فارماکولوژی (Pharmacology) PDF

‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫‪Pharmacology‬‬ ‫علمی تجربی است که در مورد خواص مواد شیمیایی و طبیعی و اثرات داروها بر روی سیستم بیولوژیکی موجودات زنده‬ ‫بحث میکند ‪.‬ه...

‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫‪Pharmacology‬‬ ‫علمی تجربی است که در مورد خواص مواد شیمیایی و طبیعی و اثرات داروها بر روی سیستم بیولوژیکی موجودات زنده‬ ‫بحث میکند ‪.‬همچنین اثرات متقابل دارو و موجود زنده را مورد بحث و بررسی قرار میدهد ‪.‬فارماکولوژی در مورد منشا‬ ‫داروها‪ ،‬خواص دارو ‪ ،‬اشکال دارویی ‪ ،‬راه های تجویز داروها ‪ ،‬جذب و توزیع‪ ،‬متابولیسم و دفع داروها ‪ ،‬اثرات مفید و مضر‬ ‫داروها‪ ،‬موارد مصرف و منع دارو ‪ ،‬تداخالت دارویی و سمیت داروها بحث میکند ‪.‬‬ ‫فارماکولوژی را چهار راه علم می گویند ؛ به این خاطر که تمامی مباحث بیسیک در آن دخیل هستند ‪.‬مباحثی مانند‬ ‫بیوشیمی ‪ ،‬فیزیولوژی ‪ ،‬شیمی و پزشکی‬ ‫دو اصطالح اصلی که در علم فارماکولوژی وجود دارد عبارتند از فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک ‪.‬‬ ‫در فارماکوکینتیک مباحثی که مورد بررسی قرار می گیرد عبارت است از اثراتی که بدن موجود زنده بر روی دارو میگذارد‬ ‫؛ به عبارت دیگر دارو هنگامی که وارد بدن می شود ‪ ،‬اتفاقاتی صورت میگیرد که بررسی آن اتفاقات در حیطه علم‬ ‫فارماکوکینتیک قرار میگیرد ‪.‬‬ ‫فارماکوکینتیک خود دارای چهار اصطالح اصلی می باشد که شامل ‪:‬‬ ‫ جذب ( ‪ ) Absorption‬یعنی هنگامی که دارو از محل تجویز وارد جریان خون عمومی میشود‬ ‫ توزیع ( ‪ ) Distribution‬یعنی از گردش خون عمومی به محل اثر دارو میرسد‬ ‫ متابولیسم ( ‪ ) Metabolism‬یعنی هنگامی که دارو اثر خود را در بدن اعمال کرد بایستی از بدن خارج شود ‪.‬‬ ‫بنابراین اتفاقاتی صورت می گیرد که در نهایت باعث میشود دارو بی اثر شود ‪.‬‬ ‫ دفع ( ‪ ) Excretion‬یعنی دارو که اکنون بی اثر شده است بایستی از بدن دفع شود ‪.‬‬ ‫اصطالح دیگر فارماکودینامیک است ‪.‬یعنی اثراتی که دارو بر روی بدن میگذارد ‪.‬دارو پس از آنکه وارد بدن شود و به محل‬ ‫اثر خود برسد باعث تغییراتی در سیستم فیزیولوژیک بدن میشود که در اصطالح آن را فارماکودینامیک میگویند ‪.‬‬ ‫داروها می توانند اثرات متنوعی داشته باشند ‪.‬نکته قابل توجه این است که داروها عملکرد جدیدی به یک سیستم ‪ ،‬ارگان‬ ‫یا سلول القا نمیکنند بلکه سرعت فعالیت های درحال اجرا را دستخوش تغییر میکنند ‪.‬‬ ‫تحریک)‪(Stimulation‬‬ ‫‪(Cytotoxic action‬سمی )‬ ‫‪(Irritation‬برانگیخته کردن )‬ ‫مثال ادرنالین روی قلب‬ ‫تاثیر تلخی ها روی ترشح بزاق و‬ ‫پنسیلین در عفونت ها ‪ /‬دارو های‬ ‫‪(Depression‬سرکوب کننده )‬ ‫معده‬ ‫ضد سرطان در نئوپالسم ( تومور )‬ ‫مثال ‪ :‬تاثیر باربیتورات روی سیستم‬ ‫‪(Replacement‬جایگزینی)‬ ‫عصبی مرکزی‬ ‫انسولین در دیابت ‪ /‬آهن در آنمی‬ ‫مثال ‪ :‬کینیدین روی قلب‬ ‫‪2‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫اثرات داروها را به شیوه دیگری نیز می توان دسته بندی کرد که عبارتند از ‪:‬‬ ‫ اثرات فیزیکی‬ ‫ اثرات شیمیایی‬ ‫ اثرات آنزیمی‬ ‫* مثال ها در جدول شماره ‪ 1‬آمده است‪.‬‬ ‫داروهایی که باعث افزایش حجم محتویات روده می‬ ‫شوند داروهایی جاذب هستند و هیچ اثر شیمیایی‬ ‫با محتویات دستگاه گوارش ایجاد نمیکنند (‬ ‫ملین‪.) laxative/‬در واقع فقط اثرات جاذب دارند‬ ‫‪.‬در صورت وجود داروهای اسموتیک ‪ ،‬محتویات‬ ‫دستگاه گوارش افزایش پیدا می کند ‪.‬داروهای‬ ‫رادیولوژی و رادیوتراپی نیز کاربرد دارند مانند‬ ‫باریوم سولفات و ایزوتوپ ید ‪. 131‬‬ ‫اثرات فارماکولوژی داروها در رده های مختلفی‬ ‫مورد بررسی قرار می گیرد ‪.‬اثرات داروها در مراتب‬ ‫مختلفی مانند ژن ها ‪ ،‬مولکول ها ‪ ،‬سلول ها ‪ ،‬بافت‬ ‫ها ‪ ،‬کل بدن حیوانات و در نهایت انسان میتواند‬ ‫مورد بررسی قرار بگیرد ‪.‬‬ ‫شاخه های فارماکولوژی‬ ‫ ‪ : Pharmacognosy‬مطالعه منابع و منشا‬ ‫طبیعی داروها مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬ ‫ ‪ : Toxicology‬مطالعه اثرات سمی و‬ ‫ناخواسته مواد و داروها و یا مطالعه محدوده‬ ‫سالمتی مواد و داروها برای انسان و حیوان‬ ‫ ‪ : Pharmacotherapy‬مطالعه درمان‬ ‫جدول ‪ :1‬مثال های دارویی از اثرات مختلف داروها‬ ‫بیماری با استفاده از دارو‬ ‫ ‪ : Pharmacy‬شاخه ای است که با جمع آوری ‪ ،‬آماده سازی ‪ ،‬فرموله کردن ‪ ،‬استاندارد کردن ‪ ،‬نگهداری و توزیع‬ ‫داروها مرتبط است‪.‬‬ ‫ ‪ : Chemotherapy‬در ارتباط با داروهایی که به طور انتخابی باعث ممانعت یا انهدام عوامل بیماری زا از جمله‬ ‫باکتری ها ‪ ،‬ویروس ها ‪ ،‬قارچ ها و دیگر پارازیت ها می شوند بحث میکند‪.‬‬ ‫ ‪ : Nutriceuticals‬مطالعه موارد غذایی که عالوه بر ارزش غذایی دارای خواص دارویی و درمانی می باشند‪.‬‬ ‫‪3‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫اصطالحی به نام فارماکوپه یا فرهنگ دارویی وجود دارد و هر کشور یک فرهنگ دارویی مختص به خود دارد‪.‬به این معنا‬ ‫که هر کشور ‪ ،‬از مجموعه ‪ 6‬الی ‪ 7‬هزار دارویی که در بازار دنیا وجود دارد ؛ داروهایی را انتخاب میکند و مورد بررسی قرار‬ ‫میدهد و وارد فارماکوپه خود میکند ‪.‬‬ ‫دارو‬ ‫دارو یا ‪ Drug‬کلمه ای فرانسوی است که از ریشه کلمه ‪ Droque‬به معنی علف یا ‪ Herb‬گرفته شده است‪.‬‬ ‫ شامل همه مواد غیر از غذا هستند که برای تاثیر گذاری بر روی ساختمان و یا فعالیت قسمتی از بدن بکار میروند‬ ‫ شامل همه اقالمی از مواد می شود که برای جایگزینی ‪ ،‬پیشگیری ‪ ،‬تشخیص و درمان بیماری در انسان و حیوان‬ ‫استفاده میشود ‪.‬‬ ‫‪ :Dose‬مقداری از دارو است که در یک واحد زمان باید تجویز و مصرف شود‬ ‫انواع دوز‬ ‫ ‪ : Therapeutic dose‬مقدار دارویی که میتواند باعث اثرات درمانی شود‪.‬‬ ‫ ‪ : Toxic dose‬مقدار دارویی که میتواند باعث عارضه های دارویی شود‪.