Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ) - PDF

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Α΄, 1η Σκηνή (437-494): Μονόλογος Μενέλαου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Η είσοδος του Μενέλαου επί σκηνής: «δεύτερος πρόλογος», πορεία προς την αναγνώριση.  Αυτοσύσταση και γενεαλογία του ήρωα – ευχή να μην είχε γεννηθεί  το παρελθόν του...

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Α΄, 1η Σκηνή (437-494): Μονόλογος Μενέλαου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Η είσοδος του Μενέλαου επί σκηνής: «δεύτερος πρόλογος», πορεία προς την αναγνώριση.  Αυτοσύσταση και γενεαλογία του ήρωα – ευχή να μην είχε γεννηθεί  το παρελθόν του (ευτυχία, επική διάσταση του ήρωα)  το παρόν του (δυστυχία, αντιηρωική εικόνα του ήρωα) Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης): - Αναφορά στα σκηνικά, το παλάτι - Η σκηνική παρουσία (η εμφάνιση) Μενέλαου: ντυμένος με κουρέλια, «ρακοφορία»:  εκφράζεται η μεταστροφή της τύχης του Μενέλαου (βασιλιάς / κουρελής - ρακοφόρος)  ο Μενέλαος προκαλεί τον οίκτο των Αιγύπτιων και των θεατών  κάποιοι το θεωρούν κωμικό στοιχείο (υποστηρίζοντας ότι το έργο είναι τραγικωμωδία) Δραματικός ρόλος της σκηνής (προώθηση της εξέλιξης του μύθου)  Ανατρέπει τη φήμη που παρουσίασε ο Τεύκρος για το θάνατο του Μενέλαου  Αποκαλύπτει την ύπαρξη «δεύτερης» Ελένης στη σπηλιά, που είναι το «είδωλο». Έτσι, ο θεατής περιμένει με ενδιαφέρον να δει πώς θα συνταιριαστεί αυτή η πληροφορία με την ‘πραγματικότητα’, δηλαδή την παρουσία της πραγματικής Ελένης στην Αίγυπτο.  Ο μονόλογος του Μενέλαου είναι απαραίτητος, μας ενημερώσει για το παρόν και το παρελθόν του ήρωα. Τραγική ειρωνεία  Ο Μενέλαος αποκαλύπτει ότι έφερε μαζί του την Ελένη, ενώ οι θεατές ξέρουν ότι μαζί του βρίσκεται μια σκιά, ένα είδωλο  Ο Μενέλαος δε γνωρίζει ότι κινδυνεύει αν ζητήσει βοήθεια από το παλάτι (διαταγή Θεοκλύμενου) Κωμικό, τραγικό, ή ρεαλιστικό στοιχείο;  Κάποιοι θεωρούν κωμικό στοιχείο την παρουσία ενός επικού ήρωα με κουρέλια επί σκηνής, άλλοι το θεωρούν στοιχείο ρεαλισμού του Ευριπίδη και άλλοι ότι προσδίδει τραγικότητα στον ήρωα. ΙΙ. ΙΔΕΕΣ  Αντιπολεμικό -αντιηρωικό ιδανικό (έπος  τραγωδία): μεταστροφή της τύχης, ο Μενέλαος νικητής και νικημένος του πολέμου.  Οι καινοτομίες του Ευριπίδη: Ο τυπικός, ρεαλιστικά δοσμένος Ευριπίδειος ήρωας: η παρουσία ενός επικού ήρωα με κουρέλια στη σκηνή (ανατροπή της προσδοκίας του θεατή)  Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι:  Η βασική αντίθεση του έργου εφαρμόζεται στην εμφάνιση και στην τωρινή κατάσταση του Μενέλαου σε σχέση με τη θέση του (βασιλιάς, νικητής) και την καταγωγή του.  Η «δεύτερη» Ελένη (είδωλο) στη σπηλιά και η πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο. ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (στοιχεία ήθους)  Ήθος Μενέλαου:  Ο Μενέλαος ως επικός ήρωας: ένας από τους αρχηγούς των Ελλήνων στην τρωική εκστρατεία /ο βασιλιάς της Σπάρτης / πολεμιστής-νικητής-επιζών του Τρωικού πολέμου. ΑΝΤΙΘΕΣΗ:  Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά έρχονται σε αντίθεση με την παρουσία του Μενέλαου επί σκηνής στην «Ελένη»: «ρακοφόρος», δυστυχισμένος, εξαθλιωμένος, απογυμνωμένος από τον επικό ηρωισμό/ μεγαλείο.  Ο επικός ήρωας γίνεται τραγικός ήρωας: ένδοξος βασιλιάς ρακένδυτος ναυαγός και ζητιάνος/ νικητής της Τροίας «ανέστιος (= χωρίς εστία, σπίτι), πλάνης (= περιπλανώμενος)», ξένος σε ξένο τόπο, πολέµησε για την Ελένη  κέρδισε στην πραγµατικότητα ένα είδωλο, νικητής και νικηµένος του πολέµου (σύγκριση με Τεύκρο, αντιηρωική διάσταση). Μεταστροφή της τύχης, άγνοια και αυταπάτη.  