Architectuuractualia Leerwijzer PDF

Architectuuractualia leerwijzer Les 1: Inleiding op het vak / Organisatie en instrumenten in Vlaanderen Inzicht hebben in het feit dat architectuur niet op zichzelf staat maar onderdeel is van een complex proces waarin verschillende actoren een rol opnemen Architectuur heeft te maken met beleid....

Architectuuractualia leerwijzer Les 1: Inleiding op het vak / Organisatie en instrumenten in Vlaanderen Inzicht hebben in het feit dat architectuur niet op zichzelf staat maar onderdeel is van een complex proces waarin verschillende actoren een rol opnemen Architectuur heeft te maken met beleid. ​ Huisvesting, onderwijs, zorg … > alle maatschappelijke domeinen ​ publieke ruimte ​ Mobiliteit —> hoe ga je het organiseren geen conflict met wonen, ecologische problemen ​ landschap —> belangrijk in klimaatadaptatie en woonkwaliteit ​ monumentenzorg —> voetafdruk die op een stad gezet wordt blijft eeuwenlang UA = waar vroeger kloosters waren. Voor elk monument waar je iets wilt aanpassen moet je toestemming vragen aan monumentendiensten. = > steeds meer uitgedaagd om verder te gaan met wat er al is ipv nieuwe monumenten. ​ Duurzaamheid —> heel veel regels = > architectuur is vernetwerkt -​ architecten werken samen er gaat niet meer gebouwd worden maar er zullen meer ontwerpers nodig zijn om uitdagingen aan te gaan. culturele traditie = Een kunst die op de schouders staat van de vorige ontwerpen. -​ Kerken die gebouwd werden gebaseerd op griekse tempels -​ In traditie zitten is ook een waarde (overstromingsgebieden, waarom op sommige plaatsen nooit gebouwd wordt) economie = architecten hebben het steeds financieel moeilijker. 1 Inzicht hebben in wat de rol is van de Vlaams Bouwmeester Wat doet de bouwmeester? Vlaams Bouwmeester + team van circa vijftiental personen Tussen opdrachtgever en beleidsmakers -​ blik op toekomst -​ wat zijn nieuwe vraagstukken -​ wat is tendens = ervoor zorgen dat beleid hier in mee gaat. -​ raadgevende opdracht aan Vlaamse regering -​ geen ambtenaar = onafhankelijk advies Twee kerntaken 1.​ begeleiding en ondersteuning publieke bouwheren: publieke opdrachten = openbare initiatiefnemers verschil bouwheer en bouwmeester = bouwheer opdrachtgever (bv. School directeur) = bouwmeester —> oud woord voor architect = Vlaamse overheid architect —> maakt niet de gebouwen van de overheid #verwarrend. Begeleid andere bouwheren -​ De meeste scholen en ziekenhuizen worden betaald met publiek geld. -​ Vlaams bouwmeester helpt die directeur om geld juist uit te geven; begeleiden, architecten aanduiden.. -​ visie ontwikkelen en reflectie? -​ Verkleuring = diversiteit 2.​ Het actief bijdragen tot ​ visievorming en reflectie ​ beleidsadvies en initiatieven omtrent maatschappelijke uitdagingen (vergrijzing, klimaat, verkleuring,verdichting,…) ​ mogelijkheden op het vlak van kwaliteitsvol ontwerpen en bouwen aanvullende opdrachten -​ communicatie en sensibilisering: lezingen , congressen geven zodat zo veel mogelijk architecten mee zijn in het verhaal. Proberen professionele gemeenschap mee te nemen in de huidige architectuur. -​ advisering m.b.t knelpunten en hiaten in regelgeving : onafhankelijk commentaar geven. In relatie tot architectuur kwaliteit in de brede zin. -​ jong startende bureaus helpen om opdrachten te krijgen. 2 WIE? -​ Bob Van Reeth -​ Marcel smets -​ Peter Swinnen -​ Stefan Devoldere -​ Leo van Broeck -​ Erik Wieërs Wivina Demeester —> minister die bouwmeester aanduiden instrumenten Open oproep door Erik wieërs —> meer dan een wedstrijd -​ ook begeleiding van publieke bouwheer —> 2 fasen -​ kandidaatstelling na publicatie Open Oproep -​ selectie - betaalde tweede fase —>Jury olv bouwmeester met externe experten —> proces: projectdefinitie proces 1)​ Start bij vraag van publieke opdrachtgevers: opdrachtgever overlegt met de bouwmeester over ambitieus project en overlegt de mogelijkheden om dit via open oproep te realiseren 2)​ opdrachtgevers trekken vraag helemaal open en proberen kwaliteit voor zo veel mogelijke mensen te maken en zo duurzaam mogelijk: Het team vlaams bouwmeester en de opdrachtgever stemmen de procedure af op de opdracht 3)​ Bouwheer maakt een projectdefinitie: programma van eisen, maatschappelijke ambitie, wie en wat wij zijn ook weerspiegeld in de architectuur. - Wat voor soort organisatie? Open = open gebouw welke uitstraling heeft het gebouw naar de wereld toe. a)​ Europees aanbesteden = elke architect uit Europa kan meedoen. 3  4)​ Vlaamse bouwmeester publiceert dit = open oproep 5)​ architecten van over heel de wereld melden zich aan met portfolio en aanbestedingsbrief 6)​ Vlaams bouwmeester gaat een selectie maken van min 3 meestal 5 architecten 7)​ De opdrachtgever organiseert op de site twee briefing voor geselecteerde projecten 8)​ Op papier een gebouw voorstellen met schetsontwerp; opdrachtgevers hebben dat niet; In jury zit de opdrachtgever, bouwmeester, (monumentenzorg), externe expert. 9)​ Ontwerpers lichten hun visie en schetsontwerp toe en beantwoorden vragen van de jury 10)​De jury evalueert de voorstellen en duidt een winnaar aan “de voorkeurbieder” en de opdrachtgever gunt de opdracht Bouwmeesterscan —> scan van gemeente: lokale besturen -​ doel: duurzamer en beter ruimtelijk gebruik -​ brengt ruimtelijke en beleidsmatige sterktes en zwaktes van de gemeente is kaart: waar kan niet gebouwd worden -​ reikt een concrete agenda van projecten en ingrepen aan: waar zitten kansen: voorstellen doen = > De scan staat gemeenten bij in de transitie naar een kwaliteitsvolle leefomgeving, gekoppeld aan een zorgzamere en duurzamere omgang met het leefmilieu en met natuurlijke hulpbronnen. gemeenten krijgen één op één voorstellen —> om overzicht te kunnen behouden: wat zijn krachten en zwakheden en zo strategischer kiezen pilootprojecten Voor moeilijke projecten bv. België grote traditie van alleenstaande huizen —> collectief wonen nodig bouwmeester stelt ontwerpers aan om ontwerpmatig onderzoek te doen. Verschillende ruimtelijke scenario's aftoetsen -​ ontwerpen zonder opdrachtgever = onderzoeken door te ontwerpen: ontwerpend onderzoek X beleidsvoorbereidende inslag X de realisatie van grensverleggende projecten. —> proberen ontwerp te maken dat dezelfde kwaliteiten heeft maar collectief zijn. 4 bv. Nieuwe vorm van zorg Het koppelen van ontwerpmatig onderzoek om nieuwe kennis op te doen en dit door te kunnen zetten in andere projecten en zo een beleid door te voeren. = communicatie, symposia BMSTR label Ongevraagde praktijk —> ongevraagd = geen opdrachtgever -​ bepaalde maatschappelijke vraagstukken onderzoeken en oplossingen zoeken. Ontwerpend onderzoek —> architecten afhankelijk van opdrachten: BMSTR wedstrijd zorgt ervoor dat ook niet gegeven opdrachten worden onderzocht. -​ Één keer per jaar oproep voor ongevraagde praktijk op 1 A4 voorstel en worden daarvoor betaald om dit te kunnen stimuleren + tentoonstelling in de singel -​ krijgen geld vanaf ze bmstr label hebben om zo vervolgens een boek te maken om zo aan een breder publiek te kunnen tonen —> VAI helpt selecteren -​ BMSTR kan verder brengen/ communiceren naar beleid Vanuit integrale visie ontwerp hedendaagse (ontwerp) thema’s aankaarten en onderzoeken -​ dieren en planten meedenken samenwerking VAi Prijs Wivina Demeester -​ niet aan architecten maar opdrachtgever -​ Een goede opdrachtgever die heel kritisch is en een goed samenspel veroorzaakt tussen bouwheer, opdrachtgever en architect. Meegaan in ecologische verhalen etc.. meesterproef -​ jonge ontwerpers kansen geven —> jonge ontwerpers krijgen weinig opdrachten: geen ervaring -​ samenwerken met sociale huisvestingsmaatschappijen -​ realisatie van projecten architecten -​ weist peter of meter aan —> helpen bij verwezenlijken van hun projecten voorbeeld 2022 oproep aan jonge ontwerpers toonden: 93 deelnemers aan de Meesterproef 2022 Sociaal Wonen - 42 ontwerpers werden geselecteerd - Peters en meters aangeduid - Telkens een begeleider vanuit het team Vlaams Bouwmeester - jonge ontwerpers krijgen kansen - realisatie 5 stadsbouwmeester of kwaliteitskamers Duiden wat de rol is van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) ​ Enkele opdrachten/projecten/instrumenten van VAi kunnen duiden (niet exhaus ef) Wat is een architectuurinstituut Architectuurcultuur verankerd in kunstenbeleid —> overheidsgeld vanuit het kunstbudget Figueiredo Sergio M, creating architecture culture, 15 The nai effect = nederlands architectuurinstituut “Promoting the better understanding of architecture building a collection of archives and artifacts and instituting public accessibility us central to all of them” 1.​ Geheugenfunctie, basis voor onderzoek en hedendaagse praktijk 2.​ lezingen, boeken, festival: activiteiten of producten ontwikkelen om zo debat op te wekken in maatschappij 3.​ Doel om verhaal op een toegankelijke manier te brengen en zo bewustheid te vergroten bij ook niet-specialisten. Dogma: voorstelling Singel. Door tentoonstelling te maken wordt erover gepraat en ontstaat maatschappelijk debat. Literatuur; the architecture museum effect: de effecten van architectuurmusea. VAI: vlaams architectuurinstituut Architectuur is een culturele discipline waar singel programma over maken en VAI is daar gesitueerd. missie = > Goede leefomgeving voor iedereen. → Verbinden van heden verleden en toekomst van de (on)gebouwde grond. Tijdlagen in architectuur: altijd te maken met historische context. Overal in ons land zit verleden verweven. -​ erfgoed als bron en grondstof = verdedigt architectuur uit Vlaanderen op internationale fora -​ Gedachtegoed achter de architectuur moet je onderzoeken. Provincie Antwerpen hebben vanaf jaren 80 een architectuurarchief -​ vanaf 2018 in heel vlaanderen -​ 2018: provincies afslanken; taken beperken; cultuur mogt niet meer dus collectie ging naar VAI = > werd een volwaardig architectuurinstituut. 6  -​ Doel: -​ gesprek op gang brengen met specialisten en brede publiek. -​ Vlaamse architectuur verbindt met het internationale. Bv. Zurich: collectief wonen veel meer geïntegreerd. Appartementen wisselen aan de hand van met hoeveel je bent. Dit meer integreren in de Vlaamse cultuur. via publicaties: boeken blijven goed verkopen -​ Internationale taak. -​ Biënnale (2 jaarlijks) van Venetië. Landen hebben paviljoenen waarin ze tonen wat er aan de orde is in Vlaamse/Belgische architectuur en daar komen andere specialisten naar kijken. -​ -​ Gedachtegoed achter de architectuur moet je onderzoeken. Provincie Antwerpen hebben vanaf jaren 80 een architectuurarchief -​ vanaf 2018 in heel vlaanderen -​ 2018: provincies afslanken; taken beperken; cultuur mogt niet meer dus collectie ging naar VAI = > werd een volwaardig architectuurinstituut. 