‬‬ ‫ ‪ : Dosage‬به تعیین و تنظیم مقدار الزم دارو اشاره دارد و یا محاسبه ای است که مقدار الزم دارو را مشخص می‬ ‫کند و بر حسب وزن ‪ ،‬سطح و حجم تعیین میشود ‪.‬در اینجا زمان مصرف و مقدار مصرف هر دو بیان میشوند‪.‬‬ ‫مراحل ساخت و ارائه یک دارو‬ ‫‪ – 1‬مرحله پیش بالینی‬ ‫‪ – 2‬مرحله بالینی‬ ‫در مرحله پیش بالینی دارو روی سلول ‪ ،‬بافت و حیوانات از لحاظ اثر بخشی کار میشود و همچنین سمیت حاد و مزمن و‬ ‫اثر روی بارداری و سالمت جنین و سرطان زایی مورد بررسی قرار میگیرد و در صورت اثربخش بودن و نداشتن عوارض‬ ‫شدید ‪ ،‬دارو وارد مرحله بالینی میگردد ‪.‬‬ ‫* اطالعات اولیه از فارماکوکینتیک دارو نیز به دست میآید‪.‬‬ ‫بخش بالینی که بر روی انسان صورت می گیرد ؛ به چهار بخش تقسیم می شود ‪:‬‬ ‫‪ – 1‬اثر دارو بر تعداد محدودی انسان سالم داوطلب مورد بررسی قرار میگیرد و اطالعاتی در خصوص جذب ‪ ،‬توزیع ‪،‬‬ ‫متابولیسم ‪ ،‬حذف و عوارض بدست میآید ‪.‬به عبارتی اطالعات کینتیک دارو در این مرحله دریافت میشود ‪.‬‬ ‫‪ – 2‬اثر دارو بر تعداد محدودی داوطلب بیمار مورد بررسی قرار گرفته و کارایی و دوز مناسب دارو بدست میآید ‪.‬‬ ‫‪ – 3‬اثر دارو بر تعداد بیشتری ( ‪ 1000‬تا ‪ ) 3000‬بیمار از لحاظ اثربخشی و ایمنی مورد بررسی قرار میگیرد ( ‪ 2‬تا ‪10‬‬ ‫سال ) و در صورت مثبت بودن همه تست ها و ایمن بودن ‪ ،‬دارو وارد بازار ( جهان سوم ) میشود ‪.‬‬ ‫‪ – 4‬در مرحله مصرف دارو در بازار نیز بررسی در خصوص عوارض احتمالی نادر صورت میگیرد ‪.‬‬ ‫‪4‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫نکته ‪ :‬بعضی داروها مثل تالیدوماید دیده شد که دارای یک سری اثرات بد روی نوزاد نژاد زرد است که در نتیجه از بازار‬ ‫دارویی خارج شد و یا مثال داروی دیکلوفناک در نژاد ایرانی باعث مرگ میشود در صورتی که در کتاب ها نوشته شده که‬ ‫در نهایت باعث فلج میشود ولی در نژاد ایرانی اینطور نیست و میتواند حتی باعث مرگ هم بشود در نتیجه از بازار دارویی‬ ‫ایران ( داروخانه ها ) جمع آوری شد ‪.‬‬ ‫تالیدوماید در درمان و نگهداری تظاهرات پوستی متوسط تا شدید لپروزوم نودوزوم اریتما ( ‪ ) ENL‬و درمان مالتیپل مایلوما‬ ‫( سرطان مغز استخوان ) تازه تشخیص داده شده به کار میرود ‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬در فاز ‪ 3‬دارو در جهان سوم قیمت گذاری میشود و قیمت آن یک سوم قیمت واقعی است و بعد از تایید نهایی ( فاز‬ ‫‪ ، ) 4‬وارد بازار دارویی اروپا و آمریکا میشود و قیمت آن در آنجا سر به فلک میگذارد و قیمت نهایی برای آن تعیین‬ ‫میگردد‪.‬‬ ‫* به علت نیاز زیاد به دارو جدید تر مراحل تحقیقات و ثبت دارو های ضدایدز و سرطان معموال نسبت به سایر دارو ها با‬ ‫سرعت بیشتری انجام میشود‪.‬‬ ‫* ‪ )New Drug Application( NDA‬شامل در خواست داروی جدید‪ ،‬پذیرش ‪ FDA‬برای به بازار آمدن دارویی جدید‬ ‫جهت کاربرد بالینی معمول در پزشکی که هم نیازمند داده های کارآزمایی بالینی و نیز داده های پیش از بالین(حیوانات)‬ ‫میباشد‪ ،‬اطالق میشود‪.‬‬ ‫نام گذاری داروها‬ ‫داروها سه نوع اسم دارند ‪:‬‬ ‫‪ – 1‬اسم ژنریک یا عمومی‬ ‫‪ – 2‬اسم تجاری یا خاص‬ ‫‪ – 3‬اسم شیمیایی‬ ‫مثال ‪:‬‬ ‫نام عمومی ‪ :‬داروی آموکسی سیلین که همه دنیا آن را میشناسند‬ ‫نام تجاری ‪ :‬بر اساس شرکت تولید کننده نام تجاری خاص خود را دارد و در حدود ‪ 50‬الی ‪ 60‬نام وجود دارد ( بیش از یک‬ ‫اسم ) مانند ‪Amoxitabs ، Robamax-v ، Utimax ، Amoxil‬‬ ‫نام شیمیایی ‪ D – α – p – hidrobenzil penicillin trihydrate :‬نام شیمیایی آموکسی سیلین است که فقط در‬ ‫کتاب ها استفاده میشود ‪.‬‬ ‫‪5‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫تقسیم بندی داروها بر اساس ‪:‬‬ ‫‪ – 1‬ساختار شیمیایی داروها ‪ :‬الکترولیت ها ‪ ،‬فنوتیازین‬ ‫‪ – 2‬نوع مکانیسم اثر ‪ :‬داروهای آنتی اسید ‪ ،‬بتابلوکرها‬ ‫‪ – 3‬کاربرد درمانی ‪ :‬ضد افسردگی و ضد فشار خون‬ ‫‪ – 4‬اثر بر روی میکروارگانیسم ها ‪ :‬دارو ضد قارچ و ضد باکتری و ویروس‬ ‫تقسیم بندی داروها بر اساس دسترسی افراد به داروها‬ ‫این تقسیم بندی بر اساس حساسیت داروها است مثال داروهایی که حساسیت باالیی ندارند و عوارض شدیدی هم ایجاد نمی‬ ‫کنند بنابراین فرد می تواند بدون ارائه نسخه به داروخانه مراجعه کند و آن ها را تهیه کند که به این داروها ‪over the‬‬ ‫‪ counter‬یا ‪ OTC‬میگویند ‪.‬‬ ‫برخی از داروها هم هستند که ارائه نسخه پزشک برای دریافت آن ها الزامی است ‪.‬‬ ‫برخی دیگر از داروها هم هستند که به آنها داروهای تحت کنترل میگویند که به ‪ 5‬دسته تقسیم میشوند‪:‬‬ ‫‪ :Schedule 1‬داروهایی که عوارض شدید دارند و میتوانند منجر به وابستگی و اعتیاد شوند مانند ‪ ، LSD‬هروئین ‪ ،‬ماری‬ ‫جوانا ‪ ،‬تریاک و سایر مواد مخدر‬ ‫‪ :Schedule 2‬داروهایی مانند ریتالین ‪ ،‬داروهای اعصاب ‪ ،‬مورفین ‪Percocet ، Demerol ،‬‬ ‫‪ :Schedule 3‬استروئید ها ‪Tylenol with codeine ، arbituates ،‬‬ ‫‪Xanax ، Valium ، Ativan :Schedule 4‬‬ ‫‪ * Robitussin :Schedule 5‬کم عوارض ترین‬ ‫منشا داروها‬ ‫ سنتتیک‬ ‫ نیمه سنتتیک‬ ‫ طبیعی‬ ‫سنتتیک ‪ :‬در آزمایشگاه توسط محققی که دیدگاهی گیرنده داروها دارد ‪ ،‬ساخته میشود تا بتواند روی گیرنده خاصی اثر‬ ‫بگذارد و به این دارو که در آزمایشگاه ساخته میشود ؛ داروی شیمیایی هم میگویند ‪.‬‬ ‫نیمه سنتتیک ‪ :‬به داروهایی میگویند که یا بر اثر تغییر فرم های شیمیایی قبلی و یا ساخت داروهای طبیعی در آزمایشگاه‬ ‫به وجود میآیند ‪.‬‬ ‫طبیعی ‪ :‬این داروها به طور طبیعی از حیوانات ‪ ،‬گیاهان ‪ ،‬میکروارگانیسم ها ‪ ،‬مواد معدنی و یا انسان بدست میآیند ‪.‬‬ ‫‪6‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫از ‪ 121‬دارویی که برای درمان‬ ‫سرطان استفاده میشوند ‪ 90 ،‬دارو‬ ‫منشا گیاهی دارند مانند ‪Taxol‬‬ ‫داروهایی که منشا انسانی دارند‬ ‫همچون ‪ :‬هورمون ها ‪ ،‬انسولین ‪،‬‬ ‫تیروکسین و هورمون رشد که بر‬ ‫اساس تاثیرشان بر روی بدن انسان‬ ‫میتوانند استخراج شوند ‪.