Επιπλέον, καυχιέται ότι ήταν αρχηγός των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο – ιδιοποίηση της Τρωικής εκστρατείας (κομπασμός Μενέλαου ή το μοτίβο του «καυχησιάρη στρατιώτη»)  Δεν ρωτάει πού είναι, διότι φοράει κουρέλια (υπερηφάνεια και ντροπή)  Αναθεματίζει τη γενιά του (εύχεται να μην είχε γεννηθεί) ένδειξη δυστυχίας  «Φιλέταιρος» (κοινό στοιχείο με τον Οδυσσέα, όπως και ο νόστος, η περιπλάνηση κλπ.) Καπούτση Σύρμω, Φιλόλογος  Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.) - Επεισόδιο Α΄, 2η Σκηνή (495-541): Μενέλαος – Γερόντισσα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ο Μενέλαος και η αφιλόξενη Γερόντισσα  Τι ζητάει ο Μενέλαος και πώς του συμπεριφέρεται η Γερόντισσα;  Τι πληροφορείται ο Μενέλαος από τη Γερόντισσα;  Γιατί η Γερόντισσα διώχνει τον Μενέλαο; Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ  Έντονη εξωτερική δράση - Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)  Τα στοιχεία έντονης εξωτερικής δράσης που δηλώνονται μέσα στο κείμενο (κινήσεις, χειρονομίες, ο Μενέλαος και η Γερόντισσα έρχονται σχεδόν στα χέρια) συνιστούν σκηνοθετικές οδηγίες: π.χ. «Μη σπρώχνεις ντε, το χέρι μου μη σφίγγεις».  Στιχομυθία Μενέλαου – Γερόντισσας (διάλογος ανά στίχο)  έντονη σύγκρουση – ψυχολογική ένταση  Δραματικός ρόλος της σκηνής (στοιχείο προώθησης του μύθου)  Η Γερόντισσα δίνει πληροφορίες στο Μενέλαο που προωθούν τον μύθο: (η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο).  Η επιλογή της Γερόντισσας (μιας γυναίκας, γριάς, υπηρέτριας, και όχι ενός άνδρα)  Οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες (συμπονά το Μενέλαο), αλλά και πιο δειλές  Παρά τις εντολές αποφεύγει να τον αναφέρει στους κυρίους της (ασυνέπεια δικαιολογημένη από ψυχολογική αλλά και δραματουργική άποψη «κατά το εικός και αναγκαίον»).  Ο Μενέλαος συγκρούεται με μια γριά γυναίκα, πράγμα που δείχνει την αθλιότητά του και επιτείνει την τραγικότητά του  Δημιουργεί πιο κωμικά αποτελέσματα επί σκηνής  Τραγική ειρωνεία  Ο Μενέλαος αγνοεί πως η πραγματική Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο: «Είν’ η Ελένη εδώ, του Δία η κόρη;» (στ. 528) «Την έκλεψαν απ’ τη σπηλιά μου;» (στ. 532)  Αντιθέσεις  Η στάση της Γερόντισσας απέναντι στο Μενέλαο στην αρχή και στο τέλος  Η καταγωγή, θέση του Μενέλαου (μεγαλείο, νίκη στη μάχη) ≠ η τωρινή του κατάσταση (αθλιότητα)  Τραγικά ή κωμικά στοιχεία  Η απόκρουση του Μενέλαου (ήρωας, βασιλιάς, νικητής) από τη Γερόντισσα (γριά, γυναίκα) αποτελεί κωμικό στοιχείο για ορισμένους μελετητές ΙΙ. ΙΔΕΕΣ  Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι  Η αντίθεση που διαπνέει ολόκληρο το έργο υπάρχει και στη στάση της Γερόντισσας: Φαινομενικά είναι σκληρή απέναντι στο Μενέλαο ≠ αυτή η σκληρότητα κρύβει πραγματικό ενδιαφέρον και φροντίδα.  Επιπλέον υπάρχει στην εμφάνιση του Μενέλαου (φαίνεται ταπεινός ναυαγός/ είναι ήρωας, βασιλιάς)  Παρών στη σκηνή ως σώμα ≠ όχι ως όνομα (περιπλέκεται έτσι η διαδικασία της αναγνώρισης) ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ  Το ήθος της Γερόντισσας Η στάση της Γερόντισσας διαφοροποιείται απέναντι στο Μενέλαο στην αρχή και στο τέλος της σκηνής:  Η αρχική σκληρή συμπεριφορά (τον διώχνει), αντίθετη φαινομενικά με το θεσμό της «ξενίας», αποδεικνύεται στη συνέχεια ότι δεν είναι παρά έκφραση συμπάθειας-ενδιαφέροντος-φροντίδας της Γερόντισσας για τους Έλληνες.  Έτσι η αρχική της στάση είναι απόλυτα δικαιολογημένη.  Επιπλέον, θα κρατήσει μυστική την παρουσία του Μ. στην Αίγυπτο.  Το ήθος του Μενέλαου  Ο ήρωας και νικητής του πολέμου που καυχιόταν στην προηγούμενη σκηνή, ‘διώχνιεται’, ‘νικιέται’ από μια γριά γερόντισσα.  Αυτό συνιστά ειρωνεία και κωμικό στοιχείο, ταυτόχρονα όμως τονίζει την τραγική του θέση (αμφισημία)  Ο Ευριπίδης συνηθίζει να κατεβάζει από το βάθρο τους ήρωες (όπου τους είχε τοποθετήσει το έπος) και να τους παρουσιάζει με εντελώς ρεαλιστικό τρόπο, σαν καθημερινούς ανθρώπους. Καπούτση Σύρμω, Φιλόλογος