College 2 2024-2025 Architecture in Context A Les 2 PDF

Architectuur in Context A Les 2: DE POLIS EN DE MEGAPOLIS: DE ORGANISATIE VAN EEN SAMENLEVING DOOR ARCHITECTUUR Prof. dr. Anne-Françoise Morel 1 753 VC – 476 NC: nadruk op architectuur van het Romeinse...

Architectuur in Context A Les 2: DE POLIS EN DE MEGAPOLIS: DE ORGANISATIE VAN EEN SAMENLEVING DOOR ARCHITECTUUR Prof. dr. Anne-Françoise Morel 1 753 VC – 476 NC: nadruk op architectuur van het Romeinse keizerrijk INHOUD 1. Inleiding: 1. Archeologie: Winckelmann en Piranesi 2. Traktaat: De Architectura Libri Decem (15 BCE) 3. Architectuur als maatschappelijk fenomeen 2. Romeinse architectuur 1. Assimilatie 2. Constructieve vernieuwing: het gewelf, het beton, de baksteen 3. Functionalisme: nieuwe technieken en nieuwe typologieën 4. Esthetiek: barokke splendeur 3. Het summum van het Romeinse Genie: het Pantheon (118 CE) 4. Grootstedelijke Noodzaak 1. Steden 2. Woningbouw 3  Recapitulatie Griekenland Griekenland (westerse architectuur) Rome ❑ Constructief: zuil – architraaf ❑ Constructief: gewelf ❑ Perfectioneren ❑ Nieuwe technieken en constructies ❑ Vrije benadering van het gebouw ❑ Veelvoud aan stijlen, assimilatie ❑ Harmonie (met het landschap) ❑ Gedwongen, frontale benadering ❑ Proportie ❑ Architectuur domineert landschap ❑ Realisme: De wereld voorstellen ❑ Veel fantasie, verbeelding, barok, zoals hij is horror vacui ❑ decoratie ❑ polychromie 4 Johann Joachim Winckelmann 1. INLEIDING 1.1 WINCKELMANN & PIRANESI Winckelmann: (1717 –1768) Griekse puurheid vs Romeinse “decadentie” – Veroordeelt de antiquarische houding en overname elementen van andere culturen Assimilatie bv. zuilen ten koste van het zuivere Griekse ideaal Piranesi: Giovanni Battista Piranesi Expansie en organisatie van het rijk: – Ziet de sterkte van assimilatie en integratie (1720 - 1778) – Functionalisme en Techniek -> infrastructuur, grootsteden – Monumentaliteit, verbetering en vernieuwing 5  1. INLEIDING 1.2 BASISKENMERKEN VOLGENS VITRUVIUS De Architectura, ca. 25/15 BCE - Vitruvius https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Vitruvius/home.ht ml 10 boeken/hoofdstukken 1. Stadsplanning, architectuur en bouwkunde 2. Bouwmaterialen 3 en 4. Tempel en ordes 5. Publieke gebouwen 6. Woningbouw 7. Metselwerk en bekleding 8. Waterwerken 9. Basiswetenschappen 10. Machines 6 1. INLEIDING 1.2 BASISKENMERKEN VOLGENS VITRUVIUS BELANG: Enige bewaarde architectuurtraktaat uit Romeinse periode Bepalend voor evolutie Westerse architectuur van Renaissance tot de 19de eeuw (Vitruvianisme) : – Architectuur wordt voorgesteld als een belangrijke schakel in de constructie van het imperium (opgedragen aan Keizer Augustus) – architectuur als wetenschap – Compleet beeld van de architectuur (schaal, typologie, …) – voorstellingswijze van architectuur in grondplan, aanzicht en perspectief – Componenten van de architectuur: Venustas (schoonheid), Firmitas (stevigheid), Utilitas (nut, functie) – Theoretiseert de zuilen als tempelordes (3 Griekse ordes + 3 Romeinse ordes) – Vitruvius-man / proportieleer 7 1. INLEIDING 1.2 BASISKENMERKEN VOLGENS VITRUVIUS - 3 nieuwe zuilen - -Grote decoratieve variaties in entablement - Halve zuil (wordt vnl, decoratief gebruikt) - Eigen variatie op de hoekoplossing 8 1. INLEIDING 1.2 BASISKENMERKEN VOLGENS VITRUVIUS PROBLEMEN Vakjargon - “Lost in translation” Geen originele illustraties Schrijft aan de start van het Keizerrijk over architectuur van de Republiek Politiek instrument 9 1. INLEIDING 1.3 ARCHITECTUUR ALS POLITIEK - MAATSCHAPPELIJK FENOMEEN Romeinse architectuur -> expansie en organisatie van het rijk: 1. Assimilatie > 1 centraal gestuurd imperium met diverse culturen 2. Constructieve vernieuwing: het gewelf, het beton, de baksteen > grote infrastructuur 3. Functionalisme: nieuwe technieken en nieuwe typologieën > grootstedelijke