1.​ BWMSTR label 2.​ jonge ontwerpers helpen door emancipatie te stimuleren zodat ze genoeg referenties hebben. Tafelzetting: VAI singel -​ met meubels een voorstelling maken Vlaamse collectie ​ 2018: afslanking provincies ​ VAI krijgt verantwoordelijkheid en zorg voor collectie van Vlaamse architectuurarchieven van internationaal belang Collectie ​ Opgestart vanaf 1987 door de provincie Antwerpen ○​ Vanaf 2012 - verzamelbeleid voor heel Vlaanderen en Brussel ​ Léon Stynen ​ Edward van Steenbergen ​ Bob van reeth ​ Christian Kieckens Omvang van de collectie ​ Meer dan 200 private architectuurarchieven ​ Unieke bibliotheekcollectie ontstaan door donaties van de archieven ​ Bijna 1,5 TB digitale data en archief ​ 600 maquettes ​ ++ 5270 meter archief + 800 meter bibliotheek ​ 7 belang van de collectie ​ Vlaamse en internationaal ​ topstuk: ontwerptekeningen van KMSKA Kennen: ​ Kerntaken en aanvullende opdrachten Vlaams Bouwmeester ​ Instrumenten die in de les behandeld zijn van de Vlaams Bouwmeester ​ Drie basistaken van architetctuurinstituten (Figueiredo) Les 2: Architectuurcultuur in Vlaanderen Begrip architectuurcultuur kunnen toelichten Architectuurcultuur reikt een kader aan voor een breed maatschappelijk én een vakgesprek over architectuur, stadsontwerp, en ruimtelijke ordening. Architectuurcultuur wordt gedragen door architectuurtijdschriften, architectuurverenigingen, het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), de Vlaams Bouwmeester en de architectuurscholen. onderdeel van - Vlaams bouwmeester - Vlaams Architectuurinstituut - Stadsbouwmeester - Open Oproep - New European Bauhaus - Monumentenzorg - Debatten over ontharden, mobiscore, verdichting, betonstop,... - Debatten over inclusie -... We komen van een land waar architectuur niet besproken werd, naar een cultuur die zeer levendig is: politiekstandpunt enz. Breder dan bouwen = > De wijze waarop over architectuur wordt gedacht, gesproken, onderwezen, verteld… door verschillende segmenten van de maatschappij. -​ beleidscontext: wie is er bevoegd over architectuur? -​ Welke andere actoren spelen een rol? -​ gedeelde cultuur bij architecten, is er een rode draad? Bij publieke of private opdrachtgevers -​ Hoe percipiëren brede lagen van de bevolking in de rol van architectuur -​ willen we terug naar verleden of knip maken in architectuur. hedendaagse en historisch geworteld in een traditie of een ‘bouwcultuur’ 8 vernetwerkt veld van culturele actoren = > komen soms samen denkdag over architectuurcultuur in de Singel, 2018 -​ hoe kunnen we uitdagingen samen beter aanpakken -​ Architecten -​ bouwmeesters -​ architectuurorganisaties -​ schrijvers over architectuur -​ docenten architectuur Veld van actoren binnen architectuurcultuur kunnen toelichten (niet exhaus ef, enkele voorbeelden van organisaties Architectuurcentra ​ ar-tur ​ Architectuurwijzer Lokaal architectuurwijzer hasselt en leuven ​ Stad en architectuur ​ Archipel Oost en west vlaanderen ​ Aplus architecture in Belgium ​ architecture workroom brussels ​ Bozar architecture A+ Oudste architectuurmagazine van Vlaanderen -​ heel toegankelijk: korte teksten, welke bureaus actueel zijn. -​ organiseren ook lezingen en tentoonstellingen Ontwikkelingen kunnen toelichten en verklaren in de architectuurcultuur in Vlaanderen tussen late jaren 1960 en 2000 Geert Bekaert: 1987: architectuur kan niet steunen op architectuurcultuur in België = > we hebben geen architectuurcultuur in België -​ “Om over hedendaagse architectuur in België te spreken moet er wel een bijzondere aanleiding zijn. Wie aan hedendaagse architectuur denkt, denkt niet direct aan België, tenzij hij uit historische ingesteldheid terugvalt op namen als Victor Horta of Henri Van de Velde. Het omgekeerde is al evenzeer waar: wie aan België denkt, denkt niet zo gauw aan de hedendaagse architectuur.” Geert Bekaert en Francis Strauven, 1971, 11. 9 Bekaert (1928-2016) -​ kunsthistoricus, filosoof en theoloog -​ doceert aan architectuuropleidingen -​ architectuurcriticus en curator —> De architectuurcriticus; theorie, geschiedenis, werken.. Heeft les gegeven in leuven en TU eindhoven In 2012: Christoph Grafe: voorwoord jaarboek; meest vitale en rijke architectuurcultuur van Europa. = > Christoph Grafe is nieuwe directeur VAI “Om over hedendaagse architectuur in België te spreken moet er wel een bijzondere aanleiding zijn. Wie aan hedendaagse architectuur denkt, denkt niet direct aan België, tenzij hij uit historische ingesteldheid terugvalt op namen als Victor Horta of Henri Van de Velde. Het omgekeerde is al evenzeer waar: wie aan België denkt, denkt niet zo gauw aan de hedendaagse architectuur.” Geert Bekaert en Francis Strauven, 1971, 11. “België is een lange tijd een land zonder architectuur geweest. Natuurlijk werd er onafgebroken, op een ongecontroleerde, niet zelden spontane of individualistische manier, publieke en private bouwwerken opgetrokken. Maar wanneer architectuur beschouwd wordt als een bewuste, intellectuele en culturele bezigheid die op een ruimtelijke manier toont hoe de mens op een bepaald moment in de geschiedenis leeft, moet leven en zou kunnen of willen leven, dan is er in de twintigste eeuw weinig Belgische architectuur te bespeuren.” Christophe Van Gerrewey, p 6 Pg. 9 ‘wat is een goede architectuur’ Wat is er gebeurd? Tony Fretton: het is een uitdaging er is zoveel architectuurcultuur hoe moet je je als architect daartoe behouden ‘The real challenge facing an architect in Belgium today lies in the presence of an architectural culture rather than its absence’ Welke evolutie vond plaats tussen 1987 en vandaag? Geschiedenis ​ 1963: ontstaan van orde van architecten —> beroepsorganisatie: elke architect die zijn naam onder een bouwplan wilt zetten zit bij de orde: reputatie slecht bij architecten. De orde zorgde er volgens Van gerrewey voor dat ‘elk gesprek over architectuur bij voorbaat werd gesaboteerd terwijl er vruchteloos naar eenduidige richtlijnen werd gezocht’ 10 ​ 1968; Renaat Braem: België is het lelijkste land ter wereld. ○​ Aanklacht tegen ruimtelijke wanorde ○​ open ruimte gaat verloren: bouwstijlen door elkaar ○​ pleidooi voor een menswaardige woonomgeving ​ Wat is de richting waar we naartoe gaan? Volgende generaties, een goede plek om te wonen die voor iedereen gezond en toegankelijk zijn. ○​ “ de auto is belangrijker dan de mens” ​ 1969: archives d’architecture moderne in Brussel AAM en atelier de recherche et d’actions urbaines ARAU ○​ Verzet tegen kaalslag in Brussel ​ Er wordt heel veel afgebroken van de 19de-eeuwse architectuur voor kantoren. ​ Door te tonen hoe goed plannen in elkaar zaten door middel van het archief ○​ stad was vuil en verwarm = > vlucht naar buiten ​ Autocultuur ​ sterk vooruitgangsgeloof dat vertaalde naar hoogbouw, afbraak,.. ​ idee van tabula rasa = terug opnieuw beginnen/ schone lei ○​ documenteren van wat verloren ging aan Art nouveau architectuur ○​ ondernemen acties om bestuur ervan te overtuigen afbraak een halt toe te roepen = > Eerst initiatieven van een architectuurcultuur ontstaan vanuit erfgoedzorg. ​ 1968: Luc Deleu richt T.O.P office op (the turn-on planning office) ○​ Luc Deleu; net zoals aan Braam; er is geen visie over architectuur: monumenten, aanleg.. ○​ = einde van de architectuur ○​ pleidooi voor een andere praktijk ​ 1970: slottentoonstelling Luc Deleu; afscheid architectuur; architecten zijn schuldig. (vacuüm voor nieuwe dimensies) ​ 1979: laatste steen van België: symbolisch ​ 1972: Groep Krokus in Mechelen ​ bOb Van Reeth, Jean Paul Laenen en Marcel Smets ​ 1975: Tegen afbraak van begijnhof Heembeemd in Mechelen ​ Is eigenlijk een strijd voor de historische stad ​ 1976: Krokus op de Biënnale van Venetië 11  ​ 1974: 5 architecten studeren af aan Sint-Lukas in gent: Autonomous architecture in Flanders The early works of Marie-José Van Hee, Paul Robbrecht and Hilde Daem, Christian Kieckens and Marc Dubois ○​ generatie 74 of de stille generatie volgens geert Bekaert ○​ Bouwen aan nieuwe architectuurcultuur ○​ In 73 oliecrisis; economie viel stil ook bouweconomie: weinig opdrachten ○​ geen kritische plaatsen voor debat: geen lezingen, debatten ○​ Geen regels voor publiek geld voor tentoonstellingen, politici besloot zelf een beetje. Burgemeester koos zelf wat hij tof vond. = > heel veel architecten hadden politiek verband, sos, liberaal.. weerspiegelt macht binnen stadsbestuur; ​ Voor jonge architecten super moeilijk om te kunnen meedragen aan publieke opdrachten door vriendjespolitiek ​ In 92 heeft europa beslist dat je een openbaar aanbesteden moet plaatsen; criteria vastgesteld ○​ Waren teleurgesteld in eigen onderwijs; eindejaarstentoonstellingen: architectuur of aardbeien plukken. Ze gaan toch geen werk krijgen ○​ Wilde architectuur maken en niet commerciële onzin “Wat gaan we volgend jaar aanvangen met ons diploma? Gaan we aardbeien plukken om te kunnen eten? Want het ging ook om honger. We hadden honger omdat we geen geld hadden, maar we hadden ook honger naar architectuur. We gingen ons niet plat op de buik leggen om commerciële dingen te doen. Christian Kieckens (terugblik op de tentoonstelling van 1974). ​ 1983: Prijs Bonduelle - Europakruispunt Brussel - laureaat: Georges Baines. Open wedstrijd: jonge architecten deden mee en deden gewaagde voorstellen ○​ Leken zelfzeker ○​ hadden visie wat ze wouden ○​ team hoogpoort… ○​ Jo crepain: postmodernisme; ook opvallend ○​ = > jonge architecten liepen in de kijker ○​ Geert Bekaert: “ Wie over architectuur wil spreken, sta op en zwijgen “ = -> Er is niks te vertellen, gebrek aan architectuurdiscours, er wordt niet gepraat over waar we naartoe willen; gebrek aan kwalitatieve architectuur. ○​ Stichting architectuurmuseum: S/AM ​ Brengen architecten samen ​ tentoonstellingen ‘ jonge architecten’ ​ lezingen en debatten ​ publicatiereeks ​ architectuurreizen naar plekken waar ze vinden dat het wel inspirerend is. Bv. Frankfurt: deutsches architekturmuseum. ​ Jonge architecten in België: Design museum ○​ 12  ​ DAM Ungers eerste actie van S/AM was ‘ontwerpwedstrijd voor een architectuurmuseum’ na de studiereis die ze organiseerden naar het Deutsches Architekturmuseum in Frankfurt dat pas geopend was ​ ‘Jonge Architecten in België’, 1986: foto van de opstelling in het Designmuseum. Op de voorgrond werk van Stéphane Beel.(Collectie Marc Dubois) ​ 1985: architectuurtentoonstellingen in Singel ○​ Maken selectie voorstelling Jonge architecten ○​ er worden boeken gemaakt ​ 1986: stadsfestival: chambres d’amis , Gent ○​ Stichter smak: Jan hoet = kunstpaus belgië ○​ Installatie Luc Deleu Sint-Pietersplein in Gent ○​ Kunstwerk in living laten maken: in prive kamers ○​ Veel mensen gingen kijken en naar de architectuur van die gebouwen Charles Vandenhove Robbrecht en Daem, scenografie Sint-Pieters Gent - initiatief 86 -​ ingreep gevel museum sierkunst ​ 1988: ○​ architectuur als buur ​ Ook parcour in de stad: verloederde monumenten ​ architectuurroutes in gent ​ debatten en lezingen ​ grote publiek wakker maken (sensibiliseren), maar ook politiek en administratie ​ Architectuurbewustheid op gang ​ architectuur als buur ​ boek ○​ Bij opening architectuurvoorstelling in Singel = > in gent en brussel groeit —> dan komt singel 13 Vanaf 1985 Frie Leysen overheid wou? —> begint grote internationale gezelschappen te brengen voor tentoonstellingen —> vind dat architectuur ook nodig is: in gangen architectuurtentoonstellingen. Caroline Debacker– Geert Bekaert et Mil Dekooning Monografische tentoonstellingen -​ OMA (1985) -​ Charles Vandenhove (1986) -​ Aldo Rossi (1986) -​ AWG (1987) -​ Luc Deleu (1987) -​ Marc Dessauvage (1987) -​ Paul Robbrecht en Hilde Daem (1989) -​ Luigi Snozzi (1989) -​ Thematische tentoonstellingen Bijvoorbeeld "Adolf Loos - Le Corbusier. Raumplan contre plan libre" en 1987-88 Angry young men (ook 1 vrouw) 1988 openingen Jonge architecten in De Singel Jo crepain stelt eisen aan minister: 28 -​ Intrekking van alle contracten met architecten voor bouwopdrachten met subsidies -​ Respecteren vaste ereloonbarema’s -​ Eisen een rijksbouwmeester: was er in Nederland Deze bouwmeester avant la lettre zou volgens de ondertekenaars ‘een alom erkend en boven elke verdenking verheven architekt ’ zijn ‘voor een periode van 5 jaar’ ‘50 procent van alle staats-, OCMW-, gemeente-, of andere opdrachten toegewezen wordt aan een architekt op basis van bewezen referenties of door middel van een architectuurwedstijd.’ > Weinig effect, wel Sevilla 92: de bestaande toewijzing van een architect voor de Belgische deelname aan de wereldexpo werd stopgezet. Er werd een anonieme architectuurwedstrijd uitgeschreven ​ 1992: wereldtentoonstelling in Sevilla ○​ Wedstrijd opgericht: eerste publieke architectuurwedstrijd sinds lange tijd = gigantisch succes. + anoniem indienen ​ Drie mensen die niet eens een bureau hadden ○​ Europese regelgeving (1992) : met publiek geld moet volgens een aanbestedings…. ○​ omzendbrief van eerste minister Jean- Luc Dehaene in 1993 ​ Depoliseren overheidsopdrachten 14 Jonge architecten die gefrustreerd zijn ⇔ Europese regelgeving = > twee stromen die elkaar vinden ​ 1989: see terminal zeebrugge ○​ Geert Bekaerts zat in jury en had connecties om internationale bureaus uit te nodigen. Ook rol als curator en publicist ​ Rem Koolhaas ​ Fumihiko Maki ​ Aldo Rossi ism Claude Zuber ​ Bob van Reeth ○​ Gaf veel hoop: we kunnen wedstrijden houden in België ​ Belang In ontwikkeling van het oeuvre van Rem Koolhaas ​ Belang voor de architectuurcultuur in Vlaanderen/belgië ○​ niet gerealiseerd maar wel boeken, tentoonstellingen.. Eind jaren 80 zijn er dingen aan het veranderen. = > er ontstond nieuwe dynamiek. -​ 1993: staatshervorming -​ Gewesten en gemeenschappen -​ cultuur, onderwijs, huisvesting en ruimtelijke ordening naar Vlaanderen / brussel /wallonië -​ Splitsenbevoegdheden zorgen ervoor dat architectuur een nieuwe kans heeft om op in te spelen. -​ De stedelijke cultuur ontwaakt langzaam na stadsvlucht en met mondjesmaat uit een winterslaap van enkele decennia. Stedelijke cultuur ontwaakt langzaam en met mondjespraat uit een winterslaap van enkele decennia ​ Opgepakt Kleinere Vlaamse steden ○​ Lokale architectuurverenigingen zoals architectuurwijzer (1991) en Stad en architectuur (1997) ○​ Kortrijk in 1990 samen met intercommunale leiedal en prijsvraag ontwikkeling van Hoog-Kortrijk: Bernardo Secchi ​ Domus Flandria hoopte de Vlaamse overheid in 1990 een inhaalbeweging in de sociale huisvesting te realiseren ○​ In Gent 129 sociale woningen op de site van de Hollainkazerne van Willem Jan Neutelings na een wedstrijd gegund in 1993 -​ Jaren 90: stroomversnelling ○​ Antwerpen 1990 Stad aan de Stroom, vzw van architecten, stedenbouwkundige, maatschappelijke middenveld, ambtenaren ​ Oude havengebieden: eilandje, zuid, kaaien ​ Eilandje woonden 63 mensen, het nieuwe zuid was leeg en kaaien was een kasseiweg waar vrachtwagens voorbij reden. ​ Nu: zeer gegeerde buurten, toen erg verlaten en verloederden > Voelde mentaal niet als deel van de stad 15  ​ 1992: ○​ Architecten dienen voorstellen in ○​ principiële goedkeuring van Stadsbestuur van de ontwerpen van ○​ Ook internationale architecten op uitnodigen ​ De sola-morales wint eilandje (architect / stedenbouwkundige uit Barcelona) ​ Toyo ito; wint zuid (Japanse architect) ​ tentoonstellingen enz komen op gang ○​ luc deleu: brug over de schelde → Inzending ideeën wedstrijd Antwerpen herwonnen stad? ​ 1993: Antwerpen is culturele hoofdstad van Europa. ○​ Studio Open stad - Pieter Uyttenhove ○​ 1991 Zwarte zondag: Vlaams blok wint verkiezingen. Stedelijke problemen worden vergeten = > architectuurprogramma van antwerpen 93 ​ Door schokgolf → Architecten en beleidsmakers worden op hun verantwoordelijkheid gewezen om de 19de eeuwse volkswijken niet los te laten ​ Dus architectuurprogramma van antwerpen 93 zet in op ​ 19 de eeuwse gordel ​ Foto, film, cultuurprogramma's ​ lezingen en wandelingen = > mensen variëteit laten zien en schoonheid terugzien. ​ Ontwerpmatig onderzoek ​ ‘ de stedelijke cultuur wordt terug een thema’ ○​ Restauratie bourlaschouwburg 16  ​ 1991; belgische paviljoen biënnale venetië ○​ Nemen jonge architecten mee ○​ Christian Kieckens (tentoonstellingsarchitect) en Marc Dubois (Commissaris), tentoonstelling Architetti ( Della Fiandra) in het Belgische paviljoen, Giardini di Castello, Venetië 1991 Belangrijkste actoren daarin kennen (slide jaren 90: uitbouw eigen beleid en instrumenten: niet alle data en instrumenten kennen, wel kunnen duiden welke dynamiek er toen was en waarom) Kunnen uitleggen in eigen woorden hoe vanaf jaren 90 hoe architectuur in vlaanderen is uitgevonden in het cultuurbeleid 1992: subsidiebeleid vanuit Kunstenbeleid 1992: Stéphane Beel cultuurprijs Vlaamse Gemeenschap (beeldende kunst!) 1992 - 1993: eerste Open Monumentendagen → Johan Sauwens doet inhaaloperatie op het vlak van beschermen van gebouwen 1993: Eerste Monumentenprijs Vlaanderen 1993: Dag van de Architectuur – Orde van Architecten organiseerde. Twijfelachtige selectie. Later door VAi opgenomen. 1994: eerste jaarboek 1997: Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 1999: Vlaams Bouwmeester 2001: VAi Stedenbeleid Ook door vlaamse overheid —> om achtergestelde wijken op gang te brengen In een stad moeten functies samenkomen, maar in administratie totaal opgeknipt = > stedenbeleid verzorgt een instrument omdat samen te kunnen bekijken ​ Park spoor noord 17 Les 3: Architectuurkwaliteit vandaag Niet elk gebouw herkennen/benoemen, welk van elk hoofdstuk van de tekst een voorbeeldgebouw kunnen benoemen en uitleggen binnen de argumentatie van de tekst Wel de argumenten: verschillende dimensies van architectuurkwaliteit kunnen benoemen P 6-7: Lees deze samenvatting zeer goed, ze bevat de essentie van de tekst Begrijpen dat architectuurkwaliteit veranderlijk is in de tijd, én teruggaat op een heel oud debat Architectuurkwaliteit vandaag Reflectie over architectuur kwaliteit vandaag —> wat is kwaliteit vandaag? = > verplichte tekst -​ denkoefeningen -​ concrete gebouwen; geef een voorbeeld van een gebouw waar duurzaamheid goed tot uiting is gekomen; bij alle thema’s -​ argumenten goed beoordelen Integrale kwaliteitskamer -​ Alle grote bouwprojecten in Antwerpen worden beoordeeld. -​ Moeilijke discussie; wat is kwaliteit? Steen Veel commentaar, maar kreeg een jaar later onroerenderfgoedprijs. -​ Mensen in het vak vonden het wel een goed gebouw. 1. Inleiding Waarom belangrijk om over kwaliteit te spreken? -​ In studio, bij het ontwerp: Hoe kwaliteit erkennen? -​ bouwmeesters en kwaliteitskamers: voortdurend gesprek over kwaliteit -​ Gaat over de leefwereld van een hele gemeenschap -​ Ook in bredere media: discussie steen centrale vragen? Architectuurkwaliteit -​ hoe vinden? -​ Welke vragen stellen? 18 Hoe kunnen we door te bouwen betekenisvolle plekken tot stand brengen, die mensen aanspreken en verbinden? Welke criteria kunnen we formuleren die aangeven hoe architecten en stedenbouwkundigen kunnen bijdragen aan de realisatie van zulke plekken? Hoe kunnen we daarbij maatschappelijke evoluties, technologische ontwikkelingen en ecologische uitdagingen in rekening brengen? Wat zijn de meest pertinente noden in de huidige omstandigheden Hoe zoeken we in deze tijd een evenwicht tussen alle relevante elementen die het werk van architecten mee bepalen? “Er wordt te weinig over architectuurkwaliteit gepraat” —> Christophe Van Gerrewey De witte raaf Architectuurkwaliteit - in architectuurtheorie gaat men terug op Vitruvius. —> waaraan moet goede architectuur zich voldoen -​ utilitas (bruikbaarheid) -​ firmitas (stevigheid) -​ venustas (schoonheid) of nog: functie, constructie, vorm citaat Christophe Van Gerrewey De Witte raaf Architectuurkwaliteit heeft ‘onder meer te maken met schaal, met contextgevoeligheid, met bezoekersaantallen, met culturele uitstraling, met de verwantschap met beeldende kunst en design, met de betekenis van materialen en compositie, met lichttoetreding, met de verhouding tussen vorm en functie, met de manier waarop de dagelijkse werking van een gebouw wordt georganiseerd, met architectuurgeschiedenis, met participatie of autonomie, met buiten- en binnenruimtes, met monumenten en monumentaliteit, met actuele evoluties in de internationale architectuur, met de verschijningsvormen van stedelijkheid, met gevels en de manier waarop gevels “spreken” of “zwijgen”, met collectief, privaat en publiek leven, met esthetiek, met tentoonstellen of verbergen, met het sublieme of het banale, met verleidelijke of bedrieglijke beelden, met abstractie en reductie, met ornament en weelderigheid, met de beloftes van geluk, gedeeld of individueel, met kleur, met het belichamen van de identiteit, de waardigheid en de toegankelijkheid van een institutioneel gebouw, met ruimtelijke beleving, met architectuur als spel, als filosofie, als fenomenologie, als denkwerk of desnoods als wanhoopspoging, met prestige en autoriteit, met symbolisch kapitaal, met tektoniek, bouwstructuur en constructie, met transparantie en opaciteit, met rond of vierkant en alles daartussen, met de relatie tussen grens, ruimte en politiek, met conservatief of progressief, met typologie en herkenbaarheid, en met de manieren waarop architectuur kritisch kan zijn – ten opzichte van het bouwprogramma, van de bouwcultuur, van politieke overheden of van de architectuur zelf.’ = > zoveel perspectieven, zoveel antwoorden. De beste gebouwen raken aan verschillende aspecten. 19 Vitruvius: Romeinse soldaat en architect: 85 - 20 v.C. —> De architectura De Vitruviaanse driehoek: als synergie tussen ​ Utilitas = gebruikswaarde:(praktisch, comfortabel, passend het voor het doel van het gebouw) ​ firmitas = toekomstwaarde (Tijdloos, duurzaam, geschikt voor hergebruik: kan de functie veranderen) ​ venustas = belevingswaarde: ( is het bouwwerk spannend, suf, verbazingwekkend of vertrouwd?; hoe beleven mensen het en welke boodschap wil het gebouw uitdrukken?) = > 3 waarden kunnen uitleggen en aan vitruvius verbinden. vandaag vertaald naar Maatschappelijke noden (gebruikswaarde) utilitas 1.​ ruimte voor wonen, bedrijvigheid en publieke voorzieningen wonen, werken, ontspanning → woonopgave: nieuwbouw en renovatie is enorm -​ wooncrisis groeit; nood aan nieuwe betaalbare woningen die ook kwaliteitsvol zijn. -​ Vergrijzing en verdunning gezinnen < toenemend aantal huishoudens> < grote vrijstaande woningen > ( = 250000 huishoudens in 2030 en 500000 in 2050) -​ Wonen wordt steeds duurder, jonge gezinnen zoeken huizen en te weinig sociale woningen. (evenveel gezinnen op wachtlijst sociale woning (ca. 173.000) als er sociale woningen zijn) -​ Europese Green Deal: tegen 2050 alle woningen energieneutraal: onevenwicht tussen huurders en eigenaars) → bedrijven en publieke voorzieningen hebben nood aan ruimte -​ Stad is van oudsher plaatsen van verdichting, veel functies nabij elkaar. -​ diensteneconomie en consumptiestad: bedreiging voor de leefbaarheid van de stad. -​ nood aan productieve steden -​ inclusieve steden: productie, tewerkstelling, maakeconomie, korte keten… -​ Nood aan nieuwe typologieën: gemengde, hybride stad is een ontwerpopgave. 20 voorbeelden architectenbureau 51N4E kinderopvang en stelplaats voertuigen en lokalen voor de dienst stedelijke buurtonderhoud in merksem (Antwerpen) Door samenvoeging van twee functies wordt terrein gespaard en kunnen personeelsruimtes en technische installaties gedeeld worden. atama: bedrijfsgebouw in een woonbuurt -​ industrieel gebouw verteerbaar in een woonwijk -​ Past in woonwijk (architecturale vorm) -​ je ziet dat het geen woning is -​ verkeersafwikkeling = > De plek van het werken en maken krijgt zo een zichtbare en evidente plaats in de woonstad. 2.​ ruimtelijke ordening -​ ecologie, klimaatverandering -​ Samen met Nederland de dichtstbevolkte zone in Europa en ook wereldwijd. -​ Goed nadenken over wie welke ruimte krijgt: landbouw of natuur? -​ Niet meer aanvaardbaar dat we nieuwe open ruimte aansnijden. -​ Ecologisch niet meer verantwoord om extra vrijstaande woningen te bouwen. -​ effect op architectuur? -​ > renovaties. -​ Meergezinswoningen, in verkaveling ook creche, kapper..; Binnen bestaande schillen is meervoudig gebruik. -​ Synergie tussen sectoren; warmtenetten van bedrijven delen met woningen -​ een efficiënt ruimtegebruik -​ maximale bescherming van open ruimte -​ ontharding; strenge regels maar toch worden regels nog gebogen. Speelplaatsen kunnen onthard worden; ecologisch belangrijk en droge zomers doorkomen. Hoe meer water we door de grond krijgen hoe minder water direct wordt afgevoerd naar de zee -​ + verkoeling 21  -​ beleidsplan Ruimte Vlaanderen 2018 -​ De strategische visie omvat een toekomstbeeld en een overzicht van beleidsopties op lange termijn, met name de strategische doelstellingen. -​ De Vlaamse regering heeft hiermee een beleidslijn uitgezet die een vernieuwde filosofie en aanpak in het ruimtelijk beleid wil inzetten -​ uitdagingen voor architectuur en ontwerpers. vb. Transformatie antwerp tower kantoortoren jaren 70 door architecten Jozef Fuyen en Guy Peeters -​ robuustheid en aanpasbaarheid —> tot woontoren (structuur behouden) Door Wiel Arets -​ levendige plint geworden -​ Winkels -​ restaurants -​ kantoren = sokkelgebouw -​ vernieuwde gevel met grote ramen afgewisseld met inpandige balkons -​ bestaand skelet, draagt bij tot stadsleven en woningen in de stad, maar wel onbetaalbaar. 3.​ relatieve autonomie van de architectuur -​ Wanneer wordt bouwen architectuur? -​ Een gebouw is zich bewust van zijn culturele positie. -​ Als het ook voor zichzelf spreekt - de noden en omstandigheden veranderen immers voortdurend --> gebouw moet dat kunnen overleven. -​ Rekening houden met condities van de tijd -​ klimaatverandering = minder bouwen, meer architectuur vb. Herbestemming gevangenis hasselt door NoArchitects 2008-1015 -​ aula’s = grote ruimtes nodig -​ gevangenis = kleine gangen. = > ruimtelijke puzzel -​ Zonder nieuwe ruimte in te nemen = > oksels gebruiken. -​ studiecellen -​ geschiedenis plek behouden: culturele traditie levend houden. -​ rechtenstudenten nu in gevangenis 22 Betekeniswaarde (belevingswaarde) venustas —> 4 onderverdelingen 1.​ Maakt betekenis: plek ipv plaats: plaats kan eender wat zijn, maar een plek is iets waar tot je je kan verhouden. = architectuur is meer dan optelsom van constructie, programme, materiaal,... Meer dan een kwestie van een efficiënte ruimtelijke organisatie ontwerpen en bouwen is een culturele praktijk ​ Het ordent de omgeving waarin we leven, het maakt een wereld. ​ De mens heeft nood aan situering en oriëntatie: wonen impliceert dat men weet waar men is en dat de leefomgeving leesbaar is. ​ Anders in verschillende delen van de wereld ○​ culturele betekenissen en antropologische gebruiken. ○​ materiaalgebruik ○​ Wonen betekent thuis voelen, cultureel gebonden. Wij herkennen onze woningen, publieke gebouwen, maar ergens anders in de wereld niet. Wij geven culturele codes door om die blijvend te activeren in het ontwerp. architectuur, stadsontwerp, ruimtelijke ordening, landschapsontwerp… ​ Het gaat om het onderscheiden en op elkaar betrekken van de essentiële levenssferen ​ Op niveau van architectuur ○​ Voornamelijk van ‘binnen’ en ‘buiten’ ○​ het private en het gemeenschappelijke/publieke = > De kwaliteit daarvan is een zaak van het verwerven van publieke en private leefruimtes en/of gradaties van binnen/buiten Net waar de overgang tussen privaat en publiek divers en gelaagd is, ontstaan er kwaliteiten en betekenissen die van een reeks gebouwen een weefsel maken dat deel kan zijn van een leefomgeving. ​ voorbeelden : Een publieke wandel-en fietsdoorgang naar park De Nieuwe Koers en de Drie Platanen in Oostende (bovenbouw Architecten) = > Verweeft de soms wat “verkleinde” wereld van de residentiële zorg met de buurt, het park en bij uitbreiding de wereld. 2.​ Gelaagdheid in de tijd Vanuit duurzaamheids standpunt; culturele traditie behouden. Een plaats wordt een plek als ze betekenis krijgt en geeft Gebeurt vaak in erfgoed → Verbindt heden, verleden en toekomst → Gebouwen overleven mensen > Ze maken een verbinding tussen vorige en toekomstige generaties 23 Gemeenschappelijk minimum -​ Erfgoed is van ons allemaal > van vorige en volgende generaties > ‘ commons ’‘dat wat van iedereen in een groep is > oude landbouwgronden in UK > enclosure > kapitalisme kreeg een belangrijke impetus -​ Vooral tot uiting bij religieus erfgoed > was van velen, van en gemeenschap: publieke functie levend houden voorbeeld Predikherenklooster in Mechelen (Korteknie Stuhlmacher Architecten) -​ stadsbibliotheek geworden; hebben zolder leeggemaakt en gangen van klooster staan boeken tegen de muur, maar kan later nog een andere functie krijgen. -​ Het barokke gebouw stond lang leeg, werd ruïne -​ Het ontwerp vertrekt van het bestaande gebouw. -​ De architecten zijn erin geslaagd om de ruimten die de bibliotheek nodig heeft in te passen, zonder de structuur van het gebouw ingrijpend te veranderen. 3.​ mooi of lelijk (esthetische kwaliteit) Omgaan met mooi en lelijk; veranderd door de tijd. Het is niet erg dat een gebouw mooi of lelijk is, maar wel een banaal gebouw met gebrek aan zorgzaamheid waar geen mening over gevormd kan worden. “ Is België nog steeds of nog meer - het lelijkste land ter wereld? -​ esthetische waarden evolueert doorheen de tijd -​ persoonlijk -​ Smaakverschil is geen probleem > NIET ERG dat een gebouw niet meteen mooi wordt gevonden -​ Erger is : gebrek aan zorgzaamheid en banaliteit (daar kan je geen mening over hebben) = > belangrijkste is een sterke plek maken > plek moet leesbaar zijn > dan kan je beoordelen wat de architectuur toevoegt aan de stad en het leven van zijn bewoners. (naast alle functionele toevoegingen) Architecturale ingrepen kunnen de leesbaarheid van plekken sterk verbeteren en zo de publieke ruimte in de stad meer betekenis geven. Ze kunnen aangename plekken creëren voor bijeenkomsten, markten, culturele evenementen of spontane ontmoetingen. vb. KNS antwerpen -​ plein heraangelegd om het gebouw mooier te maken door Antwerpen Secchi en Vigano. -​ Door middel van luifel dat even groot is als het gebouw. Verschaalt de stadsschouwburg. -​ Duurzaamheid; opnieuw beginnen -​ fijn stof -​ cultureel; waarom zouden we een gebouw dat we nu lelijke vinden afbreken. Verteld over de modernistische achtergrond van de stad. 24  4.​ architectuurcultuur ○​ Ontstaan van een cultuur, lezing, tentoonstelling wat? ‘Als een manier om van de wijze waarop we ontwerpen, bouwen en onze wereld inrichten, een gespreksonderwerp te maken, daar creatief en kritisch over na te denken en zo de architectuurpraktijk te beïnvloeden’. Het formuleren van architectuurprojecten, het ontwerpen, het toekennen van opdrachten. De architectuur-gespreks-cultuur is - in een samenleving waarin er niet (langer) gedachteloos traditioneel gebouwd kan worden - van fundamenteel belang. De architectuurcultuur die een kader aanreikt voor een open gesprek over architectuur, stadsontwerp, en ruimtelijke ordening , wordt gedragen door architectuurtijdschriften, architectuurverenigingen, het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), de werking van de Vlaams Bouwmeester en de architectuurscholen. Duurzaamheid (toekomstwaarde) firmitas wat? in de 20ste eeuw bouwden men meer dan ooit tevoren > onhoudbaar → schaarse ruimte, grondstoffen en enorme impact op CO2 en water. ‘economie’ gaat niet meer over groei, maar over zuinigheid, doelmatigheid en de spaarzame inzet van kracht en geld in onze gemeenschappelijke huishouding. → Geen vinkje achteraf maar het startpunt van het ontwerp. ​ Hoe oriënteer ik mij voor natuurlijke verwarming ​ moet er een boom afgebroken worden? ​ Stel dat deze functie verandert. Kan het uitgebreid worden, kan het opgedeeld worden? ○​ verbetering van wat er is, vervanging of renovatie ○​ collectief wonen; dezelfde kwaliteit als individueel wonen. ○​ Openbare infrastructuur en publiek transport luxueus maken. ○​ met globaal meer levenskwaliteit en luxe voor iedereen. = > voor geringer budget, met minder ruimtebeslag en met een verminderde uitstoot. Niet in tegenstrijd met verbeteren levenskwaliteit -​ kleine woningen + grote publieke groene parken -​ minder auto’s, meer openbaar vervoer 25 vb. Groen Kwartier Antwerpen -​ gestuurd door AG Vespa; herontwikkeling militair hospitaal in Antwerpen in de richting van een groene autoluwe woonbuurt. -​ gemengde woonbuurt -​ tal van woontypes (rijwoningen, flats, lofts) zowel sociale als marktconforme woningen. -​ kindercrèche -​ enkele restaurants -​ collectieve plekken: moestuinen, werkplekken. Zowel sociale als marktconforme woningen vaststelling: -​ Een kwart tot een derde van de bouwkosten gaat vandaag de dag naar technieken. = > we bouwen heel technisch, is dat duurzaam, technieken gaan niet lang mee of kunnen niet makkelijk veranderd worden. schil zelf is steeds meer vervuld van technieken Technieken hebben een korte levensduur Bob van Reeth: intelligente ruïne -​ Schil: 500 jaar -​ Binnenmuren: 100 jaar -​ Interieur en Technieken gaan 30 jaar mee, hoe kunnen we robuuste gebouwen maken? Die binnenin aanpasbaar zijn zonder grote kosten te maken. pleidooi van robuustheid en low-technology - compactheid die zo ontworpen is dat ze kwaliteitsvol is. = > Thomas Rau: gebouw is een bibliotheek van (demonteerbare) bouwmaterialen > circulariteit vb. In Bordeaux: > woonensemble met 530 sociale woningen. Door ontwerpbureau: Lacaton et Vasel. -​ mensen hadden geen privé buitenruimte -​ Mensen zijn er kunnen blijven wonen -​ Duurzaamheid zonder dat het heel technisch is maar een ontwerp oplossing is. = Gebouw uit 1960 met glazen aanbouw vernieuwd: extra ruimte, licht en uitzicht. +​ Thermisch verbeter door zowel zonnewarmte te capteren of af te schermen wat is de ontwerpintelligentie ? = Als het lukt om tegenstrijdigheden te overstijgen: dan een bijzondere plek gemaakt. Het is enkel dankzij de ontwerpintelligentie van de architecten (en vervolgens dankzij de samenwerking met vele anderen) dat een gebouw ‘de moeilijke synthese’ kan verwezenlijken. 26 Een duurzaam evenwicht te vinden tussen: financiële overwegingen, technische en ecologische vereisten, esthetische voorkeuren, contextuele verschillen of overeenkomsten, maatschappelijke evoluties en politieke dynamieken, materiële eigenschappen, functionele noden en culturele verwachtingen. Het gevolg is dat architectuurkwaliteit (en de synthese die ontwerpintelligentie aanreikt) wegen opent naar mogelijkheden die voorheen niet bestonden, niet alleen omdat conflicterende standpunten of zeer uiteenlopende randvoorwaarden worden overstegen, maar ook omdat er iets nieuws gebeurt, letterlijk en figuurlijk. voorbeelden ​ IGLO woonzorgcentrum LO antwerpen DeSmet Vermeulen architecten Leegte tussen hoogbouwblokken linkeroever → Samen met kinderdagverblijf, een jeugdcentrum, een buurtsporthal en een dienstencentrum bezorgt het de monotone wijk een nieuw hart en een nieuwe samenhang. ​ Uitbreiding van 233 Francesca Torzo in Hasselt (2020) Intensieve samenwerking van ingenieurs, aannemers, curatoren, een steenbakkerij en werklui = > uitermate zorg aan architectuur besteed. -​ ruimtelijke compositie -​ historische context -​ materiaalgebruik -​ detaillering -​ circulatie 27 conclusie 1)​ gebouwen zijn geen one-liners Architectuurontwerpen en (ver)bouwen zijn complexe aangelegenheden, waarin elke keer een veelheid aan aspecten aan de orde is. ​ functionele noden, ​ maatschappelijke context, ​ de historische gelaagdheid, ​ technische vereisten, ​ Europese regelgeving, ​ typologische consistentie, ​ duurzaam materiaalgebruik, ​ publieke beeldvorming, ​ toegankelijkheid, ​ Schoonheid, en nog zoveel meer = > aspecten bij elkaar in één ontwerpvoorstel of gebouw vergt bijzondere ontwerpintelligentie en expertise. → De synthese van die aspecten is geen optelling, geen vaste formule of hiërarchie voor het afwegen van verschillende elementen → De ethische kwaliteiten mooi/lelijk - hangen onlosmakelijk samen met andere en kunnen net zo min als alle andere elementen op zichzelf een staande kwesties beoordeeld of berekend worden. 2)​ Alle bouwen is verbouwen -​ Er is steeds geheugen, context -​ “geen lege wereld” geen “tabula rasa” > wel een beschreven blad /tabula scripta -​ Curatorschap: CURA (zorg) -​ lezen en interpreteren -​ toevoegen, transformeren 3)​ Voorbij de regels -​ Geen objectiveerbare of meetbare criteria voor architectuurkwaliteit -​ Steeds onderwerp van gesprek -​ Oordelen en keuzes dienen verantwoord en uitgelegd te worden, maar zijn nooit exclusief of definitief. Architectuurbiënnale Venetië, 2022 Composite Presence, Bovenbouw Architectuur, Vlaams Architectuurinstituut 28 Les 4: Kwaliteitskamers en gastcollege Maarten Van Acker 1/ gastcollege Maarten Van Acker -Begrijpen wat de meerwaarde is van kwaliteitskamers aan de hand van het voorbeeld van de ontwikkeling van stationsomgevingen. Je moet geen concrete voorbeelden van stationsomgevingen (vb. Aalst, Leuven, …) kennen. Wel moet je in je eigen woorden kunnen uitleggen hoe een kwaliteitskamer ontwerpen beter kan maken. stationsomgeving 1)​ Station is een plek waar veel verschillende stromen samenkomen. -​ Grote stations krijgen veel aandacht, kleine kregen geen aandacht. -​ Grootste deel van station is parking -​ Leuven Centraal station door Sola-Morales; alle auto's, bussen, verkeer ondergronds. -​ maar perron is veel te klein -​ Ook geen plek voor taxi’s, shuttlebussen, bussen enzo -​ Fietsenstalling, die groot genoeg is. -​ Voetganger; plaats om te zitten en te wandelen dat veilig is. -​ Verbinding station en stad. 2)​ Spoorwegen snijden de structuur van de stad af. -​ Oplossing NMBS: tunnels -​ Brug betere oplossing: bv. Aarschot: mooi, functioneel, fietsenstalling verbonden. -​ In Barneveld: Containers gebruikt om brug te maken -​ landschap langzaam laten zakken onder sporen. bv. Driesdenberg: ook fietsenstalling. 3)​ Programma -​ Gebouwen rond stationsomgeving staan momenteel leeg. -​ Vroeger veel winkel; schoenmakerijen, winkels.. -​ Hasselt: kantoren rond stations bouwen -​ Sint-Truiden: Feestzaal, kantoren, appartementen, schoolgebouwen, ondergronds parkeergarage.. Kijken naar wat de buurt nodig heeft. -​ Buenos Aires: ontmoetingsplaats voor de buurt -​ Leuven hal 5: markten, buurtvergaderingen, workshops… -​ Station van laken -​ Jr Onagawa station: wellness in station -​ gelijks vloeren blijven leeg -​ Als winkels allemaal sluiten om 17u, zorgt dat dat leven daar stilvalt. -​ wat werkt wel? -​ kleine supermarkten -​ niche zaken -​ Knooppuntwaarde vs. Ontwikkelingsdynamiek 29  4)​ Publieke ruimte -​ Langs één zijde altijd mooi, maar langs achterkant minder -​ Tienen: spoorpark rond station -​ Leuven: tuinmuren, park, fietspad -​ Middelkerke: 5)​ artefact. kwaliteitskamer -​ projecten beoordelen die een grote impact gaan hebben -​ groot project -​ speciale plek -​ erfgoed -​ bijzonder programma: zwembad, bibliotheek -​ adviseur, maar soms ook bemiddeling tussen projectontwikkelaar en wat buurt nodig heeft. wie? -​ zes architecten, stedenbouwkundige, andere experten voor bepaalde projecten zoals biologen, sociologen.. -​ kwaliteitskamer aangesteld voor 3 of 6 jaar → tekenen contract, geen pers, niet onder één hoedje lopen.. wat? -​ projecten worden beoordeeld en daarover advies opgegeven. -​ Maquette beoordelen en site bezoek -​ kwaliteitskamer vertrouwelijk, niet mee naar buiten gaan , maar steeds meer kwaliteitskamer gaan dialoog aan met buurt enz grote projecten gaat stad ook participatie projecten organiseren waar buurt dan commentaar op kan geven. -​ Maquettebouw of tekeningen maken; Goede manier om idee te communiceren, veel kwaliteitskamers doen het toch niet uit schrik dat het tegen hen gebruikt zal worden. 2/ Kwaliteitskamers Inzicht hebben in de rol, instrumenten en opdracht van stadsbouwmeesters Stadsbouwmeester Antwerpen: Christian Rapp Stadsbouwmeester Gent: Peter Vanden Abeele Stadsbouwmeester Charleroi: Georgios Maïllis Stadsbouwmeester Brussel:Kristiaan Borret 30 ROL -​ geen deel van de administratie, coacht de administratie -​ adviseert de politiek -​ dient publieke zaak -​ werkt met mandaat ‘brugfiguur met visie’ ‘onderdeel van middenveld’ INSTRUMENTEN elke stad heeft eigen instrumenten Stadsbouwmeester Gent: verschillende instrumenten ontwikkeld ​ Aanstellingsleidraad: correct aanstellen van ontwerpers ​ Spiekbrief: 10 Rps/aanbevelingen voor architecten ​ grote wedstrijden: samenwerking met de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester ​ pools van (jonge) architecten: kunnen kandidaat zijn om hierin te zichten voor 4 jaar ○​ = Veel kansen voor publieke opdrachten te doen ○​ —> Voldoen aan vele specificaties , maar dan wel voor 3 jaar ○​ restauraRe pool ○​ kleine projecten: één van de architecten in de pool direct aangeduid ○​ grotere opdrachten: wedstrijd tussen 3 ontwerpers van de pool (Europese wetgeving maakt reguliere wedstrijden moeilijk voor jonge ontwerpers) -​ -​ Pool jonge architecten: veel kansen op publieke opdrachten te doen -​ voldoen aan vele specificaties -​ maar dan wel voor 3 jaar agendasetting 1)​ De ontwikkelaars voor zijn: visie uitrollen voor de hele stad en de toekomstige ontwikkeling ​ Besproken in de kwaliteitskamers ○​ Vanaf bepaalde grootte van projecten ○​ Prominente plaats ○​ strategische locaties ​ Antwerpen heeft een integrale kwaliteitskamer (landschap, erfgoed, architectuur, stedenbouw) “The discussion on architectural quality is sometimes a hollow concept. If you discuss it with architects, everyone