Epitel Doku-1 2024-2025 PDF

DOKULARA GİRİŞ VE EPİTEL DOKUSU Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 09.12.2024  Doku Tanımı ve Tipleri Dokular, bir ya da birden çok spesifik fonksiyonu yerine getirmek üzer...

DOKULARA GİRİŞ VE EPİTEL DOKUSU Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 09.12.2024  Doku Tanımı ve Tipleri Dokular, bir ya da birden çok spesifik fonksiyonu yerine getirmek üzere düzenlenmiş hücre toplulukları ya da gruplarıdırlar. Tüm organlar 4 temel dokudan oluşur; DOKU 1-Hücre 2-Hücreler arası madde yada hücreler dışı matriks (ECM) ECM: Lifler Ara Madde Doku Sıvısı 3  Doku Tanımı ve Tipleri -HÜCRE - DOKU - ORGAN - SİSTEM  Doku Tanımı ve Tipleri -HÜCRE - DOKU Tunika Mukoza Tunika Submukoza - ORGAN - SİSTEM Tunika Muskülaris  Doku Tanımı ve Tipleri -HÜCRE Auerbach Pleksusu - DOKU - ORGAN - SİSTEM HİSTOGENEZİS Dokuların gelişmesi Gastrulasyon 7  EPİTELİN KÖKENİ Ektoderm (deri- epidermis, ağız, burun, anüs epitelleri) Mezoderm (endotel, mezotel- periton, plevra, perikard) Endoderm (sindirim sistemi, solunum sistemi epitelleri, sindirim sistemi bezleri; karaciğer, pankreas) 8 Epitel dokunun genel özellikleri: 1-Epitel hücreleri bazal lamina üzerine oturur. BL: Lamina lusida + Lamina densa BM: Bazal lamina + Retiküler Lamina (epidermis) yada BM: iki adet bazal laminanın kaynaşması ile oluşur (böbrek glomerül ve akciğer alveolleri ). 9 Epitel dokunun genel özellikleri 2-Hemen hemen hiç hücreler arası madde bulunmaz. BAĞ DOKU 10 EPİTEL DOKU Epitel dokunun genel özellikleri: 3-Epitel dokusunun bütünlüğü adhezyon molekülleri ve hücreler arası bağlantı kompleksleri ile sağlanır. HÜCRE YAPIŞMA ( ADHEZYON ) MOLEKÜLLERİ 1- KALSİYUMA BAĞIMLI MOLEKÜLLER KADHERİNLER VE SELEKTİNLER 2- KALSİYUMDAN BAĞIMSIZ MOLEKÜLLER İMMUNOGLOBULİN SÜPER AİLESİ VE İNTEGRİNLER 11 1- KADHERİNLER E-Kadherin; Hücre-Hücre Epitelyal Kadherin yapışmasında görev alan kalsiyum N-Kadherin; bağımlı yapışma MSS, lens, kalp ve iskelet molekülleridir. kasında P-Kadherin; Plasenta 12 HOMOFİLİK BAĞLANTI KATENİNİN KOMPLEKSİ “METASTAZ” 13 SELEKTİN: 2- SELEKTİNLER -İntegrinler -ICAM (ekstravazasyon) (inflamasyon) L-Selektin; Lökositler E-Selektin; Endotel hücre P-Selektin; Trombosit 14  LFA-1: Lenfosit ile ilişkili antijen İntegrin ailesi üyesi Sialyl Lewis x 15 İNTEGRİNLER Transmembran matriks reseptörleridir. Heterodimer. Aktin iskeletini ECM bağlarlar. Fibronektin ve laminin’dir. Embriyogenez 24 çeşit integrin molekülü 16 Ig süper ailesi üyeleri NCAM (nöral hücre adezyon molekülü) ICAM-1, ICAM-2 (intersellüler hücre adezyon Molekülü-LFA-1) VCAM-1 (vasküler hücre adezyon molekülü- VLA-4 etkileşim) Ekstrasellüler, transmembran, intrasellüler Lökositlerin bağ dokuya 17 yerleşiminde, transendotelyal 18 Epitel dokunun genel özellikleri: 4-Kan ve lenf damarları yoktur. (Diffüzyon) Epitel Doku BAĞ DOKU 19 Epitel Dokunun genel özellikleri: 