İNSAN HAKLARI - Vatandaşlık ve Demokrasi - PDF

BEN İNSANIM 10 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi İnsanlar canlılar dünyasının bir parçasıdır. Pek çok özelliğimizle diğer canlılardan farklı olsak da temelde aynı dünyanın bir üyesiyiz. Çevremizde gördüğümüz hayvanlar ve bitkiler, insanlar gibi canlı birer varlıktır. Canlılar solunum yapar, be...

BEN İNSANIM 10 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi İnsanlar canlılar dünyasının bir parçasıdır. Pek çok özelliğimizle diğer canlılardan farklı olsak da temelde aynı dünyanın bir üyesiyiz. Çevremizde gördüğümüz hayvanlar ve bitkiler, insanlar gibi canlı birer varlıktır. Canlılar solunum yapar, beslenir, hareket eder, büyür, çoğalır, tepkide bulunur, boşaltım yapar ve ölürler. Bu özellikler tüm canlılarda görülen ortak özelliklerdir. Fakat insanları, hayvanlar ve bitkilerden ayıran farklı özellikler de vardır. Şimdi bu özelliklere hep beraber bakalım: İnsanlar, toplum tarafından kabul görmüş güzel davranışları benimserler. Doğru davranışlardan ve iyilikten yana olurlarsa erdemli insan olarak adlandırılırlar. İnsanı insan yapan değerlerden bazıları; saygı, sevgi, anlayışlı olma, yardımlaşma, dayanışma, vefa ve duyarlılıktır. - İnsanlar bilgilerini becerilere dönüştürebilirler. Sosyal ve doğal çevrelerini şekillendirirler. Giyinmeye, korunmaya ve barınmaya gereksinim duyarlar. Problemlere çözüm bulurlar. Konuşarak iletişim kurarlar. İnsanlar sosyal canlılardır. İnsanlar olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkilerini fark ederler. Herbert Spencer'ın (Hörbırt Sipensır) "Her insan bir dünyadır." sözünden ne anlıyorsunuz? Söyleyiniz. Hazırlanalım Görsel 1.1: Herbert Spencer (1820- 1903) (temsilî) İngiliz filozof ve sosyolog Görsel 1.2: İnsanları diğer canlılardan ayıran özellikler 1. Ünite: İnsan Olmak 11 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi İnsan, hayvan ve bitkilerin ortak ve farklı özelliklerini keşfetmeniz için birlikte bu etkinliği yapalım. Bir kâğıda hayvan, bitki veya insan resmi çiziniz. Çizdiğiniz resimleri öğretmeninize veriniz. Öğretmeniniz çizimlerinizi karıştırarak sizlere geri dağıtacak. Derste öğrendiğiniz canlılara ait özellikleri de düşünerek size gelen resimdeki canlıyı tanıtan bir yazı yazınız. Yazınızı ve size gelen resimleri sınıf panonuza asınız. Etkinlik Zamanı Göz Atalım Kırmızı Atkı Karlı bir kış sabahı Kayra, kendisini soğuktan koruyacak çok sevdiği kırmızı atkısını takmış; okula gitmek üzere hazırlanmıştı. Evinden çıkmış yolda yürürken karın ne kadar güzel yağdığını düşünüyor, bir yandan da havanın soğukluğundan şikâyet ediyordu. Okula yaklaştığı sırada duvarın dibinde yavru bir köpek gördü. Kayra yavru köpeği sevmek için onun yanına gitti. Kayra "Günaydın güzel köpekçik." dedi ve köpeği sevmek için eğildiğinde soğuk hava nedeniyle köpeğin titrediğini fark etti. Köpeğin üşümemesi için eve gidip bir battaniye almayı düşündü fakat saatine baktığında okula geç kalacağını fark etti. Köpeğin üşümesine çok üzülen Kayra, o an çok sevdiği kırmızı atkısını çıkardı ve yavru köpeğin üzerine örttü. Yavru köpeğin başını okşadı "Bu atkı seni soğuktan korur. Şimdi gitmem gerek. Hoşça kal köpekçik." diyerek hızlı adımlarla okulunun yolunu tuttu. Aşağıdaki soruların yanıtlarını metinden hareketle defterinize yazınız. 