seems to know what you’re talking about, but clients, developers and politicians often don’t understand it at all, it’s not their language ” p 38 2)​ politiek inspireren ​ Gent stad essays ​ Antwerpen: Lezingenreeks: stad maken, voorbeeld over de ring 31  -​ Ringweg: Breuk tussen twee stadsdelen; De overkapping van de ring zorgt ervoor dat de stad minder verdeeld zal zijn. -​ Op voorhand vragen om daar plannen, masterplannen en visie over vormen lang voor kwaliteits kamers te pas komen -​ verlichting en vergroening linkeroever -​ Als er een ontwikkelaar komt weten we wat de noden van de buurt zijn. -​ Geeft lezingen hier dan over Verschillende vormen van kwaliteitskamers kennen verschillende vormen ​ provinciaal (bijvoorbeeld WinVorm = West - Vlaanderen in Vorm ​ intergemeentelijke kwaliteitskamers, bv. Kempen ​ stedelijke kwaliteitskamers (Antwerpen, Gent, Mechelen, Oostende, …) > verschillen: politici betrokken of onafhankelijk ​ gemeentelijke kwaliteitskamers (Beringen, Mortsel, Duffel, …) verschillende werkwijze ​ Vaak brengt de stad (politiek of administratie) een project naar de KK ​ fase waarin dat gebeurt is verschillend maar cruciaal! samenstelling: uiteenlopende modellen -​ soms alleen architecten/planners -​ soms directe verbinding met de administratie → soms meer afstand -​ heel soms: schepen van Ruimtelijke Ordening zit voor (Oostende) onafhankelijkheid versus impact -​ onafhankelijkheid bevordert open discussie over de projecten -​ moet onafhankelijk van politiek, administratie en ontwikkelaars kunnen werken -​ wel draagvlak bij de politiek openheid, transparantie en duidelijk naar het brede publiek: grote opgave! P42 > opnieuw: kunnen uitleggen wat kwaliteit is (les 11/10 een goed gesprek: belang dat iedereen (opdrachtgever, architect, …) aanwezig is Timing -​ zo vroeg mogelijk in het proces > anders zeer veel werk (en frustraRe) -​ bewustzijn groeit ook bij ontwikkelaars om vroeger in het proces het gesprek te hebben 32 beoordeling -​ KK beoordeelt door constructief advies -​ het doel is steeds handvatten te geven die het project beter maken Hoe wordt een project verbeterd? -​ advies -​ meeste KK beginnen niet zelf ontwerpvoorstellen te doen -​ Mechelen: soms wel, Kempen ook soms Advies -​ gericht aan opdrachtgevers, architecten, bestuur, administratie -​ samenvatting van de discussie + aanbevelingen Passief of proactief? -​ meestal reactie op voorstellen -​ soms proactief toekomstige ontwikkeling van de stad uitdenken vb. Oostende, Aalst, Kunnen duiden wat Dirk Somers bedoelt met ‘middenveld’ in de architectuur en welke opdrachten ze hebben in functie van betere ruimtelijke kwaliteit Dirk Somers → fictieve maquette stad in Venetië op wereldtentoonstelling België super slechte bouwkundige regels → in Parijs en Amsterdam; super stevige regels: hoogte, diepte, presentatie → Architecten kunnen niet van alles doen. -​ heel veel verantwoordelijkheid komt bij de architecten. 1.Wat zie je? 2. Wie is aan het woord? 3. Waarom? Aanleiding? 4. Welke inhoudelijke lijnen zitten in de film? 5. middenveld 4. Welke inhoudelijke lijnen zitten in de film? 1.​ relatie architectuur en stedenbouw 2.​ Impact van architectuur op het publiek domein 3.​ textuur, kleur, materialiteit van de maquette - als onderdeel van de stad 4.​ welke gebouwen zijn gekozen? 1)​ Relatie architectuur en stedenbouw ​ stedenbouwkundige regels: 'hardware' Stedenbouwkunde, stedenbouw of urbanisme is een vakgebied dat onderzoek doet naar wenselijke en mogelijke ontwikkelingen voor bestaande en nieuw in te richten gebouwde gebieden, inclusief de openbare ruimte. Vastgelegd in structuurplannen 33 Ontwerp en ontwerpmatig onderzoek speelt een belangrijke rol in toekomstige ontwikkelingen architectuur: moet zich binnen de stedenbouwkundige afspraken voltrekken -​ maar: dat is niet voldoende om kwaliteit te garanderen > gesprek over kwaliteit moet gevoerd worden (regels alleen zijn niet voldoende) > ‘middenveld’: kwaliteitskamers, bouwmeesters, … bemiddelen de kwaliteit > Dirk Somers spreekt over een zwakke stedelijke cultuur (in vgl met Amsterdam, Parijs) én zwakke stedenbouwkundige drager voor de projecten > wijst op de rol van architectuur om toch publieke ruimte te maken 2)​ Impact van architectuur op het publieke domein Welke gebouwen zijn gekozen? -​ Leeftijden -​ Nieuwbouw, transformatie, restauratie, uitbreiding -​ Verschillende vormen (en complexe) percelen -​ Verschillende positie in het landschap (urbaan - suburbaan - ruraal) Kunnen duiden wat Dirk Somers bedoelt met ‘middenveld’ in de architectuur en welke opdrachten ze hebben in functie van betere ruimtelijke kwaliteit 5. Middenveld Wat bedoelt hij? = Middelveld: tussen de overheid (regelgeving), opdrachtgevers, ‘algemeen belang’ en ontwerpers Waarvoor dient dit? -​ kwaliteitsbevordering = > liefst zo vroeg mogelijk in het proces -​ Procedures die gesprek over kwaliteit mogelijk maken 34 Les 5: Jaarboeken Wat is een jaarboek? Eerste boek in 1994 —> Sindsdien om de twee jaar uitgegeven. = > Evaluatie van de architectuurontwikkeling. ​ Gesprek doorheen de tijd ​ veranderlijkheid van de vraagstukken ​ veranderlijk van hoe men kijkt en oordeelt; redacties veranderen ​ veranderlijkheid van wie kijkt en oordeelt. Wie geeft het uit? VAI (vlaams architectuurintsituut) Waarom wordt het gemaakt? -​ Als middel om opdrachtgevers te overtuigen + kritiek op architectuurbeleid; beleidsmakers overtuigen. -​ Stichting architectuurmuseum en groeiend veld van architecten in jaren 1980 -​ Nederland had een jaarboek, en dat land werd als gidsland beschouwd op vlak van architectuur -​ Encyclopedische editie; geheugenfunctie, vasthouden van kennis. ( Er wordt super veel gepubliceerd nu, maar kan verloren gaan. Boeken blijven) -​ Manier om gesprek te voeren over kwaliteit en over wat beter moet kunnen -​ Rol van het boek wel veranderd. Vroeger was het de eerste keer dat mensen die projecten zagen. Doelstellingen en ambities waarom vind overheid het belangrijk -​ gesprek over architectuur starten; voorbeelden van hoe goed gebouwd wordt: Kennis behouden -​ bekendheid architectuur Vlaanderen en Brussel naar buitenland brengen; Engelse versie = > Engelse en Nederlandse edities komen samen uit Architectuurcriticus en docent Geert Bekaert in 1987: Architectuur kan niet steunen op architectectuurcultuur in België Naar Christoph Grafe: Meest vitale en rijke architectuurcultuur van Europa = > de evolutie van architectuurcultuur. -​ Hoe vraagstukken zijn geëvolueerd 35 Methode van het maken van het jaarboek Methode -​ redactie, elk jaar anders ingevuld. (nationaal/internationaal) -​ Oproep naar architecten en opdrachtgevers voor projecten -​ selectie; bestuderen van foto’s, plannen, teksten en bezoeken van projecten. 400 projecten —> 130 bezocht. , 50 gepubliceerd -​ Ter plekke: praten met bewoners, opdrachtgevers; hoe gebouwen aansluiten bij omgeving, afwerking en duurzaamheid, een aangename plek. Er valt nog veel weg na bezoek. Evolutie doorheen de voorbije 30 jaar geeft een goed beeld van de vraagstukken waarmee architecten worstelen > Weerslag van ontwikkeling van ‘architectuuractualia’ In algemene termen begrijpen welke ontwikkelingen de reeks doormaakte ​ Verandering in type gebouwen die worden gepubliceerd ​ Dit kunnen verklaren aan de hand van andere ruimtelijke ontwikkelingen die in andere colleges aan bod komen (vb. op het platteland (les Edith Wouters), stadsontwikkeling, erfgoed, …). algemene tendensen kunnen duiden ​ vb. een jaarboek als aanjager van beleid of/en een boek over goede architectuur: kunnen duiden met een voorbeeld van een jaarboek ​ vb. evolutie van vrijstaande woningen > naar meer verdich ng ​ vb. evolu e private opdrachtgevers > meer publieke opdrachtgevers ​ vb. evolutie van de rol van fotografie in de jaarboeken verknoping van de ontwikkeling van de architectuurcultuur (les 2) met de tendens in de jaarboeken NIET ​ gebouwen niet kunnen identificeren ​ auteurs die vernoemd worden niet benoemen ​ niet per jaarboek afzonderlijk eigenheid van elke editie bestuderen 1: 1994 Een eerste balans, een slag om de arm Ontluiken van architectuur beleid = Geert bekaert schrijft inleiding -​ vergaarbakken kennis -​ mogelijkheid tot communicatie met alle betrokkenen. 36 Schizofrenie -​ De uitzonderingen binnen vlaanderen -​ Essays die thema’s aankaarten, experten gaan in op vraagstellingen zoalverhouding tussen architectuur en stedenbouw → aanklacht van wat fout gaat -​ Projecten die als goede voorbeelden uitgelegd worden criteria voor kwaliteit -​ Inherente coherentie van het gebouw -​ Relatie tot de omgeving -​ Typologische vernieuwingen -​ Gebruiks- en belevingswaarde -​ Formele en ruimtelijke zeggingskracht 32 Projecten -​ kleine schaal -​ private ‘verlichte’ opdrachtgevers -​ Geen wedstrijden -​ Geen overheidsopdrachten; private opdrachten op kleine schaal. CONTEXT Van Groeiende zelfvertrouwen Verzelfstandiging van Vlaanderen Uitbouw van een architectuurbeleid 1991: S/AM (°1983) Patrick Dewael:Internationale Biënnale Architectuur Venetië Willem Jan Neutelings - Ringzicht Bob Van Reeth - Averbode 2: 1996: JB als strategie Beleid: effecten JB 1 (Demeester en Peeters- ambtenarenzaken en huisvesting– vermelden architectuur in hun beleidsbrief) Essays gaan over: -​ belang stedenbouw (voorbereiding Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 1997) -​ monumentenzorg: hoop! Meer beschermingen en professionalisering van de administratie → gelijkaardige onderliggende bekommernis: aandacht, zorg en belang van kwalitatieve architectuur voor de leefomgeving internationale jury en Vlaamse redactieraad 37 Hilde Heynen schrijft Inleidend essay: schizofreen boek: Klaagzang versus laudatio projecten → Architectuur raakt aan hoge cultuur (is een kunstvorm) en aan dagelijks leven (wonen, werken) → Er moet een kloof overbrugd worden. → Belang van schrijven en praten over architectuurkwaliteit met een brede groep binnen de samenleving Projecten ingedeeld per typologie -​ kantoor en bedrijfsgebouwen: moeilijk zoeken/kiezen -​ individuele woningen: veel inzendingen! -​ collectieve woningbouw: moeilijk, weinig tot geen inzendingen, actief opgevraagd -​ interieurs > opnieuw: veelal private opdrachtgevers 3 1998: Voorzichtig optimisme = er heerst optimisme Beleid Cultuur blijft gangmaker binnen de groeiende Vlaamse administratie voor een architectuurbeleid +​ aankondiging bouwmeester en cultuurprijs voor architectuur. +​ Cultuurprijs voor architectuur ingesteld -​ Ruimtelijkstructuurplan van 1997; Gaf hoop om de rommeling Vlaams Rurbanisatie; tegen te gaan en open ruimte te vrijwaren = > België rurbaan -​ Meer grotere opdrachten dan in vorige boeken Internationale jury // Vlaamse redactieraad 4 2000 ‘Jaarboek van de twijfel’ Beleid -​ architectuur is voor iedereen: sensibiliseren -​ Vlaams Bouwmeester geïnstalleerd -​ Toekomstige oprichting van het VAi vermeld 38 Essays -​ Vlaamse jaarboekstijl? Mooi maar ongevaarlijk, nieuwe architecturale correctheid -​ Heel kritische editie Criteria -​ er zijn geen algemeen geldende criteria -​ existentiële crisis van de redactie -​ Oproep grondige bezinning over doel en functie van jaarboek -​ een Jaarboek niet alleen als een balans van goede architectuur te zien, ook als een instrument voor architectuurbeleid. -​ Spanning tussen internationale jury en nationale redactieleden -​ kennis van context -​ boeiende discussies en Vlaamse redactieleden 28 Projecten Evolutie vormentaal van nieuwe eenvoud naar ‘ vernaculaire’ → Context wordt belangrijker Rijwoningen: kwaliteit van het wonen hierin → nood aan vernieuwing cfr verdichting Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 5 2002 ; jaarboek van de bezinning over eigen rol Beleid = > belang van werken aan bewustzijn bij brede publieke en beleid (sensibiliseren) + belang van toekomstig VAi hierin Gemengde jury Vl /internationaal Duiding van spanning tussen internationale en Vlaamse redactieleden Verschil met Mies van der Rohe Award allemaal buitenlanders, sowieso een meer objectgerichte benadering, architectuur als kunst omdat die buitenlanders de context te weinig kennen en de vooruitstrevendheid en of onkritische ingesteldheid van een ontwerp moeilijker kunnen inschatten 47 Projecten = > VAI gaat op bezoek, kijkt op een veel complexere manier naar ontwerpen. 39 afronding eerste fase van de jaarboeken 1994-2000 -​ Er was geen VAI, de overheid was de uitgever, Ministerie van Cultuur van de Vlaamse gemeenschap -​ bepaalde redactie, geen bouwmeester. Op dat moment het enige instrument om architectuurbeleid aan te pakken. -​ Kritische boeken: aanklacht van wat slecht gaat, pleidooi voor verbtering (en dan wordt naar het buitenland gekeken) -​ Langzaam groeiend optimisme maar steeds met kritische en beleidsaanjagende toon 6 2004: “boek over gebouwen” Beleid → Eerste boek gemaakt door VAI (opgericht in 2001) Essays Stedelijk woningtype en verdichting Vlaamse identiteit obv Concertgebouw Culturele infrastructuur Ontwerpend onderzoek en rol van architect bij stads(onderzoek) 5 cfr stedenbeleid 2002) 15 Projecten 7: 2006: de rust van het volwassendom van de architectuurcultuur? Beleid : de instrumenten voor een architectuurbeleid zijn nu nog op kruissnelheid komen door samenwerking Essays Voor het eerst een soort rust: vooral documenteren en duiden van enkele belangrijke evoluties Bijna uitsluitend Vlaamse redactie Criteria -​ belevings en gebruikskwaliteit -​ meerwaarde voor publieke omgeving 34 Projecten 8: 2008: Hedendaagse architectuur is vandaag vanzelfsprekender aanwezig dan 10 jaar geleden: gevaar en uitdaging Beleid Minister Bert Anciaux spreekt van hausse in architectuur en bouwcultuur in Vlaanderen met VLBMSTR en VAi als oorzaak en gevolg 40 ALGEMEEN: Veel aandacht voor brede context van architectuur :opdrachtgevers, financiële constructies, gebruik en beleving (grotere mondigheid) Bijna uitsluitend Vlaamse redactie Criteria -​ duurzaamheid -​ toe-eigening en gebruikservaring -​ Intelligente gebouwen: goed antwoord op opdracht + -​ ‘meerwaarde bieden’ 32 Projecten -​ brede publiek proberen aan te spreken -​ Teksten worden toegankelijker -​ Meer beelden -​ Professionele fotografen inzetten. -​ Als architecten gebouwen publiceren; Wanneer het gebouw afgerond is, maar de gebruikers er nog niet inkomen. —> Voordien was er dus een naakte architectuur die alleen leuk was voor architecten; foto’s maken van gebouwen die leven zodat het brede publiek er ook geïnteresseerd in is. 9: 2010 “ meer draagvlak voor architectuur, maar dat is niet neutraal > recuperatie om beeldvorming te creëren ALGEMEEN: CONTEXT staat centraal: “hoe een gebouw zich in de wereld zet en laat gebruiken en toe eigenen” Bijna uitsluitend Vlaamse redactie Veel publiek opdrachtgeverschap, publieke gebouwen en culturele infrastructuur & groepswoningbouw 38 Projecten Tweede fase 2001-2011 —> VAI neemt fakkel over: nieuwe uitgever -​ minder activisme; bouwmeester is er, instrumenten zijn er, er is een architectuurbeleid. = > Belang van activisme vervaagd, maar nu brede publiek aanspreken waarvoor fotografie wordt gebruikt. groei belang om ook naar brede publiek over architectuur te communiceren 41 10: 2012: radicale gemeenplaatsen ALGEMEEN: Idee van jaarboek verandert: geen balans, ‘een visie’, nieuwe eindredacteur, cfr TITEL + NAAM veranderen Bijna geen boodschap aan het beleid, tenzij zeer tussen de lijnen een ‘interpretatie’ van architectuur in Vlaanderen Doelpubliek: expliciet internationaal Uitgesproken internationale redactie → Drie covers + engelstalige Fotografie als zelfstandige/volwaardige beeldessays met fotografen als auteurs -Relatie architectuur X fotografie: bijzonder - Le Corbusier X Lucien Hervé - Rem Koolhaas X Hans Werleman - Office Kersten Geers David Van Severen X Bas Princen - Christian Kieckens X Reiner Lautwein Binnen huidig debat in architectuur: verschuiving van inten fotografie ondersteund het argument. Architectuur als bouwkunst -​ hoe wordt architectuur kunst MAS voorgesteld als plaats dat mensen gebruiken +​ shoppingcentrum kortrijk gebruik staat centraal ten opzichte van de architectuur —> architectuur decor voor menselijke leven. 42 11 Architectuur middenin, 2014 TEKSTEN focussen op: -​ Architectuur middenin: Embedded architectuurkritiek -​ Antropologische studies -​ Effecten van gebouwen ten opzichte van sociale, -​ economische en culturele achtergronden -​ Korte beschrijvingen van projecten -​ Korte getuigenissen van bouwheren ALGEMEEN -​ Aandacht en interesse voor het alledaagse > context, dienstbaarheid -​ Maatschappelijke betrokkenheid X ar Wilt jaarboeken naar buiten brengen, internationaler maken: mensen met een grote naam in redactie zetten. -​ Veranderd ook formaat en titels en 4 verschillende covers, ook teksten reflectiever -​ Gaat boek eerst in Venetië presteren voordat de minister van cultuur het presenteert. -​ Reflectivisme en niet op activisme; kritische valt weg -​ titel die wegvalt, is geen jaarboek; door datum erop te zetten verouderd het boek. -​ Architectural review flanders 13: dit is een mosterdfabriek Toen het nieuwe gebouw NATO net gerealiseerd was. —> geen ruimtelijke relatie, geen architectuurtraditie. -​ Wij doen oproep, maar wie zendt het in? -​ Grot van Plato; mensen zitten gevangen in een grot en hebben vuur voor hun, zien schimmen van de echte wereld, enkel schaduwen. We werken met materiaal dat binnenkomt (schimmen), we zien enkel de schimmen van wat er in de echte wereld gebeurt. -​ Grote gebouwen en ontwikkeling stations die niet kwalitatief zijn komen er niet in -​ Jong talent; werken instrumenten nog -​ internationalisering; 43 vraagstukken richten zich op -​ schaal -​ jong talent -​ internationalisering voorbij promotie -​ zelfzekerheid met een open perspectief In complexe ongestructureerde Vlaams ruimte kunnen grote nieuwe opgaven een belangrijke structurele rol spelen Belang van ambacht, kleine schaal van projecten en van de aannemers geeft kwaliteit. kan men dit opschalen? Ambitie om van dienstbare gebouwen die een zuiver utilitaire functie hebben, ook architectuur te willen maken. PPS - antwoord op de uitdagingen van de naoorlogse stedenbouw Eerste keer dat internationaal succes bevraagd is in een architectuurboek Vlaanderen Christoph Grafe schrijft over het eilandje -​ Hoe zitten plannen in elkaar? voor wie zijn ze gemaakt? -​ gebrek aan historische traditie van verschillende vormen van samenwonen in appartementen en gebrek aan traditie van meervoudig gebruik van woongebouwen = > Jaarboek brengt kritische stem terug. Grote schulden gemeenten; ontwikkelaar krijgt goedkope grond en mag appartementen bouwen, als zij een bibliotheek bouwen. 14: wanneer attitudes vorm krijgen Maatschappelijke transities Ontwikkelen van vorm en idioom maakt architecten ‘klaar’ om zich met de transities te engageren Tekst Maarten Van Den Driessche -​ Verwikkeling architectuurcultuur, -beleid en praktijk -​ BBS, Rotor, DSVA 15: Allianties met de realiteit Architectuurboek van de twijfel Betaalbaar en rechtvaardig wonenvraagstuk, ecologische en klimaattransitie ontwikkelingen: -​ Veel projecten zijn vaak al oud -​ Ontwerp maken, bouwheer overeenstemmen, bouwaanvraag, bouw traject = traag medium doordat het zo complex is. -​ Architectuur reageert traag en lijkt vast te zitten in eigen logica 44  -​ Eerste boek waar een hele tekst gaat over architectuur ecologie. Goede voorbeelden versus kritisch editoriaal > Parallel met eerste jaarboek, schizofrenie Vierde fase -​ VAI uitgever -​ Sofie de Caigny als eindredacteur zet in op maatschappelijke uitdagingen van de architectuur -​ Wonen -​ ecologie -​ stadsvernieuwing -​ nieuwe vormen van architectuurpraktijk. Relevantie studiejaarboeken? Neerslag architectuurkritiek: voortdurende zoektocht naar het begrip architectuurkwaliteit in woorden om te zetten Neerslag sociale, culturele en politieke ontwikkelingen Weerspiegeling maatschappelijke positie architectuur en ruimtelijk beleid in Vlaanderen Aanvankelijk: bekendmaken nieuwe projecten encyclopedisch analyse - Belangrijk onderdeel van architectuurcultuur > Gesprek voeren > Geheugen > adresseren, agenderen, aankaarten > educatie 45 Les 7: gastcollege Edith Wouters Wat is Ar-tur? Benoem 3 ruimtelijke uitdagingen die in het niet-stedelijke gebied aan de orde zijn missie = impact uitoefenen op de kwaliteit van de gebouwde omgeving in dorpen en kleine steden kwesties die spelen op het platteland 1.​ appartementisering en verkaveling 2.​ vergrijzing op het platteland -​ openbaar vervoer? -​ Vrijstaande villa’s 3.​ luchtkwaliteit -​ Haven, verkeer, stikstof, → komt door inname open ruimte Eén uitdaging verder kunnen toelichten: beeldkwaliteit van de dorpen → Hoe speelt Ar-tur daarop in? Appartementiseren: jumbo-fermettes o Dorpen worstelen met kwaliteitsvolle kernverdichting o Individuele gebouwen/projecten kunnen het verschil maken: elk project dat je maakt in een dorp, kan een verschil maken o Er leek weinig gradiënt te bestaan tussen vrijstaande woning in het groen en een appartementsgebouw Voor de start van de toolbox: geen idee wat goede dorpse architectuur in het dorp is 46 Les 8: Ongevraagde praktijk Kunnen toelichten wat ongevraagde praktijk is Wat? Ongevraagde praktijk→ in principe geen opdrachtgever (dus geen middelen maar wel grote vrijheid) Hoe ontstaat ongevraagde praktijk? Vanuit integrale visie van ontwerp hedendaagse (ontwerp)thema’s aankaarten en onderzoeken → Bv. dorpse architectuur → Wetgeving vraagt voor parkeerplaatsen maar dat gaat Hoe kunnen we mobiliteitsvraagstuk koppelen aan woonvraagstuk op een manier die ook kwaliteit brengt? Welke methode? Ontwerpend onderzoek Partners? ​ BWMSTR kan het verder brengen/communiceren naar beleid ○​ Lanceert een oproep → Architecten moeten kort beschrijven wat ze willen onderzoeken en wat maatschappelijke meerwaarde is. Samen met VAI kiest hij 3 labels en die krijgen geld. ○​ Bouwmeester verspreidt deze informatie waardoor dingen ook kunnen veranderen. ​ Samenwerking VAi in begeleiding van de teams en om de resultaten naar een breed publiek te brengen Voorbeelden Labels 033: Included as excludable → Wat is werkelijk inclusiviteit en zeker bij monumenten = > heel strikte regelgeving (consulent vlaamse overheid die kijkt of je niet reikt aan intrinsieke waarden) → Monumenten niet toegankelijk -​ Inventaris van hoe dat het int buitenland gaat ​ Architectuur inclusief maken is een ontwerp opgave → geen opdrachtgever zal hier achter vragen. Ruimte voor sloop → Gebouwen met weinig functie die ook ruimte innemen -​ sloopvergunning nodig. -​ Als we gaan slopen, wat is onze visie? inspire to expire → Gewestplannen laten uitdoven -​ België wet op stedenbouw → Uitloper van die wet → Elk stuk land heeft een kleur (wat wonen is, landbouw.. Elk stuk land heeft een bestemming) -​ Eigenaar van open land dat ooit rood is gekleurd → Weerstand tegen bouwshift ​ Kunnen we geen landruil doen? Om verdichten rond kernen te realiseren 47 stadstalling -​ Wilde fietsstallingen waar je ook kan onder schuilen: bankje, tuingerief.. Kunnen toelichten wat bouwmeesters zijn en waarom ze in het leven zijn geroepen Ontstaan van de Labels in 2013 -Vlaams Bouwmeester is Peter Swinnen ​ Heeft labels geïntroduceerd ​ Elke architect heeft ruimte nodig om ongevraagd onderzoek te doen -Heeft bij Luc Deleu en zijn bureau T.O.P. office gewerkt 2013: krantenartikel over instelling Bouwmeesterlabels “Ontwerpers hebben wel eens ideeën waar de industrie of de bouwsector niet meteen zit op te wachten → Niet omdat ze slecht zijn. Soms zijn ze te visionair of te idealistisch voor bestaande organisaties. Om die creativiteit te stimuleren, komt Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen met een nieuw initiatief. Vanaf nu reikt hij "Drie labels uit voor frisse ideeën.” Geen opdrachtgever, komt uit de praktijk zelf. Swinnen verteld in krantenartikel → Hij heeft bij Luc Deleu gewerkt, zag proposals als conceptueel kunstwerk → Voorstellen zonder opdrachtgever die hij zelf tegenkomt als stadsbewoner en ontwerper intermezzo: verschil pilootproject en Vlaams bouwmeester? Pilootproject → Bv. Zorgarchitectuur -​ Hoe kunnen we voor zorg nieuwe architecturale vormen komen zodat het evident in het architecturaal landschap past. -​ Specialisten, ministers, andere architecten samengebracht -​ Zorgorganisaties zijn geïnteresseerd en geven budget -​ Geen ongevraagde praktijk -​ Ongevraagde praktijk veel kleiner Kunnen toelichten hoe de bouwmeesterlabels ongevraagde praktijk ondersteunen Met het BWMSTR Label wil de Vlaamse Bouwmeester vernieuwende en beleidsrelevante ideeën oppikken vanuit de onderzoeks- en ontwerppraktijk, en zo ongevraagd onderzoek ondersteunen in zijn prille beginfase. De laureaten krijgen een bescheiden budget om hun project verder uit te werken tot een dossier dat het ingang kan vinden bij beleidsmakers en administraties. 48 Luc Deleu en T.O.P. Office kunnen situeren in de tijd, de principes van de praktijk kunnen toelichten aan de hand van een voorbeeldproject Future plans -​ Heeft een spiegel voorgehouden voor ontwerpers en beleidsmakers over hoe het ook zou kunnen. Waarom hij vanuit ongevraagde praktijk oeuvre heeft gemaakt → Idee dat je krijgt moet je niet fier op zijn, maar wat je doet met dat idee is belangrijker In 1968: Luc Deleu komt naar Antwerpen → Antwerpen arme stad met grote leegstand = > Grote woningen, die heel goedkoop waren (cogels-osylei) -​ Je ziet het huis niet meer door het groen -​ Ongevraagde praktijk: elk deel dat we kunnen teruggeven aan natuur teruggeven -​ Beschermd erfgoed “je mag niks meer veranderen” Luc Deleu heeft letterlijk niets veranderd. Bureau en archief daar gevestigd → Leven en werk= één Turn on planning office: principes -​ wereldbol staat op zn kop -​ consequent in al zijn onderzoek -​ Een ruimtelijk probleem kan je niet als architect oplossen, maar denken vanuit wereldschaal. Denken vanuit orbanisme niet urbanisme T.O.P. office °1968 Luc Deleu, Laurette Gillemot , Steven Van Den Bergh, Isabelle De Smet ​ Orbanistisch > schaal van de wereld > mens en wereld, precair samengaan ​ Ecologisch ​ Visionair ​ Sociaal inclusief > geloof in individuele vrijheid → Ruimtelijke ordening zit helemaal fout, elke persoon moet de vrijheid hebben: beleid faalt op grote visie -​ Waar natuur, waar recreatieve centra, infrastructuur -​ Op grote schaal faalt beleid en enkel focus op kleine schaal ​ ‘ongevraagd’ – consistent → Geen opdrachtgever = geen geld, dus financieel wel moeilijk. ​ Inversie: vb. publiek transport tot monument verheffen en monumenten tot socialewoningen maken → Dingen die we evident vinden omdraaien ​ Hergebruik 49 TOTALE TRANSFORMATIE VAN DE PRAKTIJK VAN ARCHITECT vanaf de jaren 1960 “Als je naar de schaal van de planeet kijkt, met Ruimteschip Aarde, En bekijkt dan het werk van architecten, zelfs van de meest toonaangevende, kan je niet anders dan besluiten dat hun werk futiel en ridicuul is” Luc Deleu, april 2020 → Ruimteschip aarde -​ Zelfs het mooiste gebouw is niets als je geen zorg draagt voor de planeet. LUC DELEU & T.O.P. office FUTURE PLANS 1970-2020 Publicatie en tentoonstelling VAi CRIT. Peter Swinnen & Anne Judong → Curator: bepaalt welke stukken in tentoonstelling en welk verhaal -​ moet zorgen voor stukken en zorgen dat kunstenaar het goed vond. Selectiecriterium voor de tentoonstelling en het boek: ‘future plan’ -​ Door 50 jaar lang werk -​ Belofte voor de toekomst en vandaag de dag nog relevant is. = een ruimtelijk inzicht, proactief en onafhankelijk, dat inspeelt op sociale en collectieve noden met een ruimtelijke dimensie toen en nu nog steeds → Praktijk als een levend archief voor de toekomst -​ zo vooruitstrevend; waarom ons hier niet op baseren. → T.O.P. office is gezien als een mogelijke blauwdruk voor een ruimtelijke praktijk van de (nabije) toekomst voorbeelden Ring (1969-70) - Antwerpen -​ Vooruitstrevend ​ Sluiten ring antwerpen ​ Voorstellen, knooppunten met moeilijkheden, plaatsen waar nu veel debat over is. ​ Infrastructuur als architect: op een manier ontworpen dat het voldane architectuur, goed werkt, duurzaam is en tegelijk een schoonheid Proposals ​ Ongevraagde praktijk → Gebaseerd hierop ​ Deed voorstellen (zag het zelf als artistiek project) ​ Heel veel proposals zijn vooruitstrevend gebleken Eenvoudig, bijna naïef. Gedurfd Verreikend Vooruitziend → Voorbij traditionele rol ontwerpen> oprekken 50 Mobile Medium University → Voor 12.000 studenten Wat hebben studenten nodig? -​ geen open ruimte aansnijden -​ op 3 vliegdekschepen → Gebaseerd op één van 4000 bemanningsleden USA → Visionair beleid moet open ruimte beschermen, open ruimte en onbebouwde grond moeten monumenten blijven Vooruitstrevend? ​ Ronddraaiende universiteit → Om zo internationaal te voeden ​ Denken op schaal van de wereld ​ Er moet een communicatie systeem ​ Materialen hergebruiken → Met bestaande vliegtuig schipjes ​ Object trouvé Tentoonstelling in turnhout → Vraagt aan curator om eerst rondleiding te krijgen in turnhout -​ zag fabrieksgebouwen → moest onderwerp van tentoonstelling worden. Draait het op opnieuw om → Geen prestigieuze musea, ruïnes rond de stad: daar naar moeten we kijken en gebruiken. laatste steen van België → Symbolische steen, dat België volgebouwd is. ​ Denken over niet bouwen → Behoefte die we hebben als maatschappij zonder nieuwe projecten Sint-Pietersplein Gent Installatie → Twee elektriciteitspilonen → één plat ander staat recht. -​ om schaal en perspectief te ervaren -​ inzicht door wtc toren in new york -​ Ze hadden beter één laten liggen: je kon je beter beseffen hoe groot die toren wel niet is. -​ Werken met bestaande, inspelen op schaal en perspectief, verbinden kunst en perspectief Object trouvé gevonden voorwerpen voor monumentale kunst in de publieke ruimte Gare Europa Centrale → Om trein op brug door het centrum te laten leiden en infrastructuur verheffen tot architectuur, zichtbaar maken toegankelijk maken. 51 Barcelona tower → Twee torens: één liggend, één staand → Ideeën komen terug = > Ontwerpstudio’s van verschillende universiteiten -​ Veel foto’s gemaakt zodat studenten virtueel in archief konden werken -​ Elk groep student mocht een curator afvaardigen Bekijk de film over Deleu op de website van VAi, link staat in presentatie van de les NIET - niet alle werken van Luc Deleu kennen - geen citaten kennen - geen andere auteurs kennen Les 9: Stadsontwikkeling in Vlaanderen Opbouw verhaal 1/ morfologie van de stad – longue durée 2/ ingrijpende stedelijke ontwikkelingen in de 19de-20ste eeuw ~ anti-stedelijke tendensen 3/ hernieuwde stadscultuur vanaf de jaren 1990 4/ huidige dynamiek 5/ tussenstand: kritische beoordeling 6/ besluit en toekomstige opgave voor de architectuur en de maatschappij -​ Verschillende hedendaagse strategieën voor stadsontwikkeling kunnen duiden Huidige uitdagingen op het vlak van stadsvernieuwing kunnen duiden Dynamiek van stadsontwikkeling in Vlaanderen kunnen begrijpen vanuit casus Antwerpen. -​ Historische ontwikkeling -​ morfologie van de stad -​ breder maatschappelijk kader stadsontwikkeling ​ Eilandje ​ Groenkwartier ​ Nieuw Zuid ​ Tour en taxis ​ Gent Oude dokken ​ Leuven Vaartkom => Enorme dynamiek in stadsontwikkeling In Vlaanderen en Brussel Water aantrekkelijk voor stadsontwikkeling → Voornamelijk wonen: appartementen Om deze dynamiek te begrijpen, nood aan inzicht in - historische ontwikkeling - morfologie van de stad - breder maatschappelijk kader