Dowody i Postępowania Dowodowe w Procesie Karnym PDF

DOWODY I POSTĘPOWANIA DOWODOWE W PROCESIE KARNYM – NOTATKI 1. Tezy wykładu 1. Wprowadzenie do zajęć. 2. Podstawy prawne działań organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w procesie karnym. 3. Cele i przebieg procesu karnego. 4. Dowody – próba definicji. 2. ŹRÓDŁA PRAWA...

DOWODY I POSTĘPOWANIA DOWODOWE W PROCESIE KARNYM – NOTATKI 1. Tezy wykładu 1. Wprowadzenie do zajęć. 2. Podstawy prawne działań organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w procesie karnym. 3. Cele i przebieg procesu karnego. 4. Dowody – próba definicji. 2. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO Źródła prawa karnego procesowego to przede wszystkim akty normatywne regulujące przebieg i zasady postępowania karnego. Materiał wskazuje następujące, kluczowe źródła:  Konstytucja RP (zob. m.in. art. 41–45).  Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 XI 1950 r. (EKPCZ) oraz inne akty prawa międzynarodowego.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (k.p.k.).  Inne ustawy, np.: o ustawa o świadku koronnym, o ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.  Akty ustrojowe organów procesowych i innych uczestników procesu, np.: o prawo o ustroju sądów powszechnych, o ustawa o Policji. Komentarz: Źródła te zapewniają podstawy prawne dla wszystkich działań organów ścigania (np. Policja, Prokuratura) oraz dla postępowań sądowych. Kluczowe znaczenie w polskim systemie ma Konstytucja i Kodeks postępowania karnego, które regulują m.in. prawa i obowiązki stron w procesie. 3. CELE I PRZEBIEG PROCESU KARNEGO 3.1. Cele procesu karnego Zgodnie z art. 2 k.p.k.: § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: 1. Sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności. 2. Przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.  3. Zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności. 4. Rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. § 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Komentarz: Celem procesu jest zatem znalezienie prawdy materialnej (co faktycznie się wydarzyło), ochrona osób niewinnych i skuteczne zwalczanie przestępczości, przy jednoczesnym poszanowaniu praw wszystkich uczestników. 3.2. Przebieg procesu karnego Postępowanie karne dzieli się na kilka stadiów:  Postępowanie przygotowawcze: o prowadzone w formie śledztwa albo dochodzenia, o to etap zbierania dowodów, ustalania sprawcy i przygotowywania sprawy do wniesienia aktu oskarżenia (lub innego rozstrzygnięcia).  Postępowanie główne: o przed sądem I instancji, o obejmuje rozprawę sądową, przesłuchanie świadków, biegłych itp.  Postępowanie odwoławcze (kontrolne): o przed sądem II instancji, o służy weryfikacji zaskarżonego orzeczenia z I instancji.  Postępowanie wykonawcze: o regulowane m.in. przez Kodeks karny wykonawczy, o dotyczy wykonania wyroków (np. kar pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, kar grzywny itp.). 4. DOWÓD – PRÓBA DEFINICJI 4.1. Definicja dowodu (ujęcie ogólne) W procesie karnym dowodem jest wszystko, co jest dopuszczalne (niezabronione) przez prawo karne procesowe, a co służy do ustalenia podstawy rozstrzygnięcia o określonej kwestii przez właściwy organ procesowy. (Za: K. Dudka, H. Paluszkiewicz, „Postępowanie karne”, Warszawa 2015, s. 207 i n.) Inne ujęcie (Tylman/Grzegorczyk): Dowód w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący dokonaniu ustaleń mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. 4.2. Zasada swobody dowodzenia  Konsekwencją tzw. zasady swobody dowodzenia jest brak wąskiego katalogu środków dowodowych.  Wszystko może zostać wykorzystane jako dowód i będzie oceniane jak każdy inny środek dowodowy.  Jedyną granicą tej dowolności jest legalność (dowodu nie wolno uzyskać metodą sprzeczną z prawem). Komentarz: Pojęcie dowodu w prawie karnym jest szerokie – może to być dokument, przedmiot rzeczowy, zeznania świadka, opinia biegłego itd. Kluczowe jest, by sposób pozyskania dowodu był zgodny z przepisami, a sam dowód był dopuszczalny przez k.p.k. 4.3. Dowód – różne znaczenia pojęcia Nazwa „dowód” używana jest w różnych kontekstach:  Czynność dowodowa – np. konfrontacja, okazanie.  Postępowanie dowodowe – ogół czynności służących zgromadzeniu i przeprowadzeniu dowodów.  Źródło dowodowe – osoba (świadek, biegły) lub rzecz.  Środek dowodowy – tzw. podstawa dowodu, czyli wiadomość lub informacja służąca ustaleniu faktów.  Przebieg rozumowania, w wyniku którego otrzymujemy sąd o jakimś stanie rzeczy.  Ostateczny wynik procesu myślowego mający na celu uzyskanie pewnego sądu (wniosku).  Fakt dowodowy czyli okoliczność udowodniona za pomocą źródeł i środków dowodowych, która teraz sama stanowi dowód na istnienie innej okoliczności. Komentarz: W praktyce procesowej „dowód” może oznaczać tak samo przedmiot (np. narzędzie przestępstwa), jak i czynność (np. przeprowadzenie konfrontacji), czy ogół zebranych w sprawie informacji o zdarzeniu. 5. OKOLICZNOŚCI NIE WYMAGAJĄCE DOWODU 5.1. Fakty zwolnione z obowiązku dowodzenia Nie wszystkie fakty muszą być w procesie karnym udowadniane. Dowodu nie wymagają fakty (okoliczności faktyczne):  Powszechnie znane (tzw. notoria powszechne).  Wiadome sądowi lub organowi administracji publicznej albo organowi podatkowemu z urzędu (notoria urzędowe), głównie z powodu wcześniejszych spraw, jakie rozpoznawał organ, lub tego, co znajduje się w aktach.  Wyraźnie przez drugą stronę przyznane.  Przemilczane przez drugą stronę (mimo wiedzy o ich istotności dla sprawy), a więc pozostawione bez zaprzeczenia. Ponadto: Za udowodniony lub nie może zostać uznany też fakt, co do którego druga strona odmówiła przedstawienia dotyczącego go dowodu lub stawiała przeszkody w przeprowadzeniu takiego dowodu (które zostało nakazane przez sąd) – dzieje się to na niekorzyść tej strony. 5.2. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Postanowienie SN z dnia 20 marca 2013 r., sygn. II KK 230/12: Fakty powszechnie znane są to fakty znane bez mała każdemu poprawnie rozumującemu człowiekowi, funkcjonującemu w danej społeczności, w czasie procesu. Fakty te stanowią części składowe podstawowej wiedzy ogólnej, także historycznej. Chodzi przy tym o rzeczywiste, prawdziwe fakty, a nie o powszechne nawet, ale jedynie niepotwierdzone przekonania o ich istnieniu. W stosunku do niektórych faktów powszechnie znanych można przy tym mówić o ich oczywistości, ich znajomość jest bowiem bezsporna i powszechna. Komentarz: Oznacza to, że sąd nie musi przeprowadzać dowodu na okoliczności, co do których nie ma racjonalnych wątpliwości (np. zjawiska powszechnie obserwowalne lub udokumentowane w życiu społecznym). PODSUMOWANIE 1. Podstawy prawne procesu karnego w Polsce wynikają przede wszystkim z Konstytucji RP, EKPCZ, Kodeksu postępowania karnego oraz powiązanych ustaw. 2. Cele postępowania karnego to m.in. rzetelne ustalenie stanu faktycznego, pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności, a zarazem ochrona niewinnych. 3. Przebieg procesu obejmuje stadia: przygotowawcze, główne, odwoławcze i wykonawcze. 4. Dowód w prawie karnym to każdy środek dopuszczalny przez prawo, służący do ustalenia prawdy materialnej; jedyną granicą jest legalność jego pozyskania. 5. Nie wszystkie fakty wymagają dowodu (np. fakty powszechnie znane, fakty przyznane). 1. Tezy wykładu 1. Sąd, 2. Strony, 3. Obrońcy, 4. Pełnomocnicy, 5. Przedstawiciel społeczny. 2. Sąd W polskim systemie wymiaru sprawiedliwości wyróżniamy trzy podstawowe szczeble sądów powszechnych:  Sąd rejonowy,  Sąd okręgowy,  Sąd apelacyjny. Dodatkowo obowiązują szczegółowe przepisy określające kompetencje i organizację sądów. Najważniejszym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych (p.u.s.p.). 2.1. Podstawy prawne tworzenia sądów rejonowych Art. 10 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 1. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy. § 1a. Sąd rejonowy tworzy się dla obszaru jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez co najmniej 50 000 mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego, z zastrzeżeniem § 1b–1d. § 1b. Sąd rejonowy może być utworzony dla jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez mniejszą niż 50 000 liczbę mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego. § 1c. Sąd rejonowy może być utworzony według kryteriów określonych w § 1b tylko wtedy, gdy zmiana obszaru właściwości sądu rejonowego właściwego dla tej gminy lub gmin nie spowoduje, że istniejący sąd rejonowy nie będzie spełniał kryteriów określonych w § 1a lub 1b. § 1d. Sąd rejonowy może zostać zniesiony, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających w ciągu kolejnych 3 lat nie przekracza 5000 w każdym roku kalendarzowym. 2.2. Sądy okręgowe i sądy apelacyjne – właściwość miejscowa Art. 10 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 2. Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych, zwanego dalej „okręgiem sądowym”. § 3. Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych, zwanego dalej „obszarem apelacji”. 2.3. Organizacja sądu rejonowego Art. 12 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 1. W sądzie rejonowym można tworzyć wydziały: 1. cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; 2. karny – do spraw z zakresu prawa karnego; 3. rodzinny i nieletnich – do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; 4. pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych; 5. gospodarczy – do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 6. ksiąg wieczystych – do prowadzenia ksiąg wieczystych; 7. egzekucyjny. 