Embriyolojiye Giriş ve Tanımlar PDF

Embriyolojiye Giriş ve Tanımlar Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 15.12.2023  ANLATIM PLANI Embriyoloji nedir? Tarihten Seçmeler Embriyolojik Terminoloji Embri...

Embriyolojiye Giriş ve Tanımlar Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 15.12.2023  ANLATIM PLANI Embriyoloji nedir? Tarihten Seçmeler Embriyolojik Terminoloji Embriyolojide Yön Bildiren Terimler Embriyolojinin Önemi EMBRİYOLOJİ NEDİR? Canlıların doğumdan önceki oluşum ve gelişimini inceleyen bilim dalına “embriyoloji” adı verilir. (Yunan ve Latin) Embryon-embryo + logos (bilim) İLK GÖRÜŞLER: İlk yazılı çalışmalara HİPOKRAT (M.Ö.460-377)ın kitaplarında rastlanmıştır. ARİSTO (M.Ö.384-322); EMBRİYOLOJİNİN KURUCUSU Embriyonun şekilsiz bir kitleden oluşma fikrini öne sürmüştür. Civciv ile diğer embriyoların gelişimini tarif etmiştir. “Embriyo, semen tarafından aktive edilen adet kanından meydana gelir” Claudius Galen (M.Ö.130-201): Fetusun Oluşumu isimli bir kitap yazmıştır. Fetusun gelişimini, beslenmesini şimdiki allantois, amnion ve plasenta denen yapıları tarif etmiştir. RÖNESANS: Leonardo Da Vinci (15.yy; fetus içeren uterus çizimleri yapmıştır. Prenatal büyüme hakkında ölçümler yaparak embriyolojiye niceliksel bir yaklaşım getirmiştir. 1672’de Graaf, tavşan uterusunda küçük odacıklar gözlemlemiştir. Ayrıca veziküler over folikülünü de tarif etmiştir ki bunlar günümüzde kendi adıyla anılır GRAAF FOLİKÜLÜ  1775’de Spallanzani; yeni bir bireyin gelişimi için sperm ve yumurta gerektiğini göstermiştir. Spermin dölleme ajanı olduğunu ve döllenmeyi başlattığını kanıtlamıştır.  Saint Hilaire, gelişim anormalliklerini göstermiştir ve teratoloji biliminin temelini atmıştır.  Heinrich Christian Pander, üç germ tabakasını keşfetmiştir. 1817'de bu keşfini doktora tezinde bildirmiştir. Karl Ernst Von Baer, 1827’de köpekte over folikülü içinde oositi (yumurtayı) tarif etmiştir. Tuba uterinada bölünen zigotları ve uterusta blastosisti incelemiştir. Önemli ve geniş kapsamlı katkıları, modern embriyolojinin babası olarak kabul edilmesine neden olmuştur. 1839’da hücre teorisinin tamamlanması ile Schleiden ve Schwann embriyolojide ciddi ilerleme… embriyo tek bir hücreden yani zigottan gelişir. doku ve organların oluşmasında bir çok hücre bölünmesi oluşur. Edwards ve Steptoe, insan üremesi tarihinde devrim sayılacak olaya öncülük etmişlerdir…. Yapay döllenme tekniği… - in vitro fertilizasyon (IVF)- 1978’de ilk tüp bebek LOUİSE BROWN doğmuştur…  İNSAN EMBRİYOLOJİSİ GENEL EMBRİYOLOJİ ÖZEL EMBRİYOLOJİ A-Morfolojik Embriyoloji 1.Gelişim anatomisi, Gelişim Farklılaşma 2.Tanımlayıcı embriyoloji, 3.Karşılaştırmalı embriyoloji B-Fonksiyonel Embriyoloji 1.Deneysel embriyoloji *Doku organizasyonu *Organ oluşumu *Sistemlerin oluşumu  EMBRİYOLOJİK GELİŞİMDE KULLANILAN TANIMLAR 1. Hücre çoğalması (Proliferasyon): Zigotun mitoz bölünme yoluyla gittikçe artan sayıda bölünerek hücre sayısının artması. 2. İnvaginasyon: 1. Bu olayın gerçekleşebilmesi için çoğalan hücreler; üstte örtücü bir doku ve altta destekleyici bir doku şeklinde farklılaşırlar. 2. Üstteki örtücü dokuya ait hücreler alttaki destek dokusu içine adeta tomurcuklanarak çoğalırlar ve farklı yapılara dönüşürler. 3.Hipertrofi: Hücrelerin “hacimce” artışıdır.  EMBRİYOLOJİK GELİŞİMDE KULLANILAN TANIMLAR 4. Evaginasyon: İnvaginasyonun tersi bir durumdur, yani alttaki destek doku üstteki örtücü doku içine çıkıntılar yaparak gelişebilir ve yeni yapıların gelişmesine sebep olur 5.Mezodermizasyon: İnvaginasyon ve evaginasyon olayları aynı anda ve bir arada da gerçekleşebilir. Bu durumda iki olay sonunda oluşan yeni yapılar birbirine eklenebilir veya birbirini ortadan kaldırabilir.  EMBRİYOLOJİK GELİŞİMİN TEMEL KURALLARI 6.İndüksiyon: Embriyolojik potansiyele sahip hücrelerin etkileşmeleri sonucu yeni yapıların ortaya çıkma süreci. 7. Farklılaşma (Diferansiyasyon): Hücre biyokimyasında ve işlevinde oluşan değişiklikler. 8.Migrasyon (göç): Embriyonel hücrelerin bulundukları bölgeden başka bir bölgeye göç etmesidir.  Embriyolojik Tanımlar Son ekleri;..genesis,..sis,..is ile biten ve embriyolojik kelimeler;..ez, iz,z Gametogenez Blastosist, Oogenez İmplantasyon Spermatogenez Gastrulasyon Kopulasyon (Cinsel birleşme) Nörülasyon Fertilizasyon (Döllenme) Morfogenez Zigot Histogenez Segmentasyon (yarıklanma) Ontogenez Morula  Embriyolojik Terminoloji Oogonium = Dişi cinsiyet hücrelerini verecek olan kök hücre Oosit= Erişkin olmayan dişi cinsiyet hücresi Ovum= Erişkin dişi cinsiyett hücresi Oogenez: Olgun dişi eşey hücresinin gelişmesindeki tüm olaylar.  Embriyolojik Terminoloji Spermatogonium = Erkek cinsiyet hücrelerini verecek olan kök hücre Spermatozoon= Erişkin erkek cinsiyet hücresi Spermatogenez: Olgun erkek cinsiyet hücrelerinin gelişmesindeki tüm olaylar.  Zigot = Fertilizasyon sonunda , spermatozoon ve ovum’un birleşmesiyle oluşan diploid kromozoma sahip embryonal hücre  Gebelik Yaşı: Son Adet Tarihi (SAT) Döllenme Yaşı: Gebelik yaşından iki hafta sonradır.  Yarıklanma (segmentasyon) : Zigotun bir dizi mitoz bölünme geçirmesi Blastomer: Zigot’un bölünmesiyle oluşan yeni hücrelerden her birine verilen ad.  Morula = Morus (L), dut, 12 ya da daha fazla blastomerli evre  Blastosist = (Yun) Blastos (germ, tohum) + kystis (kese)  Gelişmenin 5-6. gününde uterusa ulaşmış olan embriyo (1-2. hafta ).  İmplantasyon: Blastosistin endometriyuma bağlanma ve gömülme süreci  Preimplantasyon Evresi Embriyonal gelişimin preimplantasyon (implantasyon öncesi) evresi, döllenme ile uterus duvarına tutunma arasında geçen süredir. Ortalama 6 gündür.  Gastrula = Gaster (Y), mide Üç germ yaprağı da oluşmuş canlı taslağı (3.hafta).  Nörula = Neuron (Y), sinir 4. haftadaki embriyo  Konseptus= Conceptio (L), zigottan itibaren gelişen tüm embriyo içi ve embriyo dışı yapılar Taslak - Primordium = (L) Primus, ilk + Ordior başlamak: Bir yapının gelişmesinde en erken aşamanın fark edilebilir ilk işareti  Fetus = (L) Doğmamış çocuk (8.haftadan sonrası) 8. Haftadan itibaren (57. gün) doğuma kadar geçen süredeki canlıya verilen addır. Fetus Abortus = Aboriri (L), düşük yapmak Gebeliklerin yaklaşık %15’i ilk 12 hafta içerisinde spontan düşükle sonuçlanmaktadır. Trimester = Üç takvim ayından oluşan dönem 1. Trimester: İlk Üç Ay 2. Trimester: İkinci Üç Ay 3. Trimester: Son Üç Ay  İnsan Gelişimi Prenatal Postnatal Doğmadan önceki Doğumdan dönem sonraki dönem  Prenatal Dönem En belirgin ilerleme 3-8 haftalar arasında gerçekleşir 1. Zigot dönemi Döllenmeden sonraki ilk 3 hafta. 2- Embriyonal dönem 3-8. haftalar arası. 3. Fetal dönem 9. Haftadan doğuma kadar.  Postnatal Dönem Bebeklik Çocukluk Puberte (bluğ) Adolesans (Ergenlik) Erişkinlik Yaşlılık EMBRİYOLOJİDE YÖN BİLDİREN TERİMLER  YETİŞKİNDE ANATOMİK POZİSYON Ayakta dik duran bir şahsın, gözleri ve el ayaları karşıya bakacak şekilde, kolları gövdenin yanlarında sarkık ve ayak topukları bitişik duruşudur.  Yön Bildiren Terimler Superior-Inferior (Üst-Alt): İnsan vücudunda başın en üst noktası superior; ayak tabanı ise inferior'dur. Embriyoda kafa - kuyruk ilişkisini anlatmak için kraniyal ve kaudal terimleri kullanılır. KRANİYAL KAUDAL  Yön Bildiren Terimler Anterior-Posterior (Ön-Arka): Vücudun önde bulunan yapıları anterior veya ventralis, arkada yer alan yapıları ise posterior veya dorsalis olarak isimlendirilir. Embriyoyu tanımlarken ventral ve dorsal terimleri kullanılır. 6 haftalık embriyo  Yön Bildiren Terimler Proximalis/Distalis (Yakın/Uzak): Bu özellikle kol ve bacak gibi uzuvlarda bulunan yapıların tarifinde kullanılır. Yapı; uzuvun başlangıç yerine veya gövdeye yakınsa proksimal, uzaksa distal olarak adlandırılır. Örneğin; el bileği, parmakların proksimalindedir.  Yön Bildiren Terimler Median-Medialis-Lateralis (Ortada olan-İç yan- Dış yan): Vücudu tam ortadan ikiye bölen düzleme median düzlem adı verilir. Gövdeyi sağ ve sol yarılara ayırır. Dexter: sağ Sinister: sol  Yön Bildiren Terimler Sagital düzlem: Vücudu yine longitüdinal olarak olarak ayırır ve median düzleme paraleldir. Koronal veya Frontal düzlem: median düzleme dik açılı olan herhangi longitüdinal bir düzlemdir. Gövdeyi ventral (anterior) ve dorsal (posterior) bölümlere ayırır.  Yön Bildiren Terimler Transvers (horizontal, yatay) düzlem: Median ve koronal düzleme dik açılı olan düzlemdir.