5- Kan damarlarını (iç boşluk-lümen) (endotel) ve vücut boşluklarını (mezotel) döşer. ENDOTEL 20 Epitel dokunun genel özellikleri: 6- Epitel hücreleri mitozla sürekli yenilenir (rejenerasyon). (Deri ve ince barsak -mekanik etki Uterus - fizyolojik) 21 Epitel dokunun genel özellikleri: 7- Hücreleri sitokeratinden oluşmuş sitoskelatal komponentlere sahiptir. E.M ile belirlenen sitoskelaton komponentleri - Mikrofilamentler - Ara filamentler - Mikrotubüller 22 Epitel Dokunun Görevleri : 1- Dış etkenlerden koruma (deri, epidermis tabakası), 23  Epitel Dokunun Görevleri: 2- Emilim (absorpsiyon) (ince barsak iç yüzünü döşeyen emici epitel) 3- Geri emilim (reabsorpsiyon) (Böbrek tübül epiteli, idrarı oluşturacak olan ultrafiltrat’dan, su ve minerallerin bir kısmı geri emilir.) 24  Epitel Dokunun Görevleri: 4- Salgı (sekresyon) (mukus [goblet hücresi], hormon, enzim) 5- Uyarı alma nöroepitelyal hücrelerle (tat tomurcukları, koku epiteli, retina, corti organı) 25  Epitel Dokunun Görevleri: 6- Kasılma (salgı epitelindeki miyoepitelyal hücrelerle) Miyoepitelyal ( meme, ter ve tükrük bezleri). 26  Epitel Dokunun Görevleri: 7- Gaz değişimi ( akciğer alveolleri) 27  Epitel Dokunun Görevleri: 8- Transsellüler ve parasellüler transport EPİTEL HÜCRE 28 Epitel Dokunun Görevleri: 9- Seçici geçirgenlik 29 Epiteli oluşturan hücreler fonksiyonel ve morfolojik olarak kutuplaşma (polarite) sergilerler. 1. Apikal Kutup 2. Yan yüzey (lateral) 3. Bazal Kutup 4. Bazal Membran??? 30  Epitel Hücrelerinin Apikal Yüzey Farklılaşmaları Silyum Mikrovillus Stereosilyum Kinosilyum (Motil) Pasif Hareket Pasif hareket Primer Nodal Uzun Aktin Mikrotübül filamentlerinden mikrovilluslar demetleri içeren oluşan bir Aktin sitoplazmik merkezi kısım uzantılar içeren sitoplazmik uzantılar. Silyum  SİLYUM Mo#l Silyum Primer Kinosilyum (Monosilyum) Nodal Silyum Hareketli Sıvının akışı ile Rotasyon hareketi Tipik 9+2 aksonem pasif olarak Embriyoda gastrulasyon Solunum ve dişi genital bükülür. sırasında bilaminar diskin Dynein (+) Dynein (-) üZerinde primitif düğüm Nexin Böbrek alanına yakın bölgede glomerul ve bulunmaktadırlar Spermde, Flagella tübül iç organlardakl sağ-sol hücrelerinde asimetrisinin gelişimi için gereklidirler Dynein (+)  Klinik Bağlantı: Primer Siliyer Diskinezi (İmmotil Silya Sendromu) ØSilyum yapısında yer alan motor proteinler (örneğin, dynein kolları) veya mikrotübüllerdeki genetik mutasyonlar bu hastalığa neden olur. ØOtozomal resessif kalıtsal bir grup hastalığı temsil etmektedir ve 20 bin doğumda 11 ØSitus inversus Sağlıklı Kartagener sendromu Ø.  Mikrovilluslar ØParmak benzeri sitoplazmik uzantılar Ø1 µm uzunluğunda ØMikrovillusların sayısı ve şekli, hücrenin absorbsiyon kapasitesi ile orantılı. ØHücre emilim yüzeyini arttırırlar. ØSıvı transportu ve metabolit absorbe eden hücrelerde çok sayıda, uzun mikrovilluslar ØTransportun az aktif olduğu hücrelerde küçük, düzensiz şekilli.  Mikrovilluslar ØBağırsağın absorbtif hücrelerinde bu yüzey yapısı çizgili kenar, böbrek tübüllerinde fırçamsı kenar olarak izlenir. Mikrovillus Yapısı Klinik Bağlantı:Çölyak Hastalığı  Stereosilyumlar ØUzun, hareketsiz mikrovilluslardır. ØEpididimis ve iç kulak tüy hücreleri (+)  Stereosilyum Yapısı ØFimbrin ile çapraz bağlanan aktin filament demetlerinden oluşur. ØEspin aktin filamentleri çapraz bağlar. ØAktin filamentleri stereosilyum membranına ezrin ile sabitlenir. ØStereosilyumun kök kısmı ve apikal hücre çıkıntısı, çapraz köprü yapan α- aktinin içerir. ØVillin (-) Epitel Hücrelerinin Bazal Yüzey Farklılaşmaları İç zar katlantıları : Özellikle epitel hücrelerinin alt yüzlerinde sık olarak bulunurlar. Membranlar katlanarak yüzeyi genişletirler. Böbrekteki idrar borucuklarında görmek mümkündür. 41  Hücreler Arası Bağlantılar I.Sıkı bağlantı (Tight junction, zonula okludens) II.Sabitleyici Bağlantılar a.Zonula adherens b.Makula adherens (Desmozom) c.Hemidesmozomlar III. İletişim bağlantısı Gap junction (Oluklu bağlantılar, neksus)  I. Sıkı Bağlantılar (Tight Junction, Zonula Okludens) ØBağlantı kompleksinin en apikal komponenti ØGeçirgen değildir. ØHücreyi kemer gibi sararlar ØHücre iskeleti aktin filamenti ile ilişkilidir. I. Sıkı Bağlantılar (Tight Junction, Zonula Okludens)  IIa.Zonula Adherens ØEpitel hücreleri arasında lateral bağlantılar sağlar. ØHücrelerin etrafında kesintisiz kemer benzeri yapılanma. Ø Transmembran hücre adezyon molekülü olan E-Kadherinden oluşur. ØE-kadherinin kuyruğu katenine bağlanır bu kompleks, vinkulin ve α-aktinine bağlanır bu, kadherinin aktin filamenti ile etkileşmesi için gereklidir.  IIb.Makula Adherens(Desmozom) ØZonula adherensin altında yer alan, nokta şeklinde bağlantı. ØFazla basınca maruziyette ayrılmayı engeller ØAra filamentler için sabitlenme bölgeleri sağlar. ØMembranları birbirine bağlayan transmembran bağlayıcılar, kaderin ailesinden desmoglein ve desmokolin glikoproteinleridir. ØEpitel hücrelerinde keratin filamentleri, bağ dokusu hücrelerinde ise vimentin filamentleri bu bağlantıyı sağlar. IIc.Hemidesmozomlar Ø Desmozoma benzer ØKornea, deri, oral kavite, özofagus ve vajinanın mukozalarında bulunur. Ø Bazal hücre yüzeyinde bulunur, BM’ ye adezyon artışı sağlar. III. İletişim Bağlantıları (Gap Junction- Oluklu bağlantılar - Neksuslar) ØEpitel, sinir, düz kas ve kalp kasında bulunur. ØPorlar ile iyonlar, moleküller ve küçük metabolitler karşılıklı değiştirilir. ØOluklu bağlantı konneksin protein ailesinin 12 alt biriminden oluşturulur… Ø Her konnekson, 6 simetrik alt birimden oluşan konneksin’den oluşur. ØKonneksin komşu hücredeki benzer yapı ile eşleşir, kanalın tamamı 12 alt birimdir. Ø Konneksinler, oluklu bağlantı kanallarının açılıp kapanmasına yol açan konformasyonel değişiklikler gösterirler. TEŞEKKÜRLER