2.4. Organizacja sądu okręgowego Art. 16 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 1. W sądzie okręgowym można tworzyć wydziały: 1. cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw oraz spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich; 2. karny – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych; 3. pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych; 4. gospodarczy – do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 5. kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych – do spraw związanych z kontrolą pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych przez organy wskazane w przepisie (Policja, ABW, Straż Graniczna, CBA, SOP, Służba Celno-Skarbowa, Inspektorat Wewnętrzny SW, Biuro Nadzoru Wewnętrznego). § 2. Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, wskazuje wydział sądu okręgowego rozpoznający środki odwoławcze w elektronicznym postępowaniu upominawczym. 2.5. Organizacja sądu apelacyjnego Art. 18 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 1. Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały: 1. cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, jak również spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 2. karny – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych; 3. pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. 3. Właściwość rzeczowa sądów w postępowaniu karnym 3.1. Sąd rejonowy – właściwość rzeczowa Art. 24 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) § 1. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. § 2. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie. 3.2. Sąd okręgowy – właściwość rzeczowa Art. 25 k.p.k. § 1. Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:  1. o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych; 2. o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140–142, art. 148 § 4 i 5, art. 148a, art. 149, art. 150 § 1, art. 151–154, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1–3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1, 2 i 3a w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 286 § 1 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 287 § 1 w zw. z art. 294 § 1 lub 2, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego; 3. o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego (dot. występków określonych w prawie prasowym). (…) § 3. Sąd okręgowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie rejonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę. 3.3. Sąd apelacyjny – właściwość rzeczowa Art. 26 k.p.k. Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę. 4. Strony w postępowaniu karnym 4.1. Definicja strony Strona postępowania karnego to podmiot, który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu karnego. Strona procesowa jest jedną z kategorii uczestników procesu. Bez istnienia stron nie można w procesie karnym mówić o zasadzie kontradyktoryjności. W postępowaniu przygotowawczym stronami są pokrzywdzony i podejrzany, a w postępowaniu sądowym – oskarżyciel i oskarżony. 4.2. Strony w postępowaniu przygotowawczym Art. 299 k.p.k. § 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. § 2. W wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują również osobom niebędącym stronami. § 3. W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony. 4.2.1. Pokrzywdzony Art. 49 k.p.k. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. § 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:  1. instytucja państwowa lub samorządowa; 2. inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. § 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia. § 3a. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218–221 i art. 225 § 2 k.k.) organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. § 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej, o której mowa w § 2, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. 4.2.2. Podejrzany Art. 71 k.p.k. § 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. § 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. § 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego. 4.3. Strony w postępowaniu sądowym  Strony czynne: o Oskarżyciel publiczny / oskarżyciel prywatny / oskarżyciel posiłkowy subsydiarny (art. 55 oraz 330 k.p.k.) o Oskarżyciel posiłkowy uboczny  Strona bierna: o Oskarżony 4.3.1. Oskarżyciel publiczny (Slajdy: tytuły „Oskarżyciel publiczny” powtarzają się kilkukrotnie, dlatego łączymy je w jedną spójną część z przywołaniem właściwych przepisów). Oskarżyciel publiczny to przede wszystkim prokurator. Ustawą regulującą ustrój prokuratury i zadania prokuratora jest Prawo o prokuraturze. Art. 56 ustawy Prawo o prokuraturze § 1. Prokurator, stosownie do przepisów ustaw, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi, a następnie wykonuje w takich sprawach czynności oskarżyciela publicznego przed sądem, chyba że kierownik nadrzędnej jednostki organizacyjnej prokuratury zarządzi inaczej. Art. 57 ustawy Prawo o prokuraturze § 1. Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez inny uprawniony do tego organ. Zarządzenia prokuratora wydane w toku postępowania przygotowawczego są dla tego organu wiążące. Art. 64 ustawy Prawo o prokuraturze § 1. Prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami. Może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli. § 2. W razie gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskarżenia, prokurator może cofnąć akt oskarżenia, informując o tej decyzji prokuratora bezpośrednio przełożonego. Art. 75 [Warunki powołania na stanowisko prokuratora] ustawy Prawo o prokuraturze § 1. Na stanowisko prokuratora może być powołany ten, kto: 1. posiada wyłącznie obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, a także nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego; 2. jest nieskazitelnego charakteru; 3. ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce; 4. jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora; 5. ukończył 26 lat; 6. złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski; 7. był zatrudniony na stanowisku asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych; 8. nie pełnił służby zawodowej, nie pracował lub nie był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2023 r. poz. 102), ani też nie był sędzią, który orzekając uchybił godności urzędu sprzeniewierzając się niezawisłości sędziowskiej, co zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem. 5. Obrońcy 5.1. Status obrońcy Art. 82 k.p.k. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych. Art. 83 k.p.k. § 1. Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego.  § 2. Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. 5.2. Zakres udziału obrońcy Art. 84 k.p.k. § 1. Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń. § 2. Wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na niego obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania. Jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, lub referendarz sądowy tego sądu, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności lub referendarz sądowy tego sądu, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć do dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów lub radców prawnych. Art. 86 k.p.k. § 1. Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. § 2. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego. 6. Pełnomocnicy 6.1. Pełnomocnicy w postępowaniu karnym Art. 87 k.p.k. § 1. Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika. § 2. Osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. § 3. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w § 2, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną. Art. 88 k.p.k. § 1. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Pełnomocnika z urzędu wyznacza prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Do pełnomocnika stosuje się odpowiednio przepisy art. 77, art. 78, art. 81 § 1a–2, art. 81a § 1–3, art. 83, art. 84, art. 86 § 2 oraz przepisy wydane na podstawie art. 81a § 4. § 2. Na zasadach określonych w odrębnej ustawie czynności zastępstwa wykonuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 89 k.p.k. W kwestiach dotyczących pełnomocnika, a nieunormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym. 7. Przedstawiciel społeczny 7.1. Dopuszczenie przedstawiciela społecznego do udziału w postępowaniu Art. 90 k.p.k. § 1. W postępowaniu sądowym udział w postępowaniu może zgłosić organizacja społeczna, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka. § 2. W zgłoszeniu organizacja społeczna wskazuje interes społeczny lub indywidualny, objęty zadaniami statutowymi tej organizacji, oraz przedstawiciela, który ma reprezentować tę organizację. Do zgłoszenia dołącza się odpis statutu lub innego dokumentu regulującego działalność tej organizacji. Przedstawiciel organizacji społecznej przedkłada sądowi pisemne upoważnienie. § 3. Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli przynajmniej jedna ze stron wyrazi na to zgodę. Strona może w każdym czasie cofnąć wyrażoną zgodę. W wypadku braku zgody choćby jednej ze stron na występowanie w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej sąd wyłącza tego przedstawiciela od udziału w sprawie, chyba że jego udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości. § 4. Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie pomimo braku zgody stron, jeżeli leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości. § 5. Sąd odmawia dopuszczenia przedstawiciela organizacji społecznej do występowania w sprawie, jeżeli stwierdzi, że wskazany w zgłoszeniu interes społeczny lub indywidualny nie jest objęty zadaniami statutowymi tej organizacji lub nie jest związany z rozpoznawaną sprawą. § 6. Sąd może ograniczyć liczbę przedstawicieli organizacji społecznych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd wzywa wówczas oskarżyciela i oskarżonego do wskazania nie więcej niż dwóch przedstawicieli organizacji społecznych, którzy będą mogli występować w sprawie. Jeżeli w sprawie występuje więcej niż jeden oskarżony lub więcej niż jeden oskarżyciel, każdy z nich może wskazać jednego przedstawiciela. Niewskazanie przedstawiciela uznaje się za cofnięcie zgody na jego występowanie w sprawie. Niezależnie od stanowisk stron sąd może postanowić o dalszym udziale poszczególnych przedstawicieli organizacji społecznych, jeżeli ich udział leży w interesie wymiaru sprawiedliwości. Art. 91 k.p.k. Dopuszczony do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciel organizacji społecznej może uczestniczyć w rozprawie, wypowiadać się i składać oświadczenia na piśmie. 8. Podsumowanie najważniejszych zagadnień 1. Struktura sądów powszechnych w Polsce obejmuje sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne – każdy z nich ma określoną właściwość miejscową i rzeczową. 2. Sąd rejonowy jest podstawowym sądem orzekającym w I instancji we wszystkich sprawach, chyba że przepisy przekazują je innym sądom. 3. Sąd okręgowy orzeka w sprawach najpoważniejszych (m.in. zbrodnie) oraz pełni funkcję sądu odwoławczego od orzeczeń sądów rejonowych.  4. Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń sądów okręgowych. 5. Stronami postępowania karnego w fazie przygotowawczej są pokrzywdzony i podejrzany, zaś w fazie sądowej – oskarżyciel (publiczny, prywatny lub posiłkowy) i oskarżony. 6. Obrońca to osoba (adwokat lub radca prawny) uprawniona do obrony; jego udział nie pozbawia oskarżonego prawa do osobistego działania. 7. Pełnomocnik może reprezentować stronę inną niż oskarżony, a także osobę niebędącą stroną, jeśli wymaga tego jej interes w postępowaniu. 8. Przedstawiciel społeczny (organizacja społeczna) może brać udział w sprawie, jeśli służy to ochronie interesu społecznego lub indywidualnego związanego z celami statutowymi organizacji i leży w interesie wymiaru sprawiedliwości. 1. Tezy wykładu 1. Dowody w postępowaniu karnym – wprowadzenie. 2. Ogólne zasady prowadzenia przesłuchania. 3. Konfrontacja. 4. Okazanie. 2. Dowody w postępowaniu karnym – wprowadzenie „Działalność organów śledczych i sądu to tak jakby działalność archeologa i historyka. Ich metoda pracy to metoda historyczna i krytyczna zarazem, polega na pojęciowym odtwarzaniu faktów i ich skrupulatnym sprawdzaniu. Materiał służący do analiz i konstrukcji – to dowody.” (M. Cieślak, „Zagadnienia dowodowe w procesie karnym”, t. I, [w:] „Dzieła Wybrane”, S. Waltoś (red.), Kraków 2011, s. 5.)  W teorii prawa karnego oraz kryminalistyki nie ma wypracowanej jednolitej definicji dowodu – dowodem może być niemal wszystko, co służy do realizacji celów procesu karnego.  Przyjmuje się ogólny podział na: o Osobowe źródła dowodowe (np. świadkowie, biegli, pokrzywdzeni, podejrzani), o Rzeczowe źródła dowodowe (np. dokumenty, przedmioty, ślady). W Kodeksie postępowania karnego (k.p.k.) – szczególnie w dziale V (Dowody) – nie znajdziemy definicji dowodu. Przepisy wprowadzają natomiast otwarty katalog dowodów, wskazując przykładowo: 1. Wyjaśnienia podejrzanego (art. 175–176 k.p.k.), 2. Świadkowie (ich zeznania – art. 177–192a k.p.k.), 3. Biegli, tłumacze, specjaliści (ich opinie i zeznania – art. 193–206 k.p.k.), 4. Oględziny,  5. Otwarcie zwłok, 6. Eksperyment procesowy, 7. Wywiad środowiskowy i badanie osoby oskarżonego, 8. Zatrzymanie rzeczy, 9. Przeszukanie, 10. Kontrola i utrwalanie rozmów. 3. Zasady postępowania dowodowego w polskim procesie karnym Polski proces karny opiera się na następujących nadrzędnych zasadach związanych z postępowaniem dowodowym: 1. Zasada prawdy materialnej – dążenie do ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzeń. 2. Zasada domniemania niewinności – osoba jest uznawana za niewinną, dopóki jej wina nie zostanie udowodniona. 3. Zasada kontradyktoryjności postępowania dowodowego – strony (oskarżyciel i oskarżony) przedstawiają i kwestionują dowody, a sąd zachowuje funkcję bezstronnego arbitra. 4. Zasada swobodnej oceny dowodów – sąd ocenia wartość dowodu zgodnie z własnym przekonaniem, ale na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i w granicach prawa. 4. Dowody – przepisy ogólne 4.1. Dopuszczanie dowodów Art. 167 k.p.k. Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu. Art. 168 k.p.k. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego. 4.2. Dowody uzyskane z naruszeniem prawa Art. 168a k.p.k. [Dopuszczenie dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa karnego] Dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego (art. 1 § 1 Kodeksu karnego), chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: – zabójstwa, – umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu – lub pozbawienia wolności. Z tego wynika, że nawet dowód zdobyty nielegalnie co do zasady może być w postępowaniu wykorzystany, z wyjątkiem sytuacji, gdy wiąże się z najpoważniejszymi przestępstwami funkcjonariusza publicznego wobec osoby. 4.3. Dowody popełnienia innego przestępstwa a kontrola operacyjna Art. 168b k.p.k. [Dowody popełnienia przestępstwa innego niż objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej] Jeżeli w wyniku kontroli operacyjnej zarządzonej na wniosek uprawnionego organu uzyskano dowód popełnienia przez osobę (wobec której kontrola była stosowana) innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż to, które było objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym. (Analogicznie – jeżeli w trakcie kontroli wyjdzie na jaw przestępstwo osoby innej niż osoba objęta kontrolą, również decyduje prokurator). 4.4. Wniosek dowodowy – treść Art. 169 k.p.k. § 1. We wniosku dowodowym należy podać oznaczenie dowodu oraz okoliczności, które mają być udowodnione. Można także określić sposób przeprowadzenia dowodu. § 2. Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu. 4.5. Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego, forma i konsekwencje Art. 170 k.p.k. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli: 1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne; 2. okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy; 3. dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności; 4. dowodu nie da się przeprowadzić; 5. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania; 6. wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona. § 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. § 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia. § 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności. 5. Ogólne zasady przeprowadzania przesłuchania Przesłuchanie jest jednym z najważniejszych elementów postępowania dowodowego w procesie karnym. Poniżej zostały przytoczone zarówno przepisy kodeksowe, jak i zalecenia Policji (instrukcje służbowe). 5.1. Kodeksowe zasady przeprowadzania przesłuchania Art. 171 k.p.k. § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. § 2. Prawo zadawania pytań mają, oprócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej. § 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 18 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego, faktycznego opiekuna lub osoby pełnoletniej wskazanej przez osobę przesłuchiwaną, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie lub sprzeciwia się temu osoba przesłuchiwana. § 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi. § 4a. Pytania zadawane świadkowi nie mogą dotyczyć jego życia seksualnego, chyba że jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. § 5. Niedopuszczalne jest: 1. wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej; 2. stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem. § 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4 lub 4a, jak również pytania nieistotne. § 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu. § 8. Przed pierwszym przesłuchaniem osoba, o której mowa w § 3, otrzymuje informacje o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania. Informacje zawierają opisowe lub graficzne przedstawienie przebiegu, sposobu i warunków przesłuchania. Pomiędzy doręczeniem informacji a terminem przesłuchania powinno upłynąć co najmniej 3 dni, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. § 9. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wzór informacji o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania dla osób, o których mowa w § 3, odrębnie dla podejrzanego i świadka, uwzględniając potrzebę zrozumienia tych informacji przez osoby przesłuchiwane. 