1. Metinde insanın hangi özellikleri ön plandadır? Kayra neden böyle davranmaktadır? 2. Kayra'nın yerinde siz olsaydınız nasıl davranırdınız? 3. Kayra'nın davranışı insanları diğer canlılardan ayıran hangi özelliklere işaret etmektedir? Okuma Metni Elektronik içerikteki videoyu izleyiniz. Videodan çıkarımlarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Görsel 1.3: Kayra'nın karşılaştığı köpek 1. Ünite: İnsan Olmak 12 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Hak: Yasalarca bireylere tanınan yetkilerdir. Özgürlük: Kişinin diğer bireylerin haklarına saygı duyduğu sürece dilediği şekilde davranmasını, kendi iradesiyle karar vermesini belirtir. İnsanlar doğuştan birtakım haklara sahiptir. İnsanların doğuştan sahip olduğu temel ve vazgeçilmez olan bu haklara insan hakları denir. İnsanlar, çok uzun yıllardan beri haksızlıklarla mücadele etmişlerdir. Bu haksızlıkları ortadan kaldırmak ve birlikte daha mutlu yaşamak için bazı kurallar koymuşlardır. Bu kurallar sayesinde insanların sahip olduğu haklar korunma altına alınmıştır. "Adalet ve insan haklarına saygı olmadan barış olmaz." Irene Khan (Ayrin Kan) bu sözüyle ne anlatmak istemektedir? Düşüncelerinizi sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Hazırlanalım İNSAN HAKLARI Görsel 1.4: Irene Khan (1956-\...) Uluslararası Af Örgütünün yedinci genel sekreteri Haklarımız Koruma Altında İnsanlara yapılan kötülükler, II. Dünya Savaşı'nda çok büyük boyutlara ulaşmıştır. Bunun üzerine dünya barışını ve güvenliğini korumak için bir araya gelen Birleşmiş Milletler Örgütü, 10 Aralık 1948'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ni imzalamıştır. Bu belgenin amacı, insan hak ve özgürlüklerinin korunma altına alınmasıdır. Bizim ülkemiz de bu örgüte üyedir. Dolayısıyla ülkemizde insan hakları devletin güvencesi altındadır. Doğuştan sahip olduğumuz bu haklar, anayasamız sayesinde koruma altındadır. Bu bildirgedeki insan haklarına sadece insan olduğumuz için sahibiz. Bu hakları satın almak, devretmek ya da kazanmak söz konusu değildir. Bu haklar insan onurunu da güvence altına alır. Ayrıca bu haklar, dünyanın her yerindeki insanlar için geçerlidir. Tüm insanlar, herhangi bir ayrım (din, dil, ırk, cinsiyet, vatandaşlık vb.) gözetilmeksizin yalnızca insan oldukları için temel haklara sahiptir. Aşağıdaki soruları metinden hareketle defterinize yazınız. 1. İnsan haklarını korumak için hangi belge imzalanmıştır? 2. İnsan haklarını koruyacak bir belge olmasaydı dünya nasıl bir yer olurdu? 3. İnsan haklarının korunması için uluslararası belgeler dışında ne gibi önlemlere ihtiyaç vardır? Okuma Metni 1. Ünite: İnsan Olmak 13 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Bu etkinlik ile yetişkinlere kendi hayatımızdan örnekler vererek hak ve özgürlükleri anlattığımız bir hikâye yazalım. 1. Önemli gördüğünüz hak ve özgürlüklerden bir tanesini seçiniz. 2. Seçtiğiniz bu hak ve özgürlük kavramlarını yetişkinlere nasıl anlatırdınız? Düşününüz. 3. Hak ve özgürlüklerinize kendi hayatınızdan örnekler veriniz. 