‬‬ ‫کاربرد داروها‬ ‫‪ – 1‬درمانی‬ ‫‪ – 2‬تشخیصی‬ ‫‪ – 3‬پیشگیری‬ ‫‪ – 4‬جایگزینی‬ ‫برای اینکه یک تشخیص خوب داشته باشیم ‪ 5 ،‬اصل باید مد نظر قرار بگیرد ‪:‬‬ ‫‪ – 1‬انتخاب داروی صحیح‬ ‫‪ – 2‬راه صحیح تجویز دارو ( دهانی ‪ ،‬رکتال ‪ ،‬تزریقی ‪ ،‬موضعی )‬ ‫‪ – 3‬مقدار دوز صحیح ( مقداری که در کتاب ها نوشته شده است دوزهای عمومی است و دوز اصلی توسط پزشک تعیین‬ ‫میگردد )‬ ‫‪ – 4‬زمان مناسب‬ ‫‪ – 5‬بیمار مناسب ( مرد ‪ ،‬زن ‪ ،‬سن و ‪)...‬‬ ‫برای انتخاب راه صحیح تجویز دارو باید چند اصل مورد بررسی قرار بگیرد ‪:‬‬ ‫‪ – 1‬نوع پاسخ ‪ :‬اگر بخواهیم پاسخ سریعی داشته باشیم باید از راه تزریق ‪ ،‬دارو را تجویز کنیم ولی اگر زمان پاسخ برای ما‬ ‫مهم نباشد ‪ ،‬از طریق دهانی تجویز میکنیم ‪.‬‬ ‫‪ – 2‬محل اثر دارو ‪ :‬اگر مورد بیماری ما اگزمای پوستی باشد ما راه موضعی را انتخاب میکنیم‬ ‫‪ – 3‬خواص شیمیایی دارو ‪ :‬مثال اگر دارو محرک بافت باشد ‪ ،‬به جای اینکه تزریق عضله ای را تجویز کنیم ‪ ،‬تزریق وریدی‬ ‫را تجویز می کنیم و یا مصرف دهانی را تجویز میکنیم ‪.‬‬ ‫‪ – 4‬حالت پاتولوژیک بیمار ‪ :‬بعضی بیماران هوشیارند و بعضی از بیماران بیهوش هستند ‪.‬برای بیماران بیهوش نمی توان‬ ‫راه خوراکی را تجویز کرد و مجبور به استفاده از راه های دیگری مثل تزریق هستیم ‪.‬‬ ‫‪ – 5‬مالحظات اقتصادی ‪ :‬اگر دارویی داشته باشیم که هم می توان دهانی آن را تجویز کرد و هم میتوان آن را تزریقی‬ ‫تجویز کرد و برای وضعیت بیمار تفاوتی نداشته باشد ‪ ،‬ما راهی را انتخاب میکنیم که برای بیمار کم هزینه تر باشد ‪.‬‬ ‫‪7‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫‪ ( Drug action‬واکنش ها یا اثرات داروها )‬ ‫‪( Desired effect‬اثرات مد نظر)‪ :‬هر دارو و یا هر ماده ای که وارد بدن میشود ؛ منجر به تغییر عملکرد فیزیولوژیک‬ ‫کل بدن یا عضوی از بدن می گردد که به این تغییر ‪ ،‬اثرات دارویی میگویند‪.‬این اثرات میتوانند شامل کند شدن یا تند‬ ‫شدن فعالیت قسمتی از بدن و یا میتوانند باعث از بین رفتن قسمتی از سلول های بدن بشوند مانند داروهای شیمی درمانی‬ ‫و یا می توانند به عنوان یک جایگزین در شرایطی باشند که میزان یک هورمون در بدن کم باشد و با دادن دارو میزان آن‬ ‫هورمون در بدن جبران میشود ‪.‬‬ ‫‪( Side effect‬اثرات جانبی)‪ :‬به تاثیر داروها در قسمتی دیگر از ارگان هدف میگویند مثال دارویی که برای بیماری کبدی‬ ‫تجویز میشود ولی در روده ها تاثیر میگذارد و باعث به وجود آمدن عوارض جانبی دارو میشود‪.‬‬ ‫‪ :Adverse reaction‬به واکنش های نامناسب بدن نسبت به مصرف داروها میگویند‪.‬برای مثال طیف وسیعی از داروها‬ ‫میتوانند باعث شوک آنافیالکسی شوند‪.‬این واکنش ها بسیار نادر هستند یعنی مثال از هر ‪ 100000‬نفر که یک دارو را‬ ‫مصرف میکنند ‪ ،‬یک نفر دچار شوک آنافیالکسی میشود ( انواع داروها به خصوص پنی سیلین ‪ ،‬واکسن ها و ‪...‬میتوانند‬ ‫ایجاد شوک کنند ‪.‬‬ ‫‪ : Contraindication‬عوارض جانبی خطرناک ناشی از مصرف داروها در شرایط ویژه مثال یک دارو برای خانم ها تجویز‬ ‫میشود ولی همین دارو برای زنان باردار منع مصرف دارد‪ (.‬موارد منع مصرف دارو )‬ ‫بعضی از داروها اثرات ‪ Local‬یا موضعی دارند و روی یک اندام خاص موثر هستند مانند داروهای پوستی ‪.‬بعضی از داروها‬ ‫نیز اثرات ‪ systemic‬دارند یعنی با ورود به بدن ‪ ،‬کل بدن را تحت تاثیر قرار میدهند ‪.‬‬ ‫روش های مصرف دارو‬ ‫‪ – 1‬روش ‪ : Enteral‬تمامی داروهایی که از راه خوراکی ‪ ،‬رکتال و راه زیر زبانی وارد دستگاه گوارش میشوند از دهان‬ ‫گرفته تا مقعد ‪.‬‬ ‫‪ : Parenteral – 2‬هر راهی غیر از اینترال را میگویند یا همان راه های غیر روده ای مثل راه تزریقی یا راه استنشاقی و‬ ‫حتی استفاده موضعی ‪.‬این مسیر معموال به دارو اجازه میدهدکه مستقیما به بافت هدف خود برسد ‪.‬‬ ‫داروهایی که اثر سیستمیک دارند میتوانند از راه های تزریقی ‪ ،‬خوراکی ‪ ،‬استنشاقی ‪ ،‬زیر زبانی یا رکتال وارد شوند و هدف‬ ‫آنها سیستم گردش خون است ‪.‬‬ ‫داروی خوراکی از طریق خونی که با سیستم گوارشی مرتبط است وارد خون میشود ‪.‬داروی تزریقی مستقیما وارد خون می‬ ‫شود و داروهای استنشاقی به وسیله عروق متعدد در ریه ها میتوانند وارد خون بشوند ‪.‬‬ ‫داروهایی که اثر ‪ Local‬دارند میتوانند قطره های چشمی ‪ ،‬گوشی و پمادهای موضعی باشند ‪.‬‬ ‫‪8‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫روش های تجویز‬ ‫‪: Enteral route – 1‬‬ ‫ خوراکی‬ ‫ زیر زبانی‬ ‫ رکتال‬ ‫‪: Parenteral – 2‬‬ ‫ داخل وریدی‬ ‫ داخل عضالنی‬ ‫ زیر جلدی‬ ‫ داخل صفاقی‬ ‫ داخل پوستی‬ ‫ ‪Intrathecal‬‬ ‫ ‪Epidural‬‬ ‫ استنشاقی‬ ‫ موضعی‬ ‫‪ - 1‬خوراکی ‪ :‬ساده ترین ‪ ،‬ارزان ترین و در دسترس ترین راه تلقی میشود‬ ‫مزایا ‪ :‬ساده و راحت بودن ‪ /‬عدم نیاز به استریل بودن ‪ /‬کمتر بودن عوارض جانبی‬ ‫معایب ‪ :‬دارو با ورود به دستگاه گوارش میتواند تحت تأثیر اسید معده قرار گرفته و مقداری از ماده موثره اش تجزیه شود‬ ‫‪ /‬میتواند فلور طبیعی دستگاه گوارش مخصوصا روده را از بین ببرد مثل آنتی بیوتیک ها و باعث اسهال بشود ‪ /‬تاخیر در‬ ‫جذب دارو ‪ /‬مقدار زیادی از دارو باید مصرف شود تا مقدار مورد نیاز وارد گردش خون بشود ‪ /‬اگر بیمارکامالً هوشیار نباشد‬ ‫دارو می تواند وارد ریه ها بشود واصطالحاً آسپیره شود که از مهمترین عارضه داروهای خوراکی است ‪ /‬احتمال تداخل بین‬ ‫مواد غذایی موجود در دستگاه گوارش و دارو وجود دارد که میزان جذب دارو را کاهش میدهد ‪ /‬مهمترین عیب داروهای‬ ‫خوراکی‪ ،‬این است که ما نمیدانیم چه مقداری از دارو واقعا جذب میشود‪.‬‬ ‫‪ - 2‬زیرزبانی ‪ :‬زیر زبان عروق زیادی وجود دارند که مستقماًی وارد جریان خون عمومی میشوند ‪.‬در خصوص داروهای‬ ‫قلبی که در اورژانس مورد استفاده قرار میگیرند؛ مثل نیتروگلیسرین‪ ،‬از این روش استفاده میشود که سریعا وارد جریان‬ ‫خون میشود و اثرات خود را در حد ‪ 2‬تا ‪ 3‬دقیقه نشان میدهد‪.‬‬ ‫‪ – 3‬رکتال ‪:‬‬ ‫به صورت شیاف و به تدریج در شرایط دمایی ذوب میشود و به آهستگی هم جذب میشود‪.‬‬ ‫مزایا‪ :‬برخی داروها را اگر به صورت خوراکی مصرف کنیم تهوع آور هستند پس از روش رکتال استفاده میکنیم‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫معایب‪ :‬سرعت جذب دارو پایین است ‪ /‬گاهی اوقات میتواند با تحریک بافت کولون و رکتوم‪ ،‬حساسیت موضعی به وجود‬ ‫آورد‪.‬‬ ‫غیر خوراکی‪ ،‬غیر روده ای(‪)parental‬‬ ‫داخل وریدی(‪: )IV‬‬ ‫یکی از سریع ترین راه هاست و دارو مستقیما وارد خون میشود‪.‬‬ ‫مزایا‪ :‬مقدار مشخصی از دارو وارد میشود ( دقیق است ) ‪ /‬هوشیاری بیمار مورد نظر نیست ‪ /‬حجم باالیی از مایعات را می‬ ‫توانیم وارد کنیم ‪ /‬سریع االثر است ‪ /‬روش مفید برای داروهای محرک است‬ ‫معایب‪ :‬دارو و محل تزریق باید استریل باشند ‪ /‬احتمال بروز شوک آنافیالکسی وجود دارد ‪ /‬اگر مقدار زیادی از دارو وارد‬ ‫بدن شد )‪ (over dose‬امکان بازگشت دارو را نداریم ولی در روش خوراکی با اسهال و استفراغ میتوانیم آن را خارج کنیم‪.‬‬ ‫داخل ماهیچه ایی(‪)Intramuscular ,IM‬‬ ‫مزایا ‪ :‬سرعت جذب باال ( کمتر از ‪)IV‬‬ ‫معایب ‪ :‬حجم دارو کم باشد ‪ ،‬دارو محرک نباشد‬ ‫زیرپوستی )‪Subcutaneous (SC‬‬ ‫مزایا ‪ :‬جذب دارو آهسته و پیوسته است و سرعت آن از داخل وریدی کمتر و از داخل ماهیچه ایی سریعتر‬ ‫معایب ‪ :‬نامناسب جهت دارو های محرک ‪ ،‬زمان جذب طوالنی بوده ‪ ،‬دارو های با حجم کم فقط مورد استفاده قرار میگیرد‬ ‫موارد استفاده ‪ :‬تست های دارویی ‪ /‬تزریق انسولین ‪ /‬اپی نفرین‬ ‫جهت جذب بهتر میتوان موضع تزریق را مالش یا گرم کرد‬ ‫داخل صفاقی )‪Intraperitoneal (IP‬‬ ‫به علت جذب بسیار زیاد و وسیع در صفاق از این روش در دیالیز استفاده میشود‬ ‫مزایا ‪ :‬روش جایگزین برای تزریقات داخل وریدی بویژه در حیوانات آزمایشگاهی است‬ ‫معایب ‪ :‬احتمال ورود دارو به ارگان های مختلف وجود دارد‬ ‫داخل پوستی )‪Intradermal (ID‬‬ ‫جهت تشخیص بیماری ‪ ،‬مقدار کم‬ ‫‪:intrathecal‬‬ ‫تزریق در محل شبکه عنکبوتیه مغز در رادیوگرافی مغز‬ ‫‪:Epidural‬‬ ‫در زایمانها از تزریق داخل نخاعی جهت بی حسی موضعی استفاده میشود‪.‬‬ ‫‪10‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫استنشاقی ‪: Inhalation‬‬ ‫بخورها و داروهای بی هوشی واسپری ها‬ ‫در این روش عموما دارو در یک حامل گازی قرار گرفته وتوسط حامل دارو به ششها رسیده و وارد جریان خون میشود‬ ‫خصوصیات این دسته‪:‬‬ ‫جذب دارو سریع صورت می گیرد ‪،‬داروهایی که پایداری کمی دارند و فقط در محیط گاز پایدارند ‪ ،‬در صورت وجود بیماری‬ ‫تنفسی دارو مستقیما به محل اثر میرسد‪.‬‬ ‫موضعی ‪: Topical‬آهسته ترین نوع جذب است‬ ‫دارو میتواند مایع‪ ،‬نیمه جامدو یا اسپری باشد‪ ،‬داخل چشم‪ ،‬بینی‪ ،‬واژن‪ ،‬رکتوم‪ ،‬گوش و پوستی انجام می شود‬ ‫میزان جذب از این طریق بستگی به‬ ‫‪_1‬طبیعت دارو دارد که تا چه حد قابل نفوذ باشد‬ ‫‪_2‬به حالل دارو دارد که در چه حاللی حل شده باشد‬ ‫‪_3‬به حالت پاتولوژیکی ناحیه دارد مثال جذب از پوست سوخته بیشتر است‬ ‫سرعت جذب انواع داروها ‪:‬‬ ‫‪11‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫مرهم ‪ :Liniment‬به صورت مایع یا نیمه جامد‬ ‫ ‬ ‫اشکال دارویی یا ‪: Dosage forms‬‬ ‫وجود دارد و روی پوست یا موضع مالیده می‬ ‫‪ – 1‬جامد ‪:‬‬ ‫شود ( فاز پایه روغنی )‬ ‫ پودر‪ :‬ساده ترین شکل دارو‪ ،‬شامل ماده موثره و‬ ‫ لوسیون ‪ :Lotion‬به صورت ‪ solution‬یا‬ ‫افزودنی برای افزایش حجم و زمان نگهداری‪ ،‬به‬ ‫‪suspension‬مواد نرم کننده است که روی‬ ‫آب یا غذا اضافه میشود‬ ‫پوست قرار میگیرد‬ ‫ قرص‪ :‬پودر را با مواد همراه کننده یا ‪bander‬‬ ‫ پماد ‪ :Ointment‬ترکیبی نیمه جامد که حالت‬ ‫مخلوط و به صورت ‪ press‬در میآورند‪.‬‬ ‫گریسی دارد یعنی چرب است‬ ‫ کپسول‪ :‬پوششی از جنس گلیسیرین و ژالتین‬ ‫ کرم ‪ :Cream‬ماده دارویی در پایه ابی روغنی‬ ‫است‪ ،‬دارو میتواند به صورت پودر یا مایع باشد‬ ‫است و تفاوت آن با پماد این است که در پماد‬ ‫‪ – 2‬مایع ‪:‬‬ ‫آب بکارنرفته و به راحتی پاک نمیشود ولی در‬ ‫کرم آب است و به راحتی قابل پاک شدن است‬ ‫مخلوط یا ‪ :Mixture‬محلول آبی از داروها بوده‬ ‫ ‬ ‫ ژل ‪ :Gel‬ترکیبی است که دارو در پایه آبی قرار‬ ‫و می تواند به صورت ‪ suspension‬و‬ ‫دارد‬ ‫‪ solution‬باشد ‪ ،‬ممکن است حاوی یکسری‬ ‫‪ preservatives‬مثل بنزویک اسید باشد‬ ‫ پودر پاشیدنی ‪ :Dusting powders‬در‬ ‫ امولسیون ‪ :Emulsion‬حاوی مواد روغنی معلق‬ ‫موضع پاشیده می شود ‪ ،‬می توانند اثر جاذب ‪،‬‬ ‫در آب است و برای تثبیت آنها از صمغ استفاده‬ ‫آنتی بیوتیک و یا ‪ lubricant‬داشته باشد‬ ‫می شود‬ ‫ اسپری ‪ :Aerosol‬به صورت اسپری است و با‬ ‫ شربت ‪ :Syrup‬محلول هایی با درصد قند‬ ‫فشار در هوا و روی موضع پاشیده میشود‬ ‫(فروکتوز) باال هستند‪ ،‬عالوه بر ماده موثره و قند‬ ‫ الک ‪ :Collodion‬دارو به صورت الک بر روی‬ ‫باال دارای مواد رنگی و طعم دهنده نیز میباشند‬ ‫پوست برای مدتی باقی می ماند ‪ ،‬برای این‬ ‫منظور از ترکیبات اتری سلولز استفاده میشود‬ ‫ اکسیر‪ : Elexir‬محلول آبی ‪ ،‬قندی ‪ ،‬الکلی دارو‬ ‫ها می باشد و معموال خوش طعم است ‪.‬شبیه‬ ‫‪ – 4‬اشکال تزریقی ‪:‬‬ ‫شربت ها هستند ولی شربت ها الکل ندارند‬ ‫ آمپول‪ :‬مایع آماده ترزیق و درون ظروف شیشه‬ ‫ قطره ‪ :drop‬دارو در حالل آبی حل می شود و‬ ‫ایی و معموال یکباره مصرف می شوند‬ ‫حاوی مقدار مشخصی از دارو است و به دو‬ ‫ ویال‪ :‬بزرگتر از امپول بوده و چندین بار می توان‬ ‫صورت خوراکی و غیر خوراکی وجود دارد‬ ‫از آن استفاده کرد و حاوی پودر خشکی است‬ ‫که با اضافه کردن‬ ‫‪ – 3‬اشکال مصرف خارجی ‪External usage‬‬ ‫‪12‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪1 :‬‬ ‫‪ – 5‬کاشتنی یا ‪Implant‬‬ ‫ ‪ Large volume capped bottle‬یا محلول‬ ‫های حجیم ‪ :‬مثل سرم فیزیولوژی که برای‬ ‫بیشتر برای داروهای کنتراسپتیو و پیشگیری مورد استفاده‬ ‫انفوزیون و یا شستشو بکار میرود‬ ‫قرار میگیرند و به تدریج جذب میشوند‬ ‫نسخه ‪ :‬سندی که یک پزشک ما به ازای تشخیص خود به مریض ارائه میکند ‪.‬‬ ‫مزایا ‪ :‬ثبت دارویی ‪ :‬چه داروهایی قبال مصرف شده است ‪ /‬اثبات بی گناهی پزشک در صورت مرگ بیمار‬ ‫برگرفته از جزوه داروسازی ‪96‬‬ ‫‪13‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫فارماکوکینتیک ‪:‬‬ ‫تعاریف‪:‬‬ ‫‪ -1‬عبارت است از مطالعه جذب‪ ،‬توزیع‪ ،‬متابولیسم و دفع داروها‬ ‫‪ -2‬مربوط است به مطالعه و تعیین دوره زمانی جذب‪ ،‬توزیع‪ ،‬متابولیسم و دفع داروها‬ ‫‪ -3‬توضیح ریاضی تغییرات غلظت دارو در بدن‬ ‫‪ -4‬ارتباط بین جذب‪ ،‬توزیع‪ ،‬متابولیسم ودفع دارو را با شدت تغییرات و اثرات ایجاد شده توسط دارو را مشخص میکند‬ ‫موثرترین بخش درمان رساندن دوز موثر به محل اثر است ‪.‬‬ ‫دارورسانی یک فرایند پویا و ‪ dynamic‬است یعنی به این شکل نیست که ابتدا جذب صورت بگیرد و بعدآن توزیع و در‬ ‫نهایت متابولیسم یا دفع‪ ،‬بلکه ابتدا جذب شروع میشود‪ ،‬سپس توزیع و بالفاصله متابولیسم و دفع و هنگامی که متابولیسم‬ ‫درحال انجام است جذب و توزیع تمام نشده و ادامه دارند ‪.‬‬ ‫جذب‬ ‫توزیع‬ ‫فارماکوکینتیک ( مصرف ‪ -‬غلظت )‬ ‫دفع ( متابولیسم )‬ ‫اشتراک ‪ :‬غلظت ( تجمع )‬ ‫فارماکولوژی‬ ‫فارماکودینامیک ( غلظت ‪ -‬اثر )‬ ‫‪14‬‬ ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫غلظت دارو در خون در مرحله جذب به بیشترین‬ ‫مقدار خودمیرسد ‪.‬‬ ‫جذب>توزیع>دفع‬ ‫جذب ‪ :‬لوله گوارش توزیع ‪ :‬کبد و کلیه(فاز آلفا)‬ ‫دفع ‪ :‬کلیه و مثانه (فاز بتا)‬ ‫طول مرحله ‪:‬‬ ‫متابولیسم یا دفع>جذب>توزیع‬ ‫راه های جذب)‪)absorbtion‬‬ ‫‪.1‬گوارشی = ‪enternal‬‬ ‫مثل ‪،oral ، sublingual:‬‬ ‫‪rectal‬‬ ‫‪.2‬تزریقی = ‪parentral‬‬ ‫مثل ‪iv(vein),im(muscle) :‬‬ ‫)‪, sc(sub cutaneous‬‬ ‫‪.3‬سایر راه ها‬ ‫مثل ‪ :‬تنفسی و پوستی یا ‪...‬‬ ‫‪15‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫راه های جذب و ورود دارو به بدن ‪:‬‬ ‫‪ intercellular.1‬از فضای بین سلولی عبور کند‬ ‫‪ intracellular.2‬از دیواره سلولی عبور کند‬ ‫‪.2.1‬انتشار ساده ‪passive = simple‬‬ ‫معمولترین روش ‪ /‬بستگی به ضریب حاللیت دارو در‬ ‫چربی و اختالف غلظت دارو در دو سمت غشا و سطح‬ ‫جذب و ضخامت غشا دارد‪.‬‬ ‫‪.2.2‬انتشار تسهیل شده )‪ (facilitated‬با کمک حامل ها که توسط شیب غلظت تعیین میشود‪.‬‬ ‫* وزن مولکولی دارو از ‪ MW 1۰۰۰‬بیشتر شود قدرت انتشار به سایر نقاط بدن را به سادگی نخواهد داشت‪.‬‬ ‫‪.2.3‬انتقال فعال )‪ (active‬با کمک حامل ها در خالف شیب غلظت با صرف انرژی‬ ‫‪.1‬انتخابی ( اختصاصی )‬ ‫)‬ ‫( برخالف انتشار ساده ‪:‬‬ ‫‪.2‬اشباع پذیری‬ ‫ویژگی مولکول های حامل ‪:‬‬ ‫‪.3‬رقابتی ‪ :‬منشا ایجاد برخی تداخالت دارویی‬ ‫داروهایی با میل یکسان از نظر جذب توسط یک پروتئین حامل سبب ایجاد رقابت و تداخل دارویی هستند ‪.‬‬ ‫مصرف همزمان داروهایی که با یکدیگر تداخل دارند میتواند جذب یکدیگر را فوق العاده کم یا حتی زیاد کند ‪.‬‬ ‫هرچه دارو غیریونیزه تر = چربی دوست تر = جذب آن بیشتر ( منظور از جذب ورود به سلول و عبور از غشا فسفولیپیدی‬ ‫غشاست )‬ ‫‪ rate‬سرعت جذب‬ ‫جذب‬ ‫‪ extend‬مقدار جذب‬ ‫دارو های غیرقطبی = چربی دوست = ‪ »---- non-polar‬انتشار ساده‬ ‫دارو های آبدوست = قطبی ‪ »----‬انتشار تسهیل شده‬ ‫عوامل موثر در جذب ‪ :‬چربی دوستی ‪ -‬بارالکتریکی – اندازه‬ ‫‪16‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫طراحی دارو ‪:‬‬ ‫‪.1‬حد وسطی میان چربی دوستی و آب دوستی ‪:‬‬ ‫در بحث داروسازی صرفا چربی دوستی و آب دوستی مطلق معیار ما نیست چون همانطور که چربی دوستی معیار ما برای‬ ‫جذب به سلول است پس از آن دارو توسط آب دوستی خود باید درون مایع درون سلولی حل شده و منتقل شود‪.‬پس برای‬ ‫دارو سازی به یک معیار نسبی میان چربی دوستی و آب دوستی نیازمندیم تا بهترین جذب رو داشته باشیم‪.‬‬ ‫‪.2‬مهار گلیکوپروتئین ‪: p‬‬ ‫گلیکوپروتئین ‪ p‬موجب انتقال مواد به خارج از سلول میشود و با مهار دارورسانی به بافت هدف بهتر صورت میگیرد ‪.‬‬ ‫همراه دارو های شیمی درمانی دیده شده مقداری وراپامیل تجویز میشود که دارویی برای مشکالت قلبی ست و ارتباطی با‬ ‫شیمی درمانی ندارد ‪.‬‬ ‫دلیل تجویز این است که وراپامیل موجب مهار گلیکوپروتئین ‪ p‬میشود ‪.‬‬ ‫‪.1‬فرموله کردن ‪ :‬با اضافه کردن گروه های شیمیایی‬ ‫مقدار و سرعت جذب‬ ‫‪ site.2‬یا محل تجویز ‪ :‬هرچه گردش خون محل اثر بیشتر باشد‬ ‫‪Rate‬‬ ‫دارورسانی و جذب دارو در اون محل بیشتر است‪.‬برای مثال‪ ،‬روده‬ ‫باریک چون طول و سطح جذب زیادی دارد دارو رسانی بیشتری هم دارد‪.‬‬ ‫توزیع ‪ :‬دارو برای توزیع باید از دیواره سلولی و عروق عبور کند ‪.‬پس از جذب نوبت به توزیع میرسد ‪.‬‬ ‫حجم توزیع ظاهری ‪) Vd ( :‬‬ ‫قابلیت بالقوه دارو که بر اساس ساختار شیمیایی آن از سد های مختلف ( باید بتواند ) عبور کند را شامل میشود اما بالفعل‬ ‫اینگونه نیست زیرا عوامل زیادی در انتقال دارو سهیم هستند که در حجم توزیع ظاهری در نظر گرفته نمیشوند‬ ‫حجم توزیع ظاهری از تقسیم میزان مقدار داروی دریافت شده ( موجود در بدن فرد ) بر روی مقدار دارویی که در پالسما‬ ‫وجود دارد بدست می آید ‪:‬‬ ‫مقدار داروی دریافتی یا تجویزی ( ‪) mg‬‬ ‫= )‪Vd(Lit‬‬ ‫____________________________________‬ ‫مقدار داروی موجود در پالسما ( ‪) mg/lit‬‬ ‫برای مثال دارویی مثل کلروکین ‪ 15۰۰۰‬لیتر حجم توزیع ظاهری دارد ولی خب این چجوری ممکنه وقتی حجم کل مایعات بدن‬ ‫‪ 42‬لیتر بیشتر نیست ؟!‬ ‫برای همین میگوییم حجم توزیع ظاهری نه واقعی ‪.‬‬ ‫‪17‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫هرچه حجم توزیع ظاهری بیشتر باشد به این معنی است که این دارو توانایی زیادی در توزیع در بافت های مختلف بدن‬ ‫دارد و باید حساسیت بیشتری در تعیین دوز آن باشد وگرنه مریض دچار اوردوز میشود ‪.‬‬ ‫حاوی ‪ 4‬لیتر پالسما‬ ‫حاوی ‪ 1۰‬لیتر مایع خارج سلولی‬ ‫‪ 42‬لیتر مایعات بدن‬ ‫حاوی ‪ 28‬لیتر مایع داخل سلولی‬ ‫حجم توضیع ظاهری‪:‬‬ ‫‪1:4lit‬‬ ‫‪2: 14lit 3: 42lit‬‬ ‫‪4: 28lit‬‬ ‫توزیع دارو در بافت های مختلف وجود دارد‪.‬یعنی دارو میتواند از خون به بافت های مختلف منتقل بشود و تا اندازهای به‬ ‫صورت دو طرفه است‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬هپارین داروی ضد انعقاد است و محل اثر آن در خون است و نیازی ندارد از خون خارج بشود‪.‬حجم توزیع این دارو‬ ‫چهار لیتر است یعنی وارد گرش خون میشود ولی از عروق عبور نمیکند‪.‬علت آن این است که اندازه ذرههایش بزرگ است‬ ‫و هم با پروتئین های موجود در پالسما باند میشود و ذره های بزرگ تری هم به وجود می اورد و نمیتواند از دیواره مویرگ‬ ‫ها عبور کند و در پالسما باقی میماند‪.‬این حجم توزیع چهار لیتری یا یک کمپارتمانی یا یک ناحیه ای یا یک قسمتی است‬ ‫یعنی فقط در یک قسمت توزیع میشود‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬امینوگلیکوزید مثل جنتامایسین که حجم توزیع انها حدود چهارده لیتر است‪.‬یعنی هم در پالسما و هم در فضای‬ ‫خارج سلولی توزیع میشود‪.‬مولکول های کوچک و هیدروفیل دارد و نمیتواند وارد سلول شود‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬اتانول یا الکل حجم توزیع ‪ 42‬لیتری دارد یعنی در همه مایعات بدن توزیع میشود و علت عارضه های جانبی مصرف‬ ‫الکل هم همین توزیع باالی آن است و ایجاد مسمومیت میکند‪.‬مولکول هایش هم کوچک و هم چربی دوست هستند و‬ ‫میتواند از تمام سطوح عبور کند ‪.‬‬ ‫‪18‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫فاکتور های موثر بر توزیع دارو ها ‪:‬‬ ‫خود فاکتور های دارویی – پی اچ محیط – میزان جریان خون محیطی – پروتئین باندینگ ها – سد و غشاهایی که در بدن‬ ‫وجود دارند‬ ‫فاکتور های دارویی ‪ :‬دارو های چربی دوست قابلیت انتشار بیشتری دارند و هرچه مولکول کوچکتر باشد و وزن کمتری‬ ‫داشته باشد راحت تر منتشر میشود و عواملی مثل البومین که وزن مولکولی باالیی دارند نمیتوانند از جدار عروق عبور‬ ‫کنند‪.‬یکی دیگر از عوامل پی کا یا اسیدیته ی دارو است که به خصوصیات اسیدی و قلیایی دارو برمیگردد‪.‬چون خون‬ ‫ماهیت قلیایی ضعیف دارد وقتی داروی اسیدی وارد خون میشود یونیزه میشود و نمیتواند عبور کند ولی دارو های بازی‬ ‫چون یونیزه نمیشوند به راحتی میتوانند عبور کنند‪.‬‬ ‫باندینگ ها ‪ :‬دو نوع باندینگ داریم‪.‬یکی با پروتئین ها و دیگری با عضو یا بافت ها‪.‬‬ ‫در پالسما پروتئین هایی وجود دارد که دارو ها میتوانند با آنها باند بشوند و وقتی باند میشوند اندازه و وزن آنها بیشتر‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫دارو های موجود در پالسما به دو شکل آزاد و باند شده هستند‪.‬دارویی اثر فارماکولوژیک دارد که آزاد باشد‪.‬همیشه بین‬ ‫میزان داروی آزاد و باند شده تعادلی وجود دارد و قسمت باند شده به عنوان ذخیره عمل میکند و هرگاه میزان داروی آزاد‬ ‫کاهش پیدا کرد مقداری دارو از پروتئین ها ازاد میشود‪.‬‬ ‫میزان پروتئین باندینگ دارو های مختلف خیلی متفاوت است بر اساس ماهیت شیمیایی و میل به ترکیب با پروتئین های‬ ‫اختصاصی خود است‪.‬بعضی دارو ها مثل فروزوماید یا وارفارین بیش از ‪ 95‬درصد باند میشوند ومقدار خیلی کمی از دارو‬ ‫ازاد است و همان مقدار خیلی کمی که ازاد است اثر فارماکولوژیک میگذارد‪.‬‬ ‫پروتئین های موجود در پالسما آلبومین ‪ ،‬آلفا یک اسید گلیکوپروتئین و لیپوپروتئین هستند که دارو ها هم به آنها متصل‬ ‫میشوند‪.‬‬ ‫پس هر دارویی پروتئین باندیگ مشخصی دارد و گاهی ممکن است فردی دو دارو را همزمان مصرف کند که میل ترکیبی‬ ‫واحدی به یک پروتئین دارند و حالت رقابتی بین باند شدن به وجود می آید‪.‬برای مثال فردی مشکل خونی داشته است و‬ ‫وارفارین مصرف میکرده است و بعد از مدتی دچار عفونت میشود و به آن کوتریموکسازول(آنتی بیوتیک) میدهیم و این‬ ‫دو دارو میل اتصال به یک پروتئین واحد را دارند ولی میل سولفونامید (کوتریموکسازول) از وارفارین بیشتر است و جای‬ ‫وارفارین را میگیرد و میزان وارفارین ازاد زیاد میشود و باعث ایجاد خونریزی شدید میشود و میتواند به شدت خطرناک‬ ‫باشد‪.‬پس بحث تداخالت دارویی خیلی مهم است و حتما باید مورد توجه باشد‪.‬‬ ‫باند با بافت ‪ :‬یعنی دارو این قابلیت را دارد که با یک بافت خاصی باند شود‪(.‬برای مثال میگویند قطره ی آهن برای بچه‬ ‫هایی که دندان دارند تجویز نشود زیرا باعث سیاه شدن دندان ها میشود و این آهن با کلسیم موجود در دندان باند میشود‬ ‫و نوعی باند با بافت است‪).‬‬ ‫‪19‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫تتراسایکلین به استخوان – فنوباربیتون به مغز – کلوپرومازین به مردمک چشم (و آن را خاکستری میکند) – کلروکین‬ ‫بیشتر در کلیه متصل میشود‪.‬‬ ‫جریان خون محیطی ‪ :‬هرچه جریان خون یک عضو بیشتر باشد میزان توزیع دارو در آن عضو بیشتر است‪.‬‬ ‫میزان جریان خون عضو های مختلف ‪:‬‬ ‫▪‬ ‫‪Liver‬‬ ‫‪27.8%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Kidney‬‬ ‫‪23.3%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Skeletal muscle‬‬ ‫‪6- 15.6%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Brain‬‬ ‫‪13.9%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Skin‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Fat tissues‬‬ ‫‪2%‬‬ ‫▪‬ ‫‪Placenta & Fetus‬‬ ‫‪9%‬‬ ‫ ‬ ‫‪Drugs distributed quickly and completely in well perfused tissue (e.g Liver, heart, kidney).‬‬ ‫سد خونی مغزی ‪ :‬فاصله سلول ها در این سد به قدری کم است که معموال دارو درمانی به مشکل میخورد که به علت‬ ‫ماهیت ذاتی این سد هست که از ورود سم های مختلفی که در خون هستند ممانعت کند‪.‬پس وجود این سد در امر‬ ‫دارورسانی موردی منفی به حساب می آید که باید مدنظر باشد‪.‬‬ ‫سدی مشابه در رحم مادران باردار وجود دارد که این قابلیت را دارد که هرچه در خون مادر وجود دارد وارد خون جنین‬ ‫نشود‪(.‬البته نسبت به سد خونی مغزی ضعیف تر است)‬ ‫پروسه متابولیسم ‪ :‬وقتی دارو به محل اثر رسید و اثر خود را گذاشت باید از بدن خارج بشود که به این دفع دارو پروسه‬ ‫متابولیسم میگویند‪.‬یک سری اتفاقات روی مولکول های دارو رخ می دهد که باعث میشود قطبی تر و اماده ی دفع شوند‪.‬‬ ‫یک سری مولکول های شیمیایی به مولکول های دارو اضافه میشوند و به حالت قطبی در میایند و امادگی دفع پیدا میکنند‬ ‫و خاصیت دارویی انها را نیز از بین میرود‪.‬‬ ‫در این مورد یک سری استثناء وجود دارد‪.‬گفتیم که اکثر دارو ها در اثر پروسه متابولیسم غیر فعال میشوند ولی یک درصد‬ ‫از دارو ها در اثر متابولیسم به شکل فعال تبدیل میشوند به صورتی که قبل از پروسه متابولیسم هیچ اثر دارویی ای نداشتند‪.‬‬ ‫به این مواد پیش دارو (پرو‪-‬دراگ) میگویند‪.‬‬ ‫مهم ترین عضو متابولیزه کننده ی بدن کبد است‪.‬در اندام های دیگر هم متابولیسم رخ میدهد مثل کلیه ولی قسمت عمده‬ ‫آن در کبد است‪.‬‬ ‫کبد در تبدیل پیش دارو به فرم فعال دارو هم موثر است‪.‬‬ ‫متابولسم دارای دو فاز است ‪ :‬فاز یک و فاز دو‬ ‫فاز یک متابولیسم ‪ :‬خانواده آنزیمی سیتوکروم پی ‪ 45۰‬با انتقال الکترون از این آنزیم به دارو‪ ،‬دارو به شکل قطبی در میاید‬ ‫و اماده دفع میشود‪.‬‬ ‫‪20‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫در این قسمت هم بحث تداخل دارویی وجود دارد‪.‬یعنی ممکن است دارویی به بیمار بدهیم که باعث فعال شدن آنزیم‬ ‫متابولیزه کننده ی داروی دیگر شود و دفع آن بیشتر شود( که به آن القای آنزیمی میگویند)‬ ‫در فاز یک واکنش هایی از قبیل هیدرولیز ‪ ،‬اکسیداسیون و احیا ‪ ،‬متیالسیون و دِ متیالسیون و دِ هیدروژناز بعد از این‬ ‫واکنش ها مولکول ها مقداری حالت قطبی پیدا میکنند و امادگی دفع دارند‪.‬‬ ‫‪Phase I reactions:‬‬ ‫◼‬ ‫‪Cytochrome P450 system‬‬ ‫◼‬ ‫‪Located within the endoplasmic reticulum of hepatocytes‬‬ ‫◼‬ ‫‪Through electron transport chain, a drug bound to the CYP450 system undergoes oxidation or reduction‬‬ ‫◼‬ ‫‪Enzyme induction‬‬ ‫◼‬ ‫‪Drug interactions‬‬ ‫‪Phase I reactions types:‬‬ ‫◼‬ ‫‪Hydrolysis‬‬ ‫◼‬ ‫‪Oxidation‬‬ ‫◼‬ ‫‪Reduction‬‬ ‫◼‬ ‫‪Demethylation‬‬ ‫◼‬ ‫‪Methylation‬‬ ‫◼‬ ‫‪Alcohol dehydrogenase metabolism‬‬ ‫فاز دو ‪ :‬به متابولیت های حاصل از فاز یک ‪ ،‬یک سری گروه های شیمیایی اضافه میشود و خیلی قطبی میشوند و امادگی‬ ‫دفع پیدا میکنند‪.‬از جمله این گروه ها مثل گالیسن ‪ ،‬گلوکرونید ‪ ،‬سولفات‬ ‫‪Phase II reactions:‬‬ ‫◼‬ ‫‪Polar group is conjugated to the drug‬‬ ‫◼‬ ‫‪Results in increased polarity of the drug‬‬ ‫◼‬ ‫‪Types of reactions‬‬ ‫◼‬ ‫‪Glycine conjugation‬‬ ‫◼‬ ‫‪Glucuronide conjugation‬‬ ‫◼‬ ‫‪Sulfate conjugation‬‬ ‫موفق باشید‬ ‫داخل رفرنس یک سری نکات اضافی هست که براتون آوردیم ولی استاد سرکالس تدریسش نکردن اگه دوست داشتید‬ ‫مطالعه کنید‪.‬‬ ‫‪21‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه ‪2 :‬‬ ‫نکات اضافی‪:‬‬ ‫قانون انتشار فیک‬ ‫جریان یافتن مولکولها در جهت گرادیان غلظتی توسط قانون فیک بیان میشود‪:‬‬ ‫𝑎𝑒𝑟𝐴×𝑡𝑛𝑒𝑖𝑐𝑖𝑓𝑓𝑒𝑜𝑐 𝑦𝑡𝑖𝑙𝑖𝑏𝑎𝑒𝑚𝑟𝑒𝑝×) ‪(𝐶1 −𝐶2‬‬ ‫= جریان(بر حسب تعداد مولکول در واحد زمان)‬ ‫𝑠𝑠𝑒𝑛𝑘𝑐𝑖‪𝑇ℎ‬‬ ‫که ‪ permeability coefficient‬ضریب نفوذپذیری‪ Area ،‬سطح و ‪ Thickness‬ضخامت هستند‪.‬‬ ‫یونیزاسیون اسیدهای ضعیف و بازهای ضعیف؛ معادله هندرسون_ هاسلباخ‬ ‫میزان انتشار یک ماده در طول غشا به حاللیت آن در چربی بستگی دارد که هرچه کمتر باشد‪ ،‬انتشار نیز کمتر خواهد بود‪.‬‬ ‫بنابراین میزان یونیزاسیون یک دارو رابطه عکس با میزان انتشار آن دارد‪.‬بخش بسیار بزرگی از دارو اسید یا باز ضعیف‬ ‫هستند که میزان تفکیک یونی آنها روی انتشارشان اثر گذار است‪.‬طبق معادله هندرسون‪ -‬هاسلباخ هرچه ‪ pH‬در مقایسه‬ ‫با ‪ pK a‬کمتر باشد‪ ،‬شکل پروتون دار دارو بیش تر خواهد بود( بیشتر تفکیک میشود)‪.‬از آنجا که شکل بدون بار دارو در‬ ‫چربی محلول تر است‪ ،‬در ‪ pH‬اسیدی‪ ،‬قسمت بیشتری از یک اسید ضعیف به حالت محلول تر چربی خواهد بود‪ ،‬درحالی‬ ‫که برای یک باز ضعیف این حالت در ‪ pH‬قلیایی بوجود میآید‪.‬‬ ‫] ‪[𝐴−‬‬ ‫] ‪[𝐵𝐻 +‬‬ ‫𝑔𝑜𝑙 ‪𝑝𝐾𝑎 = 𝑝𝐻 +‬‬ ‫برای اسید‪:‬‬ ‫𝑔𝑜𝑙 ‪𝑝𝐾𝑏 = 𝑝𝐻 +‬‬ ‫برای باز‪:‬‬ ‫]𝐴𝐻[‬ ‫]𝐵[‬ ‫کاربرد این مطلب در تغییر میزان دفع دارو از طریق کلیهها میباشد‪.‬تقریبا تمام داروها در گلومرول فیلتره میشوند‪.‬اگر‬ ‫دارویی محلول در چربی باشد بخش قابل توجهی از آن به شکل انتشار ساده غیرفعال بازجذب میشود‪.‬اگر هدف تسریع دفع‬ ‫یک دارو باشد( مثال در صورت مسمومیت) باید از مانع از بازجذب آن بشویم‪.‬برای این کار باید ‪ pH‬ادرار را به نحوی تغییر‬ ‫داد که دارو حداکثر میزان یونیزاسیون را داشته باشد‪.‬پس اگر دارو اسید ضعیف باشد در ادرار بازی به دام میافتد‪.‬باز ضعیف‬ ‫هم در ادرار اسیدی سریع تر دفع میشود‪.‬‬ ‫پس به طور کلی اهمیت بالینی معادله هندرسون هاسلباخ تخمین و محاسبه توزیع نسبی دارو در بخش های مختلف بدن‬ ‫‪،‬چگونگی دفع و بازجذب آنها در کلیه ها‪ ،‬جذب آنها در گوارش و بخش های که ‪ ph‬متفاوتی با یکدیگر دارند میباشد‪.‬‬ ‫دارو اسیدی ضعیف در محیط اسیدی و دارو بازی ضعیف در محیط بازی بیشتر جذب میشوند و دارو اسیدی ضعیف در‬ ‫ادرار قلیایی و دارو بازی ضعیف در ادرار اسیدی سریعتر و بیشتر دفع میشوند‪.‬‬ ‫در اسید ضعیف فرم پروتونه حاللیتش در چربی بیشتر است( خنثی می باشد ) و برعکس در باز ضعیف فرم غیرپروتونه خنثی‬ ‫می باشد‪.‬‬ ‫‪22‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه‪3:‬‬ ‫کلیرانس‪ :‬یعنی بعد از اینکه دارو تاثیر کرد متابولیزه میشود و امادگی دفع پیدا میکند‪.‬‬ ‫کلیرانس به قدرت ذاتی بدن در دفع دارو ها به عنوان یک جسم خارجی گفته میشود‪.‬‬ ‫ارگان های مختلفی در بحث دفع دارو تاثیر گذاراند مثل کبد‪ ،‬کلیه‪ ،‬پوست‪ ،‬سیستم تنفسی‪ ،‬روده (مدفوع) اشک‪ ،‬شیر مادر‪،‬‬ ‫ناخن (یکی از مهمترین سم هایی که از طریق ناخن دفع میشود سم استریکنین است) و مو و در نهایت اینکه دفع‬ ‫دارو(محاسبه خروجی دارو ) یکی از مهمترین فاکتورهای محاسبه غلظت پایدار دارو است‪.‬‬ ‫سرعت حذف‬ ‫= 𝐿𝐶‬ ‫𝐶‬ ‫بر حسب اینکه کلیرانس را در چه حالتی بررسی میکنیم‪ c،‬میتواند غلظت دارو در پالسما‪ ،‬خون یا شکل پیوند نشده در‬ ‫آب پالسما باشد‪.‬‬ ‫* واحد کلیرانس میلی لیتر بر دقیقه است‪.‬‬ ‫* دارو های القا کننده کبدی سبب افزایش کلیرانس میشوند‪.‬در مقابل بیماری های کبدی و کلیه ایی سبب کاهش کلیرانس‬ ‫میشوند‪.‬‬ ‫انواع دفع دارو ‪:‬‬ ‫نوع درجه یک ‪ :‬اکثر دارو ها جزو همین دسته بوده و به این صورت است که هر چه میزان ورودی دارو به بدن بیشتر باشد‬ ‫میزان خروجی هم بیشتر میباشد و یک ارتباط خطی بین انها وجود دارد و به نوعی میشود گفت که دفع اشباع پذیر نیست‬ ‫و هر چه وارد بشود؛ خارج هم میشود‪.‬‬ ‫* نیمه عمر برایش تعریف میشود‬ ‫* سرعت حذف دارو در غلظت های پایین افزایش و در غلظت های باال کاهش می یابد‬ ‫نوع درجه صفر ‪ :‬ب ه این معنا است که دفع این دسته از دارو ها دارای محدودیت بوده و اشباع پذیر است چرا که ارگان‬ ‫های دفع کننده انها محدود بوده و دیگر شاهد خروجی دارو به اندازه ورودی دارو به بدن نیستیم و به این صورت میباشد‬ ‫که بدن تا اندازهای قدرت دفع دارو را دارد و بعد از ان در بدن تجمع پیدا میکنند که سردسته این دارو ها الکل میباشد‬ ‫(علت مسمومیت الکل هم همین محدودیت در دفع ان می باشد ‪+‬خصوصیت حجم توزیع زیاد ان )‪.‬از دیگر مواردی که‬ ‫میتوان به ان اشاره کرد دارو هایی از جمله اسپرین‪ ،‬فنی تویین‪ ،‬وارفارین‪ ،‬تالبوتامید و تئوفیلین میباشند‪.‬‬ ‫* سرعت حذف ثابت است‪.‬‬ ‫* نیمه عمر برایش تعریف نمیشود‪.‬‬ ‫نیمه عمر دارو ‪:‬‬ ‫تعریف‪ :‬مدت زمانی است که اگر تک دوز به فردی دارو دهیم‪ ،‬غلظت اولیه ان در خون نصف شود‪.‬‬ ‫دلیل مهم بودن نیمه عمر دارو ‪ :‬در بحث تعیین غلظت دارو برای ما اهمیت دارد‬ ‫دو عامل مهم در بحث محاسبه نیمه عمر ‪:‬‬ ‫‪ )1‬حجم توزیع(رابطه مستقیم با نیمه عمر دارو دارد به این صورت که هر چه حجم توزیع بیشتر نیمه عمر هم بیشتر‬ ‫است )‬ ‫‪ )2‬میزان کلیرانس یا دفع دارو(رابطه عکس با نیمه عمر دارو دارد )‬ ‫‪23‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه‪3:‬‬ ‫فرمول محاسبه نیمه عمر‪:‬‬ ‫𝑑𝑉 × ‪0/7‬‬ ‫= ‪𝑡1⁄‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝐿𝐶‬ ‫میزان کلیرانس‪CL :‬‬ ‫حجم توزیع ظاهری‪𝑉𝑑 :‬‬ ‫توضیح شکل ‪ :‬نشان دهند نیمه عمر دارو در دوز های مختلف‬ ‫* پس از گذشتن ‪ ۴‬نیمه عمر از مدت تجویز دارو در صورت تجویز مکرر غلظت دارو به بیشتر از ‪ ۹۰‬درصد غلظت پالسمایی‬ ‫یکنواخت ( ‪ ) steady state‬میرسد‪.‬‬ ‫(فراهم زیستی )‪Bioavailability‬‬ ‫تعریف ‪ :‬نسبتی(نه تمام مقدار دارو ) از دارو که‬ ‫وارد گردش خون عمومی میشود‪.‬‬ ‫محاسبه فراهم زیستی با استفاده از نمودار‬ ‫غلظت‪-‬زمان به این صورت که هر چه زمان‬ ‫بیشتر میشود‪ ،‬غلظت هم به مرور زمان بیشتر‬ ‫می شود و سطح زیر منحنی(‪ )ACU‬را فراهم‬ ‫زیستی میگویند‪.‬‬ ‫کاربرد ‪ :‬در شیمی درمانی‬ ‫در قالب نکته ‪ :‬فراهم زیستی و جذب روش تزریقی وریدی هر دو ‪ 100‬درصد است چرا که هرچه وارد میشود‬ ‫وارد گردش خون عمومی میشود‪ **(.‬جدول باال مهم است**)‬ ‫فاکتور هایی که بروی فراهم زیستی موثر اند ‪:‬‬ ‫‪ -2‬عبور اول کبدی (به عنوان شاخص راه های متابولیسمی نقش مهمی در تعیین غلظت داره به‬ ‫‪-1‬فاکتور های جذب‬ ‫این صورت که دارو ها وارد دریاچه خونی کبدی میشوند و متابولیزه شده و قسمت عمده انها از بین میروند )‬ ‫* تداخل های دارویی و شکل و اندازه و بار دارو نیز بر فراهم زیستی تاثیر گذار هستند‪.‬‬ ‫‪24‬‬  ‫فارماکولوژی‬ ‫شماره جلسه‪3:‬‬ ‫در مورد عبور اول کبدی این نکته را به خاطر بسپارید که چون متابولیزه کننده دارو است پس در تعیین دوز دارو باید‬ ‫حواسمان باشد که دوز بیشتراز نیاز را بدهیم تا ان مقدار از دوز مورد نیاز ما به بدن برسد‪.‬‬ ‫در قالب نکته ‪ :‬راه خوراکی عبور اول کبدی باالیی دارد و راه زیر زبانی به علت اینکه عروق خونی ان به صورت مستقیم وارد‬ ‫گردش خون عمومی میشود تقریبا عبور اول کبدی ندارد‪.‬‬ ‫در ادامه در مورد استفاده از شیاف ها یا راه رکتوم ‪ 5۰- 5۰‬بوده و نصف از طریق گردش خون عمومی و نصف دیگر از راه‬ ‫عبور اول کبدی می باشد‪.‬‬ ‫(پایان مبحث فارماکوکینتیک)‬ ‫فارماکودینامیک‬ ‫(دارو به محل اثر رسیده و منجر به پاسخ شده است و توضیح اتفاقاتی که از مرحله پاسخ به بعد شاهد ان هستیم )‬ ‫متخصصان به مرور زمان متوجه شدند یک قسمت تخصصی در سلول وجود دارد که وظیفه اینترکشن با دارو را دارد که این‬ ‫اینترکشن موجب تغییراتی در ان قسمت شده و باعث ایجاد اثراتی میشود به این معنی که یک واسطه ای بین غلظت دارو‬ ‫و پاسخ دارو وجود دارد که نام این واسطه را رسپتور(یک سری ماکرو مولکول ) میگذاریم و به ترکیباتی که به این رسپتور‬ ‫ها اتصال مییابند لیگاند میگوییم‪.‬‬ ‫رسپتور‬ ‫همه رسپتورها دارای دارای شکل فضایی بوده و دارو اگر بخواهد تاثیر گذار‬ ‫باشد باید این قابلیت اشغال کامل فضای مکمل خود در رسپتور را اشغال‬ ‫کند (مصداق قفل و کلید )‬ ‫دو فاکتور مهم در تعیین اثر رسپتور و دارو‬ ‫‪Affinity-1‬‬ ‫میل ذاتی ارتباط بین دارو و رسپتور که به عواملی مثل شکل و اندازه و‬