5.2. Zalecenia Policji dotyczące przesłuchań Według wewnętrznych wytycznych policyjnych (instrukcji służbowych), przy przeprowadzaniu przesłuchania należy kierować się poniższymi wskazówkami: 1. Przygotowanie się do przesłuchania – zapoznanie się z materiałami sprawy, topografią miejsca zdarzenia, określenie taktyki przesłuchania, czasu i miejsca jego przeprowadzenia, a także ustalenie ewentualnego udziału biegłych (psycholog, psychiatra, lekarz sądowy) czy sposobu użycia technicznych środków utrwalania. 2. Jednorazowość przesłuchania – przesłuchiwanie tej samej osoby powinno mieć miejsce tylko raz, o ile nie ujawnią się nowe okoliczności uzasadniające kolejną czynność.  3. Miejsce i czas – każde przesłuchanie powinno odbywać się w miejscu i czasie wskazanym w wezwaniu, bez zbędnego oczekiwania. 4. Sprawdzenie tożsamości – policjant ma obowiązek sprawdzić dane osobowe przesłuchiwanego (np. dowód osobisty), zaznaczając to w protokole. Jeśli nie ma możliwości weryfikacji tożsamości, w protokole podaje się dane odnotowane według relacji osoby przesłuchiwanej, a potem ewentualnie ustala się jej dane. 5. Poinformowanie o celu przesłuchania – przed przesłuchaniem należy poinformować osobę o celu czynności. W protokole z pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, podejrzanego lub świadka odnotowuje się fakt pouczenia o obowiązkach i uprawnieniach. a. W przypadku osoby, która nie włada językiem polskim, doręcza się przetłumaczone na język dla niej zrozumiały pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach (lub ustnie tłumaczy tłumacz, odnotowując to w protokole). 6. Forma protokołu – wypowiedzi osoby przesłuchiwanej spisuje się w pierwszej osobie czasu przeszłego, uwzględniając charakterystyczne zwroty czy zachowanie. a. Każdą stronę protokołu podpisują wszyscy uczestnicy czynności. W razie odmowy lub braku możliwości podpisania – należy odnotować to w protokole. b. Wolne miejsca (pola) w protokole należy przekreślać, by uniknąć późniejszych dopisków. Poprawek nie można zamazywać; błędny tekst się przekreśla i postępuje zgodnie z art. 151 § 1 k.p.k. c. Jeśli protokół jest ręcznie pisany w sposób nieczytelny, należy sporządzić odpis pismem maszynowym lub komputerowym i obie wersje dołączyć do akt. 6. Konfrontacja 6.1. Podstawa prawna Art. 172 k.p.k. [Dopuszczalność konfrontacji] Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Konfrontacja nie jest dopuszczalna w wypadku określonym w art. 184 (tzw. świadek anonimowy). 6.2. Istota konfrontacji  Konfrontacja to bezpośrednie i jednoczesne przesłuchanie co najmniej dwóch osób, których zeznania lub wyjaśnienia (albo treści opinii) złożone wcześniej są ze sobą sprzeczne co do istotnych faktów.  Celem jest wyjaśnienie tych sprzeczności i ustalenie stanu faktycznego.  Gdy sprzeczności dot. zeznań lub wyjaśnień kilku osób, można je konfrontować parami (po dwie) w określonej kolejności. 6.3. Taktyka konfrontacji  Najpierw wypowiada się osoba, której wypowiedzi dotychczas oceniono jako bardziej wiarygodne.  W przypadku konfrontacji świadka z podejrzanym – pierwszy powinien składać zeznania świadek, a dopiero potem podejrzany (o ile nie odmawia wyjaśnień).  Nie należy dopuszczać do tego, by konfrontowane osoby wchodziły ze sobą w rozmowę – pytania zadaje organ procesowy.   Przygotowanie konfrontacji obejmuje analizę protokołów wcześniejszych przesłuchań, określenie zagadnień, ustalenie miejsca, czasu i sposobu zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom. 7. Okazanie 7.1. Podstawa prawna i ogólne reguły Art. 173 k.p.k. § 1. Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię. § 2. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną. § 3. Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby. § 4. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze rozporządzenia, warunki techniczne przeprowadzenia okazania, mając na uwadze konieczność zapewnienia sprawnego toku postępowania, a także właściwej realizacji gwarancji procesowych jej uczestników. 7.2. Warunki techniczne przeprowadzania okazania (rozporządzenie MS)  Każda osoba przybrana do osoby okazywanej musi wyrazić zgodę na udział w czynności.  W uzasadnionych przypadkach osoba okazywana może wypowiadać słowa lub artykułować głoski wskazane przez prowadzącego czynność.  Można zastosować lustro weneckie, wizjer lub urządzenia techniczne umożliwiające okazanie na odległość, chyba że rozpoznający wnosi o okazanie bezpośrednie (wtedy odstępuje się od „niewidoczności”). 7.3. Okazanie wizerunku osoby  Policjant może okazywać wizerunek (zdjęcie) osoby, jeżeli: o osoba podejrzana ukrywa się, przebywa za granicą, w odległym miejscu lub jest obłożnie chora; o sprawca przestępstwa nie jest znany, ale można przypuszczać, że jego zdjęcie jest umieszczone w kartach albumowych; o jawne okazanie byłoby przedwczesne lub niepożądane, a okazanie „anonimowe” (art. 173 § 2 k.p.k.) byłoby niemożliwe czy zbyt trudne; o osoba podlegająca rozpoznaniu zaginęła lub nie żyje (można też okazać jej rekonstrukcję lub model wyglądu).  Jeśli w albumie fotograficznym lub w zestawie kart albumowych rozpoznany zostanie wizerunek osoby, policjant wpisuje do protokołu okazania dane osobowe podane w albumie i – w razie potrzeby – dołącza kopię zdjęcia do akt sprawy. 8. Podsumowanie 1. Dowody w procesie karnym stanowią podstawowy środek ustalania prawdy materialnej. Ich katalog jest otwarty, dzięki czemu można wykorzystać rozmaite środki, jeśli są zgodne z prawem (lub nie są wyłączone spod dopuszczalności). 2. Ogólne zasady prowadzenia dowodów (m.in. zasada swobodnej oceny, zasada kontradyktoryjności czy domniemania niewinności) wytyczają ramy, w których organy i strony mogą korzystać z rozmaitych środków dowodowych. 3. Przesłuchanie jest jedną z najważniejszych czynności dowodowych. Prawo przewiduje szczegółowe reguły, by zapewnić swobodę wypowiedzi i chronić przesłuchiwanego przed przymusem czy sugestią. Zalecenia Policji dopełniają te regulacje o wymiar praktyczny (m.in. przygotowanie przesłuchania, protokołowanie, podpisywanie protokołu). 4. Konfrontacja służy wyjaśnieniu sprzeczności między zeznaniami lub wyjaśnieniami kilku osób. Jej prawidłowe przeprowadzenie pozwala rozjaśnić wątpliwości co do istotnych okoliczności sprawy. 5. Okazanie dotyczy identyfikacji osób (lub przedmiotów) przez świadka czy pokrzywdzonego. Musi odbywać się tak, aby wykluczyć sugestię, a przepisy szczegółowo określają minimalną liczbę osób w grupie oraz dopuszczają wykorzystanie środków technicznych (lustra weneckie, wizjery, transmisja). 1. Tezy wykładu 1. Wyjaśnienia podejrzanego/oskarżonego jako dowód w postępowaniu karnym. 2. Zeznania świadka jako dowód w postępowaniu karnym. 2. Wyjaśnienia podejrzanego/oskarżonego jako dowód w postępowaniu karnym 2.1. Oskarżony w procesie karnym  Oskarżony jest stroną w procesie karnym, ale jednocześnie może występować jako źródło dowodowe.  Jego rola dowodowa przejawia się w dwóch obszarach: o Może składać wyjaśnienia stanowiące oświadczenie wiedzy. o Może być poddany oględzinom, a także dostarczać innych środków dowodowych w postaci cech własnego organizmu, śladów na ciele lub ubraniu (również po przeprowadzeniu badań). 2.1.1. Definicja oskarżonego Zgodnie z polskim Kodeksem postępowania karnego, doktryną i orzecznictwem, mianem „oskarżonego” określa się osobę:  przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu,  a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k.   lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (por. art. 71 § 2 k.p.k.). (Podręcznik, s. 47) W ujęciu sensu largo (art. 71 § 3 k.p.k.) przyjmuje się, że jeżeli Kodeks posługuje się określeniem „oskarżony” w znaczeniu ogólnym, odpowiednie przepisy stosuje się także do podejrzanego. (Podręcznik, s. 47) 2.2. Gwarancje procesowe oskarżonego Oskarżony uzyskuje w toku procesu szereg gwarancji procesowych, m.in.:  Prawo do składania wyjaśnień.  Prawo do odmowy składania wyjaśnień i do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania (art. 175 § 1 k.p.k.). O tych prawach należy go pouczyć (art. 300 § 1, art. 386 § 1 k.p.k.); ich naruszenie stanowi względną przyczynę odwoławczą (art. 438 pkt 2 k.p.k.). Prawo do składania wyjaśnień obejmuje zarówno wypowiedzi ustne, jak i wyjaśnienia na piśmie (art. 176 k.p.k.). (Podręcznik, s. 49) 2.2.1. Prawo do składania lub odmowy składania wyjaśnień – art. 175 k.p.k. Art. 175 k.p.k. § 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. § 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu. 2.2.2. Składanie wyjaśnień na piśmie – art. 176 k.p.k. Art. 176 k.p.k. § 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień. § 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. § 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu. (§ 3 został uchylony.) Szczególna forma pisemna przy głuchym lub niemym oskarżonym Jeśli porozumiewanie się wyłącznie przez pismo nie wystarcza, obowiązkowe jest wezwanie tłumacza (art. 204 § 1 pkt 1 k.p.k.). 2.3. Dopuszczalne uzupełnienia wyjaśnień  Podczas składania wyjaśnień ustnych oskarżony może posługiwać się zapis-kami (np. w sprawach gospodarczych do skomplikowanych wyliczeń czy planów).  Zgoda na posługiwanie się notatkami powinna być każdorazowo oceniana indywidualnie. (Podręcznik, s. 51) 2.4. Wartość dowodowa wyjaśnień  Wyjaśnienia oskarżonego, w których nie przyznaje się do winy, mogą mieć istotną wartość dowodową w procesach poszlakowych.  Samo nieprzyznanie się do winy nie może stanowić okoliczności obciążającej (jest formą realizacji prawa do obrony).  