noodzaak 4. Functionele barokke splendeur > propaganda en vertier 10 1. INLEIDING 1.3 ARCHITECTUUR ALS POLITIEK - MAATSCHAPPELIJK FENOMEEN If you measure Greece against this gauge (Rome), you say "The Greek was a sculptor, nothing more"....Let us retain from the Romans the bricks and Roman cement and travertine stone. Let's sell Roman marble to millionaires. The Romans knew nothing about marble. The Roman problem was fitting out conquered lands: so they invented construction methods and used them to make impressive "Roman" things....Strength of intention, classification of elements, proof of a turn of mind: strategy, legislation. The architecture is responsive to these intentions: it renders. Le Corbusier, Vers une Architecture, 1923 11 VIDEO: http://whc.unesco.org/en/list/23/video 12 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1. ASSIMILATIE Expansie van het Romeinse Imperium ❑ Integratie ❑ Inspelen op lokale cultuur, techniek ❑ Overnemen van “nuttige” en “interessante” zaken -> Pragmatische aanpak ❑ Belangrijk: Grieks-Hellenistische cultuur, de Etruskische cultuur 13 2.1. ASSIMILATIE Etruskische (IT vaste land) DOMINANTE CULTUUR pas bij stichting ROM rep => romeinse cult bovenhand nemen Erfenis: ❑ Materiaalgebruik: beton, opus caementicum ❑ Toscaanse of Etruskische zuilenorde ❑ Boog -> basis latere koepel en gewelfstructuren ❑ Sculptuur (Griekse invloed) Grieks ❑ Zuilen ❑ Klassieke vormentaal ❑ Typologiën (Tempelgrondplan- opstand, theater, zuilengalerij) Oosterse (Hellenistische) ❑ Heerserscultus (arch als propaganda) ❑ “Barok” (deco en rijkdom) ❑ Monumentale structuren 14 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE CASE-STUDY Tempel Eén typologie met vele vormen ten gevolge van lokale noden en invloeden 15 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Maison Carrée, Nîmes, 20 VC Etruskisch ❑ Platform ❑ Frontale benadering (pseudopteraal) ❑ Gesloten wand Grieks ❑ Opstand ❑ Rechthoekig plan maar niet langer (n=2xa+1) ❑ Constructief en decoratief gebruik van de zuilen Oosters ❑ Decoratie van de kroonlijst ❑ Cassettenplafond met rozetten (oosterse invloed wordt geassimileerd in het klassieke 16 decorum) 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE N N: 11 zuilen a a: 6 zuilen 17 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Decoratie: Oosterse invloed van de kroonlijst Cassettenplafond met rozetten 18  2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Consoles http://www.irismonument.be/nl.p.glossary.html Festoen Haslingshuis E.J.; Bouwkundge termen, Leiden, 2005 Eierlijst Arabesk Palmet Brucranium Eierlijst Astragaallijst 19 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Cassettenplafond met rozetten 20 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Fortuna Primigenia Tempel, Praeneste (Palestrina), ca. 150 VC = vernieuwing qua typologie: tempelcomplex, -> cfr. Hellenistische structuren zoals Pergamon altaar, naast tempel ook winkels, herbergen etc. -> sacraal en profaan lopen door elkaar itt Griekse “tempelberg” -> organisatievermogen van de Romeinen 21 Etruskisch – Romeins: Platform, frontale benadering, diepe zuilenportiek met grote cella Hellenistisch / Oosters: Terrasbouw, piramidale vorm Klassiek Grieks: Symmetrie, zuilen + fronton Erfenis: Renaissance en Barokke tuinarchitectuur: terrassen, exedrae, en portico’s cfr. Les 622en 8 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Tempel van Baal, Palmyra, 32 NC: assimilatie van godsdienst en architectuur Klassieke vormentaal Oosterse cultus Dakterras Benadering langs de lange zijde van het gebouw 23 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.1 ASSIMILATIE Venustempel, Baalbek Compleet vrije omgang met de typologie en met de architectuur Totaal on-Grieks gebruik van Griekse vormentaal 24 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.2 