4. Oluşturduğunuz bu hikâyeyi sınıfınızda paylaşınız. Etkinlik Zamanı Eğitim hakkımızı kullanarak diğer tüm haklarımızın neler olduğunu öğrenir ve onları kullanma konusunda bilinçleniriz. Eğitim haklarını gerektiği gibi kullanamayan bireyler, diğer haklarından haberdar olma ve onları kullanma konusunda sorunlar yaşayabilir. T.C. Anayasası 2. Kısım Temel Haklar ve Ödevler Madde 12: Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. İnceleyelim İnsan hakları kadın, erkek, çocuk, yaşlı herkesi kapsayan haklardır. Yaşama Hakkı Vatandaşlık Hakkı Sağlık Hakkı Eğitim Hakkı Kişi Dokunulmazlığı Hakkı Düşünce ve İfade Özgürlüğü Hakkı Din ve Vicdan Özgürlüğü Hakkı Özel Yaşamın Gizliliği Hakkı sahip olduğumuz haklara örnektir. Görsel 1.5: İnsan hakları herkesi kapsar. Görsel 1.6: Sağlık hakkını kullanan birey Görsel 1.7: Eğitim hakkını kullanan öğrenciler 1. Ünite: İnsan Olmak 14 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Haklarımızı biliyor muyuz? Haklarımız sınırsız mıdır? Haklarını bilen bir insan, haklarını kullanırken nelere dikkat eder? Söyleyiniz. Hazırlanalım Çocuklar da tıpkı yetişkinler gibi birtakım haklara sahiptir. Birleşmiş Milletlere üye ülkeler, çocukların haklarını koruyup gözeteceklerine söz vermişler ve "Çocuk Hakları Sözleşmesi" adında bir sözleşme imzalamışlardır. Bu Sözleşme'ye göre 18 yaşın altındaki herkes çocuktur. Sözleşme, 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edildiği için 20 Kasım tüm dünyada "Çocuk Hakları Günü" olarak kutlanır. Çocuk olarak haklarımızı bilmeli ve kullanmalıyız. Yetişkinler, çocukların yaşamını tehlikeye atacak hiçbir davranışta bulunmamalıdır. Her çocuğun bedeni kendisine özeldir dolayısıyla anne ve babaları başta olmak üzere kimse çocukların bedenine izinsiz dokunamaz. Çocuklar anılarını, duygu ve düşüncelerini defterlerine yazabilirler; kimse bu defterleri izinsiz okuyamaz. Kimse, çocukların fotoğraflarını onların izni olmadan sosyal medyada ya da farklı yerlerde paylaşamaz. Çocuklar düşüncelerini istedikleri gibi dile getirebilir. En yakınlarının bile çocukları bir işte çalıştırmaya hakkı yoktur. Devletler, çocukları korumak için hak ihlallerine karşı tedbirler alır. Hastalandıklarında çocukların tedavi görme hakları vardır. Devletler, çocuklara eğitimi ücretsiz kılmak ve çocukların eğitimden en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamakla yükümlüdür. Çocuklar dinlenme, sanat ve spor gibi etkinliklere katılabilir, eğlenerek öğrenebilirler. Bu çocukların en doğal hakkıdır. HAKLARIMIN BİLİNCİNDEYİM Görsel 1.8: Dünyadaki tüm çocuklar temel insan haklarına sahiptir. 1. Ünite: İnsan Olmak 15 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Haklarımın bilincinde bir birey olarak diğer arkadaşlarımın da haklarının bilincinde olması için afiş tasarlıyorum. Öğretmeninizden sizleri sınıf mevcuduna göre dörderli veya beşerli gruplara ayırmasını isteyiniz. Her bir gruba yaşama hakkı, oyun hakkı, eğitim alma hakkı, beden dokunulmazlığı hakkı, dinlenme hakkı, sağlık hakkı gibi çocuk hakları ile ilgili maddeleri kura yöntemi ile dağıtınız. Grup arkadaşlarınızla birlikte size çıkan hakka ilişkin kendi yaşamınızdan örnekler sunan bir afiş yapınız. Afişinizde slogan, görsel ya da çizim olmasına dikkat ediniz. Yaptığınız afişleri sınıf panonuza asınız. Etkinlik Zamanı Kitap Okuma Hakkım Can ve arkadaşları, okul