Jednakże, jeśli brak przyznania się do winy łączy się z podejmowaniem działań bezprawnych (np. zastraszanie świadków, niszczenie dowodów), może to wywołać negatywne konsekwencje procesowe (matactwo). (Podręcznik, s. 54) 2.5. Metody przesłuchania podejrzanego/oskarżonego Wyróżnia się wiele metod przesłuchiwania podejrzanego/oskarżonego. Dzieli się je na: 1. Metody racjonalne: a) Selektywne ujawnianie dowodów, b) Kumulatywne ujawnianie dowodów, c) Reductio ad absurdum, d) Szczegółowe pytania. 2. Metody emocjonalne: a) Ujawnianie motywu przestępstwa, b) Perswazja, c) Wykorzystywanie antagonizmów między współpodejrzanymi, d) Odtwarzanie przebiegu zdarzenia wobec podejrzanego oraz wykazywanie (ujawnianie) motywu. 3. Metody kontrowersyjne: a) Metoda pytań krzyżowych (cross-examination), b) Metoda „dobry–zły”. 3. Zeznania świadka jako dowód w postępowaniu karnym 3.1. Świadek w procesie karnym – definicja  Świadek to osoba powołana przez organ prowadzący postępowanie (przygotowawcze lub sądowe) do złożenia zeznań, które stanowią dowód w sprawie.  Świadkiem może być: o Osoba, która była ofiarą przestępstwa (pokrzywdzony), o Naoczny świadek (lub taki, który słyszał coś istotnego), o Osoba posiadająca istotne informacje o sprawcy lub mogąca w inny sposób wnieść wiedzę do sprawy. Sytuację prawną świadka regulują przede wszystkim przepisy k.p.k. (art. 177–192a) i ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym. 3.2. Świadek anonimowy (incognito)  Uregulowany w art. 184 k.p.k.  Jest to osoba, wobec której, z uwagi na uzasadnioną obawę niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach (świadka lub osoby najbliższej), zachowane są w tajemnicy okoliczności umożliwiające ujawnienie jego tożsamości.  O przyznaniu statusu świadka anonimowego decyduje prokurator (w postępowaniu przygotowawczym) albo sąd (w postępowaniu sądowym), z urzędu lub na wniosek świadka.  Decyzja zapada w formie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy danych świadka. o Na to postanowienie przysługuje zażalenie, rozpoznawane przy drzwiach zamkniętych (tajne lub ściśle tajne). 3.2.1. Przesłuchanie świadka anonimowego  Przesłuchania dokonuje prokurator lub sąd (ew. sędzia wyznaczony), w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości.  Prawo udziału w takim przesłuchaniu mają: prokurator, oskarżony i jego obrońca (art. 184 § 3 k.p.k.). 3.3. Świadek koronny  Świadek koronny to podejrzany, który zdecydował się współpracować z organami ścigania i zeznawać jako świadek, w zamian za odstąpienie od wykonania kary lub jej znaczące złagodzenie.  Celem tej instytucji jest ujawnienie wszelkich przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym oraz takich czynów jak: łapownictwo, płatna protekcja czynna i bierna, nadużycie funkcji przez funkcjonariusza państwowego, kupowanie głosów wyborczych, przestępstwa korupcyjne w gospodarce i sporcie itp. 3.3.1. Przesłanki dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego – art. 3 ustawy Art. 3 ust. 1 – Można dopuścić dowód z zeznań świadka koronnego, jeżeli łącznie spełnione są: 1. Podejrzany w swoich wyjaśnieniach do chwili wniesienia aktu oskarżenia: a. (a) Przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do wykrycia wszystkich sprawców lub zapobieżenia przestępstwom, b. (b) Ujawnił swój majątek oraz znany mu majątek pozostałych sprawców. 2. Podejrzany zobowiązał się do złożenia wyczerpujących zeznań (przed sądem) o osobach uczestniczących w przestępstwie (lub przestępstwach skarbowych) i okolicznościach ich popełnienia. Art. 3 ust. 2 – Można też uzależnić dopuszczenie takiego dowodu od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej z przestępstwa i naprawienia wyrządzonej szkody. 3.3.2. Status i obowiązki świadka koronnego  Sprawa świadka koronnego zostaje wyłączona do odrębnego postępowania.  Świadek koronny nie ma prawa odmowy zeznań ani prawa do utajnienia tożsamości (to różni go od świadka anonimowego).  Na jego wniosek sąd może wyłączyć jawność rozprawy na czas przesłuchania.  Nie podlega karze za przestępstwa ujawnione w toku postępowania jako świadek koronny; prokurator umarza takie postępowanie. 3.3.3. Program ochrony świadka koronnego – art. 14 ustawy Art. 14. W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej, mogą zostać objęci ochroną osobistą. Mogą uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach można wydać im dokumenty z innymi danymi osobowymi (również uprawniającymi do przekraczania granic), a nawet dokonać zabiegu chirurgicznego usuwającego elementy wyglądu czy operacji plastycznej. 3.4. Tzw. mały świadek koronny  Uregulowany w art. 60 § 3 k.k. – dotyczy sprawców, którzy w pełni współpracują z organami ścigania, lecz ich wiedza jest niewystarczająca do uzyskania statusu świadka koronnego.  Taka osoba podlega nadzwyczajnemu złagodzeniu kary; sąd może nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie.  Przepis ten bywa stosowany np. wobec „skruszonych” zabójców, którzy chcą obniżyć karę (np. z 25 lat do 15 lat pozbawienia wolności). 3.4.1. Art. 60 § 3 k.k. Art. 60 § 3 k.k. Na wniosek prokuratora sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli:  ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa,  oraz istotne okoliczności jego popełnienia. 4. Obowiązki i prawa świadka 4.1. Obowiązki świadka  Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się we wskazanym miejscu i czasie oraz złożyć zeznania.  Obowiązek ten dotyczy zarówno postępowania przygotowawczego, jak i postępowania sądowego.  Ewentualną niemożność stawienia się należy usprawiedliwić (np. zaświadczenie lekarskie). (Por. K. Konysz) 4.2. Prawa świadka  Prawo do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na poszczególne pytania – nie jest jednak nieograniczone.  Świadkiem nie może być (lub może być tylko po zwolnieniu z tajemnicy) np. adwokat w zakresie informacji uzyskanych od klienta.  Jeżeli świadek zwolniony jest z tajemnicy zawodowej, zwykle przesłuchanie odbywa się z wyłączeniem jawności (aby chronić dodatkowe informacje).  Prawo do odmowy składania zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego (małżonkowi, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu, powinowatym w tej samej linii, osobie pozostającej we wspólnym pożyciu, przysposobionemu i przysposabiającemu), w tym także byłemu małżonkowi.  Każdy świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić jego lub osobę najbliższą na odpowiedzialność karną (art. 182 k.p.k.).  Istnieje też możliwość żądania przesłuchania przy wyłączeniu jawności, jeśli odpowiedź mogłaby narazić świadka lub osobę najbliższą na poniżenie, utratę dobrego imienia lub wywołanie uczucia wstydu. Jednak ostatecznie decyduje o tym sąd. (Por. jw.) 5. Podsumowanie kluczowych kwestii 1. Wyjaśnienia podejrzanego/oskarżonego: a. Stanowią jeden z ważniejszych dowodów w procesie karnym, ale oskarżony ma prawo do milczenia (odmowy wyjaśnień). b. Mogą być składane ustnie albo na piśmie (z wyjątkami określonymi w k.p.k.). c. Ich ocena dowodowa zależy od spójności z innymi materiałami oraz od okoliczności uzasadniających wiarygodność lub jej brak. 2. Metody przesłuchania oskarżonego dzielą się na racjonalne, emocjonalne i kontrowersyjne. Sposób ich użycia powinien respektować zakaz stosowania przymusu czy groźby bezprawnej. 3. Świadek w procesie karnym: a. Ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania, chyba że zachodzą szczególne przesłanki (np. prawo do odmowy).  b. Może być świadkiem anonimowym, jeśli istnieje zagrożenie dla zdrowia/życia. c. Może zostać świadkiem koronnym, jeżeli współdziałał w popełnieniu przestępstwa i jego zeznania są kluczowe do wykrycia innych sprawców; wówczas korzysta z istotnych przywilejów (np. nie podlega karze za ujawnione przestępstwa). d. „Mały świadek koronny” otrzymuje jedynie nadzwyczajne złagodzenie kary, ale nie pełny immunitet. 4. Prawa świadka obejmują m.in. możliwość odmowy składania zeznań na niektóre pytania (w razie narażenia siebie lub osoby najbliższej na odpowiedzialność karną), a także prawo do wyłączenia jawności w pewnych sytuacjach. Pozostałe czynności procesowe ujawniające dowody oraz poszukiwawcze Tezy wykładu 1. Opinia biegłego i ekspertyza. 2. Okazanie i rozpoznanie. 3. Oględziny. 4. Oględziny i otwarcie zwłok. 5. Eksperyment procesowy. 6. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy. 7. Kontrola korespondencji i przekazu informacji oraz przesyłek. 8. Kontrola i utrwalanie rozmów. 9. Poszukiwanie oskarżonego. 1. Opinia biegłego i ekspertyza 1.1. Przesłuchanie biegłego  Przesłuchanie biegłego (wspomniane w art. 318 i art. 390 § 2 k.p.k.) ma podobne elementy do przesłuchania świadka.  Biegły sądowy nie składa przyrzeczenia przed przesłuchaniem, lecz powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tej roli (art. 197 § 2 k.p.k.).  Zasadą jest, że inni biegli (nie wpisani na listę) składają przyrzeczenie (art. 197 § 1 k.p.k.).  Biegły przesłuchiwany składa ustną opinię, a nie zeznania. 1.2. Rodzaje biegłych 1. Biegły z listy sądowej (art. 195 k.p.k.) – status regulowany Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 24.01.2005 r. w sprawie biegłych sądowych. 2. Instytucja naukowa lub specjalistyczna (art. 193 § 2 k.p.k., 290 k.p.c.) – np. przy zaistnieniu przesłanek z art. 201 k.p.k., wymagających sprzętu specjalistycznego i skomplikowanych badań. 3. Biegły powoływany „ad hoc” (art. 195 k.p.k.) – każda osoba, o której wiadomo, że posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. 1.3. Przesłanki powoływania biegłego – art. 193 k.p.k. Art. 193 § 1 k.p.k. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.  Można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej (art. 193 § 2).  Do takich instytucji i osób je reprezentujących stosuje się przepisy dotyczące biegłych (art. 193 § 2a).  W razie powołania biegłych z różnych specjalności organ procesowy rozstrzyga, czy mają wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne (art. 193 § 3). 1.4. Forma i treść opinii biegłego – art. 200 k.p.k. Art. 200 § 1 k.p.k. W zależności od polecenia organu procesowego biegły składa opinię ustnie lub na piśmie. Art. 200 § 2 k.p.k. Opinia powinna zawierać: 1. imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego; 2. imiona i nazwiska oraz dane innych osób uczestniczących w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem dokonanych przez nie czynności; 3. w wypadku opinii instytucji – pełną nazwę i siedzibę instytucji; 4. czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii; 5. sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski; 6. podpisy wszystkich biegłych uczestniczących w wydaniu opinii. § 3 – Osoby biorące udział w wydaniu opinii mogą zostać przesłuchane jako biegli; osoby uczestniczące tylko w badaniach – jako świadkowie. 1.5. Dowód z opinii biegłego – art. 318 k.p.k. Art. 318 k.p.k. Gdy dopuszczono dowód z opinii biegłych/instytucji naukowej, podejrzanemu i pokrzywdzonemu (oraz obrońcy i pełnomocnikowi) doręcza się postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu i pozwala na udział w przesłuchaniu biegłych oraz na zapoznanie się z opinią (o ile złożona została na piśmie). 1.6. Ekspertyza – pojęcie  Ekspertyza w wąskim znaczeniu: całość czynności biegłego (wymagających wiedzy specjalistycznej) zakończonych opinią, która stanowi dowód w procesie.  Ekspertyza w szerokim znaczeniu: obejmuje także czynności organu procesowego związane z powołaniem biegłego, kontrolą opinii i jej przyjęciem lub odrzuceniem. 1.6.1. Ekspertyza obligatoryjna/fakultatywna  Obligatoryjna np.: o Art. 209 § 1 k.p.k. – otwarcie zwłok; o Art. 202 § 1 k.p.k. – ekspertyza psychiatryczna w razie konieczności oceny stanu zdrowia psychicznego (i zaburzeń preferencji seksualnych). 1.6.2. Cel i granice ekspertyzy 1. Pytania dotyczą wiedzy biegłego. 2. Pytania mieszczą się w granicach aktualnych możliwości badawczych. 3. Uporządkowanie pytań według logicznej kolejności, poprzedzanie pytań szczegółowych pytaniami zasadniczymi. 4. Sformułowanie pytań w sposób jasny i jednoznaczny. 5. Pytania nie mogą sugerować odpowiedzi. 6. Zakaz wiązania pytań specjalistycznych z zagadnieniami prawnymi (np. nie wolno pytać biegłego o kwalifikację prawną czynu czy wiarygodność zeznań świadka). 2. Okazanie i rozpoznanie 2.1. Istota okazania i rozpoznania  Okazanie: czynność polegająca na koncentracji wyjaśnień lub zeznań na przedmiocie przedstawionym do percepcji w odpowiednich warunkach. Powinno być przeprowadzone tak, by wykluczyć sugestię (art. 173 § 1 k.p.k.).  Rozpoznanie: odmiana okazania, polega na przedstawieniu osobie przesłuchiwanej innej osoby, jej wizerunku (np. fotografia, portret pamięciowy, film) bądź rzeczy (również nieruchomość) w celu rozpoznania. „Okazanie jest czynnością polegającą na koncentracji wyjaśnień lub zeznań na przedmiocie przedstawionym do percepcji (…) Rozpoznanie jest odmianą okazania.” (Waltoś, Hofmański) 2.2. Liczba osób lub przedmiotów w grupie  Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie min. czterech osób (art. 173 § 3 k.p.k.).  Dotyczy to również wizerunków i przedmiotów. 2.3. Podstawa prawna – art. 173 k.p.k. Art. 173 § 1 – Można okazać osobie przesłuchiwanej inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu rozpoznania, wykluczając sugestię. § 2 – Można przeprowadzić okazanie tak, by wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną. § 3 – Osoba okazywana w grupie min. 4 osób. § 4 – Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z MSWiA, określi w rozporządzeniu warunki techniczne okazania. 3. Oględziny 3.1. Pojęcie oględzin  Oględziny to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą, by ujawnić ich cechy charakterystyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.  Mogą dotyczyć: miejsca, osoby, rzeczy. (Waltoś, Hofmański) 3.2. Podstawa prawna – art. 207–208 k.p.k. Art. 207 § 1 – W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. § 2 – Jeżeli przedmiot może ulec zniszczeniu/zniekształceniu, część tego przedmiotu należy zachować albo utrwalić jego stan w inny sposób. Art. 208 – Oględzin ciała, które mogą wywołać wstyd, powinna dokonać osoba tej samej płci (chyba że są szczególne trudności). 4. Oględziny i otwarcie zwłok 4.1. Czynności przy podejrzeniu przestępnego spowodowania śmierci Art. 209 k.p.k.  Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.  Oględzin zwłok dokonuje prokurator (w postępowaniu przygotowawczym) lub sąd (w postępowaniu sądowym), z udziałem biegłego lekarza (w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej).  Oględzin dokonuje się na miejscu znalezienia zwłok; przed przybyciem biegłego i prokuratora/sądu zwłok nie wolno przemieszczać (chyba że to konieczne).  Otwarcia zwłok dokonuje biegły lekarz (w miarę możliwości medycyna sądowa), w obecności prokuratora albo sądu. Z takiej czynności biegły sporządza opinię (zawierającą m.in. wnioski, daty itp.). 5. Eksperyment procesowy 5.1. Definicja  Eksperyment procesowy: czynność polegająca na przeprowadzeniu doświadczenia lub odtworzenia przebiegu zdarzeń (lub ich fragmentów) w celu sprawdzenia istotnych okoliczności sprawy (Waltoś, Hofmański). 5.2. Podstawa prawna – art. 211–212 k.p.k. Art. 211 – W celu sprawdzenia okoliczności o istotnym znaczeniu dla sprawy można przeprowadzić eksperyment procesowy (odtworzenie przebiegu zdarzeń lub ich fragmentów). Art. 212 – W toku oględzin lub eksperymentu procesowego można również dokonywać innych czynności dowodowych (np. przesłuchań). 6. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy 6.1. Konstytucyjne podstawy  Art. 50 Konstytucji – zapewnia nienaruszalność mieszkania (przeszukanie dozwolone w przypadkach określonych w ustawie).  Art. 41 ust. 1 Konstytucji – nietykalność i wolność osobista.  Art. 64 ust. 1 Konstytucji – prawo do własności i innych praw majątkowych. 6.2. Istota zatrzymania rzeczy  Dokonywane w celu pozyskania dla postępowania dowodów (art. 217 § 1 k.p.k.) bądź rzeczy podlegających zajęciu (np. zabezpieczenie kar majątkowych).  Polega na wydaniu (na żądanie organu) lub odebraniu rzeczy, jeśli strona nie wyda jej dobrowolnie.  Organ musi mieć szczególnie wiarygodną wiadomość, że dana rzecz znajduje się w posiadaniu konkretnej osoby (Waltoś, Hofmański). 6.2.1. Art. 217 k.p.k.  Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie należy wydać na żądanie sądu, prokuratora lub w pilnych wypadkach – Policji lub innego uprawnionego organu.  Osoba wezwana może żądać postanowienia o zatrzymaniu.  W razie odmowy dobrowolnego wydania rzeczy można ją odebrać (przeszukać). 6.3. Przeszukanie – cel i tryb Art. 219 § 1 k.p.k. – Można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc w celu wykrycia/zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, jak również znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie (jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba/rzecz się tam znajduje). 6.3.1. Organ uprawniony do przeszukania – art. 220 k.p.k.  Przeszukania może dokonać prokurator albo (na polecenie sądu/prokuratora) Policja lub inny organ.  Postanowienie sądu/prokuratora należy okazać.  W pilnych wypadkach, gdy nie ma czasu na wydanie postanowienia, wystarcza nakaz kierownika jednostki lub legitymacja służbowa, ale należy niezwłocznie zwrócić się do sądu/prokuratora o zatwierdzenie czynności (art. 220 § 3). 6.3.2. Godziny przeszukania – art. 221 k.p.k.  Mieszkanie można przeszukiwać w porze nocnej (22–6) tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki.  Jeżeli przeszukanie rozpoczęto za dnia, można je kontynuować mimo nastania nocy.  Lokale dostępne w nocy dla nieokreślonej liczby osób można przeszukiwać o każdej porze. 6.3.3. Sposób przeprowadzenia – art. 224 k.p.k.  Przed rozpoczęciem przeszukania należy poinformować osobę, u której przeszukanie ma nastąpić, o jego celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów.  Osoba ta (gospodarz lokalu) ma prawo być obecna.  Jeżeli gospodarza nie ma na miejscu, przywołuje się domownika lub sąsiada.  Przeszukanie osoby lub odzieży (art. 223 k.p.k.) powinno w miarę możliwości przeprowadzać osoba tej samej płci. 6.3.4. Dyrektywy – art. 227 k.p.k.  Przeszukanie/zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem i w granicach niezbędnych dla jego osiągnięcia, z zachowaniem poszanowania prywatności i godności osób. 6.3.5. Protokół – art. 229 k.p.k.  Protokół przeszukania/zatrzymania rzeczy (oprócz wymogów art. 148/148a) powinien zawierać: o oznaczenie sprawy, o dokładną godzinę rozpoczęcia i zakończenia czynności, o listę zatrzymanych rzeczy (ich opis).  Jeśli nie było uprzedniego postanowienia, w protokole zamieszcza się wzmiankę o prawie zażądania zatwierdzenia czynności. 7. Kontrola korespondencji i przekazu informacji oraz przesyłek 7.1. Zatrzymanie i kontrola korespondencji – art. 218 k.p.k.  Urzędy pocztowe, operatorzy telekomunikacyjni, urzędy celno-skarbowe, instytucje transportowe są obowiązane wydać sądowi/prokuratorowi korespondencję i przesyłki mające znaczenie dla postępowania.  Tylko sąd/prokurator mają prawo je otwierać.  Postanowienie o zatrzymaniu korespondencji doręcza się adresatowi (może to być odroczone, ale nie później niż do prawomocnego zakończenia postępowania). 8. Kontrola i utrwalanie rozmów 8.1. Warunki zastosowania – art. 237 k.p.k.  Po wszczęciu postępowania, sąd (na wniosek prokuratora) może zarządzić kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych dla wykrycia/uzyskania dowodów lub zapobieżenia nowemu przestępstwu.  W wypadkach pilnych prokurator może to zarządzić sam, ale musi w 3 dni zwrócić się o zatwierdzenie do sądu. Sąd rozstrzyga w ciągu 5 dni (art. 237 § 2).  Kontrola dopuszczalna tylko, gdy sprawa dotyczy najpoważniejszych przestępstw (np. zabójstwo, handel ludźmi, uprowadzenie, rozbój, zamach na niepodległość państwa, szpiegostwo itd. – art. 237 § 3 k.p.k.).  Może objąć podejrzanego, oskarżonego, pokrzywdzonego lub inną osobę mogącą mieć związek ze sprawcą (art. 237 § 4).  Operatorzy telekomunikacyjni są obowiązani umożliwić wykonanie postanowienia.  Tylko sąd, prokurator (lub, w pilnych wypadkach, Policja za zgodą) mają prawo odtwarzania zapisów (art. 237 § 6). 8.2. Maksymalny termin kontroli – art. 238 k.p.k.  Kontrola i utrwalanie rozmów – maksymalnie 3 miesiące, przedłużone wyjątkowo o dalsze 3 miesiące (art. 238 § 1).  Powinno być zakończone niezwłocznie po ustaniu przyczyn.  Po zakończeniu kontroli prokurator wnosi o zniszczenie utrwalonych zapisów nieprzydatnych dla postępowania (art. 238 § 3–5).  O zniszczenie zapisów może też wystąpić osoba, której dotyczyła kontrola. 9. Poszukiwanie oskarżonego 9.1. Rodzaje poszukiwań  Poszukiwanie zwykłe (art. 278 k.p.k.): zarządza sąd lub prokurator, jeśli miejsce pobytu oskarżonego (podejrzanego) jest nieznane. W tym celu wolno przeprowadzić przeszukanie, by ustalić miejsce pobytu.  List gończy (art. 279 k.p.k.): może wydać sąd lub prokurator w drodze postanowienia, jeżeli: o w stosunku do oskarżonego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, o oskarżony się ukrywa. Podsumowanie 1. Opinia biegłego i ekspertyza – podstawowy dowód wymagający wiedzy specjalistycznej. Przesłuchanie biegłego i zasady sporządzenia opinii regulują artykuły 193–200 k.p.k. 2. Okazanie i rozpoznanie – kluczowe czynności ułatwiające identyfikację osób, rzeczy, wizerunków. Muszą wykluczać sugestię i zachowywać wymogi formalne (grupa min. 4 osób przy okazaniu). 3. Oględziny (również zwłok) – organ procesowy zapoznaje się z miejscem, osobą lub rzeczą. W przypadku śmierci mogą nastąpić także otwarcie zwłok i oględziny z udziałem biegłego lekarza. 4. Eksperyment procesowy – czynność służąca sprawdzeniu, czy pewne okoliczności zdarzenia są możliwe, np. odtworzenie przebiegu sytuacji. 5. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy – odbywa się na podstawie przepisów k.p.k. (219 i nast.) oraz z poszanowaniem konstytucyjnych wolności. Przeszukanie może być dokonane tylko w uzasadnionych przypadkach i przy spełnieniu wymagań proceduralnych. 6. Kontrola korespondencji, przekazu informacji, przesyłek – z reguły możliwa jest za zgodą lub na żądanie sądu/prokuratora (art. 218 k.p.k.). 7. Kontrola i utrwalanie rozmów – ograniczone do najpoważniejszych przestępstw i musi być zatwierdzone (art. 237–238 k.p.k.). 8. Poszukiwanie oskarżonego – poszukiwanie zwykłe bądź list gończy, w zależności od spełnienia przesłanek (m.in. ukrywanie się, tymczasowe aresztowanie). DOWODY I POSTĘPOWANIE DOWODOWE W PROCESIE KARNYM. ZAKAZY DOWODOWE Tezy wykładu 1. Zakazy dowodzenia określonych faktów. 2. Zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów. 3. Zakazy stosowania określonych metod dowodzenia. 1. Zakazy dowodzenia określonych faktów 1.1. Zakaz dowodowy – definicja „Zakaz dowodowy to norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów.” 1.2. Podział zakazów dowodzenia faktów Można wyróżnić:  Zupełne i bezwarunkowe  Zupełne i warunkowe 1.2.1. Zakazy zupełne i bezwarunkowe  Zupełne – niedopuszczalne jest dowodzenie określonych okoliczności jakimikolwiek środkami dowodowymi.  Bezwarunkowe – taki zakaz nie może być uchylony pod żadnym warunkiem. Przykłady zakazów zupełnych i bezwarunkowych 1. Zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa – prawomocnie osądzonego wcześniej, popełnionego przez oskarżonego (gdy występuje kwestia recydywy). Odnosi się to do zasady ne bis in idem – nie wolno dowodzić drugi raz tych samych faktów już osądzonych. 2. Zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego rozstrzygnięcia innego sądu (art. 8 § 2 k.p.k.), np. rozwodu – nie można w postępowaniu karnym dowodzić, że ktoś jest w związku małżeńskim, jeśli prawomocne orzeczenie cywilne stwierdziło rozwód. 3. Zakaz dowodzenia treści zeznań świadka, jeżeli skorzystał on z prawa do odmowy składania zeznań (art. 182 k.p.k.) albo został zwolniony z obowiązku ich złożenia (art. 185– 186 k.p.k.). 4. Zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem (art. 108 § 1 k.p.k.). 5. Zakaz dowodzenia okoliczności objętych ochroną świadka koronnego – informacje chronione na podstawie przepisów o świadku koronnym nie mogą być dowodzone przez inne środki, które naruszałyby tę ochronę. 1.2.2. Zakazy zupełne i warunkowe  Zupełne – niedopuszczalne jest dowodzenie pewnych okoliczności jakimikolwiek środkami dowodowymi.  Warunkowe – zakaz dowodowy można uchylić po spełnieniu określonych warunków (przykład: tajemnica państwowa, zawodowa – można ją uchylić, gdy zwolni z niej właściwy organ). W k.p.k. wskazane przepisy to m.in. art. 179, 180, 225, 226. 1.3. Przepisy dotyczące zakazów dowodzenia określonych faktów 1.3.1. Art. 179 k.p.k. – Tajemnica państwowa Art. 179. [Tajemnica państwowa] § 1. Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli "tajne" lub "ściśle tajne" mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu ich od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. § 2. Zwolnienia wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania mogło wyrządzić poważną szkodę państwu. § 3. Sąd lub prokurator może zwrócić się do właściwego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej. 1.3.2. Art. 180 k.p.k. – Tajemnica zawodowa i służbowa Art. 180. [Tajemnica zawodowa i służbowa] § 1. Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji „poufne”/„zastrzeżone” lub tajemnicy zawodowej/funkcyjnej mogą odmówić zeznań co do tych okoliczności, chyba że sąd lub prokurator zwolni je z tego obowiązku (jeśli ustawy szczególne nie stanowią inaczej). § 2. Osoby obowiązane do zachowania m.in. tajemnicy notarialnej, adwokackiej, lekarskiej, dziennikarskiej, statystycznej itp. mogą być przesłuchiwane co do tych faktów tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości i nie można ustalić danej okoliczności innym dowodem. W postępowaniu przygotowawczym o przesłuchaniu (lub zezwoleniu na nie) decyduje sąd (na posiedzeniu bez udziału stron, max do 7 dni od wniosku prokuratora). § 3. Zwolnienie dziennikarza z tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału lub osób udzielających informacji, jeśli zastrzegły anonimowość (z wyjątkami, np. art. 240 § 1 k.k.). (Przepis jest dłuższy, w tekście wskazano podstawowy zakres.) 1.3.3. Art. 225 k.p.k. – Zatrzymanie dokumentów zawierających tajemnicę Art. 225. § 1. Jeżeli kierownik instytucji państwowej lub samorządowej (lub osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy/przeszukania) oświadczy, że wydane/przeszukane pismo zawiera informacje niejawne lub tajemnicę zawodową/prawnie chronioną, organ przeprowadzający czynność przekazuje pismo w opieczętowanym opakowaniu prokuratorowi albo sądowi, bez jego odczytania.  § 2. (–) Tryb z § 1 nie obowiązuje w stosunku do pism/dokumentów, które zawierają informacje o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” albo dotyczą tajemnicy zawodowej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa; analogicznie, jeśli dokumenty mają charakter osobisty i należą do podejrzanego. 1.3.4. Art. 226 k.p.k. – Wykorzystanie dokumentów zawierających tajemnicę Art. 226. W kwestii wykorzystania dokumentów zawierających informacje niejawne lub tajemnicę zawodową jako dowodów stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia z art. 178–181. W postępowaniu przygotowawczym o wykorzystaniu dokumentów z tajemnicą lekarską decyduje prokurator. 2. Zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów 2.1. Zakazy bezwarunkowe Chodzi o sytuację, gdy nigdy nie wolno przeprowadzać dowodu w danym zakresie. 1. Przesłuchanie jako świadka obrońcy/adwokata/radcy prawnego co do faktów, o których dowiedział się w związku z obroną lub pomocą prawną (art. 178 pkt 1 k.p.k.). 2. Przesłuchanie duchownego co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi (art. 178 pkt 2 k.p.k.). 3. Przesłuchanie mediatora co do faktów, o których dowiedział się prowadząc postępowanie mediacyjne, za wyjątkiem informacji o przestępstwach z art. 240 § 1 k.k. (art. 178a k.p.k.). 4. Zakaz powoływania jako biegłych osób, o których mowa w art. 196 § 1 k.p.k. (chodzi np. o sędziego, prokuratora, obrońcę, pełnomocnika strony w danej sprawie). 5. Zakaz wykorzystania w procesie oświadczenia złożonego wobec biegłego/lekarza udzielającego pomocy medycznej przez oskarżonego co do zarzucanego mu czynu (art. 199 k.p.k.). 6. Zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do czynu zabronionego (art. 52 ust. 1 i 2 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego). 2.2. Zakazy warunkowe 1. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która wcześniej odmówiła zeznań (art. 182 k.p.k.). 2. Zakaz przesłuchiwania świadka, który wniósł o zwolnienie ze składania zeznań (bo jest w szczególnie bliskim stosunku osobistym z oskarżonym) – organ procesowy może go zwolnić (art. 185 k.p.k.). 3. Zakaz przesłuchiwania osób z immunitetem dyplomatycznym (art. 581 § 1 k.p.k.) lub konsularnym (art. 582 § 1 k.p.k.) w zakresie okoliczności objętych immunitetem, o ile nie wyrażą zgody na przesłuchanie. 3. Zakazy stosowania określonych metod dowodzenia 3.1. Art. 168a k.p.k. – Dowody uzyskane z naruszeniem prawa Art. 168a. „Dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku:  zabójstwa,  umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu,  pozbawienia wolności.” Innymi słowy, co do zasady można użyć w postępowaniu dowodu zdobytego nielegalnie, z wyjątkiem przypadków, gdy został pozyskany w wyniku najcięższych czynów funkcjonariusza publicznego (jak zabójstwo czy uwięzienie). 3.2. Art. 171 k.p.k. – Niedopuszczalne metody przesłuchania Art. 171 § 7 – Wyjaśnienia, zeznania i oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom z § 5 nie mogą stanowić dowodu. § 5 – Niedopuszczalne jest: 1. wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej; 2. stosowanie hipnozy albo środków chemicznych / technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby lub mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem. 3.3. Art. 174 k.p.k. – Zakaz zastępowania wyjaśnień/zeznań Art. 174. [Niedopuszczalność zastępowania wyjaśnień lub zeznań] „Dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych.” Oznacza to, że zawsze należy przesłuchać świadków i oskarżonych wprost – nie można uznać za dowód wyłącznie notatek czy streszczeń sporządzonych przez kogoś innego, jeżeli celem byłoby „zastąpienie” bezpośredniego przesłuchania. 3.4. Ponowne wskazanie niedopuszczalnych metod (art. 171 § 5)  Oprócz przymusu i groźby bezprawnej, ustawodawca wskazuje na hipnozę, środki chemiczne czy techniczne ingerujące w psychikę osoby przesłuchiwanej – wykluczone w procesie karnym. PODSUMOWANIE GŁÓWNYCH ZAGADNIEŃ 1. Zakazy dowodzenia określonych faktów – zabraniają w ogóle podejmowania próby dowiedzenia pewnych okoliczności (np. objętych ne bis in idem, przebiegu narady sędziowskiej). Niektóre są bezwarunkowe (nigdy nie można ich przełamać), inne –  warunkowe (mogą zostać uchylone przez właściwy organ zwalniający z obowiązku tajemnicy). 2. Zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów – bezwzględnie nie wolno np. przesłuchiwać duchownego co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi. Część z nich jest warunkowa (np. przesłuchanie lekarza co do tajemnicy możliwe tylko po orzeczeniu sądu). 3. Zakazy stosowania określonych metod dowodzenia – zakaz przemocy, hipnozy, substancji psychoaktywnych w trakcie przesłuchania, zakaz zastępowania zeznań treścią notatek itd. Wpływa to na ocenę dopuszczalności dowodu – nie można go wykorzystać, jeśli został pozyskany w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi. 4. Art. 168a k.p.k. – reguła, że samo naruszenie przepisów postępowania nie powoduje automatycznie niedopuszczalności dowodu. Istnieje jednak wyjątek, gdy funkcjonariusz publiczny popełnił najcięższe przestępstwo w celu zdobycia dowodu. Te normy i ograniczenia mają za zadanie chronić prawa i wolności jednostki oraz zapewnić rzetelny przebieg procesu karnego. Wydział Przedsiębiorczości i Innowacji w Warszawie Uniwersytetu WSB Merito w Poznaniu Rok akademicki 2024 / 2025 KARTA ZAJĘĆ / MODUŁU Nazwa zajęć / modułu: HISTORIA KRYMINOLOGII I KRYMINALISTYKI CZĘŚĆ A Kierunek studiów: Bezpieczeństwo wewnętrzne Stopień studiów: I Forma studiów: stacjonarne / niestacjonarne Profil studiów: praktyczny Semestr: IV Kod programu studiów: 22_23_BW1 Status zajęć / modułu: Specjalnościowy Język wykładowy: polski Liczba godzin Punkty ECTS* Forma / Forma zaliczenia Ogółem dla zajęć / modułu kategoria zajęć S PWS NS PWS 2 (S i NS) Wykład 30 20 16 34 egzamin Punkty ECTS za wykład 2 Ćwiczenia Wybierz Konwersatorium Wybierz Seminarium / Wybierz Proseminarium Lektorat Wybierz Punkty ECTS z zajęć praktycznych Laboratorium Wybierz Projekt Wybierz Praktyka Wybierz Konsultacje Wybierz E-learning Wybierz Punkty ECTS za e-learning S – studia stacjonarne NS – studia niestacjonarne PWS – praca własna studenta * 1 pkt ECTS = 25 godzin; 0,5 pkt ECTS = 12,5 godziny Koordynator/ka zajęć / modułu: Prowadzący/a zajęcia / moduł: dr Wacław Brzęk Autor/ka Karty: dr Wacław Brzęk Data aktualizacji Karty: 17.09.2024 CZĘŚĆ B 1. Wymagania wstępne: Znajomość podstawowych zasad organizacji i zakresu działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, a także podstaw prawa karnego. 2. Założenia i cele zajęć / modułu: Celem wykładu jest zapoznanie studentów z historią rozwoju kryminalistyki oraz kryminologii na tle nauk penalnych oraz organizacji organów ścigania. Przedstawia on rozwój metod stosowanych w badaniach 1 kryminalistycznych oraz nauk z nią związanych, a także ewolucję kryminologii jako nauki. Wykład koncentruje się na historii tych nauk przede wszystkim w Polsce. Student nabędzie wiedzy czym była i czym jest obecnie kryminologia oraz kryminalistyka. 3. Efekty uczenia się dla zajęć / modułu: Odniesienie do kierunkowych Metody sprawdzające Kod efektu Opis efektu uczenia się efektów uczenia osiągnięcie efektu uczenia się (w postaci się symbolu) WIEDZA Student: charakteryzuje podstawowe kierunki historycznego rozwoju kryminologii oraz Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_W01 kryminalistyki na ziemiach polskich w okresie BW_I_W01 pisemny począwszy od początków formowania się tych nauk do okresu po II wojnie światowej wyjaśnia istotę rozwoju kryminalistyki oraz Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_W02 BW_I_W03 kryminologii w Polsce na tle światowym pisemny odtwarza i uzasadnia wpływ poszczególnych Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_W03 nauk wpływających na rozwój kryminalistyki BW_I_W06 pisemny oraz kryminologii UMIEJĘTNOŚCI Student: dokonuje poprawnej interpretacji podstawowych kierunków historycznego Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_U01 BW_I_U01 rozwoju kryminologii oraz kryminalistyki na pisemny ziemiach polskich wykonuje wyodrębnienie i określenie najważniejszych zjawisk związanych Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_U02 BW_I_U03 z funkcjonowaniem kryminologii oraz pisemny kryminalistyki tłumaczy ewolucję kryminologii oraz Egzamin teoretyczny BW1_HKiK_U03 BW_I_U11 kryminalistyki w Polsce na tle światowym pisemny KOMPETENCJE SPOŁECZNE Student: jest gotów do uzyskiwania niezbędnych danych do analizy w kontekście uzupełniania BW1_HKiK_K01 BW_I_K01 Dyskusja wiedzy z zakresu kryminologii oraz kryminalistyki, w tym wiedzy historycznej demonstruje krytyczną analizę zjawisk związanych z funkcjonowaniem kryminologii BW1_HKiK_K02 BW_I_K01 Dyskusja oraz kryminalistyki z poprawnym wykorzystaniem siatki pojęciowej 4. Szczegółowy program zajęć: Efekty uczenia się dla zajęć Nr Treści programowe / modułu, w postaci kodu (z 1 kolumny pkt. 3 karty) 2  BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 Wprowadzenie do historii kryminologii i kryminalistyki: Historia i jej BW1_HKiK_W03 periodyzacja w odniesieniu do przedmiotu: historia kryminologii BW1_HKiK_U01 1. i kryminalistyki. Kryminologia – definicje w ujęciu historycznym. BW1_HKiK_U02 Kryminalistyka – definicje w ujęciu historycznym. Związki kryminologii z kryminalistyką. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Przestępczość i jej zwalczanie w Polsce w dobie przedrozbiorowej. BW1_HKiK_U01 2. Przestępstwo. Przestępczość. Przestępczość i jej zwalczanie w Polce BW1_HKiK_U02 przedrozbiorowej, czyli rzecz o taktyce prekryminalistycznej. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Wiek XIX – Prekursorzy kryminalistyki jako nauki: Medycy sądowi. Inni BW1_HKiK_U01 3. przedstawiciele nauk lekarskich. Chemicy sądowi, farmaceuci. BW1_HKiK_U02 BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Wiek XIX – Prekursorzy kryminalistyki jako nauki – część II: BW1_HKiK_U01 4. Przedstawiciele innych nauk. Praktyka kryminalistyczna organów ścigania BW1_HKiK_U02 zaborców. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Kryminalistyka w odrodzonej Polsce – część I: Organizacja badań BW1_HKiK_U01 5. kryminalistycznych w Policji Państwowej. Wybitni kryminalistycy w Policji BW1_HKiK_U02 Państwowej. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Kryminalistyka w okresie II RP – część II; Wojsko Polskie w okresie BW1_HKiK_U01 6. międzywojnia. Badania kryminalistyczne w Oddziale II Sztabu Głównego. BW1_HKiK_U02 Kryminalistyka w Żandarmerii Wojskowej. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02 3  BW1_HKiK_W01 BW1_HKiK_W02 BW1_HKiK_W03 Kryminalistyka w instytutach naukowo – badawczych i uczelniach BW1_HKiK_U01 7. w dobie II RP; Instytut Ekspertyz Sądowych w Warszawie (1929 - 1939). BW1_HKiK_U02 Kryminalistyka w uczelniach polskich w czasach II RP. BW1_HKiK_U03 BW1_HKiK_K01 BW1_HKiK_K02