Firmitas: GEWELF, BETON, BAKSTEEN TECHNIEK EN FUNCTIONALISME Organisatie van een groot rijk vraagt nodige infrastructuur + nieuwe typologieën (utilitas) -> 2.3 Om deze infrastructuur te kunnen realiseren moeten nieuwe technieken en constructies worden ingezet (firmitas) -> 2.2 Onpersoonlijke en bureaucratische architectuur voor de gewone mens ongeziene rijkdom en individualisme voor gegoede klasse (commoditas) -> 2.4 25 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.2 Firmitas: GEWELF, BETON, BAKSTEEN Perugia, Porta Augusta, 4de eeuw VC 26 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.2 Firmitas: GEWELF, BETON, BAKSTEEN Toont aan dat ❑ Kennis boog en gewelf reeds lang aanwezig ❑ Combinatie boog + Griekse zuilen als motief bij zowel Etrusken als Romeinen Etruskische boog in Volterra, 4de eeuw VC 27 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.2 Firmitas: GEWELF, BETON, BAKSTEEN Gewelf vs. architraaf – zuil Volume (creëren van ruimte) vs. lineair (open/gesloten, leegte) Tongewelf en kruisgewelf 28 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.2 Firmitas: GEWELF, BETON, BAKSTEEN Romeins beton: pozzolana → Composiet maar karakteristiek van homogene dense massa Niet enkel als opvulling tussen 2 muren maar ook op zichzelf staand → bekisting Beperking: geen spanbeton, noch wapeningen Aanvankelijk louter functionele constructies Bekleden met nobele materialen (marmer, travertijn, peperino, …) en klassieke decoratie (bv. mozaïek) 29 Romeinse bekisting getekend door Viollet-le-Duc 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 Utilitas Imperium: Uitgestrekt gebied, centraal bestuur Grootstedelijke woonkernen Strategische plaatsen Nood aan goede infrastructuur: verbindingswegen, water aan- en afvoer, opslagplaatsen Nood aan structuren die het sociale leven in de stad organiseren: thermen, theaters, arena’s, fora Woningbouw: insulae in castrum-steden 30 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3Utilitas: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Aquaduct = letterlijk het geleiden (ductus) van water (aqua) Meer info: https://www.britannica.com/technology/aqueduct-engineering/ 31 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 FUNCTIONALISME: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Aqua Claudia (Rome) vangt niveau-verschil in landschap op De hellingsgraad werd op de mm berekend 32 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 FUNCTIONALISME: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Aquaduct van Segovia, Spanje, overblijfselen met sterke impact op stadslandschap Cfr. Versailles, Aquaduct van Maintenon om tuinfonteinen te bevoorraden 33 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 FUNCTIONALISME: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Pont du Gard, 1ste eeuw CE, “overbrugt” rivier, combinatie met verkeer van voetgangers en karren 34 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 Utilitas: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Cloaca Maxima, Rome, 2de eeuw BCE 35 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 FUNCTIONALISME: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS G.B. Piranesi Cloaca Maxima 36  2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.3 FUNCTIONALISME: AQUADUCT – CLOACA - PORTICUS Porticus Aemilia, 193 BCE: graanopslagplaats haven van Rome, aaneenschakeling modules van tongewelven (modulaire opbouw), gradatie in hoogte owv lichtinval cfr. 37 Shed-daken in 19de en 20ste eeuw 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR Vermaak, propaganda, mediatiseren, cultuur Paternalistische staatspolitiek Nood aan gebouwen voor massa-events ❑ Theaters, amfitheaters, stadia ❑ Thermen ❑ Het Pantheon in Rome 38 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR BAROK Politieke dominantie vindt uitdrukking in theatrale, overweldigende architectuur Propaganda en mediatisering via architectuur Personencultus Architectuur voor het vermaak Illusionistische effecten (fresco’s, mozaïeken) (Venustas) Theatrale, decoratieve vormen (Venustas) Horror vacui (Venustas) ((angst voor de leegte)) Megalomane projecten (Firmitas) Nieuwe typologiën en vormen voor vermaak: bv. Thermen, Amfitheater (Utilitas) 39 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Theater van Orange, 1ste eeuw CE 40  2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Theater van Marcellus, Rome, 1e E BCE: ❑ Betonnen, baksteen structuur bekleed met travertijn ❑ Vitruviaanse stapeling van de ordes ❑ Arco in quadrato (boog in een rechthoek = decoratief) 41 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Colosseum, Rome, 80 NC Arco in quadrato + stapeling van de ordes 42 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Colosseum, Rome, 80 CE Celllulaire structuur: De dragende structuur is opgedeeld in 80 radiale sectoren en 5 concentrische ringen, die ook organisatorisch worden ingezet (circulatie, bergruimtes, …). Gewelven hebben meerdere functies (1) ze zijn de dragende structuur van het auditorium (2) vormen tevens het fundament van het gebouw, (3)zorgen voor de circulatie in het gebouw en 43 (4) doen tevens dienst als “bergruimte” in de kelders. 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN 44 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN https://www.youtube.com/watch?v=09meiYkTsBo 45 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Thermen: Hygiëne maar ook cultuur : naast baden, sport, vergaderzalen etc Soms aan een heiligdom gekoppeld Zowel publiek als privaat: tot 952 in Rome! Kenmerkend is het zeer rijkelijke interieur, terwijl exterieur slechts veruitwendiging is van de structuur Hypocaust 46  2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN 1. Vestibule / inkom Thermen van Diocletianus, 300 CE 2. Apodyterium / vestaire Functioneel want symmetrisch 3. Palaestra / sportfaciliteiten 370/380 m, tot 3000 personen 4. Natatio / zwembad 5. Frigidarium / koud Rechtstreeks aangesloten op aquaduct dompelbad 6. Tepidarium / warme wanden en baden Geen man/vrouw onderscheid, wel 7. Caldarium / extreem ontdubbelen van de circulatie warm dompelbad 8. Tempel 47 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Exterieur pure vertaling van interne organisatie Interieur fraai gedecoreerd is (fantasie en illusie) 48 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN 49 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Santa Maria degli Angeli (Michelangelo), Rome: kerk in tepidarium en frigidarium thermen Diocletianus 50 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Horror Vacui als kenmerk voor de Romeinse interieurkunst 51 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Thermen van Bath, 54 CE, Heiligdom van Sulis Minerva https://www.romanbaths.co.uk/walkthrough https://www.romanbaths.co.uk/3d-model-roman-baths-and-pump-room 52 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN 53 2. ASSIMILATIE, TECHNISCH VERNUFT, FUNCTIONALISME EN BAROK 2.4 FUNCTIONELE BAROKKE SPLENDEUR: THEATER – ARENA – THERMEN Hypocaustum centrale verwaming op basis van hete luchtcirculatie 54 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Pantheon, Rome, 118 -128 CE ❑ Tempelportaal, rechthoekig volume, rotonda ❑ Assimilatie + constructieve vernieuwing + theatraliteit ❑ Vitruviaanse principes: venustas, firmitas, commoditas 55 56  3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Portaal doet denken aan Griekse tempel (assimilatie) Opschrift: Agrippa Fecit (Augustus en Hadrianus) Octastyle portiek – rechthoekige ingangspartij – ronde cella (Griekse Tholos) Het immense portaal domineert visueel. De massieve muren van de rotonda worden aan het oog van de toeschouwer onttrokken. Deze massieve muren zijn niet esthetisch, maar constructief belangrijk om de koepel te dragen (functionalisme, 57 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Portaal is opgebouwd als dat van een klassieke Griekse tempel (Assimilatie / Venustas) Het rechthoekig tussenvolume is zowel constructief als op effect gericht: (Firmitas) ❑ Versterking rond de ingangspartij (zwakke plek in constructie) ❑ Effect: blik wordt vernauwd > crescendo naar het interieur Rotonda: ❑ Vitruviaans ontwerpideaal (Venustas) ❑ Symboliek van de kosmos (Commoditas) 58 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE CONSTRUCTIE VAN DE KOEPEL: ❑ Bouwlagen dunner naar boven toe, onderaan versterkt ❑ Materiaal lichter naar boven toe (Basalt > pozzolana) ❑ Cassettes (uitsparingen, lichter) ❑ Ontlastingsbogen en hoepelstructuur ❑ Aan het oog onttrokken > dubbele wand Meer info: https://www-cambridge-org.kuleuven.e- bronnen.be/core/books/pantheon/conception-and-construction-of-drum- and-dome/D726B6A7B973D13D3B35E299EDBE72F0/core-reader 59 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Dubbele wand: 8 dubbele “pijlers” door ontlastingsbogen aan elkaar gekoppeld en in muurwerk verborgen Tongewelven Maakt de enorme vrije ononderbroken ruimte binnen mogelijk Ruth Hommelen© 60 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Grondplan Pantheon: Vitruviaanse vierkant in cirkel 61 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Gevelopstand: Vitruviaanse cirkel en vierkant 62 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE 63 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Doorsnede: Vitruviaanse cirkel en vierkant 64 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE 65 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Symboliek en theatraliteit: de bol als symbool van het universum (het algemeen levenscheppende) gebaseerd op het Vitruviaanse principe van het cirkel en de vierkant; de navel als het middelpunt waaruit deze 66 basisvormen ontstaan 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE Oculus: zorgt voor theatrale lichtinval Cfr. De zon en de kosmos 9m lichtinval berekend dat elk deel van de dag een andere kapel in het gebouw extra belicht wordt door de oculus 67 Giovanni Paolo Panini, 1734 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE afwerking in de koepel grote variatie materialen (marmer) rode cirkel is gerestoreerd nr oude koperen rossetten Romeinse Barok: ❑ Theatrale verrassingseffect van de binnenruimte: ❑ Koepel ❑ Oculus ❑ Marmer, porfier en graniet ❑ 1 grote open ruimte met koepel ❑ > Totaal nieuwe conceptie van de ruimte ❑ Stelt de kosmos voor ❑ Vierkant in de cirkel ❑ Opgedragen aan 7 planetaire godheden ❑ Horror vacui 68 3. HET SUMMUM VAN HET ROMEINSE GENIE ❑ Constructieve uitdaging vs esthetische uitdaging (streven naar perfectie) ❑ Verbergen van constructie vs benadrukken van constructieve elementen ❑ Domineert stedelijke omgeving vs harmonie landschap ❑ Gedwongen frontale benadering vs vrije axiale hoek benadering ❑ Theatrale beleving van het interieur vs proportie 69  4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.2 STEDEN Aanleggen van nieuwe wijken volgens militair model: Castrum, permanente vorm van het militaire kamp Gnomon: zonnewijzer waarop cardo (NZ as) en decumanus (OW as) worden uitgezet Forum (zuilenporiek): handel (portieken, tabernae) , politiek (basilica, triomfbogen), religie (tempel) Thermen en theaters 70 Insulae + domi urbanae 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.2 STEDEN Timgad, Algerije Keizer Trajanus, 100 CE 71 VIDEO: https://www.youtube.com/watch?v=sleKFfvj9I4 72 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Insulae als typische bouwblok van het castrum-model Opgetrokken volgens het tabernasysteem rond een centraal binnenplein met Impluvium. Gestandaardiseerde gewelfbouw Gelijksvloers: handelsruimtes – verdiepingen: appartementen 73 Aangesloten op riolering en dichtbij “drinkwater”, soms eigen thermencomplex! 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Insulae van Ostia, 3 a 4 verdiepingen, 2 trappartijen, een centraal hof, onderaan winkels, cement en baksteen, Gros van de huisvesting -> zo’n 40 000 in Rome ca 300 CE! 74 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Domus Urbana: ❑ Erg gesloten naar buiten toe ❑ Grondplan ontwikkelt zich rond 2 binnenplaatsen: atrium (impluvium) en peristylium (Oosterse tuinkamer) ❑ Interieurdecoratie is zeer belangrijk (horror vacui) 75 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Pompeii : Straatbeeld, Huis van de Samniet, Huis van de Vetii: schril contrast interieur en exterieur Zeer rijke stad, nauwelijks insulae, fraai gedecoreerde huizen 76 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Pompeii I stijl ❑ Incrustatiestijl, 150-80 BCE ❑ Imitatie van marmer en andere kostbare materialen ❑ Huis van de Faun, Pompëi 77 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Pompeii II stijl: Architectuurstijl, 80-15 BCE 78 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Pompeii III Ornamentele Stijl: kleine taferelen in architecturale setting, 15 BCE-62 CE 79 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Pompeii IV Stijl: de theaterstijl, 62-79, Huis van de Vetii 80 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA 81 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA 82 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Domus urbana -> villa urbana: oorspronkelijk landbouwbedrijf, evolueert naar statige villa (beschreven door de antieke auteur Plinius) waar de gegoede Romein zich kan terugtrekken van het drukke stadslezen (actieve versus contemplatieve wonen/ domus urbana versus villa urbana) 83 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Inplanting Villa der Mysteriën t.o.v. stad Pompeï (op max. ½ dag reizen van de stad) 84 Pompeï, Villa der Mysteriën, ca 62 CE 85 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 4.3 HUISVESTING: INSULAE – DOMUS - VILLA Architectuur en plattegrond zijn “open” Zeer fraai gedecoreerde interieurs (horror vacui) Tuinaanleg (terrasbouw met vista’s) Veel portieken (loggia’s) Representatieve vertrekken (Tablinum), private vertrekken (cubiculae), dienstvertrekken (culina, torcularium) Thermen Lararium (tempel van de huisgeest) =nissen aanwezigheid van peristilium en atrium à straat verschillende dienstvertrekken (porticus & zuilengalerijen) (hogere klassen) privaatbaden in atrium 86 4. GROOTSTEDELIJKE NOODZAAK 87  Ter info https://www.digitalaugustanrome.org 88 Voorbeeldvragen Venustas, Firmitas en Utilitas zijn belangrijke begrippen in de geschiedenis van de architectuur van het oude Rome. -Wie schoof deze begrippen naar voor? -Wat wordt ermee bedoeld? -Illustreer aan de hand van een zelf gekozen case-study uit de cursus (beschrijf en bespreek) -Leg de verdere ontwikkeling van deze begrippen uit in de architectuurtheorie- en geschiedenis van de Renaissance beschrijf & bespreek & identificeren : idi= factuele gege naam arch & gebouw, stijl, plaats, datum (alle gebouwen voor gotiek op de eeuw na + voor of na CHRISTUS) na eerste / tweede helft van eeuw ‘’ ‘’’ beschr: in grondplan, in opstand, versch ruimtes, interieur, vakjargon gebruiken! gestructureerd, logisch opgebouwd bespreken: architectuur in context, hoe is dit in stand gekomen, wrm ziet het er zo uit?, pol eco religieus cul intellectueel 89 Benoem 5 architecturale onderdelen naar keuze Tot welke zuilenorde behoort deze zuil en waarom ? 90 1. Identificeer (naam gebouw, plaats, datum) 2. Beschrijf de architectuur nauwkeurig en gebruik het vakjargon 3. Bespreek aan de hand van dit voorbeeld het concept assimilatie en geef het belang ervan weer in de rol die architectuur in het Romeinse staatsbestel opneemt 91