kütüphanesinde kitap okuma saatini sabırsızlıkla bekler. Can kütüphaneye girdikten sonra en sevdiği kitabı bulamaz ve çok üzülür. Arkadaşları, Can'ın neden üzgün olduğunu öğrenir ve ona yardım etmek isterler. Hep birlikte kütüphane sorumlusuna gidip durumu anlatırlar. Kütüphaneci, kitabın başka bir öğrenci tarafından alındığını ve teslim etme tarihi geçtiği hâlde kitabı teslim etmediğini söyler. Can'ın arkadaşları, kitabı bulmak için sınıflarında ve okulda araştırma yaparlar. Sonunda, kitabı okuyan öğrenciyle konuşup geri getirmesini sağlarlar. Arkadaşlarının yardımıyla kitabına kavuşan Can çok mutlu olur. Can ve arkadaşları, kitaplarını paylaşmanın ve başkalarına yardım etmenin ne kadar önemli olduğunu öğrenirler. Başkalarının kitap okuma haklarına saygı duyulması gerektiği için kitabın teslim süresini geçirmemeye özen gösterirler. Aşağıdaki soruların yanıtlarını metinden hareketle defterinize yazınız. 1. Haklarımızın bilincinde olmanın önemi nedir? 2. Kitapları paylaşmak neden önemlidir? 3. Can'ın yaşadığı durumla karşılaşsaydınız siz ne yapardınız? Okuma Metni Göz Atalım Elektronik içerikteki videoyu izleyiniz. Videodan çıkarımlarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Görsel 1.9: Can Görsel 1.10: Afiş asan bir birey 1. Ünite: İnsan Olmak İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi 16 İnsanlar hayatları boyunca bebeklik, çocukluk, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerinden geçerler. İnsan olarak bulunduğumuz her döneme göre sahip olduğumuz haklar, görevler, sorumluluklar, kendi başımıza karar süreci ve temel ihtiyaçlarımız değişiklik gösterir. Çocuklar büyüdükçe onların elde ettikleri haklar, özgürlükler ve sorumluluklar değişmektedir. Yetişkinler, kendilerine ve sorumlu oldukları bireylere bakabilmek için çalışma sorumluluğu üstlenirler. Çocukların ise sorumlulukları daha sınırlıdır. Çocuklar, yetişkinler gibi kendilerini ilgilendiren konularda düşüncelerini söyleme hakkına sahiptirler. Çocuk Yetişkin Çocukları koruyan çocuk hakları vardır. Yetişkinleri koruyan insan hakları vardır. Ailelerinin, okul yaşamının, sosyal çevrenin verdiği görevler ve sorumlulukları vardır. Toplumsal yaşamın, iş hayatının, ailenin, sosyal çevrenin verdiği görevler ve sorumlulukları vardır. Çocuk olarak karar vermekte zaman zaman zorlanabilirler. Bir yetişkinin desteğini alabilir. Kendi kararlarını verebilir. Temel ihtiyaçlarını karşılamak için bir yetişkinden yardım alır. Temel ihtiyaçlarını kendileri karşılayabilir. Çocuk: Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye göre 18 yaşından küçük bireylerdir. Yetişkin: Ülkemizde 18 yaş ve üzeri kişiler yetişkin olarak tanımlanırken yetişkinlik için belirlenen yaş sınırı her ülkede farklılık göstermektedir. "Sorumluluk duygun yoksa hak talep edemezsin. Çünkü hakkın temelinde sorumluluk vardır." İlber Ortaylı'nın bu sözünden ne anlıyorsunuz? Söyleyiniz. Hazırlanalım BEN ÇOCUĞUM Görsel 1.4: Prof. Dr. İlber Ortaylı (1947-\...), tarihçi, akademisyen ve yazar Tablo 1.1: Çocuk ve yetişkinler arasındaki farklılıklar 1. Ünite: İnsan Olmak 17 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Çocuk Hakları Sözleşmesi 1. Kısım Madde 1: Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır.