Орта білім беру ұйымының міндеттері PDF

Қазіргі уақытта орта білім беру ұйымының міндеті базалық білімді беру ғана емес, сонымен қатар білім алушыларды болашақта өзекті болатын заманауи құзыреттермен қамтамасыз ету болып табылады. «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» пәндерін оқитын білім алушылардың нақты материалды игеріп қана қоймай,...

Қазіргі уақытта орта білім беру ұйымының міндеті базалық білімді беру ғана емес, сонымен қатар білім алушыларды болашақта өзекті болатын заманауи құзыреттермен қамтамасыз ету болып табылады. «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы» пәндерін оқитын білім алушылардың нақты материалды игеріп қана қоймай, талдау, сыни ойлау, дәлелдеу және негізделген шешімдер қабылдау дағдыларын дамыту ерекше маңызды. Бұл дағдылар қазіргі әлемнің өзгермелі жағдайларына сәтті бейімделу үшін қажет. Слайд 1 Функционалдық сауаттылықтың негізгі компоненттері (PISA тұжырымдамасы шеңберінде) келесі компоненттермен ұсынылған: оқу сауаттылығы -- адамның өз мақсаттарына жету, білімі мен әлеуетін дамыту және қоғамға қатысу үшін мәтіндерді түсіну, пайдалану, бағалау, ойлау және өзара әрекеттесу қабілеті \[17\]; жаратылыстану сауаттылығы -- «ғылыми мәселелермен айналысу және ғылымның ойшыл азамат ретіндегі идеялары. Ғылыми сауатты адам ғылым мен технология туралы дәлелді пайымдауларға қатысуға дайын, бұл құбылыстарды ғылыми түсіндіруге, ғылыми зерттеулерді бағалауға және дамытуға, деректер мен дәлелдемелерді ғылыми түсіндіруге құзыреттілікті қажет етеді» \[18\]; математикалық сауаттылық -- «адамның математиканы әр түрлі контексте тұжырымдау, қолдану және түсіндіру қабілеті. Ол Тарихи зерттеу барысында білім алушылар өз ойлары мен тұжырымдарын тұжырымдау дағдыларын дамытады. Олар өз идеялары мен дәлелдерін тиімді байланыстыра алады, бұл ауызша және жазбаша қарым-қатынасты дамыту үшін маңызды. Коммуникативтік дағдыларды дамыту Тарихи зерттеу әртүрлі көзқарастарды талдау және бағалау қабілетінің дамуына ықпал етеді. білім алушылар сыни ойлауды қалыптастыру және функционалдық сауаттылықты дамыту үшін маңызды болып табылатын сыни пайымдаулар мен бағалауларды әзірлейді. Сыни ойлауды дамыту математикалық пайымдауды және құбылыстарды сипаттау, түсіндіру және болжау үшін математикалық ұғымдарды, фактілер мен құралдарды қолдануды қамтиды»; қаржылық сауаттылық -- «бұл қаржылық ұғымдар мен тәуекелдерді білу және түсіну, сондай-ақ әртүрлі қаржылық жағдайларда тиімді қолдану, адамдар мен қоғамның қаржылық әл-ауқатын жақсарту және экономикалық өмірге қатысуды қамтамасыз ету үшін осы білімін қолдану дағдылары, мотивациясы және сенімділігі». Компоненттердің бірі ретінде «білім алушылардың әртүрлі және ерекше идеяларды қалыптастыру, сондай-ақ ашық қарым-қатынас пен проблемаларды шешу тапсырмалары арқылы әртүрлі контексттердегі идеяларды бағалау және жақсарту қабілетін» білдіретін шығармашылық ойлау да әрекет етеді. Жаһандық құзыреттер функционалдық сауаттылық құрылымындағы маңызды құрамдас бөлікке айналады. «Жаһандық сауатты адамдар жергілікті, жаһандық және мәдениетаралық мәселелерді зерттей алады, әртүрлі көзқарастар мен дүниетанымдарды түсінеді және бағалайды, басқалармен дұрыс