Bilişsel Gelişim Kuramları PDF

GENEL TEKRAR Bilişsel gelişim gözlenemeyen süreçleri içerdiği için araştırması zor olan bir alandır. Bu alanla ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde üzerinde durulan dört temel kural olduğu görülmektedir. Her dönemin birbirini izlediği değişmez bir sıra vardır, Her dönem bir sonraki dönemi...

GENEL TEKRAR Bilişsel gelişim gözlenemeyen süreçleri içerdiği için araştırması zor olan bir alandır. Bu alanla ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde üzerinde durulan dört temel kural olduğu görülmektedir. Her dönemin birbirini izlediği değişmez bir sıra vardır, Her dönem bir sonraki dönemin temel kazanımlarını içerecek şekilde hiyerarşik bir yapıya sahiptir, Her bireyin farklı bir gelişim performansı gösterebileceği, bireysel farklılıklar söz konusudur, Her döneme has belirli gelişim özellikleri bulunmaktadır. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Biliş kavramı Piaget, Bruner ve Vygotsky gibi bilim insanlarını tarafından yaşa bağlı olarak incelenen bir kavramdır. Bilme, anlama, düşünme, tanıma, hatırlama, algılama, problem çözme ve akıl yürütme gibi temel zihinsel faaliyetleri tanımlamak için kullanılır. Aynı zamanda insan davranışlarının doğasını ve yönünü belirleyen bir olgu olarak da tanımlanmıştır. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Algı, dış uyaranlardan edinilen duyumların yeniden düzenlenip anlamlandırılması sürecidir. Başka bir ifadeyle, duyu organları tarafından uyaranların anlamlandırılması, yorumlanması, örgütlenmesi gibi zihinsel süreçler sonucu çevre hakkında bilgi edinme sürecidir. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Dikkat, zihinsel kaynakların odaklanmasıdır. Dikkat, duyu, kayıtlı bilgiler vb. bilişsel süreçler vasıtasıyla edinilen birçok bilgiden bir kısmını aktif olarak seçme ve işleme mekanizmasıdır. Çevremizdeki birçok uyarandan ihtiyaç ve amaçlarımız doğrultusunda olanlara odaklanmamızı sağlar. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Bellek, bilginin zaman içinde saklanmasıdır. Geçmişte edindiğimiz bilgilerin bir süreç dahilinde korunması ve tekrar kullanılmasını kapsayan dinamik bir süreçtir. Bellek ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda farklı bellek türleri olduğu üzerinde durulmuştur. Duyusal bellek Kısa süreli bellek Uzun süreli bellek  BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Düşünme, bellekteki bilgiyi Öğrenme, en bilinen tanımıyla, insanların çevresiyle etkileşimi manipüle etmeyi ve sonucu edindikleri yaşantılar ve dönüştürmeyi içeren süreçtir. olgunlaşma düzeyine bağlı olarak oluşan kalıcı ve istendik davranış değişikliğidir.  Akıl Yürütme, daha önceden öğrenilmiş bilgileri yeni karşılaşılan bir soruna çözüm bulabilmek için BİLİŞSEL birleştirme ve düzenleme süreci olarak nitelendirilir. GELİŞİMLE İLGİLİ Problem çözme, iç ya da dış TEMEL istekler ve çağrılara uyum sağlamak amacıyla davranışsal tepkilerde KAVRAML bulunma gibi bilişsel ve duygusal AR işlemleri bir hedefe yöneltmektir. Problem çözme bir amaca ulaşırken karşılaşılan güçlükleri yenme süreci, olarak değerlendirilir. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Yaratıcılık, “bilinen bir şeyden yeni bir şey çıkarmak, özgün bir senteze varmak, birtakım sorunlara yeni çözüm yolları bulmak, daha önceden kullanılmamış ilişkiler arasındaki ilişkileri kurmak ve böylece yeni bir düşünce şeması içinde yeni yaşantı, deneyim, fikir ve ürünler ortaya koymak” olarak tanımlanır. Yaratıcı düşünmenin yaşamımızdaki en önemli işlevi, karşılaştığımız sorunları çözebilmektir. BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Zeka, insan beynini karmaşık yeteneğini ortaya koyar. Zihnin birçok yeteneğinin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan yetenekler bileşenidir. Yeteneklerin uyumlu ve birbiriyle ilişkili çalışması sonucu, zihinsel fonksiyonlar yürütülür. ÇOKLU ZEKA KURAMI Zekanın kültürel ve biyolojik boyutlarına vurgu yapan Howard Gardner her insanın güçlü ve zayıf yönleri olduğunu ve dolayısıyla çoklu yetenek ve zeka alanlarına sahip olabileceğini ifade etmiştir. Gardner 8 zeka alanı olduğunu ifade etmiştir. ÇOKLU ZEKA KURAMI Mantıksal- Görsel- Sözel-dilsel Müziksel- matematiks uzamsal zeka ritmik zeka el zeka zeka Bedensel- Sosyal- İçsel- Doğacı kinestetik kişilerarası özedönük zeka zeka zeka zeka Öğr. Gör. Tuğba Palas Bilişsel Gelişim Kuramları Jean Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı Dünyaya geldiğinde hiçbir zihinsel yapıya sahip olmayan çocuk, acaba nasıl yetişkin gibi düşünebilmektedir? Piaget böyle bir soruyla yola çıkmıştır. Piaget biyoloji geçmişinden etkilenmiştir ve çocuk zihninin, psikolojik yapıları oluşturduğuna ve bu yapıları değiştirdiğine inanmıştır. Böylece çocuklar dışsal gerçeklik ile daha iyi bir uyum yakalarlar.  Piaget’e göre zihinsel gelişimi etkileyen faktörler 1. Olgunlaşma: Doğuştan gelen refleksler yaşa bağlı olarak amaçlı davranışlara dönüşür. Olgunlaşma gelişimin fiziksel yanıyla ilgilidir. Bireyin bir işi yapabilecek fiziksel özelliklere sahip olmasıdır. Birey olgunlaştıkça zihin gelişimi de paralel bir şekilde ilerler.  2. Aktif Yaşantı (Deneyim): Uyarıcıların etkisi çevre ile ilgilidir. Alınan her uyarıcı bir başka uyarıcıyla bağlanarak kodlanmaktadır. Deneyim, bireyin dünya üzerinde etkinlikte bulunmaya ve bu eylemlerinin sonuçlarını gözlemesidir.  3. Toplumsal Etkileşim (Kültürel Aktarım) İçinde bulunulan toplum da kişinin zihin gelişimini etkilemektedir. Piaget, elde edilen şemaların çoğunun sosyal aktarımla oluştuğunu savunur. Toplumsal aktarım, çocuğun anne, baba, komşu, arkadaş, öğretmen gibi çevresindeki insanlardan öğrendikleridir.  4. Örgütleme: Doğuştan getirilen niteliklerden birisi olan örgütleme, organizmanın içinde bulunduğu sistemi korur ve geliştirir. Örgütleme olmasaydı bilişsel gelişimden bahsedilemezdi. Taklit düzeyinde kalan bir gelişme olurdu. Örgütleme süreci, bireyin çevreye daha iyi uyum sağlamasına olanak tanır.  5. Dengelenme: Zihnin dengelenme eğilimi de zihnin gelişimini etkiler. Yeni öğrenilen bilgiler önce dengesizlik doğurur, sonra dengeye kavuşurlar. Denge > Dengesizlik > Denge > Dengesizlik… Organizma gelen yeni bir bilgi ile önceden var olan denge üzerinde bir dengesizlik yaşar. Bu dengesizlik organizmayı yeniden denge kurmaya sevk eder. Böylece alt düzeydeki dengeden üst düzeydeki yeni bir dengeye ulaşılır. PİAGET’NİN ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMINDA TEMEL KAVRAMLAR 1. Şema: Dünyayı tanımak için zihinde oluşan algı çerçevesidir. Şemalar, insanın çevresindeki problemleri anlama, çözme yapılarıdır. Örnek: Koyunları ilk kez gören çocuk “baba köpeklere bak” der. Çocuk koyunun anlamını bilmemektedir. Koyunları kendindeki en uygun şema olan “köpek” şemasına uydurmuştur. Koyunun köpek olmadığını anladığında onun için yeni bir şema oluşturacaktır. 2. Uyum Sağlama İki şekilde ortaya çıkar: a. Özümleme/Asimilasyon b. Uyumsama/Akomodasyon a. Özümleme/Asimilasyon: Yeni öğrenilen bir şeyin var olan şemaya yerleştirilmesidir. Karşılaşılan yeni bir olayı, fikri, objeyi kendisinde daha önce var olan bilişsel yapı içine alma sürecidir. Yeni bilgiyi var olan şemaları kullanarak algılamaktır.  Örnek: Çocuğun at şeması olan çocuk zebra gördüğünde zebraya da at diyorsa özümleme yapmıştır. b. Uyum kurma(uyumsama)/ Akomodasyon Uyma sürecinde önceki şemalar yetersizse, ya var olan şemalar değişecektir ya da var olan bu şemalara genişletilecektir. Mevcut şemayı yeni durumlara, objelere, olaylara göre yeniden değiştirme, biçimlendirme sürecidir.  Örnek: Koyunları köpek şemasında özümseyen çocuk, koyunlarla etkileşimde bulunduğunda, koyunların köpeklerden farklı olduğunu görür ve köpeklere ilişkin şemayı yeniden düzenler. 4) Denge Süreci (Dengeleme): Birey yeni karşılaştığı bir durumu ya da nesneyi ilk olarak daha önceden oluşturduğu şeması için değerlendirir (özümleme), Ardından bu değerlendirmenin yetersiz kalması halinde bilişsel denge bozulacağı için bu dengeyi uyma (dengeleme) aracılığıyla yeniden kurmaya çalışır. Bireyin içinde bulunduğu çevreye uyum sağlama isteğine bağlı olarak dengeleme gerçekleşir. PİAGET’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI’NA GÖRE BİLİŞSEL EVRELER 1) Duyusal Motor Dönemi (0-2 Yaş) 2) İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş) 3) Somut İşlemler Dönemi (6-11 Yaş) 4) Soyut İşlemler Dönemi (11-16 Yaş) DUYUSAL MOTOR (0-2 YAŞ): Çocuğun dış dünyayı keşfetmeye başladığı dönemdir. Bu keşif taklit ya da deneme yanılma yoluyla gerçekleşir. Çocuklar duyu organlarının algıladığından başka hiçbir şeyi kabul etmezler. 6. ve 8. aylar arasında ikincil tepkilerin koordinasyonu vardır. Yani refleksif davranışlardan amaçlı davranışa geçiş vardır. DÖNEM YAŞ TANIM DUYU-MOTOR 0-2 yaş Refleksif Şemalar 0-1 ay Bekle refleksleri üzerinde deneyim ve kontrol kazanır. Birincil Döngüsel Tepkiler 1-4 ay Haz veren davranışlar tekrar edilir. İkincil Döngüsel Tepkiler 4-8 ay Kendi hareketlerinin sonucunda ortaya çıkan eylemler tekrarlanır. İkincil Döngüsel 8-12 ay Amaçlı davranışların tepkilerin Koordine başlangıcı daha geniş Edilmesi davranış dizisinde şemaların eş güdümlenmesi. Üçüncül Döngüsel 12-18 ay Keşke edici bir biçimde Tepkiler hareketleri çeşitlendirir ve tekrar eder. İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş) Bellek kullanımı başlar. Nesnelerin sürekliliği ve nesne kimliği kazanılır. Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçilir. İçe dönük tepkilerden dışa dönük tepkilere geçilir. Taklit ve ertelenmiş taklit gerçekleştirilir. Kendi bedenini dış dünyadan ayırabilir. Döngüsel tepkiler ortaya konur. İşlem öncesi dönem aynı zamanda düşünmenin başlangıcı olarak kabul edilir. Ses bulaşması görülür. İlk deneme yanılmalar ortaya çıkar. İşlem Sembolik Önce İşlemler si Dönemi (2-4 Döne Yaş) m 2-7 Sezgisel yaş İşlemler Dönemi (4-7 Yaş)  1) Sembolik İşlemler Dönemi (2-4 Yaş) Sembollerin en basitten en karmaşığa doğru kullanımının ilk aşamasıdır. Dil gelişimi çok hızlı bir şekilde gözlemlenir. Bu dönemde çocuğun hayal gücü dil gelişimine bağlı olarak oldukça gelişmiştir.  2) Sezgisel İşlemler Dönemi (4-7 Yaş) Bu dönemle birlikte sezgiler ön plandadır. Çocuklar bazı basit problemleri çözerler ancak nasıl çözdün sorusuna açıklama yapamazlar. ”Oldu işte…” , ”Yaptım işte…” gibi ifadeleri mevcuttur. Henüz mantıksal düşünme söz konusu değildir. Yarı mantıklı dönem de denilebilir. Somut İşlemler Dönemi (7-11) Tersine çevirebilir. Sınıfa dahil olma ve yanlış inanç ilkesi kazanılır. Tümevarımsal düşünme gücüne ulaşılır. Korunum kazanılır. Çocuk somut problemleri çözebilir. Çocuk birden fazla özelliğe dayanarak sıralayabilir ve sınıflayabilir. Çocuk (dağılma ile birlikte) benmerkezciliğinden kurtulur. Odaktan uzaklaşma becerisi kazanılır. Empati başlar. Soyut İşlemler Dönemi (12-16 Yaş) Tümdengelimsel düşünme gücüne ulaşılır. Tümevarımsal ve tümdengelimsel düşünme bir arada kullanılabilir. Soyut düşünme ortaya çıkar. Atasözleri, mecazi anlam taşıyan deyişler rahatlıkla anlaşılır hale gelir. Zihinden işlem yapma yeteneği ortaya çıkar. Birleştirici düşünülebilir.  Bir tez oluşturabilir ve bunu savunabilir. Hipotetik düşünce ortaya çıkar. Ergen benmerkezciliği ortaya çıkar. Hayali seyirciler, aşırı idealizm ve omnipotent düşünce ortaya çıkar. Göreli kavramlar anlaşılabilir ve doğru şekilde kullanılabilir. Toplumsal konulara olan ilgi artar ve bu konularla ilgili sorumluluk alma isteği ortaya çıkar. Vygotsky ve Bilişsel Gelişim Vygotsky, her çocuğun; dikkat, algı ve hafıza gibi doğuştan gelen bir takım zihinsel yeteneklerle doğduğunu savunur.  Vygotsky ve Bilişsel Gelişim Vygotsky’nin sistemini oluşturan dört temel ilke vardır; Çocuk bilgiyi yapılandırır. Öğrenme, gelişime öncülük eder. Dil zihinsel gelişimde önemli bir yere sahiptir Gelişim sosyal bağlamından ayrı düşünülemez Vygotsky ve Bilişsel Gelişim Dil ve düşünce, başlangıçta bağımsız gelişir. Düşünce gelişiminde, dil öncesi dönem vardır. Konuşma gelişiminde, düşünce öncesi bir dönem vardır. İki-üç yaşlarında düşünme ve konuşma birleşir. Yakınsak Gelişim Alanı Vygotsky; yakınsak gelişim alanını; çocuğun “bağımsız problem çözme ile belirlenen gerçek gelişim düzeyi” ile “bir yetişkinin gözetimi altında ya da daha yetkin akranlarıyla işbirliğiyle problem çözerek belirlenen” daha üst düzey “potansiyel gelişim” seviyesi arasındaki mesafe olarak tanımlamıştır. Yakınsak Gelişim Alanı, öğrenme-öğretme için üç farklı yöne dikkat çeker. 1- Bir işi yaparken çocuğa nasıl yardım edilir? 2- Çocuk nasıl değerlendirilir? 3- Gelişimsel olarak neyin uygun olduğu nasıl belirlenir?  Vygotsky ve Bilişsel Gelişim Vygotsky’nin çevre vurgusunun en belirgin şekilde görüldüğü kavramlardan biri de Yapı İskelesidir. Bireyler öğrenme sürecinde çevreden destek ve yardım alırlar.  Öğretmenler çocukların dikkatlerini açıkça sözcüklerin anlamına ve bu sözcükler arasındaki ilişkilere - bir bilgi sistemine - yöneltirler. Böylece çocuklar kendi düşünce süreçlerinin farkına varır. Bu, bugün “üstbiliş” olarak adlandırılan terimin habercisidir. 44 44  Bruner bilişsel gelişimi 3 aşamaya ayırmıştır 45 Eylemsel dönem (0-3) İmgesel dönem(3-11) Sembolik dönem(12-+) 45 1.Eylemsel dönem(0-3) 46 Bu dönem çocuğun çevresini dokunarak, ısırarak ya da vurarak ve benzeri bir eylem döngüsü içerisinde tanımaya çalıştığı dönemdir. Çevreyi eylemlerle algılar. Çevresindeki nesnelere ilişkin yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, emerek, ısırarak, hareket ederek kazanır. Bu dönemde nesneler çocuk için eylem yaptıkları şeylerdir. Birey bu dönemde psiko-motor eylemlerle öğrenir. Birey yaparak yaşayarak öğrenir. 46 2. İmgesel dönem (ikonik öğrenme) (3- 6) 47 Bu dönemde çocuklar çevrelerini gördükleri ve algıladıkları şekilde zihinlerinde şekillendirmektedirler Bu dönemde görsel bellek gelişir. Bu dönemde ki kararları duyusal yolla edindiği duyusal etkilere dayanır. Çocuk algılarının tutsağıdır. Bir şeyi nasıl algılarsa zihninde o şekilde canlandırır. Çocuk olayı veya nesneyi görmeden resmedebilir. 47 3.Sembolik Dönem(6+) 48 Çocukların öğrendiklerini semboller aracılığıyla aktardıkları dönemdir. Bu dönemde çocuk etkinlik yada algının anlamını açıklayan semboller kullanır. Çocuk dil, mantık, matematik müzik gibi alanların sembollerini kullanarak iletişim sağlar. Bu dönem yaşantıların formüle edilmesine olanak sağlar. 48 GAGNE’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Bu kurama göre, organizma yaratılıştan öğrenmeye hazırdır. Öğrenme kapasitesi doğumla birlikte bireye verilen doğal bir yetenektir. Organizma öğrenme sürecine aktif bir şekilde katılım gösterir. Zihinde öğrenme sürecinin gerçekleşmesinden sorumlu özel alanlar bulunur. Bu alanlarda bilginin işlenerek zihne kaydedildiği öne sürülmüştür. Bu kurama göre bilişsel gelişim, deneyim ve problem çözme süreçleri sonucunda sağlanır. Gagne’ye göre zihinsel gelişim aşamaları 1. İşaret öğrenme (Uyarıcılara karşı tepki verme öğrenilir. Tepkisel koşullanma düzeyindedir.) Çocuğun sesin, ışığın, rengin farkına varması işaret öğrenmedir. 2. Uyarıcı davranım ilişkisini öğrenme (Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme gerçekleştirilir.) Biberonu gören bebeğin sevinmesi bu öğrenme türüne girer. 3. Zincirleme (Uyarıcı ile davranım arasındaki ilişkiyi, belli bir sıra ile öğrenme esastır.) Bir oyuncağın parçalarını söküp takmak, bir zincirleme öğrenmedir. 4. Sözel bağ kurma (Kelimeler ile anlamları arasında ilişki kurma esastır.) Çocuğun portakalın ismini öğrenmesi ve kullanması sözel öğrenmedir. 5. Ayırt etmeyi öğrenme (Çeşitli uyarıcılar arasındaki farklı öğrenme ve buna bağlı olarak farklı uyarıcılara farklı tepki verme esastır.) Çocukların annelerini diğer kadınlardan ayırt etmesi buna örnektir. 6. Kavram öğrenme (Birbirine benzer özellikleri olanlardan bir grup oluşturma ve belli ölçülere göre nesne veya olayları gruplama esastır.) Kalıtım, eğitim, öğretim, spor, pekiştireç gibi kavramların anlamlarını bilme gibi 7. İlke öğrenme (Yol gösterici olan ve problem çözmeyi kolaylaştıran bilgileri edinmedir.) Kanun, kuram, ilke, sayıltı, genellemelerin nerede ve nasıl kullanılacağını bilir. 8. Problem çözme (Öğrenilen ilkeleri kullanarak karşılaşılan problemleri çözmeye işaret eder.) Matematik, fizik, kimya vb. alanlarda verilen problemleri çözmek bu basamakta gerçekleşir. ZİHİN KURAMI Zihin kuramı, insanların diğer insanların davranışlarını anlamak ve tahmin etmek için kullandıkları zihinsel süreçleri inceleyen bir psikoloji dalıdır. Bu kavram, bir kişinin zihinsel durumunu (düşünceleri, inançları, niyetleri vb.) anlamak için kullanılan bilişsel süreçleri içerir.  Zihin kuramı kavramı, aynı zamanda bir kişinin zihinsel durumlarını anlamaya yönelik tahminler yapma, yargıda bulunma ve diğer insanlarla iletişim kurma süreçlerini de içerir. Bu süreçler, sosyal etkileşimlerde ve iletişimde önemli bir role sahiptir. Zihin Kuramının Gelişimi İnsan davranışlarını açıklama ve tahmin etme becerisi tipik olarak okul öncesi yılların sonuna doğru gelişir. Ancak, çocukların zihinsel yaşama ilişkin ilk farkındalıkları çok daha erken başlar. Dolayısıyla çocuklar, zihin kuramı (zihin okuma) geliştirdikçe;  kasıtlı ve kasıtlı olmayan davranışlar,  arzular,  planlar ve sonuçlar,  gerçekler ve gerçeği yansıtmayan şeyler arasındaki ayrımı yapabilecek bilince ulaşırlar. Zihin Kuramının Gelişimi Dönem Yaş aralığı Temel gelişim Alanı Bebeklik Doğum-18 ay Sosyal algı Yürümeye başlayan çocuk 18 aylıktan 3 yaşına kadar Zihinsel durum farkındalığı ve erken okul öncesi Okul öncesi 4 ve 5 yaşındaki çocuklar Üstbiliş (Metarepresentation) Okul Çağı 6 yaşından itibaren Tekrarlama ve Yorumlama Bebeklik döneminde sosyal algı, doğumdan 18 aya kadar Taklit Karşılıklı gülümseme ve seslendirme Ortak dikkat: Diğerinin işaretini ve bakışını takip etme Diğerlerinin dikkatini işaret ve bakışlarla yönlendirme Sosyal referanslama Canlıları cansızlardan ayırma Hedefleri hareketlerden ayırma Zihinsel durum farkındalığı, 18 aylıktan 3 yaşındaki çocuğa kadar Zihin ve gerçek arasındaki farkı ayırt etme Hayali oyun oynama Niyetlerin, arzuların ve duyguların farkında olma Arzu temelli muhakeme Algı ve bilgi edinmenin farkında olma Zihinsel durum terimlerini kullanma Üstbiliş yeteneği, 4- ve 5 yaşındakiler Kendine ve başkalarına yönelik yanlış inancı anlamak Aldatmacayı anlamak Görünüş ve gerçeği ayırt etmek Bilgi edinmenin yönlerini anlamak Arzu ve niyeti birbirinden ayırmak Kasıtlı nedenselliği anlamak İnanç temelli duyguları anlamak Tekrarlayıcı ve yorumlayıcı yetenekler, 6 yaş ve üzeri İkinci ve daha üst düzey zihinsel durumları anlamak Yorumlama çeşitliliğini fark etmek İroni ve metafor gibi dolaylı anlatımları anlamak Beyaz yalanların, gafların ve iknanın farkında olmak Karmaşık zihinsel durum terimlerini kullanma ve anlama Çıkarım, belirsizlik ve anlam belirsizliğini anlamak Bilinç akışının farkında olma, bakış açısı geliştirme  Atipik gelişim ve zihin kuramı Otizm İşitme Engelli Görme Engelli Yanlış inanç Çocuklar Çocuklar görevlerinde büyük İşitme engelli Görme engelli oranda başarısızlık çocuklar, çocuklar, yüz İnanca dayalı Ebeveynleri işiten ifadelerini ve jestleri duyguları bireylerse yanlış göremezler bu da anlamada zorluk inanç anlayışları zihin teorisinde ve Dil becerilerinde gecikir, işaret dilini yanlış inanç eksiklik geç öğrendikleri kavramında için. gecikmelere neden olur.