. Ortaklardan her birinin ayrı ayrı şirket yönetme hak ve görevi vardır. Ancak şirket sözleşmesiyle, şirketin yönetimi tek bir ortağa veya birden çok ortağa bırakılabilir. Şirketin sermaye gücü ortakların varlığına bağlıdır. Ortaklar arasındaki ilişkiler karşılıklı güvene dayandığından ve ortaklar tüm varlıklarıyla sorumlu bulunduklarından ortaklar arasında değişiklik yapılması zorlaştırılmıştır. a.2.2.2.2. Komandit Şirket Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altın- da işletmek amacıyla kurulan ve şirket alacakla- rına karşı ortaklardan bir kısmının sorumluluğu sınırlanmamış ve diğer bir kısım ortaklarının so- rumluluğu belirli bir miktar ile sınırlanmış olan şirket türüdür. Komandit şirketlerin en önemli özelliği, ortakların bir kısmının sorumluluğunun sınırlı, bir kısmının sorumluluğunun da sınırsız olmasıdır. Komandit şirket biri komandite diğeri komanditer olmak üzere en az iki ortak tarafın- dan kurulur. Komandite ortak: Sorumluluğu sınırsız Resim 02.20: Ortaklıklarda ve zincirleme olan ortaktır. Şirketin yö- sorumlulukları paylaşmak gerekir. netimine seçilebilir ve gerçek kişilerden oluşurlar. Komanditer ortak: Sorumluluğu şirketteki sermaye ile sınırlı olan ortaklardır. Şirketin yönetimine seçilemezler. Komanditer ortaklar gerçek ve tüzel kişiler olabilir. a.2.2.2. Sermaye Şirketleri a. 2.2.2.1. Anonim Şirketler Anonim şirket; kurulması izne ve bir takım biçimlere bağlı olan en tipik ser- maye şirketidir. Anonim şirket Türk Ticaret Kanunu’nun 329. maddesinde şöyle ta- nımlanmaktadır: Bir unvana sahip, ana sermayesi belli ve paylar bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız varlıkları ile sorumlu bulunan şirkettir. Yeni TTK’ye göre bir anonim şirketin kurulması için en az bir kurucunun bu- 60  GİRİŞİMCİLİK 2 lunması ve ana sermayesinin de 100.000 Türk lirasından aşağı olmaması gerekir. Anonim şirketlerde ortaklar şirke- tin yönetimiyle ilgilenmezler. Çoğu kez şirketin yönetimi profesyonel yönetici- lere bırakılır. Şirketin yönetimini yönetim kurulu denetleyebilir. Yöneticiler yöne- tim kuruluna karşı sorumludurlar. Yöne- tim kurulunu, ortaklardan oluşan şirket genel kurulu seçer. Hisse veya pay senet- lerinin satışıyla ortaklık kolaylıkla devre- dilebilir. Ortakların ölümü veya ortaklık- tan çekilmeleri şirketi etkilemez. Anonim şirketler büyük sermaye toplama yeteneğine sahip olduklarından büyük işletmeler daha çok anonim şirket biçiminde kurulur. Şirketler büyük ve or- tak sayısı fazla olduğundan anonim şir- ketlerin yönetimi zordur. Her türlü yeni- Resim 02.21: Yeni TTK’ye göre anonim şirketlerde en az bir ortak olmalıdır. liğe ve genişlemeye uygun olan anonim şirketlerin ülke ekonomisindeki etkinlik- leri fazladır. a. 2.2.2.2. Limitet Şirketler Yeni Türk Ticaret Kanunu’na göre limitet şirket, bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulup ortakların sorumluluğu, koy- mayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve ana sermayesi belirli olan şirket olarak tanımlanır. Limitet şirket ortakları gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Limitet şirketlerde ortakların sorumlulukları taahhüt ettikleri sermaye ile sı- nırlıdır. Bu açıdan, limitet şirket ortak sayısı pek fazla olmayan bir anonim şirkete benzer. a.2.2.2.3. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçının şirket alacaklı- larına karşı kolektif şirket, ötekilerinin de anonim şirket ortağı gibi sorumlu oldukları şirkettir. Kolektif şirket ortağı gibi sorumlu olanlara “komandite ortak”, anonim şirket ortağı gibi sorumlu olanlara da “komanditer ortak” denir. Ortaklardan en az birinin komandite ortak olma zorunluluğu vardır. Ticari hayatta pek fazla görülmeyen bu şirket türüne, anonim şirketlere ilişkin yasal hükümler uygulanır. 61 GİRİŞİMCİLİK 2 c. Kooperatifler Kooperatifler, karşılaştıkları güç- lükleri kolayca aşabilmek ve ortak ihti- yaçlarını giderebilmek için gerçek ve tü- zel kişilerin güçlerini bir araya getirerek kurdukları örgütlerdir. Kooperatifler, 24.04.1969 yılında kabul edilen 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’ndan önce şirketler arasında sa- yılmıştır. Ancak bu Kanun’la kooperatif- lerin şirketlerden ayrı bir yapıda olduğu belirtilmiştir. Kooperatifler Kanunu’nun 1. maddesi kooperatifleri şöyle tanımla- mıştır: Tüzel kişiliği haiz olmak üzere or- taklarının belirli ekonomik menfaatlerini Resim 02.22: Kooperatiflerde asıl amaç ve özellikle meslek veya geçimlerine ait yardımlaşma ve dayanışmadır. ihtiyaçlarını iş gücü ve parasal katkılarıy- la karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara ko- operatif denir. Görüldüğü üzere, bu yasayla kooperatifler, “şirket olarak” değil, karşılıklı yar- dım, dayanışma ve belirli ekonomik çıkarları sağlamayı amaçlayan, “tüzel kişiliği olan bir örgüt” olarak tanımlanmaktadır. Yine yasada belirtildiği şekilde gerçek ki- şiler dışında tüzel kişiler de kooperatif kurabilir. Bir kooperatif en az yedi ortak tara- fından kurulur. Kooperatifler, ortaklarının belirli ekonomik, özellikle meslek ve geçimlerine ilişkin ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla kurulur. Kooperatiflerde ortaklar, şirketlerde olduğu gibi gelir elde edip paylaşmak için değil, ekonomik ihtiyaçlarını sağlamak, mesleki çıkarlarını korumak ve güven altına almak amacıyla bir araya gelirler. Resim 02.23: Türkiye Tarım Kredi Resim 02.24: Ülkemizde üretim alanında çok Kooperatifinin amblemi sayıda kooperatif vardır. 62  GİRİŞİMCİLİK 2 Kooperatifler amaçlarına ulaşmak için şirketlerden farklı araçlar kullanılır. Kooperatifte amacı doğrudan etkileyen araç sermaye değildir. Bu araçlar dayanış- ma, karşılıklı yardım, karşılıklı yararlandır- ma, kefalet gibi araçlardır. Diğer yandan kooperatifler gerçek ve tüzel kişilerin, derneklerin ortak sıfatını alabildikleri, or- tak sayısının sabit olmadığı sermayesinin değişir nitelik taşıdığı, tüzel kişiliği olan kuruluşlardır. Özel bir işletme türü olan koopera- tifler, değişik hukuki statülerine karşın bir Resim 02.25: Bir konut kooperatifinin temsili ortaklık türüdür. Örgüt yapıları, yönetimi, resmi izlemek zorunda oldukları ana ilkeleri; kooperatifleri, diğer ortaklıklardan ayırır. Ticari şirketlerden farklı bir yapıya sahip olan kooperatifler, zaman içinde gelişmeler göstermiştir. Ülkemizde tarım, satış, kredi, toplu konut, üretim vb. alanlarda binlerce koo- peratif bulunmaktadır. ç. Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri Kural olarak dernekler, işletme kurup işletemezler. Ama Türk Medeni Kanu- nu, derneklerin (cemiyetlerin) asıl amaçları ekonomik olmayan (ikinci derecedeki amaçları ekonomik olabilen) işletmeler kurabilmelerine olanak sağlamıştır. Ayrıca Türk Medeni Kanunu’nda belirli bir malın tesis (vakıf ) kurmak amacıyla ayrılabile- ceği belirtilmiştir. “Vakıflar Kanunu”nda da Türk Medeni Kanunu’na göre kurulan vakıflara ait malların işletilmesinin ayrıntılı esasları düzenlenmiştir. Türkiye Kızılay Derneğine ait maden suyu işletmesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Ayvalık Zeytinlikleri İşletme Müdürlüğüne ait zeytin işleme imalathanesi bunun tipik örnekleridir. Bu tür işletmelerin kurulmasındaki amaç, “felaketzedelere yardım”, “eski eserlerin bakım, onarım ve korunması” gibi asıl amaçlarını daha iyi şekilde gerçekleştirebilmek için finansal katkı sağlamaktır. b. Kamu İşletmeleri Sermayelerinin tamamı veya büyük bir kısmı kamu tüzel kişilerine ait olan iş- letmelere kamu işletmeleri denir. Kamu işletmeleri genel olarak, malî, sosyal, ekono- mik ve politik nedenlerle kurulmaktadır. Malî nedenlerle kurulan kamu işletmeleri- nin temel amacı, kamu kurumlarına gelir sağlamaktır. Sosyal nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı, sosyal bakımdan ge- lişmemiş yörelerin, sosyal ve kültürel yönden ilerlemesini sağlamaktır. Gerçekten, 63 GİRİŞİMCİLİK 2 Türkiye’de sosyal bakımdan gelişmemiş yerlere kurulan işletmeler o bölgenin kül- türel yönden gelişmesine ve sağlık kurumlarının kurulmasına yardımcı olmaktadır. Ekonomik nedenlerle kurulan kamu işletmeleri- nin amacı her şeyden önce, ekonomik açıdan geri kalmış ülkenin kalkınmasını hız- landırmak, kamu tasarrufu yaratarak sermaye birikimi- ne önderlik etmek, çağdaş işletmeler kurarak uzman, teknisyen ve ustabaşıların ye- tişmesini sağlamaktır. Bunun yanında kamu işletmeleri özel girişimin ekonomik faaliyetle- Resim 02.26: Tarihi Ziraat Bankası binası ri üzerinde düzenleyici ve yol gösterici bir amaçla da kurulabilir. Politik nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı ise, devleti yöneten politik kurumların izlediği ekonomi politikasını gerçek- leştirmek, politik bazı çıkarlar sağlamak ve politik baskı gruplarını tatmin etmektir. 1970’li yıllardan sonra serbest piyasa ekonomisi ve dışa açık büyüme politika- ları doğrultusunda ekonomik yapıda farklı uygulamalar hız kazanmıştır. Bunlardan en önemlisi, serbest piyasa koşulları içerisinde devletin ekonomik hayata müdaha- lesini en aza indirgemeyi hedefleyen kamu iktisadî teşebbüslerini özelleştirme uy- gulamasıdır. Özelleştirme, serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak amacıy- la kamu ekonomik işletme ya da teşebbüsleri mülkiyetinin kısmen veya tamamen özel teşebbüse devredilerek bunların özel işletme ya da teşebbüs biçimine dönüş- türülmesi eylemidir. Özelleştirmenin belli başlı amaçları şu şekilde sıralanabilir: Serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak: Kamu iktisadî teşebbüsle- rinin büyük ölçüde devlet desteği alması ve önemli bir kısmının da tekel sta- tüsü veya durumunda olması ülkede tam (serbest) rekabete dayalı serbest piyasa ekonomisinin oluşumunu engellemektedir. Özelleştirme ile serbest rekabet piyasası koşulları oluşturularak kaynak kullanımı ve dağılımında et- kinlik sağlanacak ve sonuçta ekonomide verimlilik olacaktır. Servetin geniş kitlelere yayılması: Özelleştirme yolu ile KİT hisse senetlerinin çalışanlara, küçük tasarruf sahiplerine ve yöneticilere satılmasıyla, diğer bir deyişle, kamu iktisadî teşebbüslerinin mülkiyetlerinin daha geniş kesimlere yayılması ile servet dağılımındaki dengesizlik bir ölçüde giderilebilir. Sermaye piyasasını geliştirmek: Özelleştirme ile kamu iktisadî teşebbüsleri- nin hisse senetlerinin satışı sermaye piyasasının gelişmesini sağlayarak tasar- rufların yatırımlara dönüştürülmesini teşvik edebilecektir. 64  GİRİŞİMCİLİK 2 Kamu iktisadî teşebbüslerinin devlet üzerindeki yükünü hafifletmek: Kamu iktisadî teşebbüslerinin dış finansman gereksinimlerinin bir kısmının emis- yon ile sağlanması, para arzını artırmakta ve dolayısıyla enflasyonu daha da hızlandırmaktadır. Özelleştirme ile ülke, dolayısıyla devlet bu yükten kurtu- labilecek ve ülkede var olan yüksek enflasyon üzerindeki baskılar bir ölçüde azaltılabilecektir. İstihdam sorununun çözümüne katkıda bulunmak: Özelleştirme ile kısa va- dede insanların işsiz kalabileceği düşünülürse de, özelleştirmeden sağlanan gelirlerin yeni yatırımlara dönüşerek yeni istihdam alanlarının açılması ile iş- sizlik sorunu en azından uzun vadede azaltılabilecektir. c. Yabancı Sermayeli İşletmeler İşletmelerin kendi ülkelerindeki pa- zarların doyması sonucunda, daha yüksek kârların söz konusu olduğu başka ülkelere de kayması, yabancı sermayeli işletmelerin oluşmasına yol açar. Bu işletmeler çoku- luslu şirketlerin yavru işletmeleri biçimin- de olabileceği gibi başka oluşumlarla da gerçekleşir. Yabancı sermayeli işletmelerin kuruldukları ülkelerde iş birliği yapacakları yerli ortaklar olabileceği gibi, tüm sermaye yabancı sermayenin tamamı yabancı işlet- meciye de ait olabilir. Türkiye’de yabancı Resim 02.27: Türkiye’de yabancı sermayeli sermayeli işletmelerin yeri hızla artmakta- işletme sayısı hızla artmaktadır. dır. Bu işletmelerin Türkiye’de kuruluşu ile ilgili yasal düzenlemelerin birbirinden çok farklı olması, farklı yapıdaki yabancı serma- yeli işletmelerin oluşmasına yol açmıştır. Ülkemiz dâhil tüm ülkelerde faali- yet gösteren çok uluslu işletmeler, dünya ekonomisinde giderek artan bir ağırlık ve önem kazanmaya başlamıştır. Çok uluslu şirketler bugün dünya üretiminde, ulusla- rarası ticaretin belirlenmesinde, sermaye ve teknoloji akışlarında büyük bir güce sa- hip bulunmaktadır. Çok uluslu işletmelerin başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir: Birden fazla ülkede faaliyet göste- Resim 02.28: Çok uluslu işletmelerin yavru rir. Çok uluslu işletmelerin ana şir- şirketleri birden fazla yabancı ülkede faaliyet keti, genellikle kendi ülkelerinde gösterir. faaliyet gösterirken yavru şirketleri 65 GİRİŞİMCİLİK 2 de birden fazla yabancı ülkede faaliyet gösterir. Merkezî denetim, yani yabancı ülkelerdeki doğrudan yatırımların ana şirketin veya şirket ana merkezinin denetimi altındadır. Ana şirket ve yavru şirketlerin tümünde yani şirketin tüm kısımlarında aynı ya da birbirine benzer politika izlenir. 2. İşletmelerin Ekonomik Bakımdan Sınıflandırılması İşletmeler faaliyet konularına göre bir mal üretip pazarlayabilecekleri gibi bir hizmet sunuyor da olabilmektedir. Üretilen mal ya da hizmet türlerine göre işletme- ler Şema 2.2’deki gibidir: İşletmelerin Ekonomik Bakımdan Sınıflandırılması Mal Üreten Hizmet Üreten Ticaret İşletmeleri İşletmeler İşletmeler a. Mal Üreten İşletmeler İnsan gereksinimle- rini gidermeye yarayan ek- mek, peynir, demir, otomo- bil, köprü, makine, giysi gibi ekonomik maddelere mal adı verilir. İşte bu ve buna benzer malları üreten kü- çük büyük tüm işletmelere mal üreten işletmeler denir. Mallar genel olarak iki grup- ta toplanır. Resim 02.29: Bir üretim işletmesinden görünüm b. Ticaret İşletmeleri Üretilen malların ve hizmetlerin depolanması, taşınması, satın alınması ve sa- tılmasını sağlayan küçük ve büyük işletmeler pazarlama işletmeleridir. Bunlar, üre- tim yapan işletmelerin ürettikleri mallarla ilgili olarak fayda yaratmakta, tüketicilere ticarî hizmetler sunmaktadırlar. Toptancılar, perakendeciler, acenteler, tüketici koo- peratifleri, reklam şirketleri bu gruba giren işletme türleridir. 66  GİRİŞİMCİLİK 2 Bazı ekonomistler mal ve hizmet türlerine göre işletmeleri üç grupta toplarlar. Bunlar; Sanayi işletmeleri, Hizmet işletmeleri, Tarım işletmeleridir. Uluslararası standartlara göre ise işletmeler şu gruplara ayrılır: Tarım, orman, avcılık ve balıkçılık işletmeleri Madencilik işletmeleri İmalât sanayii işletmeleri Yapı işletmeleri Alt yapı ve sağlık işletmeleri Ticaret işletmeleri Taşıma ve depolama işletmeleri Hizmet işletmeleri ve diğer işletmeler Bu gruplar da kendi aralarında alt gruplara ayrılabilir. Örneğin imalat sanayii işletmeleri; dokuma, metal, gıda, toprak vb. alt gruplara ayrılabilir. c. Hizmet Üreten İşletmeler İnsanların gereksinim- leri her zaman mallarla kar- şılanmazlar. Bir kısmı hizmet adı verilen birtakım soyut ey- lemlerle karşılanır. İnsan ge- reksinimlerinin bir bölümünü karşılayan ve hizmet adı veri- len bu soyut eylemleri üretip gereksinim sahiplerine sunan küçük ve büyük işletmelere hizmet üreten işletmeler de- Resim 02.30: Oteller ve lokantalar hizmet işletmeleridir. nir. Karada, denizde, havada taşımacılık yapan işlemeler, bankalar, sigorta şirketleri, oteller ve lokantalar bu tür işletmelerdendir. 3. İşletmelerin İşleyişi Bakımdan Sınıflandırılması a. Tarım İşletmeleri Tarım işletmeleri çiftçilik, hayvancılık, balıkçılık ve ormancılıkla uğraşır. Bu iş- letmeler tarımsal ürünleri yetiştirir veya yetiştirilmiş olanları işleyerek daha farklı bi- çimlere dönüştürür. Balık çiftlikleri, tavuk çiftlikleri, konserve, peynir ve süt fabrika- ları bu türdeki işletmelere örnek olarak verilebilir. 67 GİRİŞİMCİLİK 2 Resim 02.31: Peynir üretimi Resim 02.32: Üretim işletmesinden bir görünüm b. Sanayi İşletmeleri Sanayi işletmeleri; madencilik, imalat sanayi, elektrik, su, petrol sanayi alanla- rında çalışır. Bu işletmeler; ham maddeleri işleyerek, daha önce üretilmiş ürünlerin şeklini değiştirerek veya başka bir işlev görmek üzere ürünlerin birçoğunu bir araya getirip montajını yaparak yeni bir mal ortaya çıkarır. Otomobil fabrikaları, dayanıklı tüketim malı üreten fabrikalar, imalathaneler, kömür çıkartan işletmeler bu türe ör- nek verilebilir. c. İnşaat Sanayii ile Uğraşan İşletmeler Konut, fabrika, baraj, yol, köprü vb. inşaat işlerini yapan işletmelerdir. Müteah- hitlik ve taşeron firmaları bu türe örnek verilebilecek işletmelerdendir. ç. Ticaret İşletmeleri Gıda, hazır giyim, elektro- nik, dayanıklı tüketim malı gibi malların ticaretini yapan işlet- melerdir. Bu işletmeler herhan- gi bir malı üretmezler. Üretim işletmelerinin ürettiği malların toptan veya perakende dağıtı- mını, çeşit ve tür yönünden bir araya getirilmesini, taşınmasını, korunmasını, depolanmasını, tü- keticilere ya da başka işletmelere sunulmasını gerçekleştirirler. En çok görülen işletme türüdür. Ör- Resim 02.33: Giyim mağazaları ticaret işletmelerindendir. neğin; süpermarket, giyim ayak- 68  GİRİŞİMCİLİK 2 kabı mağazaları bu türden mağazalardır. d. Ulaştırma ve İletişim İşletmeleri Kara, deniz ve hava taşımacılığı ile posta, radyo, televizyon, telefon ve basın alanında çalışan işletmeler- dir. Örneğin; şehirler ve ül- keler arası insan taşımacılığı yapan otobüs firmaları, cep telefonu operatörleri, özel televizyon ve basın işletme- leri bu tür işletmelerdendir. Resim 02.34: İnsan taşımacılığı yapan firmalar ulaştırma işletmelerindendir. e. Finans İşletmeleri Banka, bankerlik, si- gorta vb. alanlarda çalışan işletmelerdir. Bu işletmeler ödeme ve kredi ilişkilerin- deki hizmeti, prim karşılığı riskten korumayı üstlenir. f. Serbest Meslek ve Diğer Hizmet İşlet- meleri Muhasebe, tıp, hu- kuk, danışmanlık, turizm vb. alanlarda hizmet üreti- mi yapan işletmelerdir. Özel Resim 02.35: Bankalar ve sigorta şirketleri finans işletmeleri grubundadır. muhasebe büroları, muaye- nehaneler, tur operatörleri, hukuk hizmeti veren avukatlık büroları ile lokantacılık, berberlik, terzilik, komisyonculuk vb. işletmeler bu kategorideki işletmelerdendir. g. Kiralama İşletmeleri Taşınır veya taşınmaz malları kiraya veren işletmelerdir. Örneğin; emlakçiler, araba kiralama şirketleri bu tür işletmelerdendir. 69 GİRİŞİMCİLİK 2 ÖZET Ekonomide, kaynakların kullanımını gerçekleştiren en somut birimler işletme adı verilen kuruluşlardır. İşletmeler, insanların ihtiyaçlarını gidermek yaşamlarını kolaylaş- tırmak için faaliyet gösteren kuruluşlardır. Mal ve hizmetin sunulduğu her yerde bir iş- letmenin varlığından söz edilebilir. İşletme, insan ihtiyaçlarının karşılamak üzere bilgi, insan, teknoloji, finansal kaynak vb. güncel üretim faktörlerini en etkin ve verimli bir şe- kilde kullanarak öncelikle uzun dönemde kâr, süreklilik ve sosyal sorumluluk amaçlarını yerine getirmek, ekonomik mal ve hizmet üretmek için kurulmuş ekonomik birimlerdir. İşletmelerin genelde kabul edilen amaçları; * Kâr sağlama * Topluma hizmet etme * İşletmenin yaşamını devam ettirme olarak sıralanabilir. İşletmelerin temel fonksiyonlarını aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür: a. Genel fonksiyon: Yönetim (planlama, örgütleme, yönetme, eş güdüm, de- netim) b. Temel fonksiyonlar: Satın alma, üretim ve pazarlama c. Kolaylaştırıcı fonksiyonlar: Finansman, personel ç. Destekleyici fonksiyonlar: Muhasebe, ulaştırma, depolama, ARGE, halkla iliş- kiler İşletmeler hukuki bakımdan özel işletmeler, kamu işletmeleri ve yabancı serma- yeli işletmeler olarak sınıflandırılır. Ekonomik bakımdan işletmeleri; mal üreten işletme- ler, hizmet üreten işletmeler ve ticaret işletmeleri olarak ayırmak mümkündür. İşletme- ler ayrıca yaptıkları işler bakımından da sınıflandırılır. 70  GİRİŞİMCİLİK 2 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin başlıca özelliklerinden değildir? A. Kâr sağlamak B. Amaçlara ulaşmak için mal üretmek C. Amaçlara ulaşmak için hizmet üretmek D. Çalışanlarının ücretini ödemek 2. İnsan ihtiyaçlarının karşılamak üzere bilgi, insan, teknoloji, finansal kaynak vb. güncel üretim faktörlerini en etkin ve verimli bir şekilde kullanarak öncelikle uzun dönemde kâr, süreklilik ve sosyal sorumluluk amaçlarını yerine getirmek, ekonomik mal ve hizmet üretmek için kurulmuş ekonomik birimlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A. İşletme B. Pazar C. Toptancı D. Komisyoncu 3. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin temel fonksiyonlarından değildir? A. Yönetim B. Pazarlama C. ARGE D. Politika 4. 4. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin ülke ekonomisine sağladığı katkılardan değildir? A. Toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılayarak başka ülkelere muhtaç olmadan yaşamalarını sağlamak B. Eğitime yön vermek C. Sağladıkları iş olanaklarıyla işsizliği önlemek D. İhracat yaparak ülkeye döviz girişi sağlamak 5. Anayasa ve yürürlükteki kanunların hükümleriyle kurulup işleyen ve sermaye- si özel şahıslar tarafından konulan tüm işletmelere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A. Özel işletme B. Kamu işletmesi C. Anonim şirket D. Kooperatif 71 GİRİŞİMCİLİK 2 6. Aşağıdakilerden hangisi tek kişi işletmelerinin özelliklerinden değildir? A. Girişimci çabuk karar verme özelliğine sahiptir. B. Girişimin büyümesi ve gelişme kaydetmesi hâlinde çalışma kapasitesi sürekli olarak artar. C. Girişimin varlığı girişimcinin varlığına, kazanç kabiliyetine ve sağlığına bağlıdır. D. Girişimcinin işletmeden çekebileceği parada sınır olmadığı için servet oluşturması kolay olur. 7. Aşağıdakilerden hangisi kolektif şirketin özelliklerinden değildir? A. Şirket için bir sözleşme yapmaya gerek yoktur. B. Ortakların sorumlulukları sınırsızdır ve şirket borçlarından dolayı zincirleme sorumludur. C. Kazançlar şirket sözleşmesinde belirtilen biçimde dağıtılır. D. Ortaklardan her birinin ayrı ayrı şirket yönetme hak ve görevi vardır. Ancak şirket sözleşmesiyle, şirketin yönetimi tek bir ortağa veya birden çok ortağa bırakılabilir. 8. Serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak amacıyla kamu ekonomik iş- letme ya da teşebbüsleri mülkiyetinin kısmen veya tamamen özel teşebbüse devredilerek bunların özel işletme ya da teşebbüs biçimine dönüştürülmesi eylemine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A. Özelleştirme B. Kamulaştırma C. El koyma D. Sonlandırma 9. Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından her birisinin sorumluluğu şirket alacaklıları- na karşı sınırlandırılmamış şirketlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A. Komandit şirket B. Anonim şirket C. Kolektif şirket D. Limitet şirket 10. İnsan gereksinimlerinin bir bölümünü karşılayan ve hizmet adı verilen bu so- yut eylemleri üretip gereksinim sahiplerine sunan küçük ve büyük işletmelere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A. Mal üreten işletmeler B. Mal satan işletmeler C. Mal dağıtan işletmeler D. Hizmet üreten işletmeler 72