БЖБ 2 тоқсан жауабы PDF

**Этногенез** -- бұл белгілі бір этностың, яғни халықтың, ұлттың немесе этникалық топтың қалыптасу процесі. Ол ұзақ уақыт бойы жүретін және көптеген факторлардың (географиялық, әлеуметтік, мәдени, тілдік, экономикалық) әсерінен болатын күрделі құбылыс. Этногенез процесінде әртүрлі халықтар мен мәден...

**Этногенез** -- бұл белгілі бір этностың, яғни халықтың, ұлттың немесе этникалық топтың қалыптасу процесі. Ол ұзақ уақыт бойы жүретін және көптеген факторлардың (географиялық, әлеуметтік, мәдени, тілдік, экономикалық) әсерінен болатын күрделі құбылыс. Этногенез процесінде әртүрлі халықтар мен мәдениеттердің өзара әрекеттесуі, араласуы және бейімделуі жүреді. Этногенез ұғымын зерттеуге алғашқылардың бірі болып орыс ғалымы **Лев Гумилев** үлес қосқан. Ол этностардың қалыптасуын және дамуын табиғи ортаға, тарихи жағдайларға және этникалық топтар арасындағы байланыстарға байланыстыра отырып қарастырған. Қазақстанның этногенезі мен этникалық процестері көпқырлы тарихи үрдістерге негізделген. Бұл аймақтағы этногенез кезеңдері ерте дәуірден бері өрбіп, қазіргі қазақ ұлтының қалыптасуына ықпал еткен. Тарихи тұрғыдан алғанда, Қазақстан жеріндегі этногенез бірнеше негізгі кезеңдерден тұрады: 1. **Ерте дәуірлер**: Қазақстан территориясында алғашқы адамдардың пайда болуы тас дәуіріне жатады. Осы кезеңде өмір сүрген алғашқы қауымдастықтар мен олардың мәдениеті этногенездің бастауында тұрды. Бұл дәуірде ежелгі тайпалар арасында мәдени және генетикалық өзара әрекеттесу процестері болды. 2. **Көшпелі мәдениет және тайпалар бірлестігі**: Қазақстандағы этногенездің маңызды кезеңі б.з.д. 1-мыңжылдықта сақтар, сарматтар, үйсіндер және ғұндар сияқты көшпелі тайпалардың көші-қонына байланысты. Олар өзара араласып, мәдениеттерінің қалыптасуына және жергілікті этностарға ықпал етті. 3. **Түркі дәуірі**: VI-X ғасырларда түркі тайпаларының ықпалы арта түсті. Түркі қағанаты мен кейінгі түркі мемлекеттері қазақ халқының этникалық негізін қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Түркілердің мәдениеті, тілі және әдет-ғұрпы қазіргі қазақтардың мәдениетіне ықпал етті. 4. **Алтын Орда және Шыңғыс хан империясы кезеңі**: XIII-XV ғасырларда Қазақстан жерінде монғолдардың шапқыншылығы және Алтын Орда мемлекетінің құрылуы маңызды болды. Бұл кезеңде көптеген түркі және монғол тайпалары өзара араласып, кейіннен қазақ этносының құрамына кірді. 5. **Қазақ хандығының құрылуы**: XV ғасырда қазақ этносының қалыптасуы аяқталып, қазақ халқының негізін салған Қазақ хандығы құрылды. Бұл кезеңде қазақтың тілдік және мәдени бірлігі нығайып, этникалық ерекшеліктері айқындала түсті. 6. **Ресей империясы және Кеңес Одағы кезеңі**: XVIII-XX ғасырларда Қазақстан Ресей империясының, кейіннен Кеңес Одағының құрамына кірді. Бұл кезеңде халықтың этникалық құрамы өзгеріп, Қазақстанға басқа этностардың, соның ішінде орыстар, украиндар, татарлар, немістер және т.б. өкілдері қоныс аударды. 7. **Тәуелсіздік кезеңі**: 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін қазақ этносы мен басқа ұлт өкілдерінің этникалық ерекшеліктерін сақтау және дамыту мәселелері өзекті бола бастады. Қазақстанда ұлттар арасындағы достықты нығайту және мәдени мұраларды сақтау маңызды мақсаттардың бірі болды. Этногенез бен этникалық процестердің нәтижесінде қазіргі Қазақстанда көпұлтты қоғам қалыптасты. Ежелгі дәуірден қазіргі күнге дейін Қазақстан жеріндегі этникалық топтардың араласуы, көші-қон және мәдени өзара әрекеттесу процестері қазақ халқының этногенезінің және басқа этникалық топтардың қалыптасуының негізін қалады. **Антропогенез** -- бұл адамның пайда болу және дамуы туралы ғылым. Бұл термин эволюциялық биология мен антропологияда кеңінен қолданылады. Антропогенезде адамзаттың қазіргі заманғы түрге айналуы барысында генетикалық, физикалық, мәдени және әлеуметтік өзгерістері зерттеледі. Бұл процесс миллиондаған жылдарға созылып, адамның жануарлардан бөлініп, ақыл-ойы, сөйлеу қабілеті, құрал жасау, қоғам құру сияқты ерекшеліктерінің қалыптасуымен сипатталады. Антропогенез, немесе адамның пайда болуы мен эволюциясы, адамның қазіргі күйге дейін дамуының процесін сипаттайды. Бұл процестің мысалдарына мыналар кіреді: 1. **Австралопитектер** -- Ең алғашқы адам тектес тіршілік иелері, шамамен 4--2 миллион жыл бұрын Африкада өмір сүрген. Олар екі аяғымен жүре алған және аң аулау мен құралдарды қолдану қабілеті дами бастаған. 2. **Гомо хабилис** (\"Шебер адам\") -- Шамамен 2,4--1,4 миллион жыл бұрын өмір сүрген және қарапайым құралдарды пайдалану қабілетіне ие болған алғашқы адам түрі. Бұл кезеңде ми көлемі де үлкейе бастаған. 3. **Гомо эректус** -- Шамамен 1,9 миллион жыл бұрын пайда болып, отты қолдану және күрделі құралдар жасау қабілетімен ерекшеленген. Гомо эректустар Африкадан шығып, Азия мен Еуропаға таралған. 4. **Неандертальдықтар** -- Шамамен 400 000--40 000 жыл бұрын Еуропа мен Азияда өмір сүрген. Олар қоғамдастықта өмір сүріп, түрлі құралдар жасап, аң аулау мен қорғаныс дағдыларын дамытқан. 5. **Гомо сапиенс** (\"Саналы адам\") -- Қазіргі адамның тікелей ата-бабалары шамамен 300 000 жыл бұрын пайда болған. Гомо сапиенстердің миы жақсы дамыған, әрі олар мәдениет, өнер, тіл және күрделі әлеуметтік құрылымдарды құра алған. **Этнос** -- бұл ортақ тіл, мәдениет, салт-дәстүрлер және өзіндік сана-сезім сияқты бірқатар белгілермен біріктірілген адамдар тобы. Этнос өз құрамына белгілі бір географиялық аймақта немесе тарихи жағдайларда қалыптасқан адамдар қауымдастығын кіргізеді. Этностың ішіндегі адамдар өздерін бір халықтың, ұлттың немесе ру-тайпаның өкілі ретінде сезініп, ортақ этникалық бірегейлікті ұстанады. **Этнос**-бір халықты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік беретін ортақ белгілері бар қауымдастық. **Мысалдар**: 1. **Қазақтар** --- Қазақстанда және басқа да Орта Азия елдерінде мекендейтін, өз тілі мен мәдениетіне ие этнос. Қазақтардың мәдениетінде ұлттық киім, күй, айтыс, салт-дәстүрлер ерекше орын алады. 2. **Француздар** --- Франция мен басқа франкофон елдерде кездесетін этнос. Олардың француз тілі, әдебиеті, асханасы және тарихи-мәдени құндылықтары кең танымал. 3. **Жапондар** --- Жапония аралдарында мекендейтін этнос, өз тілі, буддистік және синтоистік дәстүрлері бар халық. Жапон мәдениетінде самурайлық дәстүр, гейша өнері және каллиграфия ерекше орын алады. 4. **Арабтар** --- араб тілді және ислам мәдениетімен тығыз байланысқан халықтар тобы. Олар Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада кеңінен тараған, ортақ араб тілі мен әдебиетке ие. Этностардың әрқайсысының өзіндік тарихы, ерекшелігі, салт-дәстүрлері бар, бұл олардың бірегейлігін және қоғамдағы орнын айқындайды. **\"Ру\"** --- қазақ халқының дәстүрлі қоғамындағы туыстық ұйымның бір түрі. Ру --- белгілі бір атадан тараған адамдар тобы. Олар ортақ ата-бабаға негізделген шежірелік бірлік болып саналады. Қазақ халқының тарихында рулар белгілі бір территорияларда қоныстанып, өзара байланыс пен өздеріне тән әлеуметтік құрылымдарды қалыптастырған. Рулардың үлкен бірлестіктері \"тайпа\" деп аталады, ал бірнеше тайпалар қосылып, үлкен этникалық топтар мен жүздерді құраған. **Ерекшеліктері**: өзінің көшіп қонатын аумағы, рулық таңбасы, ортақ ханы болған. Рудың маңызы қазақ қоғамында ерекше болды, себебі ол арқылы адамдар бір-біріне туысқандық қатынасын анықтап, өзара көмек көрсету мен қолдауды қамтамасыз еткен. **\"Тайпа\"** --- адамдардың тарихи қалыптасқан, туыстық байланысқа негізделген әлеуметтік тобы. Тайпалар ерте дәуірлерде адамдардың негізгі ұйымдасу формасы болған. Тайпа мүшелерін жалпы туыстық, ортақ салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар біріктіреді. Әр тайпаның өз басшылары немесе ақсақалдары болып, олар тайпа ішіндегі мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарған. Тайпалар көбіне белгілі бір аумақта өмір сүріп, сол жердің табиғи ресурстарын бірге пайдаланған. Мысалы, қазақ халқының арғы тегін құраған көптеген тайпалар болған: найман, қыпшақ, алшын, арғын және т.б. **\"Жүз\"** дегеніміз қазақ тарихында халықтың, ру-тайпалардың және этникалық топтардың ұйымдасуы мен құрылымын білдіреді. Қазақтарда \"жүз\" үш негізгі топқа бөлінеді: 1. **Ұлы жүз** -- Оңтүстік Қазақстан аймағында орналасқан, оның құрамына көптеген тайпалар мен рулар кіреді. Бұл жүздің басты руларынан бірі -- алшын, дулат, т.б. 2. **Орта жүз** -- Қазақстанның орталық және солтүстік бөліктерінде орналасқан. Оған наймандар, керейлер, уақтар сияқты рулар жатады. 3. **Кіші жүз** -- Қазақстанның батыс бөлігінде, әсіресе Каспий теңізінің жағалауында тұрады. Бұл жүздің негізгі руларынан бірі -- адай, табын, т.б. Жүздер қазақ халқының әлеуметтік, саяси және экономикалық құрылымында маңызды рөл атқарған, олар қоғамдық ұйымдарды, басқару жүйесін және әскери бірлестіктерді құрастыруда үлкен әсер еткен. Тарихи контекстте жүздер қазақтың көшпелі өмір салтын, дәстүрлерін және мәдениетін сақтауға көмектесті. **Ата-жұрт дегеніміз** -- ру немесе тайпалардың ата бабасы ертеректе қоныстанған елді мекен. **Атамекен** -- кіндік қаны тамған жері, ата бабаларының соңғы мекені болған жер,адами болмысының қалыптасып, ұрпағын өрбіткен жері.