қарым-қатынас жасай алады және тұрақтылық пен ұжымдық әл-ауқатты қамтамасыз ету үшін жауапты іс-қимыл жасай алады» \[17\]. Слайд 2 Шығармашылық ойлау функционалдық сауаттылықтың жалпыланған сипаттамасы ретінде осы уақытқа дейін халықаралық салыстырмалы зерттеулер шеңберінде бағаланбаған, ол алғаш рет 2022 жылы PISA зерттеуінде бағаланады. Шығармашылық ойлаудың құрамына кіретін құзыреттердің бірі әр түрлі идеяларды ұсыну болғандықтан, сабақтарда және сабақтан тыс жұмыстарда бірнеше түрлі идеяларды іздеу және ұсыну үшін әр түрлі мәселелерді (әлеуметтік, ғылыми және т.б.) шешу шеңберінде білім алушылардың қызметін ұйымдастыру қажет. Мұғалімнің міндеті-білім алушылар мүмкіндігінше әртүрлі идеяларды ұсынуға деген ұмтылысты сезінуі үшін оқу сабағында осындай атмосфераны құру. Бұл кезеңде алға қойылған әртүрлі идеялардың тізіміне оларды бағалауға емес, қойылған міндетке сәйкес назар аударуы маңызды болып табылады. Білім алушылардың шығармашылық ойлауын дамыту процесінде оларды шығармашылық идеяларды ұсынуға үйрету маңызды, яғни білім алушылар әртүрлі салаларда шығармашылық идеяларды ұсынуды, жазбаша немесе көрнекі түрде өзін-өзі көрсету, әлеуметтік немесе жаратылыстану-ғылыми мәселелерді шешуді үйрене алады. Осыған байланысты сабақта жобалық оқытуды қолдану тиімді**. Жобалық оқыту (project-based learning)** барған сайын қарқын алуда, өйткені бұл оқыту мен оқуға өте тиімді және өзекті тәсіл. Көптеген зерттеулер оны сәтті енгізгеннен кейін білім алушылардың оқуға деген ынтасы жақсарып, жетістік деңгейі жоғарылайтынын көрсетеді. Сондай-ақ, жұмыстың бұл түрі болашақта түлектер саналы түрде мамандық пен оқу орнын таңдауы үшін білім алушыларды ерте кәсіптік бағдарлау бағдарламасын ішінара жүзеге асыруға көмектеседі. Оқыту білім алушылар топтарында, мәдениетте және өткен тәжірибелерде болатын әлеуметтік белсенділік болғандықтан, жобалық оқыту арқылы білім алушылар тек оқу пәндері бойынша білімді ғана емес, сонымен қатар келіссөздер жүргізуге, жалпы шешімдер қабылдауға, оқу тобындағы рөлге сәйкес жауапкершілікті сезінуге және олардың қызметінің нәтижелерін бірге түсіндіруге мүмкіндік алады. Бұл сонымен қатар мұғалімдерге білім алушыларды жаңа қырынан көруге, оларға туа біткен қабілеттерін дамытуға көмектесуге мүмкіндік береді, бұл кейде дәстүрлі сабақ жүйесінде сәтсіздікке ұшырайды. Сонымен қатар, көбінесе жобалық оқыту белгілі бір пәннің бағдарламасынан тыс пәнаралық байланыстар арқылы жүзеге асырылады. Бұл мұғалімнің мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді және шығармашылыққа ықпал етеді, ал білім алушыларда көбінесе педагогикалық процестің теориялық бөлігінде күтпеген практикалық дағдыларды алатын міндеттер болады. Слайд 3 Тарих сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру құралдары: − (аңыздар, өмірбаяндар, әңгімелер және т. б.) мазмұндау -- білім алушыға өз ойын монологиялық тұрғыдан сауатты түрде түсіндіруге, оқиғаларды және олардың тәрбиелік ауқымын кеңейтуге мүмкіндік беретін белгілі бір тарихи сюжеттер мен бейнелерді «жандандыруға» мүмкіндік беру, осылайша негізгі құндылықтарды игеру үшін тиісті эмоционалды орта құру; − танымдық ойындар, викториналар, дебат-сабақтар білім алушылардың ынтымақтастығын, жеке жұмыс жасау дағдыларын және пікірталастарда өз көзқарасын білдіру қабілетін дамытады; − тарихи диктанттар мен эсселер мұғалімдердің түзетуімен білім алушылардың жазбаша сауаттылығын қалыптастырады; тарихи және құқықтық құжаттарды зерделеу, оларды талдау білім алушылардың адамзат тарихында қалыптасқан этикалық құндылықтарына сүйене отырып, мәселе бойынша өз пікірін білдіруге бейімдейді; − білім алушылардың біржақты және тікелей пікірлерден бас тартуға, мәтіндер мен авторлық позицияларға мұқият қарауға мүмкіндік беретін вариативті дереккөздерді оқу. Осылай, білім алушылар этикалық таңдау жасайды, бір жағынан тарихи рөлдерді сынап көреді, ал екінші жағынан - осы рөлдерді бағалайтындардың шеңберіне кіреді. − презентациялар, эсселер, әлеуметтік сауалнамалар, жобалар түріндегі зерттеу жұмыстарын жүргізу (білім алушылар туыстарымен, соғыс және еңбек ардагерлерімен әңгімелесу кезінде алынған ақпаратты анықтамалық әдебиеттерден пайдаланады, өздерін жаңа біліммен байытады, адамның есімін ұмытпау үшін қандай адамгершілік қасиеттерге ие болуы керек екеніне тағы бір рет көз жеткізеді). Тарихты зерттеу арқылы білім алушылардың қоршаған шындықты сыни тұрғыдан қабылдауы, қоғамдық өмірдің әртүрлі құбылыстарына қатысты өз ұстанымын анықтау, белгілі бір жағдайларда өз ісәрекеттерін саналы түрде модельдеу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. Тәжірибеге бағдарланған технология --- бұл білім алушылардың құжаттармен, карталармен, жұмыс парақтарымен, тарихи дереккөздермен белсенді дербес іс-әрекетін көздейтін оқу сабағын ұйымдастыр, нәтижесінде кәсіби білім, білік, дағдыларды практикалық және шығармашылық түрде меңгеру және ойлау қабілеттерін дамыту. Тарих сабақтарында тәжірибеге бағытталған тәсілді жүзеге асырудың мүмкіндіктері мен әдістері. Әр сабақта білім алушының таңданысын, қуанышын тудыратын, бір сөзбен айтқанда бәрі ұмытып кеткенде де есте сақтайтындай жағдай жасау керек. Бұл қызықты факт, күтпеген жаңалық, әдемі тәжірибе, бұрыннан белгілі нәрсеге стандартты емес көзқарас болуы мүмкін. Тарих сабағына дайындық кезінде қарапайым сабақты проблемалық сабаққа айналдырып, тақырыпқа қызығушылық тудыратын бірнеше мүмкіндіктер туралы ойлану керек. Сабақты жоспарлау бойынша ұсыныстар Сабаққа дайындық кезінде мұғалім ең алдымен оқу нәтижелерін қарастыруы керек. МЖМБС іске асыру үшін тақырыптардың көмегімен білім алушыларда білім мен дағдылар қалыптасады. Қысқа мерзімді жоспарлау үлгісін дайындаған кезде, МЖМБС-дан туындайтын күтілетін нәтижеге жетуді назарда ұстаған жөн. Оқыту мақсаттары білім алушыларға бағытталуы керек. Оқытуда қолданылатын формалар мен әдістер де дұрыс таңдалуы керек. Кейде мұғалімдер қысқа мерзімді жоспарлау үлгісінде әртүрлі әдістер мен формалардың аттарын жазады, бірақ сабақ барысында олар орындалмайды. Сондықтан көбінесе жоспарда жазылған нәтижелер сабақтың соңында орындалмай қалады. Ұзақ мерзімді жоспар негізінде сабақ барысында жүзеге асырылатын даму мақсаттары анықталуы керек. Осы мақсаттарды жүзеге асыру кезінде таңдалған ресурстар мен интеграция мүмкіндіктері ескерілуі керек. Осыдан кейін ғана сабақтың кезеңдері басталады. Интерактивті сабақ келесі кезеңдерден тұрады: